„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Sylwia Wośko

Wykonywanie leków recepturowych i aptecznych
z surowców roślinnych 322[10].Z3.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr n. farm. Elwira Telejko
dr n. farm. Przemysław Drożyński



Opracowanie redakcyjne:
mgr Alina Krawczak



Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń











Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej

322[10].Z3.02

„Wykonywanie leków recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik farmaceutyczny.




















Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Podstawowe procesy technologiczne w preparatyce galenowej

Klasyfikacja leków zawierających surowce roślinne 11

5.1.1. Ćwiczenia

11

5.2. Płynne leki galenowe

16

5.2.1. Ćwiczenia

16

5.3. Stałe leki galenowe

23

5.3.1. Ćwiczenia

23

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

25

7. Literatura

39

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który mam nadzieję będzie pomocny

w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w Medycznym Studium Zawodowym kształcącym
w zawodzie technik farmaceutyczny. Poradnik dla nauczyciela ma na celu ułatwienie pracy
nauczycielowi jako organizatorowi procesu uczenia się.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wykaz umiejętności, które uczeń powinien mieć opanowane przystępując do realizacji
jednostki modułowej,

−−−−

wykaz umiejętności, które uczeń ukształtuje realizując temat jednostki modułowej,

−−−−

propozycje ćwiczeń rozwijających umiejętności praktycznego wykonywania leków
recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych,

−−−−

wykaz literatury uzupełniającej wiedzę ucznia.
Poradnik zawiera również przykładowe scenariusze zajęć dydaktycznych, które powinny

być prowadzone różnymi metodami aktywizującymi ucznia:

a)

wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych,

b)

samokształcenia kierowanego,

c)

pogadanki z instruktażem,

d)

tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów powinny być zróżnicowane, począwszy od

indywidualnej działalności ucznia, do pracy zespołowej.

W poradniku dla nauczyciela zawarte są również zestawy zadań testowych w celu

sprawdzenia wiadomości i umiejętności ucznia, przykładowa karta odpowiedzi, instrukcja dla
ucznia i nauczyciela oraz klucz odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[10].Z3.01

Analizowanie i ocenianie zapisu leku

recepturowego i aptecznego

322[10].Z3.02

Wykonywanie leków recepturowych

i aptecznych z surowców roślinnych

322[10].Z3.04
Wykonywanie

płynnych leków

recepturowych

322[10].Z3.05
Wykonywanie

półstałych leków

recepturowych

322[10].Z3.07

Kontrolowanie

i wydawanie

gotowego leku

322[10].Z3.06
Wykonywanie

jałowych leków

recepturowych

322[10].Z3

Leki recepturowe i apteczne

322[10].Z3.03
Wykonywanie

stałych leków

recepturowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−−−−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad ergonomii oraz regulaminu

porządkowego pracowni,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

korzystać z FP i innych źródeł informacji,

−−−−

organizować stanowisko pracy,

−−−−

posługiwać się wagą i podstawowymi utensyliami używanymi podczas sporządzania
leków recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych,

−−−−

czytać receptę,

−−−−

oceniać prawidłowość jej wystawienia,

−−−−

oceniać prawidłowość zapisu recepty,

−−−−

identyfikować łacińskie nazwy substancji leczniczych,

−−−−

interpretować łacińskie skróty zawarte w recepcie,

−−−−

interpretować nazwy synonimowe substancji leczniczych,

−−−−

przeliczać dawki,

−−−−

korygować dawki przekroczone,

−−−−

klasyfikować substancje w zależności od siły działania, oraz rozpoznawać oznakowanie

naczyń w których są przechowywane,

−−−−

formułować ogólne zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania

−−−−

prezentować efekt wykonanego zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

sklasyfikować recepturowe i apteczne leki zawierające surowce roślinne,

−

wyjaśnić podstawowe procesy technologiczne w preparatyce galenowej płynnych
i stałych postaci leków,

−

scharakteryzować

jednostkowe

procesy

technologiczne

leków

recepturowych

i aptecznych zawierających surowce roślinne,

−

scharakteryzować metody i procesy sporządzania leku roślinnego w zależności od
zawartości substancji czynnych,

−

scharakteryzować roztwory galenowe,

−

scharakteryzować preparaty galenowe stałych postaci leków,

−

przeliczyć stężenie roztworów, w tym etanolu,

−

scharakteryzować syropy i miody,

−

wykonać preparaty galenowe otrzymywane przez ekstrakcję surowców roślinnych,

−

wykonać roztwory spirytusowe i olejowe,

−

scharakteryzować mydła i plastry,

−

określić preparaty z roślin świeżych i suchych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

………………………………….………….

Modułowy program nauczania: Technik farmaceutyczny 322[10]
Moduł:

Leki recepturowe i apteczne 322[10].Z3

Jednostka modułowa:

Wykonywanie

leków

recepturowych

i

aptecznych

z surowców roślinnych 322[10].Z3.02

Temat:

Obliczanie rozcieńczeń etanolu oraz sporządzanie etanolu o różnych
stężeniach.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności obliczania rozcieńczeń etanolu, korzystania

z tablic zawartych w FP służących do przeliczania stężeń etanolu, praktycznego
wykorzystania obliczeń do sporządzania etanolu o różnych stężeniach oraz
prawidłowego prowadzenia książki spirytusowej.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−−−−

korzystać z tablic przeliczania gęstości mieszanin etanolu z wodą zawartych w FP,

−−−−

obliczać rozcieńczenia etanolu różnymi sposobami,

−−−−

prawidłowo prowadzić książkę przychodów i rozchodów spirytusu,

−−−−

zaplanować kolejność wykonywanych czynności podczas sporządzania rozcieńczeń
etanolu,

−−−−

praktycznie wykonać rozcieńczenia etanolu o różnym stężeniu,

−−−−

zmierzyć gęstość mieszanin etanolu z wodą,

−−−−

dobrać opakowanie i opisać sporządzone preparaty,

−−−−

wykonać pracę zgodnie z zasadami dobrej praktyki wytwarzania i przepisami BHP.

Metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka z instruktażem,

−−−−

ć

wiczenia laboratoryjne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−−−−

praca w zespołach 2–3 osobowych,

−−−−

praca indywidualna.

Czas: 6 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: bagietki, zlewki, cylindry, lejki, butelki, wagi apteczne, odważniki, areometr.

−−−−

rozpuszczalniki (spirytus, woda oczyszczona),

−−−−

opakowania do leków: butelki - różnych rozmiarów, nakrętki,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca, tablice gęstości mieszanin etanolu z wodą,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania, kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Przebieg zajęć:
1.

Czynności wstępne:

−−−−

sprawdzenie obecności,

−−−−

podanie tematu zajęć,

−−−−

zapoznanie uczniów ze szczegółowymi celami kształcenia,

−−−−

wyjaśnienie uczniom sposobu realizacji zajęć,

−−−−

podział uczniów na zespoły 2-3 osobowe.

2.

Przeprowadzenie pogadanki z instruktażem na temat korzystania z tablic gęstości
mieszanin etanolu z wodą zawartych w FP, obliczania rozcieńczeń etanolu oraz
sporządzania etanolu o różnych stężeniach.

3.

Zapoznanie się uczniów z materiałem nauczania z poradnika dla ucznia.

4.

Wydanie zadań na obliczanie różnych stężeń etanolu,

−−−−

uczniowie pracują w zespołach konsultując z nauczycielem poprawność
wykonywanych obliczeń.

5.

Wydanie zadań do indywidualnego wykonania,

−−−−

uczniowie samodzielnie wykonują przeliczenia stężeń etanolu,

−−−−

planują prawidłowy tok postępowania podczas sporządzania rozcieńczeń etanolu,

−−−−

przygotowują odpowiedni sprzęt, utensylia i butelkę z korkiem o odpowiedniej
pojemności,

−−−−

pobierają odpowiednią ilość stężonego etanolu,

−−−−

wpisują do książki spirytusowej ilość pobranego etanolu, stan po pobraniu etanolu,
datę i nazwisko,

−−−−

sporządzają samodzielnie rozcieńczenia spirytusu,

−−−−

opisują wykonane preparaty na odpowiednich sygnaturach.

6.

Praca uczniów nadzorowana jest przez nauczyciela, który udziela rad i wskazówek
w czasie wykonywanych czynności.

7.

Uczniowie oddają gotowe preparaty nauczycielowi wraz z opisem wykonania zadania
w zeszycie ćwiczeniowym.

8.

Uczniowie porządkują miejsce pracy.

Zakończenie zajęć:

−−−−

uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy pracy sprawiły im trudności,

−−−−

nauczyciel podsumowuje przebieg ćwiczenia, wskazuje jakie umiejętności były
ć

wiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich w przyszłości unikać.

Praca domowa
Zadanie: Ile etanolu 95º należy odważyć aby uzyskać 150g etanolu 50º?

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

Anonimowe odpowiedzi na pytania:

−−−−

Który z etapów ćwiczeń był dla Ciebie najtrudniejszy?

−−−−

W jaki sposób można przeprowadzić powyższe ćwiczenie aby było ono dla Ciebie
bardziej ciekawe i zrozumiałe?

−−−−

Czy baza lokalowa i sprzętowa była wystarczająca do wykonania ćwiczeń?

−−−−

Jaką punktację w skali 0-5 ( 0-najniższa, 5-najwyższa) wystawisz osobie prowadzącej,
biorąc pod uwagę sposób prowadzenia zajęć, wiedzę i zaangażowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

………………………………….………….

Modułowy program nauczania: Technik farmaceutyczny 322[10]
Moduł:

Leki recepturowe i apteczne 322[10].Z3

Jednostka modułowa:

Wykonywanie

leków

recepturowych

i

aptecznych

z surowców roślinnych 322[10].Z3.02

Temat:

Sporządzanie wybranych mieszanek ziołowych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozdrabniania, przesiewania i odważania różnych

surowców roślinnych oraz sporządzania z nich mieszanek ziołowych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−−−−

zaplanować kolejność wykonywanych czynności podczas sporządzania mieszanek
ziołowych,

−−−−

dobrać i przygotować odpowiedni sprzęt i utensylia,

−−−−

korzystać z farmakopei oraz innej literatury uzupełniającej,

−−−−

przeczytać prawidłowo receptę na mieszanki ziołowe,

−−−−

rozdrobnić, przesiać i odważyć surowce roślinne,

−−−−

sporządzić wybrane mieszanki ziołowe,

−−−−

opakować i oznakować gotowe preparaty,

−−−−

wykonać pracę zgodnie z zasadami dobrej praktyki wytwarzania i przepisami
bezpieczeństwa pracy,

−−−−

omówić działanie i zastosowanie wybranych mieszanek ziołowych.

Metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka z instruktażem,

−−−−

praca z tekstem,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−−−−

praca indywidualna.

Czas: 6 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub
metalowe, naczynia do przechowywania surowców i substancji leczniczych, bagietki,
sita, parownice, wagi apteczne, odważniki, arkusze bibuły, kliszki celuloidowe,

−−−−

surowce roślinne, substancje lecznicze,

−−−−

opakowania do leków: torebki papierowe i słoiki szklane - różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Przebieg zajęć:
1.

Powitanie grupy, określenie tematu zajęć.

2.

Przedstawienie uczniom szczegółowych celów kształcenia.

3.

Omówienie przez nauczyciela sposobu realizacji zajęć.

4.

Zapoznanie się uczniów z materiałem nauczania z poradnika dla ucznia.

5.

Przeprowadzenie przez nauczyciela pogadanki z instruktażem na temat ziółek
i sporządzania mieszanek ziołowych.

6.

Wydanie recept na mieszanki ziołowe, do samodzielnego wykonania przez uczniów
(proponuje się wydanie 2 – 3 recept na mieszanki ziołowe o różnym składzie).

7.

Czytanie, analizowanie i opisywanie recept przez uczniów.

8.

Indywidualne wykonywanie przez uczniów przydzielonych im recept;

−−−−

uczniowie organizują swoje miejsce pracy: dobierają odpowiedni sprzęt, surowce
roślinne, substancje lecznicze, opakowanie i etykiety do leków itp.

−−−−

uczniowie wykonują samodzielnie mieszanki ziołowe; rozdrabniają, przesiewają
i odważają składniki mieszanki, mieszają surowce w odpowiedniej kolejności,
pakują i opisują gotowe preparaty.

9.

W czasie zajęć nauczyciel pełni rolę inspiratora czynności ucznia, rozstrzyga
wątpliwości, służy pomocą oraz mobilizuje ucznia do aktywności.

10.

Prezentacja wykonanych preparatów; uczeń przedstawia nauczycielowi gotowe preparaty
oraz opis ich wykonania w zeszycie ćwiczeniowym, omawia działanie i zastosowanie
poszczególnych mieszanek ziołowych.

11.

Porządkowanie stanowiska pracy.

Zakończenie zajęć
Nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć,

−−−−

wskazuje jakie umiejętności były ćwiczone,

−−−−

zadaje pytania problemowe w celu sprawdzenia stopnia przyswojenia przez uczniów
wiedzy zdobytej na ćwiczeniach,

−−−−

podaje temat kolejnych zajęć.

Praca domowa
Skomponuj samodzielnie dwie mieszanki ziołowe np. o działaniu wykrztuśnym
i żółciopędnym, zaproponuj sposób dawkowania.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−−−−

anonimowe wypowiedzi pisemne uczniów dotyczące oceny organizacji i przebiegu zajęć
oraz roli nauczyciela w realizacji danej jednostki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5.

ĆWICZENIA

5.1.

Podstawowe

procesy

technologiczne

w

preparatyce

galenowej. Klasyfikacja leków zawierających surowce
roślinne

5.1.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykorzystywanie

Farmakopei

Polskiej

oraz

innej

literatury

fachowej

do

charakteryzowania i opisywania preparatów galenowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić literaturę,

z której uczniowie będą korzystać podczas zajęć. Należy udostępnić uczniom różne pozycje
literaturowe zalecane w rozdziale „Literatura” poradnika dla ucznia. Efektem pracy uczniów
powinno być zdobycie umiejętności wykorzystywania farmakopei i literatury fachowej do
opisywania i charakteryzowania preparatów galenowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

dobrać i przygotować literaturę niezbędną do charakteryzowania i opisywania preparatów
galenowych,

2)

odszukać w farmakopei lub innej literaturze uzupełniającej preparaty wskazane przez
nauczyciela do indywidualnego opracowania,

3)

scharakteryzować i opisać w zeszycie ćwiczeniowym wybrane preparaty,

4)

zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,

5)

brać czynny udział w dyskusji na temat przedstawionych preparatów galenowych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

ć

wiczenia,

−−−−

pogadanka.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

literatura fachowa,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

Sporządzanie nalewek przez macerację i perkolację.

Wskazówki do realizacji
Realizację programu należy rozpocząć wykładem informacyjnym na temat metod

sporządzania nalewek, połączonym z praktycznym instruktażem. Przed przystąpieniem do
wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni rozdział materiału nauczania
oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej. Zaleca się pracę uczniów
w niewielkich 2–3 osobowych zespołach. W czasie ćwiczeń należy przestrzegać zasad dobrej
praktyki wytwarzania i BHP.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący sporządzania nalewek
metodą maceracji i perkolacji oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

przygotować w odpowiedni sposób surowce roślinne, które użyte będą do sporządzenia
maceracji i perkolacji (rozdrobnić i przesiać surowce przez zalecane sita),

4)

przygotować rozpuszczalniki potrzebne do wytrawiania surowca,

5)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, macerator lub/i perkolator oraz opakowanie dla
gotowego preparatu,

6)

odszukać w FP monografię szczegółową surowców roślinnych zwracając uwagę na
właściwości substancji czynnych zawartych w surowcu, działanie i zastosowanie,

7)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty galenowe wykorzystując FP oraz inną
literaturę,

8)

wykonać nalewki metodą maceracji i perkolacji,

9)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

10)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

11)

ć

wiczenie opisać w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

wykład informacyjny,

−−−−

pokaz z instruktażem,

−−−−

ć

wiczenia,

−−−−

praca w 2–3 osobowych zespołach.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub
metalowe, naczynia do przechowywania surowców i substancji leczniczych, bagietki,
zlewki, lejki, butelki, sita, parownice, perkolator, wagi apteczne, odważniki,

−−−−

surowce roślinne, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki i słoiki szklane – różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 3

Wykonywanie wyciągu płynnego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

rozdział materiału nauczania z poradnika dla ucznia. Zaleca się aby nauczyciel przeprowadził
krótki wykład informacyjny, na temat wyciągów oraz instruktaż wykonywania wyciągu
płynnego. Proponuje się, aby ćwiczenia prowadzone były w zespołach 3–4 osobowych.
Efektem pracy uczniów powinno być sporządzenie wyciągu płynnego zgodnie z zasadami
dobrej praktyki wytwarzania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący sporządzania wyciągów
płynnych metodą perkolacji oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

przygotować w odpowiedni sposób surowce roślinne, które użyte będą do sporządzenia
perkolacji (rozdrobnić i przesiać surowce przez zalecane sita),

4)

przygotować rozpuszczalniki potrzebne do wytrawiania surowca,

5)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, perkolator oraz opakowanie dla gotowego
preparatu,

6)

odszukać w FP monografię szczegółową surowców roślinnych zwracając uwagę na
właściwości substancji czynnych zawartych w surowcu, sposoby wytrawiania, działanie
i zastosowanie,

7)

scharakteryzować i opisać wykonywany preparat galenowy wykorzystując FP oraz inną
literaturę,

8)

wykonać wyciąg płynny metodą perkolacji,

9)

zapakować gotowy preparat,

10)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

11)

ć

wiczenie opisać w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

wykład informacyjny,

−−−−

pokaz z instruktażem,

−−−−

praca indywidualna,

−−−−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub
metalowe, naczynia do przechowywania surowców i substancji leczniczych, bagietki,
zlewki, lejki, butelki, sita, parownice, perkolator, wagi apteczne, odważniki,

−−−−

surowce roślinne, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki i słoiki szklane, nakrętki,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 4

Sporządzanie odwarów, naparów, maceracji recepturowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

materiału nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący sporządzania odwarów, naparów
i maceracji. Nauczyciel powinien przeprowadzić krótki wykład informacyjny na temat
powyższych postaci leku oraz niezbędnego do pracy sprzętu. Należy zwrócić uwagę na
prawidłowe przygotowanie surowców roślinnych przed wytrawianiem oraz właściwe
opakowanie i oznakowanie gotowego preparatu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący sporządzania odwarów,
naparów, maceracji recepturowych oraz poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

przygotować w odpowiedni sposób surowce roślinne, które użyte będą do sporządzenia
odwarów, naparów, maceracji recepturowych (rozdrobnić i przesiać surowce przez
zalecane sita),

4)

przygotować rozpuszczalniki potrzebne do wytrawiania surowca,

5)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

6)

odszukać w FP monografię szczegółową surowców roślinnych zwracając uwagę na
właściwości substancji czynnych zawartych w surowcu, działanie i zastosowanie,

7)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty galenowe wykorzystując FP oraz inną
literaturę,

8)

wykonać odwar, napar, macerację recepturową,

9)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

10)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

11)

ć

wiczenie opisać w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

wykład informacyjny,

−−−−

pokaz z instruktażem,

−−−−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub

metalowe, naczynia do przechowywania surowców i substancji leczniczych, bagietki,

zlewki, lejki, butelki, sita, parownice, infuzorki, wagi apteczne, odważniki, palniki.

−−−−

surowce roślinne, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki – różnych rozmiarów, nakrętki,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Ćwiczenie 5

Sporządzanie wybranych mieszanek ziołowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przeprowadzić

krótką pogadankę z instruktażem na temat sporządzania mieszanek ziołowych. Uczniowie
powinni przeczytać odpowiedni fragment materiału nauczania z poradnika dla ucznia oraz
poszerzyć wiadomości z dostępnej literatury. Zaleca się indywidualną pracę ucznia. Należy
zwrócić uwagę na umiejętność posługiwania się przez uczniów farmakopeą i inną literaturą
fachową oraz prawidłową kolejność wykonywanych czynności podczas sporządzania
preparatów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący sporządzania mieszanek
ziołowych oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

odszukać w FP monografię szczegółową surowców roślinnych zwracając uwagę na
właściwości substancji czynnych zawartych w surowcu, działanie i zastosowanie,

4)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty galenowe wykorzystując FP oraz inną
literaturę,

5)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowanie dla gotowych
preparatów,

6)

przygotować w odpowiedni sposób surowce roślinne, które użyte będą do sporządzenia
mieszanek ziołowych (rozdrobnić i przesiać surowce przez zalecane sita),

7)

wykonać mieszanki ziołowe,

8)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

9)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

10)

ć

wiczenie opisać w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

pokaz z instruktażem,

−−−−

ć

wiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub
metalowe, naczynia do przechowywania surowców i substancji leczniczych, bagietki,
sita, parownice, wagi apteczne, odważniki, arkusze bibuły, kliszki celuloidowe,

−−−−

surowce roślinne, substancje lecznicze,

−−−−

opakowania do leków: torebki papierowe i słoiki szklane – różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.2.

Płynne leki galenowe

5.2.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonywanie farmakopealnych i lekospisowych galenowych roztworów wodnych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji zajęć nauczyciel powinien omówić sposób wykonania

ć

wiczenia. Zaleca się aby uczniowie przeczytali odpowiedni rozdział w poradniku dla ucznia.

Proponuje się, aby uczniowie pracowali indywidualnie wykorzystując recepty i przepisy
farmakopealne przygotowane przez nauczyciela. Należy zwrócić uwagę na staranne
i dokładne wykonanie roztworów, zgodne z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania.
W przypadku niedbałego lub błędnego sporządzenia leku przez ucznia należy wydać mu
preparat do powtórnego wykonania. Należy udostępnić uczniom literaturę uzupełniającą,
a szczególnie farmakopeę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący wykonywania
farmakopealnych i lekospisowych galenowych roztworów wodnych oraz poszerzyć
wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

przygotować substancje lecznicze i rozpuszczalniki,

4)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

5)

odszukać w FP monografię szczegółową substancji leczniczych oraz monografię
wodnych roztworów galenowych zwracając uwagę na właściwości, skład, otrzymywanie,
działanie i zastosowanie,

6)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty galenowe wykorzystując FP oraz inną
literaturę,

7)

wykonać wodne roztwory galenowe,

8)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

9)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

10)

ć

wiczenie opisać w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub
metalowe, naczynia do przechowywania surowców i substancji leczniczych, bagietki,
zlewki, lejki, butelki, wagi apteczne, odważniki.

−−−−

substancje lecznicze, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki i słoiki szklane - różnych rozmiarów, nakrętki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Wykonywanie rozcieńczeń z wykorzystaniem roztworów stężonych.

Wskazówki do realizacji

Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ć

wiczenia indywidualne

z wykorzystaniem recept i przepisów przygotowanych przez nauczyciela. Przed
przystąpieniem do wykonywania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
rozdział materiału nauczania, poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej oraz dokonać
przeliczeń niezbędnych do sporządzenia rozcieńczeń. Efektem pracy ucznia powinno być
wykonanie kilku (2–3) różnych rozcieńczeń z wykorzystaniem roztworów stężonych
z zachowaniem przepisów BHP. Praca uczniów powinna odbywać się pod stałym nadzorem
nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący wykonywania
rozcieńczeń oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

dokonać niezbędnych przeliczeń do sporządzenia rozcieńczeń,

4)

przygotować stężone roztwory i rozpuszczalniki,

5)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

6)

odszukać w FP monografię szczegółową substancji leczniczych zwracając uwagę na
właściwości, działanie i zastosowanie,

7)

scharakteryzować i opisać wykonane rozcieńczenia wykorzystując FP oraz inną literaturę,

8)

wykonać rozcieńczenia z wykorzystaniem roztworów stężonych,

9)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

10)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

11)

uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, łopatki i łyżeczki plastikowe lub
metalowe, naczynia do przechowywania roztworów i substancji leczniczych, bagietki,
zlewki, cylindry, lejki, butelki, parownice, wagi apteczne, odważniki.

−−−−

substancje lecznicze, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki i słoiki szklane – różnych rozmiarów, nakrętki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 3

Obliczanie rozcieńczeń etanolu oraz sporządzanie etanolu o różnych stężeniach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji zajęć nauczyciel powinien omówić sposób wykonania

ć

wiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment materiału nauczania. Należy

zwrócić uwagę na przeliczanie rozcieńczeń etanolu z wykorzystaniem tabel mieszanin etanolu
z wodą zawartych w Farmakopei Polskiej. Proponuje się aby uczniowie w czasie
wykonywania preparatów pracowali indywidualnie, pod stałym nadzorem nauczyciela. Uczeń
w czasie realizacji ćwiczenia nabywa umiejętności obliczania rozcieńczeń spirytusu
i porządzania etanolu o różnych stężeniach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący obliczania rozcieńczeń
etanolu i sporządzania etanolu o różnych stężeniach oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

2)

zaplanować tok postępowania,

3)

odszukać w FP monografię szczegółową alkoholu etylowego i zapoznać się z nią,

4)

wykorzystać tablice gęstości mieszanin etanolu z wodą, zawarte w farmakopei,

5)

dokonać niezbędnych obliczeń do wykonania etanolu o różnych stężeniach,

6)

pobrać odpowiednią ilość etanolu, wpisując dane do książki spirytusowej,

7)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

8)

wykonać etanol o różnych stężeniach,

9)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

10)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

11)

sprzątnąć miejsce pracy,

12)

opisać wykonanie ćwiczenia z uwzględnieniem niezbędnych obliczeń w zeszycie
ć

wiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: bagietki, zlewki, lejki, butelki, cylindry, wagi apteczne, odważniki.

−−−−

etanol, rozpuszczalnik (woda oczyszczona),

−−−−

opakowania do leków: butelki z nakrętkami – różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 4

Rozwiązywanie zadań na przeliczanie procentów objętościowych i procentów wagowych.

Wskazówki do realizacji
Realizację programu należy rozpocząć pogadanką z instruktażem dotyczącym

przeliczania procentów objętościowych i procentów wagowych. Proponuje się aby uczniowie
pracowali samodzielnie, prezentując wyniki na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący przeliczania procentów
objętościowych i procentów wagowych oraz poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

2)

przeanalizować zadania wydane przez nauczyciela,

3)

odszukać w tabelach wartości procentów objętościowych i odpowiadające im wartości
procentów wagowych,

4)

wykonać obliczenia,

5)

opisać zadania w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 5

Wykonywanie roztworów spirytusowych i spirytusów leczniczych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni rozdział materiału nauczania oraz poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej. Wskazana jest indywidualna praca uczniów pod stałym nadzorem nauczyciela.
Należy zwrócić uwagę na umiejętność posługiwania się literaturą uzupełniającą, a szczególnie
Farmakopeą Polską oraz na czystość i dokładność wykonania leków. Efektem pracy ucznia
powinno być sporządzanie różnych roztworów spirytusowych i spirytusów leczniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący roztworów
spirytusowych oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

2)

przygotować substancje lecznicze i rozpuszczalniki,

3)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

4)

odszukać w FP monografię szczegółową substancji leczniczych oraz monografię
roztworów spirytusowych i spirytusów leczniczych zwracając uwagę na właściwości,
skład, otrzymywanie, działanie i zastosowanie,

5)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty wykorzystując farmakopeę oraz inną
literaturę,

6)

sporządzić wybrane roztwory etanolowe i spirytusy lecznicze,

7)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

8)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

9)

sprzątnąć miejsce pracy,

10)

opisać wykonanie ćwiczenia z uwzględnieniem niezbędnych obliczeń w zeszycie
ć

wiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: bagietki, zlewki, lejki, butelki, cylindry, wagi apteczne, odważniki.

−−−−

substancje lecznicze, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki z nakrętkami – różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 6

Wykonywanie roztworów olejowych.

Wskazówki do realizacji
Podstawową metodą realizacji zajęć powinny być ćwiczenia z wykorzystaniem recept

i przepisów farmakopealnych. Należy zwrócić uwagę na staranne wykonanie roztworów,
zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania oraz umiejętne korzystanie z literatury
fachowej np. Farmakopei Polskiej. Efektem pracy ucznia powinno być wykonanie różnych
roztworów olejowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący roztworów olejowych
oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

przygotować substancje lecznicze i rozpuszczalniki,

3)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

4)

odszukać w FP monografię szczegółową substancji leczniczych oraz monografię

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

roztworów olejowych zwracając uwagę na właściwości, skład, otrzymywanie, działanie
i zastosowanie,

5)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty wykorzystując FP oraz inną literaturę,

6)

sporządzić wybrane roztwory olejowe,

7)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

8)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

9)

sprzątnąć miejsce pracy,

10)

opisać wykonanie ćwiczenia w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: bagietki, zlewki, lejki, butelki, cylindry, wagi apteczne, odważniki,

−−−−

substancje lecznicze, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki z nakrętkami – różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

Ćwiczenie 7

Sporządzanie syropów prostych i złożonych. Mierzenie gęstości syropów oraz sposoby jej

korygowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji zajęć nauczyciel powinien omówić sposób wykonania

ć

wiczenia. Zaleca się aby uczniowie przeczytali rozdział w poradniku dla ucznia na temat

syropów i metod ich sporządzania. Proponuje się aby uczniowie pracowali indywidualnie.
Należy zwrócić uwagę umiejętność posługiwania się farmakopeą i inną literaturą
uzupełniającą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący syropów oraz poszerzyć
wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

przygotować substancje lecznicze i rozpuszczalniki, surowce roślinne,

3)

dobrać i przygotować potrzebny sprzęt, utensylia oraz opakowania dla gotowych
preparatów,

4)

odszukać w FP monografię syropów oraz monografię szczegółową substancji leczniczych
wchodzących w skład syropów, uwzględniając właściwości, skład, otrzymywanie,
działanie i zastosowanie,

5)

scharakteryzować i opisać wykonywane preparaty wykorzystując FP oraz inną literaturę,

6)

sporządzić wybrane syropy proste i złożone,

7)

skontrolować i ewentualnie skorygować gęstość sporządzonych syropów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

8)

zapakować gotowe preparaty do odpowiednich opakowań,

9)

dołączyć etykietkę z nazwą preparatu, datą sporządzenia oraz warunkami
przechowywania leku,

10)

sprzątnąć miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne,

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki.

−−−−

sprzęt: bagietki, zlewki, lejki, butelki, cylindry, areometry, wagi apteczne, odważniki.

−−−−

substancje lecznicze, rozpuszczalniki,

−−−−

opakowania do leków: butelki z nakrętkami - różnych rozmiarów,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

literatura uzupełniająca,

−−−−

poradnik dla nauczyciela,

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5.3.

Stałe leki galenowe

5.3.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonywanie proszków galenowych.

Wskazówki do realizacji
Realizację programu należy rozpocząć pogadanką na temat proszków galenowych. Przed

przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni rozdział
materiału nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej. Wskazana jest indywidualna praca ucznia na podstawie recept i przepisów
przygotowanych przez nauczyciela. Należy zwrócić uwagę na staranne i dokładne wykonanie
leku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący proszków galenowych
i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

wykorzystać podane recepty lub zestawy przepisów przygotowane przez nauczyciela,

3)

przeczytać poprawnie receptę,

4)

przeanalizować skład proszków galenowych,

5)

odszukać w FP monografię szczegółową poszczególnych składników recepty, (zwracając
uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i zastosowanie,
sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

6)

zaplanować tok postępowania (kolejność odważania, mieszania oraz sposób
rozdrabniania proszków),

7)

przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,

8)

wykonać pracę zgodnie z zasadami dobrej praktyki wytwarzania,

9)

zapakować proszki, dołączyć odpowiednią sygnaturę i etykietę,

10)

sprzątnąć miejsce pracy,

11)

opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych, wagi
apteczne: techniczne i elektroniczne, odważniki,

−−−−

surowce farmaceutyczne, substancje lecznicze i substancje pomocnicze,

−−−−

opakowania do leków: pudełka tekturowe i winidurowe, torebki papierowe
i pergaminowe,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

zestaw oryginalnych recept i przepisów na proszki galenowe,

−−−−

obowiązująca literatura fachowa

,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Ćwiczenie 2

Sporządzanie granulatów.

Wskazówki do realizacji
Uczeń w czasie realizacji ćwiczeń nabywa umiejętności sporządzania granulatów

różnymi metodami. Przed przystąpieniem do zajęć nauczyciel powinien przeprowadzić
wykład informacyjny na temat granulatów jako postaci leku oraz metod ich sporządzania.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment dotyczący sporządzania granulatów
i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej. W czasie realizacji ćwiczeń należy
zwrócić uwagę na prawidłowe i staranne wykonanie przez uczniów preparatów, zgodnie
z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania i przepisami bezpieczeństwa pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący granulatów i poszerzyć
wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)

wykorzystać podane recepty i przepisy na granulaty przygotowane przez nauczyciela,

3)

przeczytać i zanalizować skład,

4)

odszukać w FP monografię szczegółową poszczególnych składników recepty, (zwracając
uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, działanie i zastosowanie, sposób
przechowywania),

5)

zaplanować tok postępowania (kolejność odważania, mieszania oraz sposób
rozdrabniania substancji),

6)

przygotować odpowiedni sprzęt, sita, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,

7)

wykonać pracę zgodnie z zasadami dobrej praktyki wytwarzania i przepisami BHP,

8)

zapakować, dołączyć odpowiednią sygnaturę i etykietę,

9)

sprzątnąć miejsce pracy,

10)

opisać wykonanie ćwiczenia w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

wykład informacyjny,

−−−−

pogadanka,

−−−−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−−−−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych,
granulator,

−−−−

sita, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne, odważniki,

−−−−

surowce farmaceutyczne, substancje lecznicze i substancje pomocnicze,

−−−−

opakowania do leków: słoiki szklane, pudełka tekturowe i winidurowe, torebki papierowe
i pergaminowe,

−−−−

etykiety i sygnatury do leków,

−−−−

zestaw przepisów na granulaty,

−−−−

obowiązująca literatura fachowa

,

−−−−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

6.

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Wykonywanie leków

recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych”

Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−−−−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22 są z poziomu
podstawowego,

−−−−

zadania 5, 7, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−−−−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−−−−

bardzo dobry – za rozwiązanie 20 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. b, 4. d, 5. c, 6. d, 7. c, 8. b, 9. d, 10. d, 11. c,
12. c, 13. d, 14. c, 15. a, 16. c, 17. c, 18. a, 19. a, 20. b, 21. d, 22. a.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić metody stabilizacji surowców roślinnych

B

P

d

2

Określić metody ekstrakcji surowców

B

P

a

3

Scharakteryzować surowce do sporządzania odwarów
i naparów

C

P

b

4

Sporządzić roztwory galenowe

C

P

d

5

Scharakteryzować miody

C

PP

c

6

Podać skład oleju kamforowego

B

P

d

7

Określić metody otrzymywania wyciągów

C

PP

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

8

Określić stężenie sacharozy w syropie zwykłym

A

P

b

9

Podać synonim nalewki kozłkowej

A

P

d

10

Podać definicję antraktów

A

P

d

11

Scharakteryzować granulaty

B

P

c

12

Określić działanie i zastosowanie soku z kwiatów
i liści podbiału

C

P

c

13

Określić sposób sporządzania odwarów

C

P

d

14

Podać rozmiar sit służących do sporządzania
mieszanek ziołowych

C

P

c

15

Określić nazwy preparatów galenowych na podstawie
definicji

B

P

a

16

Określić skład plastrów leczniczych

B

P

c

17

Określić cel stosowania substancji hydrofilizujących
w procesie granulowania

C

PP

c

18

Określić metody wytrawiania surowców roślinnych
na przykładzie wymiotnicy lekarskiej

C

P

a

19

Zdefiniować spirytusy lecznicze

A

P

a

20

Podać skład jodyny

B

P

b

21

Dobrać formę zastępczą do mieszanek ziołowych

C

P

d

22

Określić działanie i zastosowanie kropli anyżowych

C

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

4.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi

5.

Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.

6.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.

7.

Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

8.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia
i zakończenia rozwiązywania testu.

9.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

10.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

11.

Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.

12.

Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.

13.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

14.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

15.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie
niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 22 zadań dotyczących „ Wykonywania leków recepturowych i aptecznych
z surowców roślinnych” Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi
i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Kolejność rozwiązywania zadań jest dowolna.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w KARCIE ODPOWIEDZI, czy dla
wszystkich zadań zaznaczyłeś odpowiedzi.

9.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

10.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Podstawową metodą stabilizacji surowców roślinnych jest proces
a) rozdrabniania.
b) przesiewania.
c) sączenia.
d) suszenia.

2.

Diakolacja jest modyfikacją
a) perkolacji.
b) maceracji.
c) dygestii.
d) turboekstracji.

3.

Surowce alkaloidowe i glikozydy nasercowe do sporządzania odwarów i naparów
powinny być przesiane przez sito
a)

0,16.

b)

0,5.

c)

3,15.

d)

1,6.

4.

Aby otrzymać 20g 3% wody utlenionej należy odważyć
a)

6 g perhydrolu.

b)

g nadtlenku wodoru 3

c)

30 g nadtlenku wodoru 30%.

d)

2 g perhydrolu.

5.

Miodami leczniczymi zaleca się nazywać preparaty zawierające powyżej
a)

50 % miodu.

b)

30 % miodu.

c)

60 % miodu.

d)

34 % cukru.

6.

Olej kamforowy jest to
a) 5% roztwór kamfory w oleju rzepakowym.
b) 1% roztwór kamfory w oleju lnianym.
c) 5% roztwór kamfory w oleju rycynowym.
d) 10% roztwór kamfory w oleju rzepakowym.

7.

Wyciąg suchy z liści pokrzyku otrzymuje się metodą
a) maceracji.
b) podwójnej maceracji.
c) perkolacji.
d) reperkolacji.

8.

Syrop zwykły według FP VI jest roztworem sacharozy w wodzie o stężeniu
a) 34%.
b) 64%.
c) 36%.
d) 66%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

9.

Synonim nalewki kozłkowej to
a) nalewka gorzka.
b) krople żołądkowe.
c) nalewka emetynowa.
d) krople walerianowe.

10.

Intrakt jest to
a) wodny roztwór olejków eterycznych.
b) wodnoetanolowy roztwór substancji leczniczej zawierający cukier.
c) wodny wyciąg z surowców roślinnych z dodatkiem rozpuszczalnych substancji

leczniczych.

d) alkoholatura stabilizowana.

11.

Wielkość ziaren granulatów, jako postaci leku wynosi
a) 1,6 – 3,2

µ

m.

b) 0,5 – 1,6 mm.
c) 1,6 – 3,2 mm.
d) 0,5 – 1,6

µ

m.

12.

Sok z kwiatów i liści podbiału stosowany jest jako środek
a) o działaniu odtruwającym, zalecany w zaburzeniach przemiany materii.
b) do stosowania w przewlekłych chorobach nerek.
c) o działaniu wykrztuśnym, w przewlekłych nieżytach dróg oddechowych.
d) pobudzający czynność wątroby i wydzielanie soku żołądkowego.

13.

Jeżeli lekarz nie przepisze inaczej, odwary sporządza się w stosunku
a) 1:20.
b) 1:50.
c) 1:2.
d) 1:10.

14.

Surowce służące do przyrządzania mieszanek ziołowych należy przesiać przez sito
a) 3,2 mm, a rozkrusz przez sito 0,16 mm.
b) 3,15 mm, a rozkrusz przez sito 0,5 mm.
c) 5,6 mm, a rozkrusz przez sito 0,315 mm.
d) 0,5 mm, a rozkrusz przez sito 0,315 mm.

15.

Płynnymi, niezagęszczonymi preparatami otrzymanymi w wyniku wytrawiania suchych
surowców roślinnych lub przez rozpuszczenie wyciągów suchych lub gęstych są
a) nalewki.
b) alkoholatury.
c) ziółka.
d) wyciągi płynne.

16.

Plaster nostrzykowy oprócz wosku i olejowego wyciągu z nostrzyku w swym składzie
zawiera
a) kwas salicylowy.
b) masę kauczukową.
c) kalafonię.
d) lanolinę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

17.

Substancje hydrofilizujące, stosowane w procesie granulowania mają za zadanie
a) łączenie cząstek proszku w większe agregaty.
b) spowodować jak najszybszy rozpad granulatu.
c) zwiększenie zwilżalności hydrofobowych substancji leczniczych.
d) zabezpieczyć granulat przed nadmiernym wysychaniem.

18.

Z wymiotnicy lekarskiej wykonuje się
a) odwar.
b) napar.
c) macerację.
d) napar i macerację.

19.

Spirytusy lecznicze definiuje się jako roztwory przyrządzane z etanolem o stężeniu
powyżej
a) 40º.
b) 25º.
c) 95º.
d) 70º.

20.

Jodyna według FP VI jest to
a) 1% roztwór jodu w wodzie.
b) 3% roztwór jodu w etanolu 90º.
c) 3% roztwór jodu w wodzie.
d) 1% roztwór jodu w etanolu 90º.

21.

Dogodną formą zastępującą mieszanki ziołowe są tzw.
a) intrakty.
b) inserty.
c) inwerty.
d) instanty.

22.

Krople anyżowe mają działanie
a) wykrztuśne.
b) rozgrzewające.
c) przeciwbólowe.
d) antyseptyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie leków recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych.

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Wykonywanie leków

recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych”

Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−−−−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21, 22 są z poziomu
podstawowego,

−−−−

zadania 17, 18, są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−−−−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−−−−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−−−−

bardzo dobry – za rozwiązanie 21 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. c, 4. c, 5. b, 6. d, 7. b, 8. b, 9. c, 10. b, 11. a,
12. d, 13. a, 14. c, 15. d, 16. a, 17. d, 18. a, 19. a, 20. a, 21. c, 22. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić metody sporządzania nalewek

C

P

b

2 Podać skład płynu Burowa według FP

B

P

c

3

Scharakteryzować surowce do sporządzania odwarów
i naparów

C

P

c

4 Określić sposoby otrzymywania alkoholatur

B

P

c

5 Scharakteryzować granulaty

B

P

b

6 Podać skład oleju kamforowego

B

P

d

7 Scharakteryzować mydła lecznicze

B

P

b

8 Określić otrzymywanie syropu pomarańczowego

C

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

9 Określić sposoby otrzymywania wyciągów

C

P

c

10 Podać sposób sporządzania odwaru z wymiotnicy

B

P

b

11 Podać zawartość wody w wyciągach suchych

B

P

a

12

Określić działanie i zastosowanie soku z korzenia
mniszka

C

P

d

13

Określić sposób sporządzania maceracji
recepturowych

C

P

a

14

Podać rozmiar sit służących do sporządzania
mieszanek ziołowych

C

P

c

15

Określić nazwy preparatów galenowych na podstawie
definicji

B

P

d

16 Określić skład granulofosfatu

C

P

a

17 Scharakteryzować definicję peletek

C

PP

d

18

Określić metodę sporządzania nalewki z korzenia
wymiotnicy lekarskiej

C

PP

a

19 Zdefiniować spirytusy lecznicze

A

P

a

20 Podać skład płynu Lugola

B

P

a

21

Podać przykłady preparatów sporządzanych z roślin
ś

wieżych

B

P

c

22 Określić działanie i zastosowanie oleju kamforowego

C

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

4.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi

5.

Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.

6.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.

7.

Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

8.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia
i zakończenia rozwiązywania testu.

9.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

10.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

11.

Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.

12.

Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.

13.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

14.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

15.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie
niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 22 zadań dotyczących „Wykonywania leków recepturowych i aptecznych
z surowców roślinnych” Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi
i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Kolejność rozwiązywania zadań jest dowolna.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w KARCIE ODPOWIEDZI, czy dla
wszystkich zadań zaznaczyłeś odpowiedzi.

9.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

10.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Nalewki z surowców silnie działających przygotowuje się metodą
a)

maceracji w proporcji 1część masy surowca na 100 części masy rozpuszczalnika.

b)

perkolacji w stosunku 1:10.

c)

perkolacji w stosunku 1:2.

d)

maceracji w stosunku 1:20.

2.

Płyn Burowa według FP VI zawiera
a) 85% zasadowego octanu glinu.
b) 0,15 - 0,17% wodorotlenku wapnia.
c) 8,5% zasadowego octanu glinu.
d) 85% wodorotlenku glinu.

3.

Liście, kwiaty i zioła przeznaczone do sporządzania odwarów i naparów powinny być
przesiane przez sito
a) 0,16.
b) 0,5.
c) 3,15.
d) 1,6.

4.

Alkoholatury są to preparaty, które otrzymuje się
a) ze świeżych roślin leczniczych przez wyciśnięcie w prasie ich soku komórkowego.
b) ze świeżych surowców roślinnych po wstępnym unieczynnieniu enzymów.
c) przez wytrawianie świeżych surowców zielarskich alkoholem etylowym o stężeniu

80-95º.

d) przez krótkotrwałe wytrawianie wysuszonego, przepisowo rozdrobnionego surowca.

5.

Wielkość ziaren granulatów do tabletkowania wynosi z reguły
a) 1,6 – 3,2 mm.
b) 0,5 – 1,6 mm.
c) 0,5 – 1,6

µ

m.

d) 0,16 – 0,2 mm.

6.

Olej kamforowy jest to
a) 5% roztwór kamfory w oleju rzepakowym.
b) 1% roztwór kamfory w oleju lnianym.
c) 5% roztwór kamfory w oleju rycynowym.
d) 10% roztwór kamfory w oleju rzepakowym.

7.

Mydło lecznicze według FP VI jest to
a) mydło metaliczne.
b) mydło sodowe.
c) mydło krezolowe.
d) mydło trietanoloamoniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

8.

Syrop z owocni pomarańczy gorzkiej otrzymuje się przez zmieszanie
a)

syropu prawoślazowego 95 cz. z 5 cz. nalewki pomarańczowej.

b)

syropu zwykłego 90cz. z 5cz. nalewki pomarańczowej i 5cz. wyciągu płynnego
z owocni pomarańczy.

c)

syropu zwykłego 90cz. z 5cz. nalewki gorzkiej i 5cz. nalewki pomarańczowej.

d)

syropu zwykłego 95cz.z 5cz. wyciągu suchego z pomarańczy gorzkiej.

9.

Wyciągi płynne sporządza się przez wytrawianie surowca roślinnego mieszaniną alkoholu
etylowego z wodą w stosunku
a)

1:10.

b)

1:100.

c)

1:1.

d)

1:20.

10.

Do sporządzania odwarów z wymiotnicy (Ipecacuanhae) dodaje się
a)

kwasu solnego.

b)

kwasu cytrynowego.

c)

wodorowęglanu sodu.

d)

wodorotlenku wapnia.

11.

Jak podaje FP VI zawartość wody w wyciągach suchych nie powinna przekraczać
a)

5%.

b)

30%.

c)

10%.

d)

20%.

12.

Sok z korzenia mniszka stosowany jest jako środek
a)

o działaniu odtruwającym, zalecany w zaburzeniach przemiany materii.

b)

do stosowania w przewlekłych chorobach nerek.

c)

o działaniu wykrztuśnym, w przewlekłych nieżytach dróg oddechowych.

d)

pobudzający czynność wątroby i wydzielanie soku żołądkowego.

13.

Jeżeli lekarz nie przepisze inaczej, maceracje recepturowe sporządza się w stosunku
a)

1:20.

b)

1:50.

c)

1:2.

d)

1:10.

14.

Surowce służące do przyrządzania mieszanek ziołowych należy przesiać przez sito
a)

3,2 mm, a rozkrusz przez sito 0,16 mm.

b)

3,15 mm, a rozkrusz przez sito 0,5 mm.

c)

5,6 mm, a rozkrusz przez sito 0,315 mm.

d)

0,5 mm, a rozkrusz przez sito 0,315 mm.

15.

Preparatami sporządzanymi przez wytrawianie surowca roślinnego mieszaniną etanolu
z wodą, tak aby 1g wyciągu zawierał ciała czynne zawarte w 1g surowca są
a)

nalewki.

b)

alkoholatury.

c)

ziółka.

d)

wyciągi płynne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

16.

Granulofosfat otrzymuje się przez granulację wodą
a)

5 cz. fosforanu wapniowego, 1cz. fosforanu sodowego i 94 cz. sproszkowanego
cukru.

b)

46 cz. wodorowęglanu sodowego, 1cz. fosforanu wapniowego i 53 cz. sacharozy.

c)

94 cz. fosforanu wapniowego, 1cz. fosforanu sodowego i 5 cz. sacharozy.

d)

5 cz. fosforanu sodowego, 15cz. sproszkowanego cukru i 80cz. wodorowęglanu
wapniowego.

17.

Peletki są to
a)

kryształy sacharozy i laktozy o przedłużonym działaniu.

b)

substancje pomocnicze zwilżone roztworem lepiszcza.

c)

granulaty musujące.

d)

mikrokulki mające zastosowanie w lekach o przedłużonym działaniu.

18.

Nalewkę z korzenia wymiotnicy lekarskiej sporządza się przez
a)

perkolację mianowanego korzenia wymiotnicy etanolem 70º.

b)

macerację mianowanego korzenia wymiotnicy etanolem 90º.

c)

reperkolację korzenia wymiotnicy mieszaniną wodno-etanolową.

d)

macerację 7 dniową etanolem 50º.

19.

Spirytusy lecznicze definiuje się jako roztwory przyrządzane z etanolem o stężeniu
powyżej
a) 40º.
b) 25º.
c) 95º.
d) 70º.

20.

Płyn Lugola według FP VI zawiera
a) 1% jodu oraz 2% jodku potasu.
b) 3% jodu oraz 97g etanolu 90º.
c) 3% jodu oraz 1% jodku potasu w wodzie.
d) 1% roztwór jodu w etanolu 90º.

21.

Do preparatów sporządzanych z roślin świeżych zalicza się
a) intrakty i zioła.
b) soki stabilizowane i inserty.
c) alkoholatury i soki.
d) odwary i napary.

22.

Olej kamforowy ma działanie
a) wykrztuśne.
b) rozgrzewające.
c) przeciwbólowe.
d) antyseptyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie leków recepturowych i aptecznych z surowców roślinnych.

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

7.

LITERATURA

1.

Farmakopea Polska IV. PZWL, Warszawa 1970

2.

Farmakopea Polska V. PTFarm., Warszawa 1995–1999

3.

Farmakopea Polska VI. PTFarm., Warszawa 2002

4.

Farmakopea Polska VII. PTFarm., Warszawa 2006

5.

Jachowicz R.: Receptura apteczna. PZWL, Warszawa 2005

6.

Janicki S., Sznitowska M., Zieliński W.: Dostępność farmaceutyczna i dostępność
biologiczna leków. Polfa OIN, Warszawa 2001

7.

Janicki S., Szulc J., Woyczikowski B.: Zbiór recept. Gdańsk 2003

8.

Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 2006

9.

Krówczyński L.: Ćwiczenia z receptury. PZWL, Warszawa1996

10.

Krówczyński L.: Technologia postaci leku. PZWL, Warszawa 1969

11.

Krówczyński L.: Zarys technologii postaci leku. PZWL, Warszawa 1994

12.

Krówczyński L., Jachowicz R. (red.): „Ćwiczenia z receptury”. Wydawnictwo UJ,
Kraków 1998

13.

Mueller R.H., Hildebrand G.E. (red.): Technologia nowoczesnych postaci leku. PZWL,
Warszawa 1998

14.

Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 1997

Literatura metodyczna
1.

Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym.
Wyd. ITEE, Radom 2001

2.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP S.A., Warszawa 1999

3.

Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie „śak”,
Warszawa 2003

4.

Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, cz. I i II.
Wyd. ITEE, Radom 1999