14 Wykonywanie płynnych leków recepturowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Trzewik

Wykonywanie płynnych leków recepturowych
322[10].Z3.04

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr biol. med. Grażyna Czechowska
prof. zw. dr hab. Marek Wesołowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr farm. Alina Krawczak

Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[10].Z3.04
„Wykonywanie płynnych leków recepturowych” w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik farmaceutyczny.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Roztwory, krople i mieszanki

5.1.1.Ćwiczenie

5.2. Zawiesiny, emulsje, leki homeopatyczne

5.2.1. Ćwiczenie

5.3. Niezgodności w płynnych postaciach leku recepturowego

5.3.1. Ćwiczenie

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który ma na celu ułatwienie pracy przy

organizacji procesu uczenia się, także poprzez symulację założeń programowych
i metodycznych danej jednostki. Mam nadzieję że pomoże Państwu w prowadzeniu zajęć
dydaktycznych w Medycznym Studium Zawodowym kształcącym w zawodzie technik
farmaceutyczny.

W poradniku zamieszczono:

wykaz literatury uzupełniającej wiedzę ucznia,

wykaz umiejętności, które uczeń powinien opanować przystępując do realizacji jednostki

modułowej,

wykaz umiejętności, które uczeń wykształtuje realizując temat jednostki modułowej,

propozycje ćwiczeń rozwijających umiejętności praktyczne dotyczące analizowania

i oceniania zapisu leku recepturowego i aptecznego,

dwie konkretne propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych, prowadzonych różnymi

metodami aktywizującymi ucznia.
Różna powinna być forma organizacyjna pracy uczniów, od indywidualnej do grupowej.
Przedstawiam również zestawy zadań testowych w celu sprawdzenia wiadomości

i umiejętności ucznia, wraz z instrukcją dla ucznia i nauczyciela oraz kluczem odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[10].Z3.01

Analizowanie i ocenianie zapisu leku

recepturowego i aptecznego

322[10].Z3.02

Wykonywanie leków recepturowych

i aptecznych z surowców roślinnych

322[10].Z3.04

Wykonywanie

płynnych leków

recepturowych

322[10].Z3.05

Wykonywanie

półstałych leków

recepturowych

322[10].Z3.07

Kontrolowanie

i wydawanie

gotowego leku

322[10].Z3.06

Wykonywanie

jałowych leków

recepturowych

322[10].Z3

Leki recepturowe i apteczne

322[10].Z3.03

Wykonywanie

stałych leków

recepturowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad ergonomii oraz regulaminu
pracowni,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z Farmakopei Polskiej,

−

poszukiwać informacji z różnych źródeł,

−

posługiwać się terminologią chemiczną,

−

analizować i oceniać zapis leku recepturowego,

−

przeliczać dawki,

−

interpretować podstawowe pojęcia fizyczne i chemiczne,

−

obserwować i opisywać zjawiska fizyczne i reakcje chemiczne,

−

dokumentować obserwacje i podejmowane działania,

−

określać ogólne zasady wykonywania leków recepturowych,

−

wykonywać wodne wyciągi z surowców roślinnych,

−

określać podstawowe niezgodności zachodzące przy sporządzaniu leków recepturowych,

−

dobierać etykiety do leku recepturowego,

−

rozróżniać podstawowe utensylia używane w recepturze,

−

formułować ogólne zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować płynne postacie leków recepturowych,

−

określić właściwości fizykochemiczne składników recepty na płynne leki recepturowe,

−

scharakteryzować czynniki technologiczne warunkujące dostępność biologiczną leków
płynnych,

−

dobrać opakowanie leku recepturowego do określonej postaci,

−

dokonać kontroli dawkowania płynnych postaci leków recepturowych,

−

sporządzić roztwory lecznicze z uwzględnieniem roztworów zapasowych,

−

sporządzić mazidła i emulsje,

−

sporządzić krople do użytku wewnętrznego i zewnętrznego (z wyjątkiem kropli do oczu),

−

wykonać zawiesiny do użytku wewnętrznego i zewnętrznego,

−

wykonać mieszanki farmakopealne i lekospisowe,

−

określić niezgodności najczęściej występujące w mieszankach oraz sposoby ich
poprawiania,

−

posłużyć się obliczeniami farmaceutycznymi,

−

sporządzić płynne leki homeopatyczne.

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………………….

Modułowy program nauczania: Technik farmaceutyczny 322[10]
Moduł

Leki recepturowe i apteczne 322[10].Z3

Jednostka modułowa:

Wykonywanie płynnych leków recepturowych 322[10].Z3.04

Temat:

Sporządzanie rozcieńczeń stężonych roztworów oficynalnych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności sporządzania roztworów poprzez rozcieńczenie

stężonych roztworów oficynalnych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
-

dokonywać niezbędnych obliczeń przy wykonywaniu rozcieńczeń,

określić ilość roztworu stężonego i wody potrzebnych do wykonania roztworów

o niższym stężeniu od wyjściowych,

zaplanować tok postępowania przy sporządzaniu dilutiones,

udokumentować wszystkie obliczenia i tok pracy przy wykonywaniu roztworu.

Metody nauczania–uczenia się:
-

wykład informacyjny,

dyskusja dydaktyczna,

ćwiczenia przedmiotowe.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
-

podczas wykładu informacyjnego i dyskusji praca zespołowa,

podczas realizacji ćwiczeń przedmiotowych praca indywidualna.

Czas: 6 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:
-

poradnik dla ucznia,

obowiązująca literatura fachowa,

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki, lejki, wagi apteczne,

odważniki,

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

etykiety i sygnatury do leków,

zestaw recept na roztwory proste (Dilutiones) przygotowanych przez nauczyciela (2–3),

zeszyt i przybory do pisania,

kalkulator.

Przebieg zajęć:
1. Przywitanie grupy, sprawdzenie obecności i przygotowania do pracy (odzież ochronna,

zeszyty ćwiczeń).

2. Sprawdzenie znajomości regulaminu pracowni poprzez zadanie pytań wybranej osobie.
3. Podanie tematu i celu zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Wprowadzenie do wykładu (zorientowanie uczniów w przedmiocie wykładu,

przypomnienie znanych treści mających powiązanie z tematem zajęć m.in. przeliczanie
stężeń, sposoby określania stężeń, skoncentrowanie ich uwagi).

5. Omówienie problematyki dotyczącej wykonywania rozcieńczeń.
6. Podsumowanie materiału z jednoczesnym podkreśleniem praktycznych możliwości

wykorzystania przedstawianych treści.

7. Postawienie przez nauczyciela pytań problemowych, dotyczących np. skomplikowanych

obliczeń przy rozcieńczaniu i mieszaniu roztworów o różnych stężeniach

8. Postawienie pytań uzupełniających przez uczniów i udzielenie na nie odpowiedzi przez

nauczyciela.

9. Uzyskanie informacji zwrotnej od uczniów dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści

(w formie dyskusji dydaktycznej).

10. Ustalenie odpowiedzi na postawione przez nauczyciela pytania problemowe.
11. Ocenienie wartości dydaktycznej dyskusji, osób biorących w niej udział i posumowanie

dyskusji.

12. Przydzielenie zadań do indywidualnego wykonania (każdy uczeń otrzymuje 2–3 zadania).
13. Opisanie czynności składających się na całość ćwiczenia.
14. Przedstawienie poszczególnych czynności z zaakcentowaniem ważnych elementów.
15. Pokazanie całego ćwiczenia przez nauczyciela.
16. Wykonywanie przez uczniów poszczególnych czynności.
17. Monitorowanie

przebiegu

pracy, (uczniowie samodzielnie dokonują obliczeń,

samodzielnie sporządzają rozcieńczenia, opisują wykonywane czynności w zeszycie
ćwiczeń).

18. Prezentacja wykonanych zadań (nauczyciel komentuje efekty pracy).
19. Sprawdzenie stopnia przyswojenia przez uczniów wiedzy zdobytej samodzielnie

(nauczyciel zadaje pytania, na które uczniowie udzielają odpowiedzi).

20. Porządkowanie stanowisk pracy (uczniowie porządkują swoje stanowiska pracy,

nauczyciel kontroluje porządek w pracowni).

Zakończenie zajęć
Uczniowie sygnalizują, które etapy pracy sprawiały najwięcej trudności. Nauczyciel jeszcze raz
wskazuje jakie ważne umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich w
przyszłości unikać. Nauczyciel zapowiada temat kolejnych zajęć i kończy zajęcia.

Praca domowa
Oblicz, w jakich proporcjach należy zmieszać 40% roztwór formaliny i wodę aby otrzymać
500 g 10% roztworu formaliny? Opisz sposób wykonania rozcieńczenia.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

Anonimowe odpowiedzi na pytania:

Który z etapów ćwiczeń był dla Ciebie najtrudniejszy?

Który z poruszanych tematów wydał Ci się na tyle interesujący, że zachęcił Cię do

poszerzenia wiedzy na ten temat?

Czy baza lokalowa i sprzętowa była wystarczająca do wykonania ćwiczeń?

Jaką punktację w skali 0-5 ( 0-najniższa, 5-najwyższa) wystawisz osobie prowadzącej,

biorąc pod uwagę sposób prowadzenia zajęć, wiedzę i zaangażowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………………….

Modułowy program nauczania: Technik farmaceutyczny 322[10]
Moduł

Leki recepturowe i apteczne 322[10].Z3

Jednostka modułowa:

Wykonywanie płynnych leków recepturowych 322[10].Z3.04

Temat:

Wykonywanie emulsji do użytku wewnętrznego metodą kontynentalną.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykonywania emulsji do użytku wewnętrznego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
-

zaplanować wszystkie czynności przy wykonaniu emulsji.

określić warunki niezbędne do wykonania stabilnej emulsji.

podać czynniki mające wpływ na załamanie się emulsji.

obliczyć ilość oleju, gumy arabskiej i wody potrzebnej do sporządzenia jądra emulsji.

określić kolejność dodawania do jądra emulsji pozostałych składników przepisanych

w recepcie.

dobrać odpowiednie opakowanie dla emulsji do użytku wewnętrznego.

określić wszystkie niezbędne dla pacjenta informacje, dotyczące sposobu przechowywania

i użytkowania emulsji.

Metody nauczania–uczenia się:
-

wykład informacyjny,

pokaz z instruktażem,

ćwiczenia przedmiotowe.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
-

podczas wykładu i pokazu praca zespołowa,

przy wykonywaniu ćwiczeń przedmiotowych praca indywidualna.

Czas: 6 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:
-

poradnik dla ucznia,

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, moździerz, pistel, kliszki

celuloidowe, zlewki, lejki, krążki pergaminowe, wagi apteczne, odważniki,

substancje lecznicze,

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

etykiety i sygnatury do leków,

obowiązująca literatura fachowa,

zeszyt i przybory do pisania,

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjno porządkowe (zaznajomienie uczniów z tematem ćwiczeń).
2. Sprawdzenie znajomości przepisów bhp (poprzez zadawanie pytań wybranej osobie).
3. Przedstawienie uczniom tematu, podtematów i celów wykładu.
4. Zwięzłe przedstawienie treści dotyczących emulsji do użytku wewnętrznego
5. Kontrolowanie sporządzanych przez uczniów notatek.
6. Sprawdzenie stopnia przyswojenia przekazanych treści.
7. Określenie celów zadania.
8. Pokazanie po kolei, przez nauczyciela, wszystkich czynności przy realizacji zadania.
9. Zasygnalizowanie najbardziej skomplikowanych czynności.
10. Powtórzenie najtrudniejszych czynności przez wyznaczonych przez nauczyciela uczniów.
11. Wymiana informacji na temat przyswojonych treści (uczniowie prezentują swoje

przemyślenia, co pozwoli na usystematyzowanie wiadomości, wyrobi umiejętność
samodzielnego formułowania myśli, wnioskowania oraz referowania).

12. Wykonanie ćwiczenia przez wszystkich uczniów.
13. Prezentacja prac i opisów sposobu wykonania zadania (nauczyciel komentuje swoje

obserwacje z realizacji ćwiczeń).

14. Sprawdzenie przyswojonych wiadomości (pomiar dydaktyczny w formie ustnej, poprzez

zadawanie pytań przez nauczyciela).

15. Porządkowanie stanowisk pracy (uczniowie sprzątają , nauczyciel kontroluje porządek

w pracowni).

Zakończenie zajęć
Nauczyciel analizuje przebieg ćwiczeń, uczniowie zgłaszają, które etapy pracy sprawiały
najwięcej trudności. Nauczyciel jeszcze raz wskazuje jakie ważne umiejętności były ćwiczone,
jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich w przyszłości unikać. Nauczyciel zapowiada temat
kolejnych zajęć i żegna się z grupą.

Praca domowa:
Ponownie przeanalizuj wykonywane na ćwiczeniach czynności i nabyte umiejętności.
Dokonaj niezbędnych obliczeń i zaproponuj sposób wykonania emulsji do użytku
wewnętrznego metodą kontynentalną na podstawie otrzymanej od nauczyciela recepty.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
-

rozmowa przeprowadzona na końcu zajęć, na temat stopnia trudności ćwiczenia, sposobu

jego przeprowadzenia, czasochłonności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Roztwory, krople i mieszanki

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zinterpretuj

właściwości

fizykochemiczne

składników

mieszanki,

określone

w monografiach szczegółowych i na tej podstawie zaproponuj sposób wykonania leku. Określ
niezbędne informacje dotyczące warunków przechowywania leku.

Wskazówki do realizacji
Realizację programu należy rozpocząć wykładem informacyjnym na temat określania

właściwości fizykochemicznych substancji leczniczych na podstawie informacji zawartych
w monografiach szczegółowych w Farmakopei Polskiej. Przed przystąpieniem do wykonania
ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni rozdział Materiału nauczania oraz
poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej. Wskazana jest indywidualna praca na
oryginalnych receptach lekarskich, uzyskanych z aptek po upływie terminu ich archiwizowania.
W celu zachowania ochrony danych osobowych należy zakreślić nazwiska i adresy pacjentów.
Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność określania właściwości substancji i na ich
podstawie planowanie sposobu wykonania płynnych leków recepturowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący mieszanek i poszerzyć

wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) uważnie przeczytać treść ćwiczenia i przyjrzeć się otrzymanym od nauczyciela receptom,
3) sprawdzić skład leku,
4) sprawdzić w Farmakopei właściwości fizykochemiczne substancji leczniczych

przepisanych w recepcie, postać, rozpuszczalność, wrażliwość na światło, temperaturę,
wilgoć, siłę działania, miejsce aplikacji, dawki,

5) sprawdzić przepisane ilości substancji leczniczych, dla których określone są w Farmakopei

Polskiej dawki maksymalne,

6) określić wszystkie utensylia niezbędne do wykonania leku,
7) stałe i płynne składniki uszeregować w zależności od siły działania i ilości,
8) określić ilość przepisanego rozpuszczalnika,
9) określić na podstawie siły działania i ilości substancji leczniczych kolejność odważania

i rozpuszczania,

10) wskazać która z substancji ze względu na wielkość cząstek będzie wymagała roztarcia

przed rozpuszczeniem,

11) wskazać, która z substancji rozpuści się po podgrzaniu rozpuszczalnika,
12) określić, który z roztworów powstałych po rozpuszczeniu substancji będzie roztworem

rzeczywistym, a który koloidalnym,

13) określić, które z roztworów będą wymagały sączenia, a które będą bezpośrednio

przelewane,

14) wskazać, które z płynnych składników mogą zwiększać, a które zmniejszać

rozpuszczalność substancji stałych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15) określić na podstawie siły działania, przepisanej ilości oraz wpływu na rozpuszczalność,

kolejność dodawania płynnych składników leku,

16) określić, na podstawie właściwości substancji i ich wrażliwości na różne czynniki

zewnętrzne warunki przechowywania gotowego leku,

17) zapisać wszystkie spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń,
18) efekty pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

zestaw 2 recept przygotowanych przez nauczyciela,

−

literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 2

Wykonaj roztwory proste i złożone do użytku wewnętrznego.

Wskazówki do realizacji
Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem oryginalnych recept lekarskich 4–5, które powinny być wcześniej
przygotowane przez nauczyciela. Nauczyciel nie powinien interweniować przy błędnym
wykonywaniu ćwiczeń. Po przedstawieniu na forum grupy efektów swojej pracy, w przypadku
nierzetelnego lub błędnego wykonania zadania należy wskazać przyczyny popełnionych błędów
i polecić powtórne wykonanie ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem
pracy ucznia powinna być opanowana do perfekcji umiejętność wykonywania roztworów
zarówno prostych jak i złożonych. Łatwość w ustalaniu kolejności rozpuszczania składników,
właściwy dobór opakowania i etykietki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący roztworów i poszerzyć

wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie otrzymaną od nauczyciela receptę,
3) rozszyfrować wszystkie skróty zapisane w recepcie,
4) sprawdzić w Farmakopei Polskiej właściwości fizykochemiczne substancji wchodzących w

skład roztworu (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę,
działanie i zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) sprawdzić dawki substancji, dla których Farmakopea Polska określa dawki maksymalne,
6) sprawdzić czy substancje lecznicze wchodzące w skład leku nie tworzą niezgodności,
7) sprawdzić czy wszystkie substancje stałe rozpuszczają się w przepisanym rozpuszczalniku,
8) sprawdzić czy przepisane substancje mają strukturę grubych kryształów i należy je

najpierw rozetrzeć w moździerzu,

9) sprawdzić czy rozpuszczają się na zimno czy należy najpierw ogrzać rozpuszczalnik,
10) sprawdzić czy powstałe po rozpuszczeniu substancji roztwory są roztworami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rzeczywistymi czy koloidalnymi,

11) ustalić kolejność odważania i rozpuszczania substancji stałych (od najmniejszej ilości lub

od najsilniej działającej),

12) sprawdzić czy posiadasz wszystkie substancje niezbędne do wykonania leku,
13) przygotować niezbędny sprzęt i utensylia,
14) przygotować odpowiedniej wielkości butelkę z zakrętką,
15) przygotować białą sygnaturkę,
16) wytarować butelkę z lejkiem (w lejku powinna znajdować się gaza ze zwitkiem zwilżonej

waty),

17) odważyć substancje w ustalonej kolejności (w razie potrzeby rozcierać),
18) rozpuścić w porcjach przepisanego rozpuszczalnika (w razie potrzeby ogrzewać),
19) roztwory rzeczywiste przesączyć do wytarowanej butelki, koloidalne przelać

bezpośrednio,

20) uzupełnić rozpuszczalnikiem do przepisanej masy,
21) zamknąć butelkę, wymieszać i nalepić etykietkę,
22) uporządkować stanowisko pracy,
23) zapisać sposób przygotowania w zeszycie ćwiczeń,
24) zaprezentować wyniki swojej na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki,
lejki, gaziki, wata, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne, odważniki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na roztwory proste i złożone,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Wykonaj rozcieńczenie (Dilutiones) roztworu oficynalnego.

Wskazówki do realizacji
Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem oryginalnych recept lekarskich 2–3, które powinny być wcześniej
przygotowane przez nauczyciela. Nauczyciel nie powinien interweniować przy dokonywaniu
obliczeń i błędnym wykonywaniu ćwiczeń. Po przedstawieniu przez ucznia efektów swojej
pracy, w przypadku nierzetelnego wykonania zadania należy mu polecić powtórne wykonanie

ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem pracy ucznia powinna być
umiejętność przeliczania stężeń i sporządzania roztworów poprzez rozcieńczenie stężonych
roztworów oficynalnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący roztworów i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie recepty przygotowane przez nauczyciela,
3) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty dotyczące roztworów oficynalnych, z których będzie wykonywać rozcieńczenie
(zwracając uwagę na właściwości substancji leczniczej, stężenie, działanie i zastosowanie,
sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

4) obliczyć ilość substancji leczniczej potrzebnej do wykonania przepisanego roztworu,
5) obliczyć, jaka ilość stężonego roztworu zawiera potrzebną do wykonania ilość substancji

leczniczej,

6) zaplanować tok postępowania,
7) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,
8) odważyć wyliczoną ilość stężonego roztworu,
9) uzupełnić wodą do przepisanej masy,
10) zapakować roztwór, wymieszać, dołączyć odpowiednią sygnaturę, etykietę i wszystkie

niezbędne dla pacjenta informacje,

11) uporządkować miejsce pracy,
12) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki, lejki, wagi apteczne:
techniczne, elektroniczne i odważniki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na roztwory proste (Dilutiones) przygotowanych przez nauczyciela (2–3),

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj roztwór wodny, etanolowy, olejowy lub glicerolowy do użytku zewnętrznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania ćwiczenia. Zaleca się, aby uczniowie przeczytali odpowiedni rozdział w Materiale
nauczania. Proponuje się, aby nauczyciel na przykładzie wyjaśnił sposób wykonania
poszczególnych rodzajów roztworów. Uczniowie powinni pracować indywidualnie
wykorzystując wcześniej przygotowane przez nauczyciela zestawy recept, najlepiej
oryginalnych, otrzymanych z aptek po okresie ich archiwizowania i po usunięciu wszystkich
informacji mogących naruszać ustawę o ochronie danych osobowych Efektem pracy uczniów
powinna być umiejętność sporządzania roztworów z różnymi rozpuszczalnikami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący roztworów do użytku zewnętrznego

i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie recepty przygotowane przez nauczyciela,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,
4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przeliczyć dawki (stężenia) dla substancji silnie działających,
6) w przypadku roztworu etanolowego przeliczyć stężenie etanolu,
7) zaplanować tok postępowania (kolejność odważania, sposób rozpuszczania),
8) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,
9) wykonać pracę zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania i przepisami BHP,
10) zapakować roztwór, dołączyć odpowiednią sygnaturę i etykietę,
11) uporządkować miejsce pracy,
12) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki,
lejki, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne, odważniki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na roztwory do użytku zewnętrznego,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wykonaj mieszankę recepturową.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania ćwiczenia. Zaleca się aby uczniowie przeczytali odpowiedni rozdział w Materiale
nauczania. Wskazane jest aby na przykładzie przedstawić sposób sporządzania mieszanki,
kolejność rozpuszczania, dodawania składników płynnych. Proponuje się, aby po takim
instruktażu uczniowie pracowali indywidualnie wykorzystując zestawy recept przygotowanych
przez nauczyciela, najlepiej oryginalnych, otrzymanych z aptek po okresie ich archiwizowania i
po usunięciu wszystkich informacji mogących naruszać ustawę o ochronie danych osobowych.
Efektem pracy uczniów powinna być opanowana do perfekcji umiejętność wykonywania
mikstur.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący mieszanek recepturowych i poszerzyć

wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie receptę przygotowaną przez nauczyciela,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty, (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przeliczyć dawki dla substancji silnie działających z uwzględnieniem sposobu dawkowania,
6) zaplanować tok postępowania (kolejność odważania, sposób rozpuszczania, cedzenia,

kolejność dodawania substancji płynnych),

7) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,
8) wykonać pracę zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania i przepisami BHP,
9) zapakować miksturę, dołączyć odpowiednią sygnaturę i etykietę,
10) uporządkować miejsce pracy,
11) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zestaw recept (4–5) na mieszanki,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 6

Wykonaj mieszankę recepturową zawierającą w swoim składzie odwar, napar lub

macerację.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania ćwiczenia. Zaleca się aby uczniowie przeczytali odpowiedni rozdział w Materiale
nauczania. Wskazane byłoby przedstawienie przez nauczyciela na przykładzie jednej recepty
sposobu wykonania zadania. Proponuje się, aby uczniowie pracowali indywidualnie.
Nauczyciel powinien wcześniej przygotować dla każdego ucznia zestawy recept. Efektem
pracy uczniów powinna być opanowana do perfekcji umiejętność wykonywania mieszanek
zawierających w swoim składzie wodne wyciągi roślinne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący mieszanek recepturowych i poszerzyć

wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie receptę przygotowaną przez nauczyciela,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przeliczyć dawki dla substancji silnie działających z uwzględnieniem sposobu dawkowania,
6) przygotować w pierwszej kolejności odwar, napar lub macerację,
7) zaplanować dalszy tok postępowania (kolejność odważania, sposób rozpuszczania,

cedzenia, kolejność dodawania substancji płynnych),

8) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,
9) wykonać pracę zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania i przepisami BHP,
10) zapakować miksturę, dołączyć odpowiednią sygnaturę i etykietę,
11) uporządkować miejsce pracy,
12) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki,
lejki, gaziki , wata, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne, odważniki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na mieszanki z odwarami, maceracjami, naparami,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 7

Wykonaj mieszankę recepturową z wykorzystaniem roztworu zapasowego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania ćwiczenia. Zaleca się aby uczniowie przeczytali odpowiedni rozdział w Materiale
nauczania. Proponuje się, aby uczniowie pracowali indywidualnie na podstawie zestawów 2–3
recept, najlepiej oryginalnych, otrzymanych z aptek po okresie ich archiwizowania i po
usunięciu wszystkich danych mogących naruszać ustawę o ochronie danych osobowych.
Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność wykorzystywania w recepturze mieszanek
roztworów zapasowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący mieszanek recepturowych, roztworów

zapasowych i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie receptę przygotowaną przez nauczyciela,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty, (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przeliczyć dawki dla substancji silnie działających z uwzględnieniem sposobu dawkowania,
6) przeliczyć ilość roztworu zapasowego równoważnego ilości przepisanej substancji,

w bilansie wagowym gotowego leku uwzględnić ilość wody zawartą w roztworze
zapasowym aby nie przekroczyć masy gotowego leku,

7) zaplanować dalszy tok postępowania (kolejność odważania, sposób rozpuszczania,

cedzenia, kolejność dodawania substancji płynnych),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki,
lejki, gaziki , wata, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne, odważniki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na mieszanki,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 8

Wykonaj krople do użytku wewnętrznego i zewnętrznego. Sprawdź dawki przepisanych

substancji leczniczych z wykazu A, B, N,

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przeprowadzić wykład

informacyjny lub dyskusję dydaktyczną na temat sporządzania kropli. Przy wykonywaniu
kropli zaleca się indywidualną pracę ucznia, na podstawie zestawu 4-5 recept przygotowanych
przez nauczyciela. Efektem pracy ucznia powinna być umiejętność sporządzania kropli, doboru
opakowania, przeliczania dawek leków podawanych kroplami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący kropli do użytku wewnętrznego

i zewnętrznego (z wyjątkiem kropli do oczu) i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie receptę przygotowaną przez nauczyciela,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przeliczyć dawki dla substancji silnie działających z uwzględnieniem sposobu dawkowania,

−

określić ilość przepisanej wody, nalewek lub oleju w całym leku,

−

określić ilość wody, nalewek lub oleju w jednej kropli ( na podstawie proporcji),

−

zsumować wyliczone ilości wody, nalewek lub oleju w jednej kropli,

−

na podstawie proporcji wyliczyć zawartość substancji w przepisanej ilości kropli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

porównać przepisane ilości substancji leczniczej z dawkami określonymi w Farmakopei
Polskiej,

6) zaplanować tok postępowania (kolejność odważania substancji stałych, sposób

rozpuszczania, cedzenia, kolejność dodawania substancji płynnych),

7) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,
8) wykonać pracę zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania i przepisami BHP,
9) zapakować krople do buteleczki z zakraplaczem, dołączyć odpowiednią sygnaturę

i etykietę,

10) uporządkować miejsce pracy,
11) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakraplaczami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na krople,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Zawiesiny, emulsje, leki homeopatyczne

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj jedną z podanych niżej emulsji do użytku zewnętrznego (mazidło).

Rp.

Rapae olei

18,75

Ammonii hydrici 6,25

M.D.S. Do nacierania

R.p.

Lini olei

Aquae Calcis aa 10,0

M.D.S. Do smarowania

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania ćwiczenia i określić stawiane wymagania. Uczniowie powinni zapoznać się
z Materiałem nauczania dotyczącym emulsji do użytku zewnętrznego. Zaleca się indywidualną
pracę ucznia. Efektem pracy ucznia powinno być opanowanie umiejętności planowania
wszystkich czynności przy sporządzaniu mazideł i prawidłowe wykonanie zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący emulsji do użytku zewnętrznego

i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie powyższe recepty,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty, (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie, pomarańczową sygnaturę leku,
6) wytarować butelkę,
7) odważyć przepisane składniki leku bezpośrednio do butelki,
8) zamknąć butelkę a mazidło silnie wytrząsać do czasu wytworzenia się emulsji

(w pierwszym przypadku powstaje mydło amonowe dające emulsję o/w w drugim mydło
wapienne dające emulsję w/o),

9) dołączyć sygnaturę i informację „zmieszać przed użyciem”,
10) uporządkować miejsce pracy,
11) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym,
12) efekty swojej pracy przedstawić na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki, lejki, wagi apteczne:
techniczne i elektroniczne odważniki,

−

substancje lecznicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj emulsję do użytku wewnętrznego z gumą arabską.

Rp.

Ricini olei

20,0

Gummi arabici

10,0

Saccharini

0,0005

Menthae pip. olei gtt. II

Aquae

100,0

M. f. emulsio

D.S. Łyżkę raz dziennie

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić cel ćwiczeń,

sposób wykonania ćwiczenia oraz określić stawiane wymagania. Uczniowie powinni zapoznać
się z Materiałem nauczania dotyczącym emulsji. Zaleca się indywidualną pracę ucznia. Efektem
pracy ucznia powinno być prawidłowe wykonanie emulsji oraz umiejętność planowania
wszystkich czynności przy sporządzaniu emulsji metodą kontynentalną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący emulsji do użytku wewnętrznego

i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie powyższą receptę,
3) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

4) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie, białą sygnaturę leku,
5) odważyć 10 g gumy arabskiej, 20 g oleju rycynowego i ucierać w moździerzu,
6) dodać 15 g wody i dalej ucierać aż do otrzymania emulsji o konsystencji kremu (tzw. jądro

emulsji),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) odważyć sacharynę i rozpuścić w części pozostałej wody,
8) dodawać małymi porcjami, mieszając, roztwór sacharyny do stężonej emulsji,
9) przenieść emulsję do wytarowanej butelki, popłukując moździerz resztą przepisanej ilości

wody,

10) dodać 2 krople olejku miętowego,
11) butelkę zamknąć i zamieszać emulsję,
12) dołączyć sygnaturę i informację „zmieszać przed użyciem”,
13) uporządkować miejsce pracy,
14) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym,
15) efekty swojej pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, moździerz, pistel, kliszki
celuloidowe, zlewki, lejki, krążki pergaminowe, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne
odważniki,

−

substancje lecznicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Wykonaj 30 g kleiku z gumy arabskiej.

Rp.

Gummi arabici mucilaginis 30,0

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien sprawdzić stopień

opanowania wiedzy teoretycznej na temat sporządzania kleików, omówić cel ćwiczeń, sposób
wykonania ćwiczenia oraz określić stawiane wymagania. Zaleca się indywidualną pracę ucznia.
Efektem tej pracy powinno być prawidłowe wykonanie kleiku z gumy arabskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący kleików i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie powyższą receptę,
3) odszukać w Farmakopei Polskiej IV, monografię kleiku z gumy arabskiej,
4) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie, białą sygnaturę leku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) odważyć 10 g gumy arabskiej przenieść do zlewki i szybko przemyć wodą,
6) odważyć 10 g wody wapiennej i 10 g wody oczyszczonej,
7) zalać gumę arabską odważoną wodą i wodą wapienną,
8) pozostawić do całkowitego rozpuszczenia,
9) przecedzić,
10) ogrzewać na łaźni wodnej przez 30 min,
11) ochłodzić,
12) uzupełnić wodą do 30 g,
13) przelać do butelki, zakręcić, dołączyć białą sygnaturkę oraz informację „przechowywać

w chłodnym miejscu”,

14) uporządkować miejsce pracy,
15) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki, lejki, wagi apteczne,
odważniki, łaźnia wodna, krążki pergaminowe, bagietki, materiał do cedzenia,

−

substancje lecznicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Wykonaj zawiesinę do użytku wewnętrznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać Materiał

nauczania dotyczący wykonywania zawiesin. Nauczyciel powinien sprawdzić stopień
opanowania wiedzy teoretycznej, uzupełniając ją wykładem informacyjnym. Powinien
przedstawić cel ćwiczeń, prawidłowy sposób wykonania zawiesiny oraz określić stawiane
wymagania. Zaleca się indywidualną pracę ucznia. Efektem tej pracy powinno być prawidłowe
wykonanie zawiesiny, prawidłowy dobór opakowania, etykiety i niezbędnych piktogramów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący zawiesin do użytku wewnętrznego

i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie otrzymaną od nauczyciela receptę,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty, (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie, białą sygnaturę leku, informacje

o warunkach przechowywania i stosowania gotowego leku,

6) odważyć kolejno przepisane w recepcie składniki stałe (zaczynając od najmniejszych

ilości),

7) przenieść odważone substancje do moździerza i rozetrzeć,
8) odważyć przepisany kleik,
9) dodać porcjami kleik do roztartych substancji i utrzeć na jednolitą masę,
10) dodać porcjami przepisaną wodę ciągle rozcierając,
11) wytarować butelkę,
12) płynną masę przenieść do butelki,
13) pozostałą ilością wody popłukać moździerz i zlać do butelki,
14) dodać przepisane nalewki lub syropy,
15) zamknąć butelkę,
16) lek dokładnie wymieszać,
17) dołączyć białą sygnaturę z odpisem recepty oraz informację „zmieszać przed użyciem”,
18) uporządkować stanowisko pracy,
19) opisać wykonanie zadania w zeszycie ćwiczeń.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, moździerze, pistle, kliszki
celuloidowe, zlewki, lejki, krążki pergaminowe, bagietki, wagi apteczne, odważniki,

−

substancje lecznicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 5

Wykonaj zawiesinę do użytku zewnętrznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać Materiał

nauczania dotyczący wykonywania zawiesin. Nauczyciel powinien sprawdzić stopień
opanowania wiedzy teoretycznej dotyczącej różnic między zawiesinami do użytku
wewnętrznego a zewnętrznego, w razie potrzeby uzupełniając ją wykładem informacyjnym.
Powinien przedstawić cel ćwiczeń, objaśnić sposób wykonania zawiesiny oraz określić
stawiane wymagania. Zaleca się indywidualną pracę ucznia. Efektem tej pracy powinno być
prawidłowe wykonanie zawiesiny, prawidłowy dobór opakowania, etykiety i niezbędnych
piktogramów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący zawiesin do użytku zewnętrznego

i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie otrzymaną od nauczyciela receptę,
3) przeanalizować receptę pod względem: poprawności zapisu, sposobu zapisu,

ewentualnych niezgodności,

4) odszukać w Farmakopei Polskiej monografie szczegółowe poszczególnych składników

recepty, (zwracając uwagę na postać i właściwości substancji leczniczej, dawkę, działanie i
zastosowanie, sposób przechowywania oraz przynależność do wykazu leków),

5) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie, pomarańczową sygnaturę leku,

informacje o warunkach przechowywania i stosowania gotowego leku,

6) odważyć kolejno przepisane w recepcie składniki stałe (zaczynając od najmniejszych

ilości),

7) przenieść odważone substancje do moździerza i rozetrzeć,
8) odważyć przepisany olej lub glicerol,
9) dodać porcjami do roztartych substancji i utrzeć na jednolitą masę,
10) odważyć przepisaną wodę,
11) dodać porcjami przepisaną wodę ciągle rozcierając,
12) wytarować butelkę z szeroką szyjką,
13) płynną masę przenieść do butelki,
14) pozostałą ilością wody popłukać moździerz i zlać do butelki,
15) dodać przepisany etanol,
16) zamknąć butelkę,
17) lek dokładnie wymieszać,
18) dołączyć białą sygnaturę z odpisem recepty oraz informację „zmieszać przed użyciem”,
19) uporządkować stanowisko pracy,
20) opisać wykonanie zadania w zeszycie ćwiczeń.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, moździerze, pistle, kliszki
celuloidowe, zlewki, lejki, krążki pergaminowe, bagietki, wagi apteczne, odważniki,

−

substancje lecznicze,

−

opakowania do leków: butelki z szeroką szyjką z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Niezgodności w płynnych postaciach leku recepturowego

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj pod względem niezgodności przepis na płynny lek recepturowy i zaproponuj

poprawny sposób wykonania leku.

Wskazówki do realizacji
Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem oryginalnych recept lekarskich 4–5, które powinny być wcześniej
przygotowane przez nauczyciela. Nauczyciel nie powinien interweniować przy błędnym
wykonywaniu ćwiczeń. Po przedstawieniu przez ucznia na forum grupy efektów swojej pracy,
w przypadku nierzetelnego wykonania zadania należy mu polecić powtórne wykonanie
ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem pracy uczniów powinna być
umiejętność rozpoznawania niezgodności w płynnych postaciach leku, na podstawie
przepisanego składu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący niezgodności w płynnych

postaciach leku recepturowego i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) uważnie przeczytać treść ćwiczenia i przyjrzeć się otrzymanym od nauczyciela receptom,
3) sprawdzić skład leku i postać,
4) sprawdzić w Farmakopei Polskiej właściwości substancji leczniczych przepisanych

w recepcie, postać, rozpuszczalność, odczyn roztworu, właściwości chemiczne,
wrażliwość na światło, temperaturę, wilgoć, siłę działania, miejsce aplikacji, dawki,

5) sprawdzić czy substancje stałe rozpuszczają się w przepisanym rozpuszczalniku, czy

istnieje konieczność zamiany części rozpuszczalnika na inny, w którym substancja
lecznicza się rozpuści,

6) sprawdzić czy konieczna jest zamiana formy nierozpuszczalnej na rozpuszczalną,
7) sprawdzić czy ilość przepisanego rozpuszczalnika jest wystarczająca do rozpuszczenia

substancji leczniczej, czy też konieczne jest zwiększenie ilości rozpuszczalnika i korekta
dawkowania,

8) sprawdzić czy przepisane płynne składniki mieszają się ze sobą, czy konieczny jest

dodatek emulgatora,

9) sprawdzić czy między substancjami może dojść do reakcji podwójnej wymiany, i czy

ewentualnie wytrącony osad jest substancją silnie działającą, czy konieczne jest
rozdzielenie składników, zamiana jednej z soli na sól nie dającą osadu, czy może
wystarczy wydać lek w formie zawiesiny z informacją „zmieszać przed użyciem”,

10) sprawdzić czy odczyn leku nie spowoduje wytrącenia słabych kwasów lub słabych zasad,
11) sprawdzić czy stężenie słabego kwasu lub słabej zasady jest na tyle duże, że może dojść do

wytrącenia i niezgodne składniki należy rozdzielić,

12) sprawdzić czy nie mamy do czynienia z niezgodnością pozorną w związku z dobrą

rozpuszczalnością zasady,

13) sprawdzić czy nie przepisano jednocześnie substancji o charakterze reduktora i utleniacza,
14) sprawdzić czy w przypadku zawartości alkaloidów, antybiotyków i glikozydów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nasercowych odczyn środowiska nie spowoduje ich hydrolizy,

15) sprawdzić czy w przypadku zawartości w leku pepsyny nie przepisano jednocześnie zbyt

dużego stężenia kwasu solnego i nalewek, które spowodują inaktywację enzymu,

16) zapisać wszystkie spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń,
17) wyciągnąć wnioski będące podstawą do zaproponowania poprawy niezgodności,
18) przedstawić przemyślenia na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

zestaw 4 recept przygotowanych przez nauczyciela,

−

literatura fachowa,

−

papierki lakmusowe,

−

zeszyt, przybory do pisania i kalkulator.

Ćwiczenie 2

Wykonaj mieszankę recepturową zawierającą w swoim przepisie niezgodność.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przeprowadzić wykład

informacyjny na temat podstawowych typów niezgodności. Uczniowie powinni zapoznać się z
Materiałem nauczania dotyczącym niezgodności oraz poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej. Zaleca się indywidualną pracę ucznia, na podstawie zestawów 4-5 recept
przygotowanych przez nauczyciela. Efektem pracy ucznia powinna być umiejętność
przewidywania podstawowych typów niezgodności recepturowych w płynnych postaciach na
podstawie analizy właściwości fizykochemicznych substancji, oraz praktyczna umiejętność
poprawiania niezgodności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia dotyczący niezgodności

w mieszankach i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) uważnie przeczytać treść ćwiczenia i przyjrzeć się otrzymanym od nauczyciela receptom,
3) sprawdzić skład leku,
4) sprawdzić w Farmakopei Polskiej właściwości substancji leczniczych przepisanych

w recepcie, postać, rozpuszczalność, odczyn roztworu, właściwości chemiczne,
wrażliwość na światło, temperaturę, wilgoć, siłę działania, miejsce aplikacji, dawki,

5) sprawdzić czy substancje stałe rozpuszczają się w przepisanym rozpuszczalniku, czy

istnieje konieczność zamiany części rozpuszczalnika na inny, w którym substancja
lecznicza się rozpuści,

6) sprawdzić czy konieczna jest zamiana formy nierozpuszczalnej na rozpuszczalną,
7) sprawdzić czy ilość przepisanego rozpuszczalnika jest wystarczająca do rozpuszczenia

substancji leczniczej, czy też konieczne jest zwiększenie ilości rozpuszczalnika i korekta
dawkowania,

8) sprawdzić czy między substancjami może dojść do reakcji podwójnej wymiany, i czy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) sprawdzić czy odczyn leku nie spowoduje wytrącenia słabych kwasów lub słabych zasad,
10) sprawdzić czy stężenie słabego kwasu lub słabej zasady jest na tyle duże, że może dojść do

wytrącenia i niezgodne składniki należy rozdzielić,

11) sprawdzić czy nie mamy do czynienia z niezgodnością pozorną w związku z dobrą

rozpuszczalnością zasady,

12) sprawdzić czy nie przepisano jednocześnie substancji o charakterze reduktora i utleniacza,
13) sprawdzić czy w przypadku zawartości alkaloidów i glikozydów nasercowych odczyn

środowiska nie spowoduje ich hydrolizy,

14) sprawdzić czy w przypadku zawartości w leku pepsyny nie przepisano jednocześnie zbyt

dużego stężenia kwasu solnego i nalewek, które spowodują inaktywację enzymu,

15) zapisać wszystkie spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń,
16) wyciągnąć wnioski będące podstawą do zaproponowania poprawy niezgodności,
17) przeliczyć dawki dla substancji silnie działających z uwzględnieniem sposobu dawkowania,
18) zaplanować tok postępowania (kolejność odważania, sposób rozpuszczania, cedzenia,

kolejność dodawania substancji płynnych),

19) przygotować odpowiedni sprzęt, substancje, opakowanie i sygnaturę leku,
20) wykonać pracę zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania i przepisami BHP,
21) zapakować gotowy lek, dołączyć odpowiednią sygnaturę i etykietę,
22) uporządkować miejsce pracy,
23) opisać wykonanie recepty w zeszycie ćwiczeniowym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

loża (stół), taboret, szafki i półki na leki,

−

sprzęt: moździerze, pistle różnych rozmiarów, kliszki celuloidowe, łopatki i łyżeczki
plastikowe lub metalowe, naczynia do przechowywania substancji leczniczych, zlewki,
lejki, gaziki , wata, wagi apteczne: techniczne i elektroniczne odważniki, łaźnia wodna,

−

surowce farmaceutyczne, środki lecznicze i substancje pomocnicze,

−

opakowania do leków: butelki z zakrętkami,

−

etykiety i sygnatury do leków,

−

zestaw recept na mieszanki z podstawowymi niezgodnościami (4-5),

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wykonywanie płynnych leków
recepturowych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 15, 19,20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 5, 6, 9, 11, 16, 17, 18 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi:

1. a, 2. b, 3. a, 4. d, 5. c, 6. c, 7. a, 8. a, 9. c, 10. d, 11. c,

12. a, 13. b, 14. b, 15. a, 16. a, 17. a, 18. a, 19. a, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1 Wyjaśnić zasady sączenia roztworów

2 Przeliczyć stężenia roztworów zapasowych

3 Określić zasady rozpuszczania substancji stałych

4 Określić masy kropli

5 Wyjaśnić nazewnictwo dotyczące roztworów

6 Określić właściwości fizyczne substancji

7 Określić zasady wykonywania roztworów olejowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8 Określić zasady wykonywania mieszanek

Określić źródła przepisów płynnych leków
recepturowych

Zastosować roztwór zapasowy przy sporządzaniu
mieszanek

11 Określić trwałość płynnych leków recepturowych

Określić zasady sporządzania mieszanek z wodnymi
wyciągami roślinnymi

13 Określić zasady sporządzania kleików

Określić zasady sporządzania zawiesin do użytku
zewnętrznego

15 Określić zasady sporządzania jądra emulsji

16 Określić typ emulsji i jej zastosowanie

17 Przewidzieć powstanie niezgodności

18 Określić zasady poprawiania niezgodności

19 Określić zasady poprawienia niezgodności

20 Przewidzieć powstanie niezgodności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Przedstaw uczniom termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
4. Omów sposób udzielania odpowiedzi
5. Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
7. Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Zgłoszone wątpliwości wyjaśnij.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia

i zakończenia rozwiązywania testu.

9. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
10. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

11. Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.
12. Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.
13. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie

niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Test zawiera 20 zadań, do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi i tylko

jedna odpowiedź jest prawidłowa.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

5. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

6. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w KARCIE ODPOWIEDZI, czy dla

wszystkich zadań zaznaczyłeś odpowiedzi.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Sączeniu podlegają

a) roztwory rzeczywiste wodne.
b) roztwory rzeczywiste etanolowe.
c) roztwory barwne.
d) roztwory koloidalne.

2. Stężenie roztworu zapasowego 1:4 oznacza, że

a) 1 g substancji rozpuszczony jest w 4 g rozpuszczalnika.
b) 1 g substancji rozpuszczony jest w 3 g rozpuszczalnika.
c) 1 g substancji rozpuszczony jest w 3 g roztworu.
d) 1 g substancji rozpuszczony jest w 5 g roztworu.

3. Substancje grubokrystaliczne należy

a) rozetrzeć przed rozpuszczeniem.
b) rozetrzeć z substancją obojętną przed rozpuszczeniem.
c) wemulgować do roztworu.
d) stopić i dodać na końcu do gotowego roztworu.

4. Masa jednej kropli nalewki wynosi

a) 50 mg.
b) 44 mg.
c) 26 mg.
d) 19 mg.

5. Solvendum to inaczej

a) rozpuszczalnik.
b) roztwór.
c) rozpuszczona substancja lecznicza.
d) roztwór zapasowy.

6. Rozpuszczalność kwasu salicylowego w oleju rzepakowym wynosi

a) 1:10.
b) 1:44.
c) 1:70-80.
d) 1:2.

7. Do sporządzania i pakowania roztworów olejowych należy używać wyłącznie

a) suchych naczyń.
b) jałowych naczyń.
c) naczyń ze szkła kobaltowego.
d) naczyń z tworzywa sztucznego.

8. Substancje lotne przepisywane do mieszanek kroplami

a) należy dodać na końcu.
b) należy dodać po wymieszaniu z syropem.
c) należy dodać po wymieszaniu z nalewką.
d) nie mogą być dodawane ze względu na możliwość wybuchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Mixtura pepsini R.P., to mieszanka oficynalna, której skład zapisany jest

a) w FP VI.
b) Urzędowym Wykazie produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na

Terytorium R.P.

c) w Receptarium Polonicum.
d) w Poradniku terapeutycznym „Podlewskich”.

10. W mieszance, w której przepisano m.in.1 g aminofenazonu i 15 g wody

a) można użyć roztworu zapasowego w ilości 20 g.
b) można użyć roztworu zapasowego w ilości 10 g.
c) można użyć roztworu zapasowego w ilości 15 g.
d) nie można użyć roztworu zapasowego, gdyż ilość wody zawarta w roztworze

zapasowym przekracza ilość wody przepisaną w mieszance.

11. Wykonaną w aptece mieszankę pacjent powinien odebrać w czasie

a) 24 h.
b) 48 h.
c) nie później niż w ciągu 7 dni .
d) w dowolnym dla siebie czasie, bez żadnego ograniczenia.

12. W celu rozpuszczenia substancji stałych przepisanych w mieszankach z odwarami,

naparami lub maceracjami należy
a) zmniejszyć ilość wody przepisanej do wytrawienia surowca i rozpuścić w niej

substancje.

b) zmniejszyć ilość substancji do takiej, która da się rozpuścić.
c) zwiększyć ilość leku o ilość dodanej wody niezbędnej do rozpuszczenia substancji.
d) nie dodawać wcale substancji.

13. Kleik z tragakanty sporządza się

a) na ciepło w stężeniu 10%
b) na zimno w stężeniu 10%.
c) na ciepło w stężeniu 33,3%.
d) na zimno w stężeniu 33,3%.

14. Do zawiesin do użytku zewnętrznego

a) powinno się dodawać kleiku z gumy arabskiej.
b) nie powinno się dodawać kleiku z gumy arabskiej, gdyż utrudnia skórze

„oddychanie”.

c) nie powinno się dodawać żadnych substancji zwiększających lepkość.
d) powinno się dodawać substancje zmniejszające lepkość, gdyż ułatwi to choremu

wymieszanie zawiesiny.

15. Jądro emulsji sporządza się

a) z oleju, gumy arabskiej i wody w proporcji 2:1:1,5.
b) z oleju, gumy arabskiej i wody w proporcji 1:1,5: 2.
c) z glicerolu, gumy arabskiej i wody w proporcji 2:1,5:1.
d) z glicerolu, gumy arabskiej i wody w proporcji 1:1,5: 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Linimentum calcareum to

a) emulsja typu w/o używana przeciw oparzeniom.
b) emulsja typu o/w używana przeciw oparzeniom.
c) emulsja typu w/o używana do nacierań w celu poprawy ukrwienia.
d) emulsja typu o/w używana do nacierań w celu poprawy ukrwienia.

17. W mieszance zawierającej napar z miłka i diuretynę nastąpi

a) częściowy rozkład diuretyny i wytrąci się teobromina pod wpływem kwasów

zawartych w naparze.

b) częściowy rozkład diuretyny pod wpływem zasad zawartych w naparze.
c) sublimacja diuretyny.
d) krystalizacja diuretyny.

18. W mieszance opisanej w zadaniu 17

a) należy wydzielić diuretynę i wydać w postaci proszków.
b) zamiast naparu z miłka wykonać macerację.
c) powstały osad odsączyć.
d) wydać z powstałym osadem i dołączyć informację „zmieszać przed użyciem”.

19. W recepcie na wodny roztwór luminalu należy

a) zamienić luminal kwas na sól sodową, uwzględniając różnicę w masie cząsteczkowej.
b) zamienić luminal kwas na sól sodową bez uwzględniania różnicy w masie

cząsteczkowej.

c) rozpuścić luminal kwas w wodzie.
d) wydać w postaci zawiesiny.

20. Mieszanina soli sodowej luminalu o stężeniu 1% z bromkiem amonu

a) jest zgodna.
b) jest zawsze niezgodna.
c) jest zgodna przy stężeniu bromku poniżej 2%.
d) jest zgodna przy stężeniu bromku do 5%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie płynnych leków recepturowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wykonywanie płynnych leków
recepturowych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego

−

zadania 8, 9, 10, 17 są z poziomu ponadpodstawowego,

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi:

1. a, 2. b, 3. c, 4. b, 5. c, 6. c, 7. a, 8. b, 9. b, 10. d, 11. a,

12. a, 13. a, 14. a, 15. a, 16. a, 17. a, 18. c, 19. d, 20. d.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Scharakteryzować płynne postacie leku
recepturowego

Określić właściwości fizykochemiczne składników
płynnej postaci leku recepturowego

Scharakteryzować czynniki technologiczne
warunkujące dostępność biologiczną

Dobrać opakowanie do płynnej postaci leku
recepturowego

6 Dokonać kontroli dawkowania

Sporządzić roztwory z wykorzystaniem roztworu
zapasowego

8 Sporządzić emulsję do użytku zewnętrznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9 Sporządzić emulsję do użytku wewnętrznego

10 Sporządzić mieszanki oficynalne

Określić najczęściej występujące niezgodności
w mieszankach

12 Posłużyć się obliczeniami farmaceutycznymi

13 Sporządzić kleiki

14 Poprawić niezgodności

15 Wykonać mieszanki

16 Określić rolę składników w roztworze oficynalnym

17 Określić właściwości substancji leczniczych

18 Określić rozpuszczalność substancji leczniczych

19 Przygotować roztwór

Dołączyć niezbędne informacje do wykonanej płynnej
postaci leku recepturowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
4. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi
5. Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
7. Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia

i zakończenia rozwiązywania testu.

9. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
10. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

sprawiły uczniom największe trudności.

14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie

niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Test zawiera 20 zadań, do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi i tylko

jedna odpowiedź jest prawidłowa.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

5. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

6. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w KARCIE ODPOWIEDZI, czy dla

wszystkich zadań zaznaczyłeś odpowiedzi.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Mikstura to

a) płynna niedawkowana postać leku recepturowego.
b) płynna dawkowana postać leku recepturowego.
c) półpłynna niedawkowana postać leku recepturowego.
d) półpłynna dawkowana postać leku recepturowego.

2. Mikstura agitanda to

a) mieszanka do płukania gardła.
b) zawiesina do użytku wewnętrznego.
c) zawiesina do użytku zewnętrznego.
d) mazidło poprawiające ukrwienie skóry.

3. Jeżeli w recepcie jedynym rozpuszczalnikiem jest woda, to przepisany luminal (kwas)

należy
a) wydać osobno w postaci proszku.
b) rozpuścić w etanolu i wydać osobno w postaci kropli.
c) zamienić na formę rozpuszczalną - sól sodową.
d) zamienić luminal na lekobazę.

4. Zbyt duża lepkość utrudnia rozpuszczanie stałych substancji

a) gdyż roztwory o dużej lepkości tworzą związki kompleksowe z substancjami

leczniczymi,

b) gdyż szybkość rozpuszczania jest odwrotnie proporcjonalna do lepkości i dlatego

najpierw należy rozpuścić substancję w wodzie i dopiero połączyć z roztworem
o dużej lepkości.

c) gdyż szybkość rozpuszczania jest wprost proporcjonalna do lepkości i dlatego

najpierw należy rozpuścić substancję w wodzie i dopiero połączyć z roztworem
o dużej lepkości.

d) gdy ich stężenie przekracza 1%.

5. Przy wyborze opakowania należy brać pod uwagę

a) tylko względy estetyczne opakowania.
b) tylko markę producenta.
c) właściwości fizykochemiczne substancji i postać leku.
d) własne upodobania.

6. Łyżka deserowa mieści około

a) 10 g syropu.
b) 10 g nalewki.
c) 10 g wody.
d) 10 g oleju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Nie można użyć roztworu zapasowego

a) gdy ilość wody w roztworze zapasowym przekracza ilość wody przepisaną

w recepcie.

b) gdy ilość wody w roztworze zapasowym jest mniejsza od ilości wody przepisanej

w recepcie.

c) gdy ilość wody w roztworze zapasowym jest równa ilości nalewek.
e) gdy ilość wody w roztworze zapasowym jest równa ilości syropów.

8. Do emulsji zawierającej olej rzepakowy i amoniak lepiej jest dodać jako stabilizatora

kwasu olejowego, gdyż powstaje wówczas
a) mydło potasowe stabilizujące emulsję.
b) mydło oleinian amonowy stabilizujący emulsję.
c) mydło wapniowe stabilizujące emulsję.
d) jasnoróżowa emulsja.

9. Aby wykonać jądro emulsji z olejków eterycznych, stosunek ilości olejku, gumy i wody

najczęściej wynosi
a) 2:1:3
b) 3:1:2
c) 1:2:3
d) 3:2:1

10. Mixtura nerwina RP zawiera w swoim składzie

a) mieszaninę jodków potasu, sodu i amonu.
b) sól sodową luminalu.
c) fosforan kodeiny.
d) mieszaninę bromków potasu, sodu i amonu.

11. Fenobarbital sodowy powoduje zawsze niezgodność z

a) chlorowodorkiem morfiny i papaweryny.
b) fosforanem kodeiny.
c) bromkiem amonowym.
d) chlorkiem amonowym.

12. Aby sporządzić 50 g wody utlenionej należy użyć

a) 5 g perhydrolu.
b) 10 g perhydrolu.
c) 0,5 g perhydrolu.
d) 1 g perhydrolu.

13. Kleik z gumy akacjowej jest roztworem o stężeniu

a) 33,3%.
b) 10%.
c) 2,5%.
d) 2%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Aby prawidłowo wykonać receptę
R.p.

Acidi salicylici 2,0

Rapae olei

ad 100,0

M.f.sol.

a) należy 20 g oleju rzepakowego zastąpić 20 g oleju rycynowego.
b) należy 20 g oleju rzepakowego zastąpić 20 g olejku miętowego.
c) należy 100 g oleju rzepakowego zastąpić 100 g oleju rycynowego.
d) należy 100 g oleju rzepakowego zastąpić 100 g oleju lnianego.

15. Mieszanki z pepsyną

a) nie należy sączyć.
b) należy sączyć.
c) nie wykonuje się.
d) są zawsze zawiesinami.

16. Jodek potasu zawarty w płynie Lugola

a) pełni rolę solubilizatora.
b) jest głównie działającą substancją leczniczą.
c) nadaje roztworowi brunatny kolor.
d) ma działanie konserwujące.

17. Aminofilina należy do substancji

a) silnie alkalizujących mieszanki.
b) silnie zakwaszających mieszanki.
c) amfoterycznych.
d) toksycznych nie używanych w recepturze.

18. Substancja rozpuszczalna to taka, której 1 cz. rozpuszcza się

a) w mniej niż 1 cz. rozpuszczalnika.
b) w 1-10 cz. rozpuszczalnika.
c) w 10-30 cz. rozpuszczalnika.
d) w powyżej 30 cz. rozpuszczalnika.

19. Przy przygotowywaniu roztworu z substancji grubokrystalicznej, należy ją przed

rozpuszczeniem
a) ogrzać,
b) wyjałowić,
c) wysuszyć,
d) rozdrobnić.

20. Emblemat „trucizna” dołącza się do płynnej postaci leku zawsze, gdy

a) lek zawiera substancję z wykazu A,
b) lek zawiera prekursory narkotyczne,
c) lek zawiera substancje wybuchowe,
d) lek jest do użytku zewnętrznego i zawiera substancje z wykazy A.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie płynnych leków recepturowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Danek A. (red.): Leksykon farmacji. PZWL, Warszawa 1990
2. Farmakopea Polska IV PZWL, Warszawa 1970
3. Farmakopea Polska V. PTFarm, Warszawa 1995–1999
4. Farmakopea Polska VI. PTFarm, Warszawa 2002
5. Farmakopea Polska VII. PTFarm, Warszawa 2006
6. Jachowicz R.: Receptura apteczna. PZWL, Warszawa 2005
7. Janicki S., Sznitowska M., Zieliński W.: Dostępność farmaceutyczna i dostępność

biologiczna leków. Polfa OIN, Warszawa 2001

8. Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana. PZWL Warszawa 2006.
9. Krówczyński L.: Ćwiczenia z receptury. PZWL, Warszawa1996
10. Krówczyński L.: Zarys technologii postaci leku. PZWL, Warszawa 1994
11. Krówczyński L., Jachowicz R. (red.): Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo UJ, Kraków

2000

12. Krówczyński L., Rybacki E.: Interakcje w fazie farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 1985
13. Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 1997
14. Rybacki E., Stożek T. : Substancje pomocnicze w technologii postaci leku. PZWL,

Warszawa 1980

Literatura metodyczna
1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym,

Wyd. ITEE, Radom 2001

2. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Warszawa 2003

3. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, cz. I i II.

Wyd. ITEE, Radom 1999

4. Symela K.(red.): Skuteczność kształcenia modułowego w Polsce w systemie szkolnej

i pozaszkolnej edukacji zawodowej, Wyd. ITEE, Radom 2003