12 Organizowanie pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa(1)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Beata Organ

Organizowanie pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy 322[18].Z5.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Mirosława Stelengowska
mgr inż. Danuta Pawełczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Beata Organ

Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 322[18].Z5.02,
„Organizowanie pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik elektroniki medycznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje zagrożeń

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 18
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 19

4.2. Urządzenia radiologiczne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 29
4.2.3. Ćwiczenia 30
4.2.4. Sprawdzian postępów 31

4.3. Sterylizacja narzędzi

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 41
4.3.3. Ćwiczenia 41
4.3.4. Sprawdzian postępów 43

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu organizowania pracy

zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
umiejętności praktycznych,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś materiał nauczania,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań; pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisać zagadnienia z zakresu urządzeń radiologicznych,

sterylizacji narzędzi oraz różnego rodzaju zagrożeń.
Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu bezpieczeństwa pracy z urządzeniami elektrycznymi.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[18].Z5.01

Kształtowanie

umiejętności

interpersonalnych

322[18].Z5.02

Organizowanie

pracy

zgodnie

z przepisami

bezpieczeństwa
i higieny pracy

322[18].Z5

Podstawy działalności

zawodowej

322[18].Z5.03

Stosowanie przepisów

prawa i zasad ekonomiki

w ochronie zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

rozróżniać różne rodzaje zagrożeń,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić podstawowe warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie zakładu opieki
zdrowotnej o określonym przeznaczeniu i wyposażeniu w aparaturę medyczną,

–

określić parametry eksploatacyjne urządzeń radiologicznych,

–

zastosować testy kontroli wewnętrznej fizycznych parametrów urządzeń radiologicznych
na zgodność z normą PN-EN-ISO 17025,

–

scharakteryzować procedury funkcjonowania urządzeń radiologicznych,

–

określić warunki bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi,

–

określić obowiązki pracodawcy i pracowników w zakładach stosujących promieniowanie
jonizujące,

–

scharakteryzować rolę ochrony radiologicznej w systemie zarządzania jakością,

–

sklasyfikować zagrożenia występujące podczas pracy w pracowniach diagnostyczno-
-terapeutycznych,

–

określić czynniki wpływające na wielkość narażenia pacjentów na promieniowanie,

–

dobrać odpowiednie oznaczenia ostrzegawcze w gabinetach diagnostyczno-
-terapeutycznych stosujących promieniowanie jonizujące,

–

przedstawić sposoby zapobiegania i przeciwdziałania najważniejszym zagrożeniom
występującym w gabinetach diagnostyczno-terapeutycznych,

–

scharakteryzować sposoby sterylizacji narzędzi i wyrobów medycznych,

–

zastosować przepisy sanitarno-epidemiologiczne podczas wykonywania zadań
zawodowych,

–

określić i zastosować odpowiednie proporcje czasu pracy i wypoczynku,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zaprojektować ramowy system pracy w gabinetach medycznych,

–

wypełnić dokumentację eksploatacyjną urządzeń radiologicznych,

–

zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Rodzaje zagrożeń

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje zagrożeń:

−

promieniowanie jonizujące,

−

promieniowanie laserowe,

−

pole elektromagnetyczne,

−

zagrożenia toksyczne (chemiczne),

−

zagrożenia bakteriologiczne (biologiczne),

−

wysokie napięcie i częstotliwość,

−

wysokie i niskie temperatury,

−

zagrożenia wybuchem.
Zagrożenia typu: wysokie napięcie i częstotliwość, wysokie i niskie temperatury oraz

zagrożenia wybuchem zostały omówione podczas realizacji jednostki modułowej
322[18].01.01.

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie jonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne (np. rentgenowskie

lub gama) oraz promieniowanie korpuskularne (np. promieniowanie α i β) zdolne do
wywołania jonizacji w substancji, przez którą przechodzi.
Promieniowanie jonizujące występuje tylko i wyłącznie w obecności źródła promieniowania
(na przykład izotopu promieniotwórczego lub działającej lampy rentgenowskiej). Najczęściej
spotykane rodzaje promieniowania jonizującego to:

−

cząstki alfa (α) są dodatnio naładowanymi cząstkami; są łatwo zatrzymywane przez papier

albo skórę i mogą stanowić zagrożenie tylko wówczas, gdy źródła promieniowania alfa
zostaną połknięte lub wciągnięte do płuc podczas oddychania,

−

cząstki beta (β) są to elektrony; mają one większą przenikalność niż cząstki alfa, ale mogą

zostać zatrzymane przez cienkie warstwy wody, szkła albo metalu, źródła
promieniowania beta są niebezpieczne w przypadku znalezienia się wewnątrz ciała,

−

cząstki gamma (γ) i promieniowanie X – jest to promieniowanie elektromagnetyczne
o charakterze podobnym do światła i fal radiowych; promieniowanie to jest bardzo łatwo
przenikliwe i tylko grube osłony wykonane np. z ołowiu i betonu są je w stanie
zatrzymać,

−

neutrony – są cząstkami pozbawionymi ładunku; są neutralne i dzięki temu mogą bardzo
łatwo wniknąć w wiele materiałów, nie wywołują one jonizacji bezpośrednio, lecz
w wyniku ich oddziaływania z innymi atomami mogą powstać cząstki alfa, beta, gamma
albo promieniowanie X, które wywołują jonizację; neutrony mogą zostać zatrzymane
tylko przez grubą warstwę betonu, wody albo parafiny.

Jednostki stosowane w radiologii

Podstawowymi wielkościami, które są stosowane w radiologii są: aktywność, dawka,

moc dawki, równoważnik dawki oraz wskaźniki ALI i DAC.

Wskaźniki pochodne ALI i DAC

−

ALI – wartość aktywności danego izotopu [Bq] która wprowadzona drogą oddechową
lub pokarmową do organizmu człowieka w ciągu roku spowoduje otrzymanie dawki
granicznej dla narażenia zawodowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

DAC – stężenie izotopu promieniotwórczego w powietrzu









, które spowoduje

otrzymanie dawki granicznej w przeciągu roku przez człowieka pracującego w takich
warunkach 40 godzin tygodniowo.

W znacznej mierze jednostki te oparte są o układ jednostek SI. W niektórych jednak
źródłach spotyka się również jednostki pochodne.

−

Aktywność jest to ilość przemian jądrowych w jednostce czasu. W niektórych jednak
źródłach spotyka się również jednostki pochodne. Wielkość tą używa się często do
określania stopnia skażenia różnych substancji.

Jednostka: Bekerel [Bq], Kiur [Ci].

−

Dawka ekspozycyjna X jest miarą stopnia jonizacji powietrza w wyniku

oddziaływania na nie promieniowania X lub gamma.

Jednostka: [C/kg], Rentgen [R].

−

Dawka pochłonięta D jest ilością energii dE promieniowania jonizującego,

pochłoniętą przez jednostkę masy materii dm.

Jednostka: Grej [Gy], Rad [rad].

−

Równoważnik dawki H jest to iloczyn dawki pochłoniętej D i współczynnika
jakości promieniowania Q. Współczynnik jakości promieniowania zależy od rodzaju
promieniowania. Jest on ustalany z uwzględnieniem skutków biologicznych, jakie
wywołują różne promieniowania. Wartości Q są ustalane zarządzeniem Prezesa
Państwowej Agencji Atomistyki,

Jednostka: Sivert [Sv], Rem [rem].

−

Mocą dawki ekspozycyjnej określa się przyrost dawki ekspozycyjnej dX w czasie dt

Jednostka: [R/h].

Tabela 1. Skutki działania promieniowania w zależności od czasu, jaki upłynął od chwili pochłonięcia

energii

Rodzaj procesu

Czas wystąpienia

Efekt

Fizyczny 10

–11

–9

sekundy Jonizacja, dysocjacja, dyfuzja, powstawanie rodników,

powstawanie par elektronów, jonów

Chemiczny 10

–2

sekundy

Radioliza, polimeryzacja, utlenianie

Biologiczny

sekundy – dni

Zmiany przepuszczalności błon komórkowych, utlenianie
grup SH, pękanie chromosomów

Medyczny dni

–

lata

Zaburzenia

czynnościowe: tkanki chłonnej, szpiku, gruczołów

hormonalnych, zmiany zwyrodnieniowe soczewki, przewodu
pokarmowego, zmiany zapalne skóry

Metody rozpoznawania zagrożeń

Aby dokonać oceny narażenia na promieniowanie jonizujące w miejscu przebywania

ludzi należy przeprowadzić pomiary rozkładu dawek oraz ewentualnie przeprowadzić
dozymetrię indywidualną. Przyrządy do pomiarów w radiologii nazywa się radiometrami.
W zależności od zastosowania wyróżnia się radiometry do pomiaru mocy dawki, dawki
skażeń promieniotwórczych oraz radiometry uniwersalne.

Jako detektory, w zależności od potrzeb, wykorzystuje się liczniki Geigera – Müllera,

liczniki proporcjonalne, komory jonizacyjne. Liczniki Geigera – Müllera używane są do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pomiarów mocy dawki dla źródeł promieniowania gamma. Nie należy ich stosować do
pomiarów w aparaturze rentgenowskiej. Mogą one być stosowane do pomiarów mocy
dawek do źródeł o znanym widmie. Do pomiarów mocy dawek promieniowania X należy
stosować komory jonizacyjne. Ten typ radiometrów nadaje się również do pomiarów
promieniowania gamma.

Liczniki proporcjonalne ze względu na proporcjonalność amplitudy impulsu do

energii wywołującej jonizację pierwotną, stosowane są zarówno do zliczenia liczby
cząstek lub kwantów promieniowania jonizującego, jak i do określenia ich energii.
Znajdują zatem zastosowanie przy pomiarach wszystkich rodzajów promieniowania
jonizującego.

Do określania dawek otrzymanych przez osoby pracujące w warunkach narażenia na

promieniowanie jonizujące stosuje się dawkomierze indywidualne. Najczęściej
wykorzystują one metodę fotograficzną. Dzięki wbudowanym w kasecie filtrom z różnych
materiałów o różnej grubości, istnieje możliwość określenia dawki, jakości
promieniowania (zakres energetyczny) oraz stwierdzenie czy dawka była jednorazowa,
czy cząstkowa.

Każdy radiometr składa się z detektora promieniowania i urządzenia pomiarowego.

Radiometry uniwersalne zbudowane są zazwyczaj z jednego urządzenia pomiarowego
i szeregu sond pomiarowych do różnych zastosowań. W zależności od doboru detektora
czułego na różnego rodzaju promieniowanie mierniki możemy podzielić na mierniki
promieniowania alfa, beta, gamma, X oraz promieniowania neutronowego.
Przyrządy, które nie posiadają skali, nazywa się wskaźnikami. Służą one jedynie do
detekcji obecności promieniowania.

Komora jonizacyjna składa się z dwóch metalowych elektrod umieszczonych na

bardzo dobrych izolatorach w zamkniętej przestrzeni. Do elektrod przyłożone jest
napięcie, które wytwarza pole elektryczne powodujące przepływ prądu w wyniku
zbierania jonów wytworzonych w ośrodku gazowym przy przejściu przez ten ośrodek
promieniowania jonizującego. Natężenie tego prądu zależy od mocy dawki ekspozycyjnej
i napięcia. Wartość prądu nasycenia pozwala na określenie mocy dawki ekspozycyjnej.

Rys. 1.

Komora jonizacyjna [www.sciaga.pl]

Wpływ promieniowania jonizującego na człowieka

W wyniku wchłonięcia cząstek lub fotonów promieniowania dochodzi bezpośrednio

do jonizacji atomów struktur komórkowych, zmian przepuszczalności błon komórkowych,
powstanie toksyn radiacyjnych – przede wszystkim następuje radioliza wody prowadząca
do zaburzenia kierunków przemian biochemicznych składu chemicznego komórek.

Narażenie zawodowe na promieniowanie jonizujące

Możliwość narażenia zawodowego na promieniowanie jonizujące występuje:

−

w wytwórniach lamp rentgenowskich i sprzętu medycznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w radiologii klinicznej zarówno przy badaniach diagnostycznych, jak i w radioterapii,

−

przy eksploatacji złóż uranowych i wyodrębnieniu pierwiastków radioaktywnych,

−

przy produkcji i stosowaniu izotopów,

−

w radiologii przemysłowej, przy badaniu odlewów,

−

w przemyśle chemicznym.

Tabela 2. Przykłady znaków ostrzegawczych stosowanych w promieniowaniu jonizującym [4, s. 1088]

Znak ostrzegawczy do oznakowania zamkniętego
źródła promieniotwórczego D [mm]: 0,8 \ 1,2 \
2,0 \ 3,0 \ 5,0

Znak ostrzegawczy do oznakowania opakowania
bezpośredniego otwartego źródła
promieniotwórczego
D [mm]: 2 \ 4 \ 6 \ 10 \ 20
a [mm]:14 \ 28 \ 42 \ 70 \ 140

Znaki ostrzegawcze do oznakowania stref
zagrożenia

Pracownia z zamkniętymi źródłami
promieniotwórczymi lub urządzeniami
zawierającymi takie źródła lub urządzeniami
wytwarzającymi promieniowanie jonizujące.

Pracownia z otwartymi źródłami
promieniotwórczymi – pracownia klasy I lub II
lub III.

Znak ostrzegawczy do oznakowania pojazdów
przewożących źródła promieniotwórcze

Znaki ostrzegawcze do oznakowania przesyłek ze
źródłami promieniotwórczymi.
Symbol w kolorze czerwonym oznacza kategorię
przesyłki: I, II lub III.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Promieniowanie laserowe

Promieniowanie laserowe charakteryzuje się wysoką spójnością, monochromatycznością

i kierunkowością rozchodzenia się wiązki. Ważną jego własnością jest możliwość
uzyskiwania bardzo dużych gęstości mocy wiązki laserowej. Różne typy laserów emitują
promieniowanie zarówno o niskiej jak i wysokiej spójności oraz o zróżnicowanych
parametrach wiązek (długościach fal i energii).

Ze względu na rodzaj substancji laserującej wyróżniamy głównie lasery gazowe,

cieczowe, molekularne oraz lasery półprzewodnikowe. Rozpatrując sposób i rodzaje przejść
elektronów między poziomami ośrodka laserującego mówimy o laserach np.
trójpoziomowych lub czteropoziomowych. Różnorodność możliwych emitowanych długości
fal dzieli lasery na urządzenia emitujące promieniowanie widzialne, nadfioletowe,
podczerwone, mikrofalowe lub rentgenowskie. Do celów oceny ochrony oczu przed
promieniowaniem laserowym najważniejsze są podziały uwzględniające rodzaj pracy oraz
moc emitowanego promieniowania, mogącą wywołać określone skutki podczas
oddziaływania z materią (m.in. z tkanką biologiczną).
Ze

względu na rodzaj pracy lasery dzieli się na:

−

lasery pracy ciągłej (D),

−

lasery impulsowe (I),

−

lasery impulsowe z modulacją dobroci (R),

−

lasery impulsowe z synchronizacją modułu (M).

Lasery znalazły wiele zastosowań; są na przykład używane do spawania, w medycynie

np. chirurgii, holografii, drukarkach, telekomunikacji optycznej oraz do odczytywania
informacji cyfrowej.

Ochrona przed promieniowaniem laserowym

Promieniowanie laserowe w zakresie fal od nadfioletu do dalekiej podczerwieni różni

się między innymi tym od promieniowania optycznego pochodzącego z innych źródeł, że
jego wiązka jest wiązką spójną. Może to być powodem znacznej koncentracji energii na
małej powierzchni. Powyższe względy wymagają zachowania szczególnej ostrożności
oraz rygorystycznego stosowania ochron i zabezpieczeń przez osoby obsługujące lasery
i urządzenia laserowe. Najbardziej zagrożone promieniowaniem laserowym są oczy.

W zakresie działania fal o długości od 400 nm do 1400 nm może dojść do

uszkodzenia siatkówki. Promieniowanie z zakresu długości fal poniżej 400 nm i powyżej
1400 nm nie wnika do wnętrza oka, natomiast powoduje uszkodzenie rogówki.
W

przypadku skóry skutkiem działania promieniowania laserowego może być

uszkodzenie tkanki (zwęglenie, oparzenie, rumień).

Tabela 3. Zakres promieniowana

Zakres
promieniowania

Oczy

Skóra

100–280 nm

uszkodzenie rogówki

rumień, działania rakotwórcze
przyspieszone starzenie skóry

280–315 nm

uszkodzenie rogówki

jw.

315–400 nm

katarakta fotochemiczna

oparzenie skóry, ciemnienie
pigmentu

400–780nm

fotochemiczne i termiczne uszkodzenie
siatkówki

oparzenie skóry, reakcje
fotoczułe

780–1400 nm

katarakta, poparzenie siatkówki

oparzenie skóry

1400–3000 nm

przymglenie rogówki, katarakta, oparzenie
rogówki

oparzenie skóry

3000 nm–1 mm

oparzenie rogówki

oparzenie skóry

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do obliczania zagrożeń wywołanych promieniowaniem laserowym stosuje się

maksymalną dopuszczalną ekspozycję promieniowania laserowego (MDE). Wartości
MDE są ustalane poniżej znanych poziomów zagrożeń i oparte są na informacjach z badań
doświadczalnych. Wartości te powinny być uważane jedynie za wskazówki przy kontroli
ekspozycji, lecz nie definiują one jednak precyzyjnie granicy oddzielającej poziom
bezpieczny od niebezpiecznego. Zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami laserowymi
podano w Polskiej Normie PN–EN 60825–1:2000 (patrz: kontrola zagrożeń związanych
z użytkowaniem urządzeń laserowych).

Ponieważ promieniowanie laserowe o tej samej mocy lecz o różnych długościach fal

może wywołać różne skutki, podczas oddziaływania z tkanką biologiczną, lasery
podzielono na klasy. Klasa lasera informuje użytkownika o skali zagrożeń związanych
z użytkowaniem. Aktualnie wprowadzony został nowy podział na siedem klas (1, 1M, 2,
2M, 3R, 3B, 4).

W celu właściwej identyfikacji urządzeń laserowych muszą być one odpowiednio

oznakowane. Informacje zawarte w oznakowaniu powinny informować użytkownika
o klasie lasera zagrożeniach oraz długości emitowanego promieniowania.
Jednym z najważniejszych elementów oznakowania urządzeń laserowych są etykiety
informujące o klasie lasera. Tekst na tych etykietach powinien być napisany czarnymi
literami na żółtym tle. Przykładowy wzór przedstawiono na rysunku.

Rys. 2.

Przykładowe oznaczenia laserów [4, s.1089]

Środki chroniące oczy przed promieniowaniem laserowym, biorąc pod uwagę ich

budowę, można podzielić na okulary i gogle. Zasadniczym elementem zarówno okularów
jak i gogli są filtry optyczne.
Dokonując wyboru filtrów chroniących przed promieniowaniem laserowym należy
uwzględnić następujące elementy:

−

typ lasera (D – lasery o pracy ciągłej, I – lasery impulsowe, R – lasery z modulacją

dobroci i M – z synchronizacją modułu),

−

zakres długości fali pracy lasera,

−

maksymalną moc lub gęstość energii promieniowania laserowego.

Promieniowane elektromagnetyczne

W środowisku pracy, pracownicy często podlegają wpływom różnych pól

elektromagnetycznych. Pola te, nazywane często promieniowaniem, są wytwarzane przez
wszystkie urządzenia i przewody elektryczne w zakresie małych, jak i bardzo dużych
częstotliwości.

Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywamy emisję lub przenoszenie energii

w postaci fal elektromagnetycznych i przyporządkowanych im jonów.

Z uwagi na różnorodność zastosowania, działania i zakresu częstotliwości,

promieniowanie elektromagnetyczne możemy podzielić następująco:

−

pola elektro– i magnetostatyczne (stałe pole),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pola częstotliwości przemysłowej (50 Hz),

−

pola częstotliwości 1–100 kHz,

−

pola wielkiej częstotliwości 0,1–10 MHz,

−

pola wielkiej częstotliwości 10–300 MHz,

−

pola wielkiej częstotliwości 300–300 000 MHz,

−

pola o częstotliwości do 300 GHz.

Pola i promieniowanie elektromagnetyczne na stanowiskach pracy charakteryzowane

są przez następujące wielkości normatywne:

−

widmo częstotliwości [f, w Hz],

−

natężenie pola magnetycznego o ogólnym działaniu na organizm człowieka

(w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 3 GHz) [H, w A/m],

−

natężenie pola elektrycznego o ogólnym działaniu na organizm człowieka (w zakresie

częstotliwości od 0Hz do 300 GHz) [E, w V/m],

−

natężenie pola magnetycznego o działaniu miejscowym na kończyny pracownika –

ręce do łokci i nogi do kolan (w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 800 kHz) [H,
w A/m],

−

doza rzeczywista pola magnetycznego strefy zagrożenia, o ogólnym działaniu na

organizm człowieka [DH, w (A/m)

h lub T

h],

−

doza rzeczywista pola elektrycznego strefy zagrożenia, o ogólnym działaniu na

organizm człowieka [DE, w (V/m)

h],

−

wskaźnik ekspozycji dla dozy rzeczywistej dla pola elektrycznego i dozy rzeczywistej

pola magnetycznego strefie zagrożenia (V).

Oznakowanie pól elektromagnetycznych

W zasięgu źródeł pól elektromagnetycznych powinny być wyznaczone i oznakowane,

zgodnie z Polską Normą, obszary występowania silnych pół elektromagnetycznych:
Strefa niebezpieczna – obszar, w którym przebywanie pracowników jest zabronione.
Strefa zagrożenia – obszar, w którym dopuszczane jest przebywanie pracowników
zatrudnionych przy źródłach przez czas ograniczony.
Strefa pośrednia – obszar, w którym dopuszczane jest przebywanie pracowników
zatrudnionych przy źródłach w ciągu całej zmiany roboczej.
Znak dodatkowy stosowany w razie potrzeby oznaczenia strefy bezpiecznej

wg PN–74/T–06260

Rys. 3. Oznakowanie źródła pola elektromagnetycznego [www.ochronapracy.pl]

Wpływ promieniowana elektromagnetycznego na organizm ludzki

Pole elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, a nawet pola wytwarzane przez

urządzenia elektromagnetyczne 50Hz, powodują powstanie różnych dolegliwości
u człowieka, w zależności od natężenia pola i częstotliwości.
W działaniu biologicznym promieniowania na człowieka obserwuje się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– efekt termiczny – powstały w skutek zmiany części energii promieniowania na ciało, co

może spowodować zmiany patologiczne i reakcje fizjologiczne uwarunkowane
podwyższenie temperatury całego ciała lub niektórych jego części (narządów),

– efekt pozatermiczny – powstały pod wpływem promieniowania bez podwyższonej

temperatury oraz związane z tym objawy patologiczne i fizjologiczne.

Pola magnetyczne działające na człowieka mogą wywoływać różne dolegliwości takie

jak: dolegliwości obiektywne (np. osłabienie ogólne, osłabienie pamięci, łatwość męczenia
się pracą umysłową, drażliwość nerwowa, bóle i zawroty głowy) i subiektywne (np. objawy
ze strony układu nerwowego, zmiany w narządzie wzroku, objawy ze strony układu sercowo-
naczyniowego).

Ochrona zdrowia

Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach w zasięgu pól

elektromagnetycznych o natężeniach przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej,
określone w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Zagrożenia bakteriologiczne (biologiczne)

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują drobnoustroje komórkowe, pasożyty

wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału
genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe, które mogą być
przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia. Niektóre czynniki biologiczne:

−

Wirusy, mające zdolności wzrostu i rozmnażania się jedynie wewnątrz zakażonej
komórki. Są reprodukowane tylko przez żywe komórki (zwierzęcą, roślinną, bakteryjną)
i w czasie swego rozwoju uszkadzają komórkę gospodarza. Choroby wirusowe
rozprzestrzeniają się najczęściej drogą kropelkową, tzn. przy kichaniu, kaszlu lub
głośnym mówieniu osoby chorej. Do zakażenia może dojść również przez przewód
pokarmowy (wirusowe zapalenie wątroby typu A), przez zakażenie igły, strzykawki,
narzędzi chirurgicznych, stomatologiczne, przetaczanie krwi zakażonej. Najczęstsze
występujące w środowisku szpitalnym zakażenia wirusowe to wirusowe zapalenie
wątroby typu B.

−

Bakterie są to drobnoustroje jednokomórkowe, rozmnażające się przez podział. Bakterie

występujące u człowieka można podzielić na podstawie ich zdolności do barwienia się
metodą Grama na bakterie G (–) i G (+). Wiele bakterii znajduje się stale w organizmie
człowieka, a do wystąpienia objawów chorobowych dochodzi w odpowiednich
warunkach takich jak: obniżona odporność organizmu, zaburzenia biocenozy

w przewodzie pokarmowym lub po zakażeniu wirusowym.

−

Grzyby mogą powodować zakażenia uogólnione, jak i zmiany miejscowe, np. na skórze
i błonach śluzowych.
Do grzybów i ich składników mogących spowodować zmiany chorobowe należą: pleśnie,
mikotoksyny, glukany, podstawczaki.
Czynniki biologiczne wywierają niekorzystny wpływ na organizm ludzki i mogą być

przyczyną chorób zawodowych. Wyżej wymienione czynniki biologiczne (wirusy, bakterie,
grzyby) mogą wywoływać choroby: bruceloza, leptospiroza, wirusowe zapalenie wątroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym

Rys. 4.

Znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym [4, s. 350]

INSTRUKCJA

BEZPIECZNEJ PRACY Z MATERIAŁEM BIOLOGICZNYM

Cel instrukcji

Instrukcja zawiera opis postępowania z materiałem biologicznym na wszystkich etapach

postępowania diagnostycznego:

−

przed laboratoryjnego,

−

przed analitycznego,

−

analitycznego,

−

po analitycznego.

Instrukcja dotyczy wszystkich pracowników narażonych na kontakt z czynnikami zakaźnymi
obecnymi w materiałach biologicznych pochodzących od pacjentów.
Instrukcja dotyczy również pracowników, którzy mają kontakt z materiałem biologicznym
pochodzenia zwierzęcego.
Obowiązujące zasady w pracowniach – dokumentacja

Każdy pracownik zaczynający pracę w placówce medycznej/naukowej powinien być

przeszkolony z zagadnień dotyczących zagrożeń związanych z materiałem biologicznym.
Szkolenie dotyczy całego personelu mającego kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym:

−

bezpośredni kontakt z pacjentem – pobieranie materiału do badań diagnostycznych,

−

bezpośredni kontakt ze zwierzętami – pobieranie materiału do badań,

−

kontakt z materiałem biologicznym – sprzątanie, transport, diagnostyka laboratoryjna,
utylizacja.

Plan szkoleń personelu – z uwzględnieniem zakresu i częstości szkoleń dla poszczególnych
grup tematycznych.
Dokumentacja szczepień ochronnych – wpis w akta osobowe pracownika.

−

Pobieranie i transport materiałów biologicznych do badań diagnostycznych – zgodnie
z procedurami.

−

Przyjmowanie materiału do badań diagnostycznych (także z terenu) – zgodnie

z procedurami.

−

Przygotowanie próbek z materiałem zakaźnym do analizy, użycie sprzętu i aparatury –
szczegółowo opisane.

−

Zasady racjonalnego użycia sprzętu ochrony osobistej oraz bezpieczeństwa i higieny
pracy w laboratorium medycznym – zgodnie z procedurami.

−

Zasady postępowania z materiałem i sprzętem skażonym po wykonaniu badania,
ew. w wypadku skażenia środowiska – zgodnie z procedurami.

Ogólne zasady bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym

Każdy pracownik medycznego laboratorium diagnostycznego narażony jest zawodowo

na kontakt z czynnikami zakaźnymi obecnymi w materiałach biologicznych pochodzących od
pacjentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczególnie niebezpiecznymi, potencjalnie zakaźnymi materiałami są krew, jej pochodne

i inne płyny ustrojowe, nasienie, wydzieliny, a także inne materiały zawierające domieszkę
krwi. Materiały te mogą zawierać czynniki zakaźne mimo braku objawów chorobowych
u pacjenta, dlatego każdy materiał powinien być traktowany jako zakaźny, a procedura
postępowania diagnostycznego od momentu pobrania do likwidacji materiału oraz mycia
szkła i sprzętu laboratoryjnego powinna odpowiadać warunkom zabezpieczenia pracownika
i otoczenia przed skażeniem (tak jak w postępowaniu przy zakażeniu HBV i HIV).

Zagrożenia chemiczne

Wiele substancji chemicznych ma bardzo pozytywny wpływ na jakość życia ludzi.

Chodzi tu na przykład o produkty farmaceutyczne, kosmetyki lub środki gwarantujące
bezpieczeństwo żywności. Przemysł chemiczny jest siłą napędową innowacji i tworzy nowe
miejsca pracy. Jednak substancje chemiczne mogą być niebezpieczne dla ludzi i środowiska.
Związki stałe mogą gromadzić się w organizmie, a metale ciężkie mogą zatruwać wodę, ryby
i glebę. Aby uniknąć niepożądanych skutków należy zatem dobrze zbadać właściwości
substancji chemicznych. Jednym z głównych celów jest zapewnienie wysokiego poziomu
ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przy jednoczesnym zagwarantowaniu sprawnego
funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz zwiększaniu innowacyjności i konkurencyjności
przemysłu chemicznego.

Ze względu na siłę oddziaływania toksycznego na ludzi środki chemiczne dzieli się na

trucizny i środki szkodliwe. Wiele z nich nie wykazuje działania szkodliwego

i wykorzystywane są w życiu codziennym jako np. kosmetyki, lekarstwa, środki czystości.
Do organizmu chemikalia mogą przenikać przez:

−

drogi oddechowe, w ten sposób następuje największa ilość zatruć, tak działają głównie
gazy, opary cieczy lub ciał stałych;

−

skórę, tak działają ciecze i ciała stałe oraz niektóre gazy i opary cieczy, najczęściej
zatrucie występuje wskutek przedostania się cieczy na skórę;

−

przewód pokarmowy, tak działają głównie ciała stale, ciecze, niekiedy gazy i opary.
Zatrucie może wystąpić w postaci ostrej, objawy widoczne są po przeniknięciu do

organizmu środka chemicznego. Objawy występują po upływie dłuższego czasu.

Niektóre związki chemiczne nie posiadają zapachu, jednak większość ma określoną woń.

Pierwszy sygnał zagrożenia ze strony niebezpiecznych chemikaliów powstaje w chwili, gdy
u człowieka przekroczony zostanie próg wyczuwalności węchowej. Każdy środek toksyczny
posiada charakterystyczną wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia, które nie powinno
przynieść szkodliwych skutków dla człowieka oraz stężenia szkodliwego i stężenia
śmiertelnego.

Osoba, która miała niespodziewany kontakt z substancjami chemicznymi, mimo braku

objawów zatrucia, powinna udać się do lekarza.

Podstawowe zasady bezpiecznej pracy z zastosowaniem substancji z zastosowaniem
substancji i preparatów chemicznych i biologicznych
Substancje i preparaty niebezpieczne to substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej
do jednej z poniższych kategorii:

−

substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,

−

substancje i preparaty o właściwościach utleniających,

−

substancje i preparaty skrajnie łatwo palne,

−

substancje i preparaty wysoce łatwo palne,

−

substancje i preparaty łatwo palne,

−

substancje i preparaty bardzo toksyczne,

−

substancje i preparaty toksyczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

substancje i preparaty szkodliwe,

−

substancje i preparaty żrące,

−

substancje i preparaty drażniące,

−

substancje i preparaty uczulające,

−

substancje i preparaty rakotwórcze,

−

substancje i preparaty mutagenne,

−

substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość,

−

substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.
Odpady to każda substancja lub przedmiot, dla której upłynął już termin przydatności do

właściwego użycia, nie odpowiadająca wymaganiom jakościowym, substancje lub
przedmioty, dla których posiadacz nie znajduje dalszego użytkowania, opakowania
i pojemniki – powstałe m.in. w związku z prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych
w zakresie medycyny, udzielaniem świadczeń zdrowotnych – niemożliwe do odzysku lub
powtórnego użycia.

Zasady organizacji pracy z zastosowaniem substancji i preparatów chemicznych

Transport substancji niebezpiecznych (żrące, palne, wybuchowe, utleniające, itp.) może

być realizowany wyłącznie przez wyspecjalizowane firmy.

Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych

w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację (dotyczy wszystkich substancji
i preparatów). Etykiety substancji stwarzających zagrożenie muszą posiadać niezbędne znaki
i symbole ostrzegawcze.

Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych

i niebezpiecznych preparatów:

−

bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów,

−

bez posiadania kart charakterystyki (obowiązek nieodpłatnego dostarczenia ciąży na
producencie/dostawcy),

−

bez posiadania opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem
lub wybuchem.
Stosowanie substancji lub preparatu stwarzającego zagrożenie może przebiegać

wyłącznie zgodnie ze znakami i symbolami ostrzegawczymi zamieszczonymi na etykiecie
oraz opisem zawartym w karcie bezpieczeństwa.

Substancje nieopisane lub niepełnowartościowe, muszą zostać bezpiecznie zutylizowane

w zakładzie lub przez wyspecjalizowaną firmę.

Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny

z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami, tak aby:

−

zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne
oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu
ich użytkowania,

−

zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec
ich powstaniu,

−

zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których
powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

Ogólne zasady organizacji bezpiecznych miejsc pracy

W każdym pomieszczeniu, w którym odbywa się praca z zastosowaniem urządzeń lub

substancji stwarzających zagrożenie należy zapewnić:

−

regulamin porządkowy zawierający zasady bezpiecznej pracy,

−

instrukcje obsługi dla każdego urządzenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki ochrony indywidualnej (maski, osłony twarzy, itp.) do wykonania czynności
szczególnie niebezpiecznych,

−

apteczki wyposażone w niezbędne środki farmaceutyczne i materiały medyczne.
Miejsca, do których dostęp jest ograniczony powinny być odpowiednio oznakowane

i zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych.

Urządzenia czasowo niesprawne powinny być wyraźnie oznakowane i zabezpieczone

w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.

Do prowadzenia wszelkiego typu prac eksperymentalnych wymagane są szczegółowe

instrukcje prowadzenia badań, zawierające postanowienia dotyczące zapobiegania
powstawania zagrożeń zdrowia lub życia.

Stacje sanitarno-epidemiologiczne

Stacje sanitarno-epidemiologiczne są najważniejszymi instytucjami zdrowia publicznego

w naszym kraju. W zakres ich obowiązków wchodzi działalność terenowa mająca na celu
ocenę i podejmowanie działania dla stworzenia przyjaznych zdrowiu warunków
i stosowanych środków, działalność laboratoryjna pozwalająca na dokonanie obiektywnej
oceny zjawisk, a także między innymi produktów, działalność promująca zdrowie
i

informacyjna, jak również działalność zmierzająca do zapewnienia w przyszłości

środowiskowych warunków prozdrowotnych.

Szczególnie wymaga podkreślenia działalność laboratoryjna, pozwalająca na ocenę

w zakresie skażenia czynnikami biologicznymi zwłaszcza mikrobiologicznymi, czynnikami
chemicznymi, zwłaszcza toksycznymi, a także czynnikami fizycznymi zwłaszcza
promieniotwórczymi. Ta działalność laboratoryjna może być tylko wówczas efektywna, jeżeli
będzie sprzężona z działalnością terenową, informacyjną i promocyjną. W innym przypadku
sprowadzać się będzie w efekcie do produkcji niewykorzystywanych lub nie w pełni
wykorzystywanych wyników badań.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jaki wpływ ma promieniowanie elektromagnetyczne na organizm ludzki?

Co to jest promieniowanie jonizujące?

Jaki znasz podział laserów ze względu na rodzaj pracy?

Jakie znasz szkodliwe czynniki biologiczne?

Jakie znasz jednostki stosowane w radiologii?

Co to jest i do czego służy komora jonizacyjna?

Jakie są zasady przy organizacji bezpiecznych miejsc pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, dlaczego przed promieniowaniem β chronimy się używając osłon

zbudowanych z plexi, szkła itp.?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie, co to jest promieniowanie β,
2) wyjaśnić, dlaczego przed promieniowaniem β chronimy się używając osłon,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wpisz znaczenie poszczególnych znaków i symboli:

[4, s. 1087]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć dokładnie wszystkie znaki i symbole stosowane w bhp,

przeanalizować znaczenie znaków i krótko opisać, czego dotyczą,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić zagrożenia, które może spowodować promieniowanie
jonizacyjne?

sklasyfikować ochronę przed promieniowaniem laserowym?

określić jednostki stosowane w radiologii?

określić zagrożenia, które może spowodować pole elektromagnetyczne?

określić substancje niebezpieczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Urządzenia radiologiczne

4.2.1. Materiał nauczania

Współczesna medycyna w coraz większym stopniu wykorzystuje metody obrazowania

w diagnostyce. Sprzyja temu powstanie nowych technik i urządzeń umożliwiających
dokładniejszą wizualizację wnętrza ciała oraz komputerowe wspomaganie oceny obrazu
diagnostycznego poprzez odpowiednią rekonstrukcję, segmentację oraz wykonywanie
pomiarów na dostarczonym przez urządzenie diagnostyczne obrazie.

Rys. 5.

Przykład pracowni diagnostycznej (radiologicznej) [www.szpital.koscierzyna.pl]

Rodzaje pracowni diagnostycznych:

−

gabinety RTG,

−

pracownia tomografii komputerowej,

−

pracownia ultrasonograficzna,

−

pracownia mammografii.

Aparaty rentgenowskie. Charakteryzują się wyjątkową jakością obrazu przy

minimalnej stosowanej dawce, dzięki czemu zapewniają szybką i trafną diagnozę.
Powtarzanie ekspozycji ograniczono do minimum, a wymagane obrazy otrzymuje się
niezwłocznie.

Rys. 6. Aparaty rentgenowskie [www.szpital.koscierzyna.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownie rentgenowskie wyposażone w aparaty rentgenowskie przeznaczone do

wykonywania zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej są wyposażone w wentylację
zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia ministra zdrowia z dnia
22 czerwca 2005 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem
fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U.
Nr 116, poz. 985 ze zm.). Gabinety z diagnostycznymi aparatami rentgenowskimi są
wyposażone w ostrzegawczą sygnalizację świetlną umieszczoną na drzwiach gabinetu,
włączaną równocześnie z zasilaniem generatora.

Diagnostyczne, zabiegowe i terapeutyczne pracownie rentgenowskie są wyposażone

w sprzęt ochronny przed promieniowaniem rentgenowskim, dobrany do typu zainstalowanych
aparatów rentgenowskich i rodzaju wykonywanych badań lub zabiegów radiologicznych.
Zagrożenia

Personel oraz pacjenci przebywający na terenie pracowni są obowiązani przestrzegać

instrukcji mających na celu ograniczenie narażenia na promieniowanie jonizujące.

Zagrożenia

Skutki dużych dawek promieniowania rzędu kilku Sv (a więc kilku tysięcy mSv) są

dobrze udokumentowane. Bardzo duża dawka otrzymana na całe ciało w ciągu krótkiego
czasu powoduje śmierć napromieniowanej osoby w czasie kilku dni. Jeśli jednak otrzymamy
niewielką dawkę promieniowania – rzędu kilkunastu mSv – to trudno określić skutek takiego
napromienienia. Przypuszcza się, że organizm może tolerować niskie dawki promieniowania
i wynikające z tego uszkodzenia niewielkiej liczby komórek. Zarówno duże jak i małe dawki
promieniowania mogą wywołać skutki, z których najpoważniejszym jest choroba
nowotworowa. Trudno dokładnie ocenić ryzyko zachorowania na raka przy niskich dawkach,
ponieważ oprócz promieniowania człowiek styka się z tysiącem substancji, które również
mogą wywołać ten sam efekt – chorobę nowotworową.

Normy wynikające z zaleceń międzynarodowych organizacji i instytucji a także polskich

przepisów określają, że dodatkowa dawka dla przeciętnego człowieka (pomijając dawki jakie
otrzymujemy ze źródeł naturalnych i medycznych) nie powinna przekraczać 1 mSv w ciągu
roku.

Osoby pracujące zawodowo w warunkach narażenia na promieniowanie: lekarze,

dozymetryści, pracownicy laboratoriów izotopowych, itp. są specjalnie szkoleni i instruowani
w jaki sposób uniknąć zbędnego napromienienia. Dla tej grupy osób dawkę graniczną
określono na 50mSv.

Mammografia jest radiologiczną metodą badania gruczołu piersiowego. Podobnie jak

w pozostałych metodach rentgenowskich, wykorzystuje się tu różnice w pochłanianiu
promieni X, przechodzących przez poszczególne tkanki organizmu. Obraz utrwalany jest na
błonach rentgenowskich. Badania wykonuje się specjalnym aparatem, wytwarzającym
promieniowanie w zakresie 25–40 kV (tak zwane promieniowanie miękkie).

Rys. 7.

Mammograf [www.szpital.koscierzyna.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownie mammograficzne są wyposażone co najmniej w:

−

automatyczną wywoływarkę błon rentgenowskich przeznaczoną fabrycznie do obróbki
błon mammograficznych i odpowiednio wyregulowaną do tego celu;

−

kasety z foliami wzmacniającymi i błonami rentgenowskimi przystosowanymi wyłącznie
do zdjęć mammograficznych;

−

negatoskop przeznaczony do przeglądania zdjęć mammograficznych;

−

aparaturę i sprzęt do kontroli procesu obrazowania w zakresie przewidzianym dla
podstawowych testów wewnętrznej kontroli parametrów technicznych.

Zagrożenia

Mówi się, że promieniowanie z mammogramfu jest niebezpieczne. Było to prawdą

zapewne kilkadziesiąt lat temu. Nowoczesność rozwiązań technicznych, automatyzacja
zabezpieczeń, rygory technologiczne, zastosowanie specjalnych kaset i innych środków,
dokonało znacznego zmniejszenia dawek promieniowania. Specjaliści na świecie oceniają
dzisiaj, że nawet rokroczne wykonywanie mammografii nie jest szkodliwe.

Badania statystyczne dowiodły, że oddziaływanie szkodliwe promieniowania

radiologicznego zmniejsza się z przyrostem wieku kobiety. Po 40 roku życia są nieliczne
dowody zwiększenia się zagrożenia na skutek wystawiania piersi na niskie promieniowanie.
Średnio, badania mammograficzne (2 zdjęcia na jedną pierś) wykonywane na właściwej
aparaturze, mają dawkę bezpieczną – mniejszą niż 0,3 radu.

Ryzyko zagrożenia życia na skutek promieniowania przy tej dawce wynosi jak jeden do

miliona badanych kobiet.

Dane te dowodzą, że szansa ratowania życia (przez wczesne rozpoznanie raka piersi

badaniem mammograficznym) jest znacznie większa niż szansa doznania krzywdy przez
mammografię.

Poziomy wskaźnikowe dawki w mammografi dla typowego dorosłego pacjenta:
Średnia dawka przy projekcji głowowo-ogonowej – określone dla ściśniętej warstwy
gruczołu piersiowego (50% tkanki gruczołowej, 50% tkanki tłuszczowej) o grubości 4,5 cm
dla układu klisza–ekran wzmacniający i dla specjalnej aparatury mammograficznej

(z tarczami i filtrami momlibdenowymi):

−

1 mGy (bez użycia siatki),

−

3 mGy (przy użyciu siatki).
Tomografia komputerowa, TK jest rodzajem tomografii rentgenowskiej, metodą

diagnostyczną pozwalającą na uzyskanie obrazów tomograficznych (przekrojów) badanego
obiektu. Wykorzystuje ona złożenie projekcji obiektu wykonanych z różnych kierunków do
utworzenia obrazów przekrojowych (2D) i przestrzennych (3D). Urządzenie do TK
nazywamy tomografem, a uzyskany obraz tomogramem. Tomografia komputerowa jest
szeroko wykorzystywana w medycynie i technice.

Rys. 8. Tomografy komputerowe [www.szpital.koscierzyna.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z punktu widzenia ochrony radiologicznej, lekarze skierowujący na badania tomografem

rentgenowskim i wykonujący je, zwykle nie są świadomi, że badanie TK napromieniowuje
pacjenta nawet do 1000 razy większą dawką promieniowania niż typowa sesja diagnostyczna
zwykłym aparatem rentgenowskim (100 razy większa przy badaniu głowy, 400 razy większa
przy badaniu klatki piersiowej, 500 razy większa przy badaniu jamy brzusznej).

Tabela. 4.

Poziomy wskaźnikowe w tomografii komputerowej dla typowego dorosłego pacjenta

Badane narządy

Średnia dawka skanowania wielokrotnego MSAD

[mGy]

Głowa

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa

Brzuch

Ultrasonografia, USG, nieinwazyjna metoda diagnostyczna, pozwalająca na uzyskanie

w czasie rzeczywistym obrazu przekroju badanego obiektu. Metoda ta wykorzystuje zjawisko
rozchodzenia się oraz odbicia fali ultradźwiękowej (wykorzystywane są częstotliwości
z zakresu 2–16 MHz) na granicy ośrodków, przy założeniu stałej prędkości fali w różnych
tkankach równą 1540 m/s. Fala ultradźwiękowa generowana jest oraz przetwarzana

w impulsy elektryczne przy użyciu zjawiska piezoelektrycznego.

W ultrasonografach nowej generacji wykorzystuje się również zjawisko Dopplera w celu

pomiaru szybkości przepływu krwi.

Stosując niższe częstotliwości (2–5 MHz, np. podczas badania jamy brzusznej) uzyskuje

się obrazy struktur głębiej położonych, uzyskując niższe rozdzielczości.

Kontrola jakości w rentgenodiagnostyce

Podstawową zasadą obowiązującą w ochronie radiologicznej, zapisaną zarówno

w polskich jak i unijnych przepisach jest zasada ALARA (As Low As Reasonably
Achievable) – tak nisko jak tylko rozsądnie możliwe, czyli rozsądne wykorzystanie czynnika
nieobojętnego dla zdrowia, minimalizujące narażenie pacjenta, przy uzyskaniu właściwej
wartości diagnostycznej badania z jednoczesnym uwzględnieniem czynnika ekonomicznego.

W ochronie radiologicznej w stosunku do pracownika stosuje się trzy podstawowe zasady

ochrony przed promieniowaniem jonizującym:

−

czas,

−

odległość od źródła,

−

osłony przed promieniowaniem.

Czas narażenia można skrócić poprzez stosowanie radiografii w zamian za fluoroskopię,
minimalizację czasów stosowanych procedur, jak najkrótsze przebywanie w gabinecie
rentgenowskim podczas wykonywania ekspozycji lub zabiegu oraz zmiany na stanowiskach
pracy.
Właściwa odległość to przede wszystkim wystarczającej długości przewód wyzwalający
ekspozycję, wówczas, gdy nie jest ona wykonywana z nastawni, właściwa pozycja podczas
przeprowadzania zabiegu lub badania, wstrzykiwacz automatyczny zamiast podawania
ręcznego oraz właściwe ustawienie lampy rentgenowskiej.
Osłony są to środki ochrony indywidualnej: fartuchy, okulary, półfartuszki osłaniające
tarczycę, rękawice ochronne, a także osłony ruchome i stałe: ekrany, katedry osłaniające,
kabiny, parawany. Ważne jest również prawidłowe blendowanie osłon w aparacie
rentgenowskim, a także stosowanie odpowiednich filtrów, pozwalających na wycięcie
„miękkiego” promieniowania oraz właściwe stosowanie kratki przeciwrozproszeniowej.
Właściwe zastosowanie promieniowania pozwala na wyeliminowanie zdjęć
nieprawidłowych, o małej wartości diagnostycznej, a tym samym na uniknięcie powtarzania
zdjęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W kontroli jakości w rentgenodiagnostyce powinny być wykonywane testy oceniające:

−

lampę rentgenowską,

−

generator wysokiego napięcia,

−

układ automatycznej kontroli ekspozycji,

−

układ kratki rozproszeniowej,

−

układ tomografii konwencjonalnej.
Lampa rentgenowska oceniana jest testami kontrolnymi ogniska lampy, wydajności

źródła, prawidłowości filtracji własnej lampy i układu kolimacji wiązki promieniowania.
Podczas projekcji promieniowania z lampy Rtg, na powierzchni filmu tworzy się cień główny
przedmiotu prześwietlanego oraz półcień (obszar o stopniowo malejącym zaczernieniu).
Większość aparatów posiada dwa ogniska: małe i duże, ustawiane w zależności od
ustawianych parametrów prądowych.

W trakcie eksploatacji aparatu rentgenowskiego z biegiem czasu wydajność lampy może

ulegać osłabieniu. Zadaniem tego testu jest pomiar tego parametru i sprawdzenie czy
uzyskana wielkość spełnia wyznaczone kryteria. Do tego celu wykorzystuje się dawkomierz
promieniowania.

Testowanie generatora to kontrola jego parametrów pracy tzn. wysokiego napięcia, czasu

ekspozycji oraz prądu żarzenia i dawki ekspozycji. Są to czynniki decydujące o wielkości
dawki otrzymywanej podczas badania.

Od wartości napięcia zależy twardość promieniowania, czyli jego zdolność do przebijania

się przez materię. Decyduje to o kontraście zdjęcia, a tym samym o zdolności rozróżnienia
szczegółów otrzymanego obrazu. Pomiaru dokonuje się przy użyciu miernika napięcia, który
określa napięcie na lampie poprzez energię wiązki promieniowania.

W aparatach rentgenowskich montowany jest układ automatycznej kontroli ekspozycji.

Komory informują układ kontroli o wysokości dawki docierającej do błony.

Gdy dawka jest

wystarczająca do uzyskania odpowiedniego zaczernienia błony, układ wysyła informację do
generatora o odcięciu ekspozycji.

Blat stołu rentgenowskiego zbudowany jest z cienkiej sklejki lub tworzywa sztucznego.

Są to materiały, które słabo pochłaniają promieniowanie. Pod stołem zamocowana jest
szuflada, w której podczas wykonywania zdjęć umieszcza się kasetę z filmem. Między blatem
i szufladą znajduje się kratka przeciwrozproszeniowa. Wadliwe działanie kratki
przeciwrozproszeniowej może wynikać z jej niewłaściwego użycia lub z uszkodzenia.

Bardzo ważnym elementem pracy z aparaturą rentgenowską jest sam proces obróbki

chemicznej filmu. Parametry sensytometryczne zależą zarówno od cech wyjściowych
materiału, od przebiegu jego starzenia (czas, temperatura, wilgotność, inne) jak też przede
wszystkim od obróbki fotochemicznej.

Każda pracownia i urządzenie musi posiadać instrukcję zgodną z dokumentacją

techniczną i Polską Normą.

Kilka przykładowych rozporządzeń dotyczących urządzeń i pracowni diagnostyczno-

-terapeutycznych.

Fragment rozporządzenia dotyczącego warunków bezpiecznego stosowania

promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie
warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów
ekspozycji medycznej

(Dz.U. z 2005 r. Nr 194, poz. 1625), podczas dokonywania

diagnostycznych badań rentgenowskich, stosuje się wyłącznie aparaturę
rentgenodiagnostyczną wyposażoną w co najmniej sześciopulsowe generatory. Ponadto
zgodnie z § 11, ust. 6 pkt. 1 tego samego rozporządzenia od dnia 1 stycznia 2009 r. podczas
rentgenodiagnostycznych badań stomatologicznych zewnątrzustnych będzie można stosować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tylko napięcie 60–70 kV w przypadku generatorów zasilanych prądem zmiennym lub 60 kV
w przypadku generatorów zasilanych prądem stałym.

Przykład systemu ekranującego w radiologii
Podział osłon:

−

Osłony stałe a),
– osłony

ścian i sufitów,

–

drzwi RTG,

–

okna

ochronne,

–

osłony okien zewnętrznych,

−

Parawany ochronne b),

−

Wyposażenie dodatkowe ciemni i gabinetu RTG c),

–

meble do ciemni,

–

pojemniki i szafki ekranowane,

– przepust

kasetowy,

–

wózki do kaset,

–

lampa ostrzegawcza nad drzwi.

a)

b)

c)

Rys. 9.

Rodzaje osłon stosowanych w radiologii: a) osłony stałe, b) parawany ochronne,

wyposażenie dodatkowe ciemni i gabinetu RTG [www.zipimech.pl]

Narażenie wynikające z wykonywania czynności zawodowych

Napromieniowanie musi być kontrolowane i ograniczone do niezbędnego minimum.

Kontrola to przede wszystkim pomiary promieniowania. Przy pracy ze źródłami otwartymi
(tzn. tam gdzie istnieje możliwość przechodzenia substancji promieniotwórczych do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

środowiska) oraz pomiary skażeń. W miarę potrzeby wymagana jest kontrola dawek
indywidualnych i skażeń osobistych.
Ograniczenie napromieniowania polega na:

−

zachowaniu odpowiedniej odległości od źródła,

−

stosowaniu osłon,

−

ograniczeniu czasu narażenia.

Podstawowe postanowienia dotyczące narażenia zawodowego:
Pracodawcy powinni zapewnić pracownikom narażonym zawodowo na promieniowanie:

−

ograniczenie narażenia zgodnie ze stosownym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia Dz.U.
z 2006 r. Nr 180, poz. 1325.

−

zoptymalizowanie ochrony i bezpieczeństwa pracy, zgodnie z wymaganiami Polskich
Norm,

−

sporządzenie i udostępnienie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej środków
bezpieczeństwa i ochrony pracy zgodnej z wymogami Norm,

−

określenie sposobu postępowania, procedur i struktur organizacyjnych

istotnych

w ochronie, wdrażających odpowiednie Normy, a dotyczących rozwiązań technicznych
przyjętych w celu kontroli narażenia,

−

właściwe wyposażenie w urządzenia ochronne i aparaturę do pomiarów kontrolnych oraz
powołanie służby ochrony i bezpieczeństwa,

−

nadzór zdrowotny,

−

system szkoleń w zakresie ochrony i bezpieczeństwa radiologicznego oraz odpowiedni
personel,

−

możliwość konsultacji i współpracy z pracownikami w zakresie ochrony.

Wyposażenie do ochrony osobistej:
Pracodawcy powinni zadbać o to aby:

−

pracownicy otrzymali właściwe wyposażenie ochronne odpowiadające normom lub
specyfikacjom: odzież ochronną, ochronny sprzęt do oddychania, fartuchy, rękawice oraz
inne osłony,

−

pracownicy otrzymali stosowne instrukcje właściwego wykorzystania posiadanych
środków ochronnych,

−

utrzymać nienaganny stan wyposażenia ochrony osobistej,

−

udostępnić środki ochrony w przypadku interwencji,

−

dokonać analizy dodatkowych narażeń jakim mogą podlegać pracownicy w sytuacji
przedłużonego wykonywania jakiegoś zadania lub niewygody związanej
z wykorzystywaniem sprzętu ochronnego.

Odpowiedzialność za przygotowanie systemu oceny narażenia zawodowego pracowników
ponoszą pracodawcy, oni również zapewniają współpracę z właściwymi służbami
dozymetrycznymi w celu realizacji odpowiedniego programu jakości.

Metody postępowania mające na celu zmniejszenie narażenia pacjentów to między innymi:

−

eliminacja badań klinicznie nieuzasadnionych,

−

zastępowanie badań z użyciem technik rtg innymi, nieinwazyjnymi metodami
diagnostyki,

−

minimalizacja liczby zdjęć potrzebnych na jedno badanie,

−

minimalizacja czasu fluoroskopii – tudzież zastępowanie flurorskopii zdjęciami, tam
gdzie to jest możliwe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

minimalizacja koniecznej liczby powtórzeń – stała kontrola jakości aparatu, używanie
mocowań unieruchamiających pacjenta (w przypadku noworodków),

−

wykorzystywanie wyników wcześniejszych badań,

−

stosowanie osłon ograniczających wiązkę do niezbędnego minimum,

−

osłanianie wrażliwszych narządów lub części ciała,

−

stosowanie kompresji badanych narządów (mammografia),

−

stosowanie regularnej kontroli jakości,

−

minimalizacja czasu badania – przebywania w gabinecie,

−

stosowanie częstszych zmian na stanowisku pracy (ryzyko zawodowe),

−

stosowanie czułych filmów, folii wzmacniających,

−

optymalizacja obróbki zdjęć, stała kontrola jakości ciemni,

−

użycie cyfrowych detektorów przy fluoroskopii oraz ekranów z pamięcią.

−

użycie cyfrowych technik rejestracji obrazu,

−

podana aktywność musi być odpowiednia; zbyt mała dawka może spowodować, że
badanie okaże się niediagnostyczne, zbyt duża spowoduje niepotrzebne
napromieniowanie.

Testy kontroli urządzeń radiologicznych [13]
1.

Urządzenia radiologiczne podlegają wewnętrznym testom kontroli fizycznych
parametrów.

W rentgenodiagnostyce, radiologii zbiorowej i medycynie nuklearnej testy, o których
mowa dzieli się na testy:

−

podstawowe,

−

specjalistyczne.

Testy podstawowe są wykonywane przez pracowników jednostki ochrony zdrowia
uprawnionych do obsługi urządzeń radiologicznych.

Testy specjalistyczne są wykonywane co najmniej raz na rok przez laboratoria badawcze
posiadające akredytację na zgodność z normą PN-EN ISO 17025 w zakresie
wykonywania testów specjalistycznych.

Jednostki ochrony zdrowia posiadające kadry i aparaturę odpowiednią do wykonywania
testów specjalistycznych mogą je wykonywać dla własnych potrzeb pod warunkiem
uzyskania akredytacji.

W radioterapii wewnętrzne testy kontroli fizycznych parametrów są wykonywane zgodnie
z wymaganiami określonymi w części III załącznika nr 6 (załącznik zawiera szczegółowy
zakres testów dopuszczalne odchylenia badań fizycznych parametrów i częstości
wykonywania testów podstawowych) oraz do rozporządzenia przez zakłady fizyki
medycznej posiadające akredytację na zgodność z normą PN-EN-ISO 17025.

Szczegółowy zakres testów oraz dopuszczalne odchylenia badanych fizycznych
parametrów i częstość wykonywania testów podstawowych określa załącznik nr 6 do
rozporządzenia.

Niezależnie od częstości wykonywania testów określonej w załączniku nr 6 do
rozporządzenia oraz w ust. 4, po każdej naprawie urządzenia radiologicznego są
wykonywane testy wewnętrzne uzasadnione zakresem wykonanej naprawy.

Koszty wykonania testów wewnętrznych ponosi podmiot użytkujący urządzenie
radiologiczne.

10.

Nowo instalowane urządzenia radiologiczne i programy komputerowe z nimi
współpracujące, a także urządzenia radiologiczne poddane istotnej naprawie podlegają
testom akceptacyjnym przeprowadzanym po instalacji urządzenia w celu wykazania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zgodności fizycznych parametrów technicznych ze specyfikacją producenta lub
specyfikacją. naprawy.

11.

W rentgenodiagnostyce i radiologii zabiegowej testy, o których mowa w ust. 10,
przeprowadza się zgodnie z normami IEC serii 61223.

12.

Testy, o których mowa w ust. 10, są wykonywane na koszt dostawcy urządzenia
radiologicznego przez akredytowane laboratorium badawcze lub wspólnie przez
uprawnionych przedstawicieli dostawcy i użytkownika.

13.

Aparatura pomiarowa używana do wykonania testów wewnętrznych i akceptacyjnych
podlega wzorcowaniu lub sprawdzaniu raz na dwa lata.

Procedury funkcjonowania urządzeń radiologicznych [13]

−

Procedury z zakresu radiologii zabiegowej są wykonywane przez lekarzy posiadających
specjalizację w dziedzinach, w których są one stosowane i jedynie w zakresie
odpowiadającym tej specjalizacji.

−

Badania diagnostyczne i zabiegi lecznicze przy użyciu produktów
radiofarmaceutycznych są wykonywane przez lekarzy posiadających specjalizację
z medycyny nuklearnej lub, pod ich nadzorem, przez lekarzy będących w trakcie takiej
specjalizacji.

−

Lekarze, o których mowa mogą zlecić innym lekarzom, technikom elektroradiologii lub
pielęgniarkom, wykonanie technicznych elementów procedur medycznych, w których
używane są produkty radiofarmaceutyczne. Lekarze ci sprawują nadzór nad
wykonywaniem zleconych czynności.

−

Badania rentgenodiagnostyczne są wykonywane przez lekarzy posiadających
specjalizację z radiologii i diagnostyki obrazowej lub pod ich nadzorem, przez lekarzy
będących w trakcie takiej specjalizacji. Technicy elektroradiologii są uprawnieni do
wykonywania radiografii. Inne elementy procedury medycznej zlecone technikom przez
lekarzy radiologów wykonywane są pod ich nadzorem.

−

Procedury densytometrii kostnej mogą być wykonywane przez technika elektroradiologii
lub inną osobę posiadającą udokumentowane umiejętności w tym zakresie.

−

Rentgenowskie badania stomatologiczne są wykonywane przez lekarzy radiologów,
lekarzy dentystów lub techników elektroradiologii. Rentgenowskie badania
stomatologiczne inne niż wewnątrzustne są opisywane przez lekarza radiologa lub
lekarza dentystę, który odbył odpowiednie przeszkolenie w zakresie radiologii
szczękowo-twarzowej.

−

Zabiegi lecznicze z zakresu radioterapii powierzchniowej, teleradioterapii i brachyterapii
oraz procedury diagnostyczne związane z tym leczeniem, są wykonywane przez lekarzy
posiadających specjalizację z radioterapii onkologicznej lub pod ich nadzorem przez
lekarzy będących w trakcie takiej specjalizacji i przez techników elektroradiologii.

−

Procedury z zakresu radioterapii okulistycznej są wykonywane przez lekarzy
posiadających specjalizację z okulistyki pod nadzorem lekarza specjalisty z zakresu
radioterapii onkologicznej i przy współpracy z fizykiem medycznym w zakresie
dozymetrii.

Podstawowe warunki jakie powinno spełniać pomieszczenie zakładu opieki zdrowotnej
[13]

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie
wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia
i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. z dnia 24 listopada 2006 r.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepisy ogólne

−

Pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej powinny odpowiadać pod
względem fachowym i sanitarnym, odpowiednio do rodzaju zakładu opieki zdrowotnej.

−

Pomieszczenia i urządzenia szpitala pod względem fachowym i sanitarnym powinny
odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym określonym w załączniku
nr 1 (załącznik dotyczy wymagań szczegółowych, jakim powinny odpowiadać pod
względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia szpitala).

−

Pomieszczenia i urządzenia przychodni pod względem fachowym i sanitarnym powinny
odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym określonym w załączniku nr 2
(załącznik dotyczy wymagań szczegółowych, jakim powinny odpowiadać pod względem
fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia przychodni).

−

Pomieszczenia i urządzenia zespołu opieki dziennej i zespołu chirurgii jednego dnia pod
względem fachowym i sanitarnym powinny odpowiadać ponadto wymaganiom
szczegółowym określonym w załączniku nr 3 (załącznik dotyczy wymagań
szczegółowych, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym
pomieszczenia i urządzenia zespołu opieki dziennej i zespołu chirurgii jednego dnia).

−

Pomieszczenia i urządzenia centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa pod względem
fachowym i sanitarnym powinny odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym
określonym w załączniku nr 4 (załącznik dotyczy wymagań szczegółowych,

jakim

powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia
centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa).

−

Pomieszczenia i urządzenia żłobka pod względem fachowym i sanitarnym powinny
odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym określonym w załączniku nr 5
(załącznik dotyczy wymagań szczegółowych, jakim powinny odpowiadać pod względem
fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia żłobka).

−

Pomieszczenia i urządzenia pracowni badań endoskopowych pod względem fachowym
i sanitarnym powinny odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym określonym
w załączniku nr 6 (załącznik dotyczy wymagań szczegółowych, jakim powinny
odpowiadać

pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia pracowni

badań endoskopowych).

−

Pomieszczenia i urządzenia pracowni zakładu patomorfologii pod względem fachowym
powinny odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym określonym w załączniku
nr 7 (załącznik dotyczy wymagań szczegółowych,

jakim powinny odpowiadać pod

względem fachowym pomieszczenia i urządzenia pracowni zakładu patomorfologii).

−

Pomieszczenia i urządzenia pracowni zespołu rehabilitacji pod względem fachowym
i sanitarnym powinny odpowiadać ponadto wymaganiom szczegółowym określonym
w załączniku nr 8 (załącznik dotyczy wymagań szczegółowych,

jakim powinny

odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia pracowni
zespołu rehabilitacji).

−

W zakładzie opieki zdrowotnej należy zapewnić pomieszczenie socjalne oraz dostęp do
pomieszczenia higieniczno-sanitarnego dla członków zespołu ratownictwa medycznego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jakie znasz rodzaje osłon stosowanych w radiologii?

Do czego służy aparat RTG?

Jakie znasz rodzaje pracowni diagnostycznych?

Na czym polega badanie mammografem?

Na czym polega badanie tomografem komputerowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie znasz podstawowe zasady obowiązujące w ochronie radiologicznej?

Jakie testy kontrolne należy wykonać w lampie rentgenowskiej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wyposażenie pracowni medycznej (rentgenowskiej) w aparaturę

z uwzględnieniem środków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać odpowiednią aparaturę do rodzaju pracowni oraz środki bezpieczeństwa,

określić rodzaj aparatury, środki bezpieczeństwa i higieny pracy w określonej pracowni,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Określ warunki bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przypomnieć sobie wszystko o urządzeniach radiologicznych,

określić warunki bezpiecznej pracy dla ludzi,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij teksty wyrazami. W każdą lukę należy wpisać tylko jeden wyraz.

W ochronie radiologicznej w stosunku do pracownika stosuje się trzy podstawowe zasady

ochrony przed promieniowaniem jonizującym: …………., odległość od źródła oraz …….
przed promieniowaniem. Czas narażenia można skrócić poprzez stosowanie radiografii
w zamian za fluoroskopię, minimalizację czasów stosowanych procedur, jak najkrótsze
przebywanie w gabinecie …………… podczas wykonywania ekspozycji lub zabiegu oraz
zmiany na stanowiskach pracy. Właściwa …………. to przede wszystkim wystarczającej
długości przewód wyzwalający ekspozycję, wówczas, gdy nie jest ona wykonywana
z nastawni, właściwa pozycja podczas przeprowadzania ………. lub badania, wstrzykiwacz
automatyczny zamiast podawania ręcznego oraz właściwe ustawienie lampy ………… . Jako
środki ochrony stosuje się ………. . Są to środki ochrony indywidualnej: ………., okulary,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

półfartuszki osłaniające tarczycę, rękawice …………., a także osłony ruchome i stałe:
………., katedry osłaniające, …………, …………… .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać cały tekst ze zrozumieniem,
2)

przeanalizować tekst decydując, jakie słowa należy wpisać w luki,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tekst do uzupełnienia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Korzystając z rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 r. określ warunki

bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z rozporządzeniem Ministra Zdrowia,

wypisać 2 warunki bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

Rozporządzenie z dnia 25 sierpnia 2005 r. określa warunki bezpiecznego stosowania
promieniowania jonizującego,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić środki ochrony indywidualnej?

sklasyfikować rodzaje osłon radiologicznych?

wyjaśnić co to jest czas narażenia?

określić do czego służą tomografy komputerowe?

wyjaśnić co to jest odległość właściwa?

wymienić jakie osłony stosowane są w radiologii?

określić warunki bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sterylizacja narzędzi

4.3.1. Materiał nauczania

Sterylizacja (wyjaławianie) polega na zabiciu wszystkich drobnoustrojów bakterii,

wirusów, grzybów łącznie z ich formami przetrwalnikowymi i zarodnikami. Narzędzia
przeznaczone do sterylizacji powinny być idealnie czyste, odpowiednio zapakowane i ułożone
w komorze sterylizatora. Przechowywanie narzędzi sterylnych powinno wykluczać ich
ponowne zakażenie.
Sterylizację można przeprowadzić różnymi sposobami, dostosowanymi do aktualnych
wymagań oraz wytrzymałości materiałów na działanie czynników sterylizujących. Metody
sterylizacji dzieli się na następujące grupy:

−

metody fizyczne: sterylizacja cieplna,

−

metody mechaniczne,

−

metody chemiczne.
Utrzymanie właściwej higieny jest podstawową działalności każdego gabinetu

medycznego. Dotyczy to praktycznie każdej rzeczy, która jest używana w gabinecie.

Przygotowanie sprzętu do sterylizacji

Sterylizacja jest procesem mającym na celu zabicie wszystkich form drobnoustrojów,

w tym także bakterii. Gwarancję sterylności narzędzi i materiałów medycznych uzyskuje się
przez zachowanie właściwego toku postępowania z materiałem przed sterylizacją,
prawidłowo przeprowadzony proces sterylizacji oraz właściwe postępowanie z materiałem po
przeprowadzonym procesie.

Narzędzia przeznaczone do wyjaławiania powinny być dokładnie umyte, odpowiednio

opakowane i ułożone w komorze sterylizatora.

Metody, parametry sterylizacji powinny być rygorystycznie przestrzegane, a warunki

przechowywania powinny wykluczać możliwość wtórnego zanieczyszczenia sprzętu
wysterylizowanego.

Kontrola narzędzi

−

Dokonać przeglądu, sprawdzając dokładność mycia oraz ewentualne uszkodzenia.

Pielęgnacja

−

Nasmarować środkiem pielęgnującym przeznaczonym do tego celu.

Kompletowanie

−

Kompletować narzędzia w zestawy przeznaczone do jednego zabiegu.

−

Otworzyć narzędzia zawiasowe.

−

Ostrza zabezpieczyć osłonkami, nakładkami.

Pakowanie
Opakowanie powinno spełniać odpowiednie normy.

Rodzaje opakowań
Opakowania jednorazowego użytku:

−

papier sterylizacyjny,

−

włóknina,

−

torebki papierowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

torebki lub rękawy papierowo-foliowe,

−

opakowania TYVEK – folia,

−

opakowania foliowe.

Opakowania wielorazowego użytku:

−

prostopadłościenne pojemniki sterylizacyjne z filtrami,

−

prostopadłościenne pojemniki sterylizacyjne z zaworami.

Sposób pakowania – zasady ogólne

−

Opakowanie jednorazowego użytku można sterylizować tylko raz. W przypadku
przerwania procesu sterylizacyjnego należy sprzęt ponownie opakować i poddać
procesowi sterylizacji.

−

Wewnątrz opakowania umieścić wskaźnik chemiczny wieloparametrowy (wielu
zmiennych) dostosowany do parametrów cyklu danego sterylizatora.

−

Na zewnątrz opakowania umieścić wskaźnik chemiczny procesu (sprawdzian
sterylizacji).

−

Materiał opakowaniowy nie może być zbyt naciągnięty ani zwisać zbyt luźno, aby nie
wpływał na zmiany ciśnienia podczas sterylizacji.

Sposób załadowania komory sterylizatora

−

Opakowania papierowo-foliowe należy układać w koszach sterylizacyjnych na
przemienne wg schematu „folia na folię, papier na papier”, pionowo lub luźno – stroną
papierową do dołu.

−

Nie wolno ładować kosza powyżej górnego brzegu, między pionowo umieszczone
torebki powinno być możliwe włożenie wyprostowanej dłoni.

−

Zestawy opakowane na tacach metalowych, aby zapobiec gromadzeniu kondensatu,
należy układać w koszach ukośnie.

Metody sterylizacji w praktyce szpitalnej – zasady ogólne

−

Przed przystąpieniem do sterylizacji należy upewnić się czy dany sprzęt może być
sterylizowany daną metodą.

−

Dobór metody sterylizacji zależy od rodzaju i właściwości sterylizowanych materiałów
oraz od sposobu ich opakowania. Jest to związane z możliwością penetracji czynnika
sterylizującego oraz skutecznością procesu.

−

Producent

sprzętu przeznaczonego do sterylizacji jest zalecana dla danego wyrobu ze

względna skuteczność procesu, odporności sprzętu na czynnik sterylizujący oraz na
zmiany ciśnienia w czasie procesu. Należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta.

−

Każdy sterylizator, nie zależnie od metody sterylizacji, należy poddawać zabiegom
czyszczącym i konserwującym, zgodnie z zaleceniami producenta.

Metody termiczne:

−

para wodna w nadciśnieniu.

−

suche, gorące powietrze.

Metody niskotemperaturowe:

−

tlenek etylenu.

−

formaldehyd.

−

plazma – system Sterrad.
Sprzęt medyczny wrażliwy na działanie wysokiej temperatury (termolabilny), lub

podlegający szybszemu niszczeniu pod wpływem pary wodnej można sterylizować stosując
technologię niskotemperaturowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sterylizacja parą wodną

−

Czynnikiem sterylizującym w sterylizacji parowej jest nasycona para wodna

w nadciśnieniu w temperaturze 121ºC (nadciśnienie 1 atm) lub w temperaturze 134ºC
(nadciśnienie 2 atm).

−

Parametry sterylizacji (temperatura, ciśnienie pary wodnej i czas) zależne są od
zastosowanej technologii sterylizacji parowej oraz od sterylizowanego materiału. Należy
przestrzegać doboru właściwego programu zależności od tego, co sterylizujemy.

−

Sterylizacja parowa jest metodą uniwersalną zalecaną do sterylizacji metalowych
narzędzi, bielizny operacyjnej, materiałów opatrunkowych, materiałów gumowych. Jest
to metoda pewna, szybka, nietoksyczna ekonomiczna.

−

Powinna być stosowana wszędzie tam, gdzie jest to tylko możliwe.

−

Autoklawy – sterylizatory na parę wodną mogą być obsługiwane jedynie przez
odpowiednio przeszkolone osoby z uprawnieniami do obsługi urządzeń ciśnieniowych.

Sterylizacja suchym gorącym powietrzem
Czynnikiem sterylizującym jest suche gorące powietrze o temperaturze 160–180ºC.
Sterylizację przeprowadzamy w dwóch rodzajach sterylizatorów: z wymuszonym obiegiem
powietrza oraz bez wymuszonego obiegu powietrza.

−

Ta metoda sterylizacji nie jest zalecana do sterylizacji narzędzi.

−

Sterylizacja suchym gorącym powietrzem powinna być stosowna w przypadku
materiałów, które nie mogą być sterylizowane para wodną w nadciśnieniu jak: wazelina,
oleje, pudry.

Sterylizacja gazowa tlenki etylenu (TE)
Tlenek etylenu jest gazem o silnym działaniu biobójczym. Jest gazem toksyczny,
mutagennym i karcynogennym. W różnych technologiach TE jest stosowany w mieszaninie
z chydroksyfreonem lub dwutlenkiem węgla, a także w postaci 100% tlenku etylenu.

Sterylizacja tlenkiem etylenu przebiega w następujących parametrach w zależności od

zastosowanej technologii:
Stężenie TE

300–1200 mg/l,

Wilgotność względna 30–90%,

Temperatura 30–60ºC,

Czas 2–4 godz.

−

Parametry sterylizacji różnią się znacznie w zależności od zastosowanej technologii
w danym sterylizatorze. Należy przestrzegać wymagań producenta.

−

TE ma zdolność wnikania w głąb tworzywa i zalegania w nim. Sprzęt po procesie
sterylizacji należy bezwzględnie poddać degazacji (usunięcie pozostałości tlenku
etylenu). W temperaturze pokojowej w wydzielonym dobrze przewietrzonym
pomieszczeniu obowiązuje siedmiodniowy okres degazacji. Okres ten można skrócić do
kilkunastu godzin w specjalnym urządzeniu – aeratorze; w większości nowoczesnych
sterylizatorów istnieje możliwość przeprowadzania degazacji w komorze sterylizatora.

Sterylizacja gazowa formaldehydem

Sterylizacja formaldehydowa zależy od czterech czynników, takich jak:

Stężenie TE 2–5% formaliny.
Wilgotność względna powyżej 70 %.

Temperatura 48–75ºC.

Czas 2–4 godz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda sterylizacji formaldehydowej przebiega w podciśnieniu. Czynnikiem

sterylizacyjnym jest formaldehyd i para wodna o niskiej temperaturze. W nowych
technologiach wyeliminowano zależność temperatury od ciśnienia pary wodnej, stosując jako
nośnik dla wody w postaci gazowej sterylnie filtrowane powietrze. Umożliwiło to obniżenie
temperatury sterylizacji bez konieczności wydłużania cyklu.

−

Parametry sterylizacji różnią się znacznie w zależności od zastosowanej technologii
w danym sterylizatorze.

−

Przyjmuje się, że sprzęt po procesie sterylizacji nie wymaga aeracji.

−

Przy wyborze tej metody należy wziąć pod uwagę ograniczenia w penetracji czynnika
sterylizującego. Ta metodą nie można sterylizować sprzętu dłuższego niż 1,5 m
i średnicy mniejszej niż 2 mm.

Sterylizacja plazmowa

Plazma jest czwartym stanem skupienia materii. Cząsteczki gazu w próżni wzbudzane

energią w polu elektromagnetycznym przechodzą w stan plazmy.
Plazma uzyskana z nadtlenku wodoru została wykorzystana w sterylizatorze Sterrad.

−

Cykl sterylizacji trwa około 45 lub 75 minut (w zależności od modelu sterylizatora)
przebiega w temperaturze około 40ºC.

−

Sprzęt sterylizacyjny nie wymaga degazacji.

−

Po procesie powstają H

O i O

– związki przyjazne dla środowiska.

−

Metodą tą nie można sterylizować materiałów porowatych, płynów, także sprzętu
o zamkniętych z jednej strony przewodach.

−

Sprzęt przygotowany do sterylizacji musi być idealnie suchy. Sprzęt o średnicy poniżej
3 mm i długości powyżej 30 cm wymaga zastosowania dodatkowego ładunku H

−

W tej metodzie sterylizacji należy stosować specjalne materiały opakowaniowe, nie
zawierające celulozy, np. TYVEK.

Kwas nadoctowy
Działanie sporobójcze kwasu nadoctowego zostało wykorzystane w systemie Steris:

−

W aparacie tym można przeprowadzić procesy jedynie sprzętu całkowicie zanurzalnego:
diagnostycznych i chirurgicznych narzędzi, w tym także endoskopów.

−

Proces przeprowadzany jest w temperaturze około 50–55ºC, czas trwania cyklu wynosi
około 30 minut.

−

Sprzęt jest procesowany w specjalnej kasecie i zachowuje sterylność do momentu
wyjęcia kasety z urządzenia.

−

Brak możliwości stosowania opakowań stwarza ryzyko wtórnego zakażenia oraz
uniemożliwia przechowywanie sprzętu po procesie. W związku z tym urządzenie Steris
powinno być zainstalowane w pobliżu miejsca użycia sprzętu, aby wyjałowiony sprzęt
mógł być używany zaraz po procesie.

Kontrola sterylizacji

Proces sterylizacji należy kontrolować wskaźnikami fizycznymi, biologicznymi

i chemicznymi:
Wskaźniki fizyczne (termometry, manometry, karty kontrolne, kontrolki świetlne itp.) –
określają stan techniczny urządzenia. Mierzą punktowo dany parametr.
Wskaźniki biologiczne – informują o fakcie zabicia drobnoustrojów (spor),
wyselekcjonowanych szczepów bakterii wysoce opornych na dany czynnik sterylizujący.
Wskaźniki chemiczne – zawierają substancje, które po osiągnięciu wymaganych parametrów
sterylizacji zmieniają barwę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wśród wskaźników chemicznych rozróżniamy:

−

wskaźniki jedno– lub wieloparametrowe (o jednej lub wielu zmiennych),

−

wskaźniki procesu (sprawdziany sterylizacji) – przeznaczone do użycia zewnętrznego.

Skuteczność sterylizacji powinna być kontrolowana:

−

Okresowo – przy użyciu wskaźników biologicznych; wskaźniki biologiczne należy
umieszczać wewnątrz pakietów lub kontenerów, aby stwierdzić, czy czynnik
sterylizujący dotarł do wnętrza i spenetrował wyjałowiony materiał.
Okresową kontrolę biologiczna należy przeprowadzać umieszczając nie mniej niż dwa
wskaźniki biologiczne.
Rozróżniamy dwa rodzaje kontroli okresowej (biologicznej):
Zewnętrzną – wykonywana przez stację sanitarno-epidemiologiczną, każdy sterylizator
powinien być kontrolowany raz na kwartał,
Wewnętrzną – prowadzona przez użytkownika z częstotliwością co najmniej raz
w miesiącu, w miarę potrzeb i możliwości częściej.

−

Na bieżąco – przy użyciu wskaźników chemicznych – użytkownik ma obowiązek
kontroli każdego procesu. Minimum dwa wskaźniki chemiczne należy umieścić
w różnych miejscach w komorze sterylizatora.

Dokumentacja procesu sterylizacji

−

Opracowanie systemu dokumentacji.

−

Protokół procesu sterylizacji powinien zawierać następujące informacje:

rodzaj sterylizacji,
parametry procesu sterylizacji(temperatura, czas, ciśnienie, stężenie gazu),
numer sterylizatora,
numer cyklu,
datę sterylizacji,
wynik kontroli chemicznej,
wynik kontroli biologicznej,
podpis lub kod osoby odpowiedzialnej za proces sterylizacji.

−

Dołączyć wydruk parametrów lub taśmę z wykresem przebiegu procesu.

−

Protokół należy przechowywać przez 10 lat.

Rodzaje sterylizatorów

Tabela 5. Sterylizatory parowe i gazowe [www.autoklaw.pl]

Sterylizator stołowy AS 20, próżniowy, klasa B,
pojemność
20 litrów

Sterylizator pionowy ASVE,
półautomatyczny, pojemność
80 litrów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sterylizatory poziome AS 66, pojemność 300, 400,
600 i 800 litrów oraz wersje specjalne

Sterylizator parowy Vacuum "Speedy"

Sterylizatory gazowe

Sterylizator–aerator Steri–Vac 5 XLP, pojemność
136 litrów

Sterylizator–aerator Steri–Vac 8 XLP, pojemność
224 litry

Abator EO 50 SCFM (producent 3M),

Pojemniki sterylizacyjne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Autoklaw – hermetycznie zamknięty, ogrzewany zbiornik służący do przeprowadzania
różnych procesów chemicznych lub do wyjaławiania w podwyższonej temperaturze i przy
zwiększonym ciśnieniu, np. narzędzi chirurgicznych, środków spożywczych
i farmaceutycznych.
Autoklaw składa się zazwyczaj z następujących elementów:

−

naczynia głównego o grubych ściankach, zdolnych wytrzymywać wysokie ciśnienie,

−

pokrywy o równie grubych ściankach, posiadająca kryzę zamykaną na śruby, co tworzy
mocne i szczelne połączenie,

−

manometru pokazujące panujące wewnątrz nadciśnienie,

−

zaworu ciśnieniowego, pełniącego rolę zabezpieczenia przed eksplozją gdyby wewnątrz
autoklawu powstało zbyt wysokie ciśnienie.

Zasada działania autoklawu
Uruchomienie maszyny polega na następujących czynnościach:
1. Włączenie maszyny musi zostać wykonane przez naciśnięcie wyłącznik główny.
2. Naciskając przycisk ON/OFF uruchamiamy autoklaw.
3. Komorę autoklawu zapełniamy wsadem.
4. Przyciskiem z napisem CYCLES wybieramy cykl sterylizacyjny odpowiedni do wsadu.

Drzwi autoklawu zamykamy.

5. Naciskając przycisk START uruchamiamy cykl sterylizacyjny.
6. Po wykonaniu tych czynności rozpoczyna się faza próżni wstępnej, podczas której

powietrze zostaje usunięte z komory, aż do osiągnięcia zaprogramowanego ciśnienia
próżniowego.

7. Następuje faza próżni frakcyjnej podczas, której zostaną wyprodukowane jeden lub

więcej impulsów pary z taką samą ilością następujących impulsów próżni, w zależności
od przenikania pary niezbędnej dla wsadu przewidzianego przez wybrany cykl.

8. Następuje przejście do fazy wzrostu ciśnienia podczas, której wartości ciśnienia

i temperatury zwiększają się, aż do osiągnięcia temperatury sterylizacji.

9. Rozpoczyna

się faza sterylizacji.

10. Po zakończeniu sterylizacji następuje faza opróżniania podczas, której para ulatnia się

z komory pod wpływem różnicy ciśnienia:
a) jeżeli cykl nie przewiduje suszenia, po osiągnięciu wartości ciśnienia względnego
poniżej 0,2 bar, pojawi się napis KONIEC CYKLU.
b) jeżeli cykl przewiduje suszenie, po fazie opróżniania rozpocznie się faza suszenia
w próżni. Pompa próżniowa pozostaje włączona przez cały zaprogramowany czas
podczas, którego wiele razy zostaje ponownie wprowadzane sterylne powietrze poprzez
filtr sterylizacji powietrza. Po zakończeniu suszenia pompa próżniowa zatrzymuje się,
ciśnienie powraca do wartości 0 bar. Na wyświetlaczu pojawi się napis KONIEC
CYKLU.

11. Po zakończonym procesie sterylizacji, co jest wyświetlane na wyświetlaczu należy

nacisnąć przycisk STOP. Wówczas drzwi komory można otworzyć w celu opróżnienia
jej z wsadu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykłady instrukcji

OGÓLNA INSTRUKCJA BEZPIECZENSTWA I HIGIENY PRACY

NA STANOWISKU PRACY

OBOWIĄZUJĄCA PRACOWNIÓW ZATRUDNIONYCH

W CENTRALNEJ STERYLIZATORNI

I Postępowania ogólne
1.

Pracownik przed podjęciem pracy ma obowiązek:

−

posiadać aktualne profilaktyczne badania lekarskie,

−

być przeszkolony na stanowisku pracy znać przepisy w zakresie BHP oraz
bezpiecznego wykonywania prac związanych z zajmowanym stanowiskiem.

Znać niniejszą instrukcję BHP,

Podczas wykonywania prac, stosować się do innych wydawanych przez kierownika
wskazówek i instrukcji.

Zapoznany z instrukcją pracownik powinien potwierdzić to na właściwym oświadczeniu,
które należy oddać do przechowania w aktach osobowych pracownika.

Instrukcje powinny być wywieszone na stanowisku pracy, w miejscu widocznym i na
wysokości pozwalającej ją odczytać.

Pracownik nie może obsługiwać, naprawiać urządzeń, do których obsługi, naprawy nie
posiada wymaganych uprawnień.

Pod określeniem materiały należy rozumieć materiały przeznaczone do dezynfekcji
i sterylizacji np. przedmioty twarde: narzędzia i przybory.

II Wskazania

wstępne

Przed przystąpieniem do pracy pracownik powinien założyć odzież roboczą (fartuch
i obuwie profilaktyczne) jeżeli jest to wymagane przy konkretnych czynnościach –
właściwe środki ochrony indywidualnej (rękawice gumowe, maska chirurgiczna, okulary
ochronne oraz inne wskazania zalecane przez producenta).

Sprawdzić przygotowanie Stanowska pracy, sprzętu i urządzeń.

Przy podjęciu czynności transportowych z oddziałów do sterylizacji stosować
obowiązujące przepisy i zasady BHP.

Przy za i rozładowaniu wózków z pojemnikami (workami) z materiałem do dezynfekcji
i sterylizacji należy zachować środki ostrożności.

Przy składowaniu opakowań z środkami dezynfekcyjnymi w podręczny magazynie
należy:

−

określić dla każdego składowanego materiału miejsce, sposób i dopuszczalną
wysokość składowania,

−

zapewnić bezpieczny sposób układania środków na regałach (półkach) i ich
zdejmowaniu

Przy układaniu środków przyjmować ergonomiczną pozycje ciała.

Natychmiast zgłosić wszelkie zauważone nieprawidłowości występujące na stanowisku
pracy, a mogące mieć wpływ na bezpieczeństwo lub higienę wykonywanej pracy.

Należy zapoznać się z kartą analizy zagrożeń występujących na stanowisku pracy
i sposobami ochrony przed tymi zagrożeniami.

III Postępowanie w czasie pracy
1.

Wykonywać poszczególne prace, zgodnie z przepisami i zasadami BHP.

Podczas obsługi urządzeń elektrycznych, zwrócić uwagę czy urządzenia są sprawne,
włączać je tylko suchymi rekami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrolować prace urządzeń, a w razie zauważonych nieprawidłowości postępować
zgodnie z informacjami dotyczącymi postępowania w czasie awarii.

Na bieżąco myć ręce.

W razie wystąpienia jakichkolwiek zagrożeń życia lub zdrowia natychmiast zabezpieczyć
miejsce ich powstania. i powiadomić kierownika.

IV Po zakończeniu pracy
1.

Uporządkować stanowisko pracy.

Wyłączyć i zabezpieczyć sprzęt i inne urządzenia w miejscu pracy.

INSTRUKCJA BHP

PRZY KORZYSTANIU ZE SPRZĘTU ELEKTRYCZNEGO

ORAZ

ZASAD POSTĘPOWANIA W ZAKRESIE OCHRONY PRZED PORAŻENIEM

PRĄDEM ELEKTRYCZNYM

OBWIĄZUJĄCA PRACOWNIKÓW ZATRUDNIONYCH W CENTRALNEJ

STERYLIZACJI

I Zagrożenia przy korzystaniu ze sprzętu elektrycznego
1.

Zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym.

Niebezpieczeństwo okaleczenia.

Niebezpieczeństwo pożaru.

II Postępowanie zabezpieczające przed wystąpieniem zagrożeń:
1.

Nie należy przeciążać sprzętu.

Pracować w innym niż podanym zakresie mocy.

Nie wykorzystywać urządzeń do prac, do których nie zostały zaprojektowane.

Nie używać kabla do wyciągania wtyczki.

Chronić kable przed ostrymi krawędziami, regularnie kontrolować i w przypadku
uszkodzenia zgłosić ich wymianę.

Stosować się do instrukcji użytkowania i konserwacji urządzenia określanej przez
producenta.

Należy unikać możliwości niezamierzonego włączenia się maszyny i upewnić się czy
przy podłączeniu sprzętu do sieci włącznik jest w położeniu wyłączonym.

Należy zawsze zachowywać rozwagę i obserwować wykonywane przez siebie czynności.

Postępować roztropnie i nie korzystać ze sprzętu będąc zdekoncentrowanym.

10.

Na bieżąco kontrolować, czy sprzęt nie jest uszkodzony.

III Zasady postępowania w zakresie ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym:
1.

Przed użyciem dowolnego sprzętu elektrycznego znajdującego się na stanowisku pracy
zawsze należy najpierw sprawdzić czy jego stan zewnętrzny nie budzi zastrzeżeń – nie
należy używać sprzętu, którego obudowa lub przewód zasilający są uszkodzone.

Nie wolno używać zawilgoconego sprzętu elektrycznego i urządzeń elektrycznych.

W razie zauważenia objawów uszkodzenia sprzętu elektrycznego należy natychmiast
wyłączyć go spod napięcia.

Zauważywszy wszelkie nienaturalne objawy pracy (np. iskrzenie, dym) instalacji
elektrycznych należy natychmiast wyłączyć ją spod napięć i zgłosić odpowiednim
fachowcom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osobom nie posiadającym odpowiednich kwalifikacji nie wolno wykonywać naprawy
sprzętu i urządzeń elektrycznych.

Nie wolno samemu zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego ani umożliwiać dostępu
do wnętrza pomieszczeń elektrycznych osobom nieuprawnionym.

Uszkodzone urządzenia ochronne i części powinny zostać oddane do serwisu.

Uwaga:
Mając na celu własne bezpieczeństwo należy korzystać wyłącznie z oprzyrządowania
i przystawek podanych w instrukcji obsługi.

IV Pierwsza pomoc
1.

Oparzenia

−

przerwać kontakt z czynnikami parzącymi,

−

zmniejszyć występujący ból przez polewanie czystą zimną wodą przez kilkanaście
minut (oprócz zmniejszenia bólu woda zabiega powstawaniu głębokich oparzeń) oraz
przez podawanie środków przeciwbólowych.

−

zabezpieczyć oparzoną powierzchnię przed zakażeniem poprzez opatrunki(jałowa
gaza).

Porażenie prądem elektrycznym

−

natychmiast uwolnić porażonego spod działania prądu elektrycznego poprzez:
wyłączenie napięcia obwodu, odciągnięcie prażonego od urządzenia będącego pod
napięciem,

−

w zależności od stanu prażonego zastosować odpowiednie czynności ratownicze: przy
zatrzymaniu oddechu zastosować sztuczne oddychanie, przy zatrzymaniu czynności
serca zastosować masaż serca [5].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Do czego są przeznaczone autoklawy?

Wyjaśnij, co nazywamy sterylizacją?

Jakimi sposobami można przeprowadzić sterylizację?

Wyjaśnij na czym polega sterylizacja plazmowa?

Na czym polega przygotowanie sprzętu do sterylizacji?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe:

Zadanie:

prawda fałsz

Narzędzia przeznaczone do wyjaławiania powinny być dokładnie umyte,
odpowiednio opakowane i ułożone w komorze sterylizatora.

Promieniowanie jonizacyjne nazywamy promieniowaniem elektrycznym.

Czynnikiem sterylizującym w sterylizacji parowej jest nasycona para wodna
w nadciśnieniu w temperaturze 170ºC (nadciśnienie 2 atm) lub w temperaturze 200ºC
(nadciśnienie 3 atm).

Do opakowań jednorazowego użytku zaliczamy np.: włókniny.

Proces sterylizacji należy kontrolować wskaźnikami: fizycznymi, biologicznymi
i chemicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Autoklaw służący do przeprowadzania różnych procesów biologicznych lub do
dezynfekcji w podwyższonej temperaturze np. narzędzi chirurgicznych, środków
spożywczych i farmaceutycznych.

Narzędzia przeznaczone do sterylizacji powinny być idealnie czyste, odpowiednio
zapakowane i ułożone w komorze sterylizatora.

Sterylizacja suchym gorącym powietrzem powinna być stosowna w przypadku
materiałów, które nie mogą być sterylizowane w nadciśnieniu jak: naczynia.

Wskaźniki chemiczne zawierają substancje, które po osiągnięciu wymaganych
parametrów sterylizacji tracą kolor.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać cały tekst,
2) przeanalizować tekst decydując, co należy wpisać,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj metody sterylizacji stosowane w gabinetach diagnostyczno-

-terapeutycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się ze rodzajami sterylizacji,

scharakteryzować metody sterylizacji stosowane w gabinetach diagnostyczno-
-terapeutycznych,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować, w jaki sposób należy przechowywać wysterylizowane
narzędzia?

scharakteryzować metody sterylizacji stosowane w gabinecie
diagnostyczno-terapeutycznych?

wyjaśnić, jak należy układać zapakowane narzędzia w komorze
sterylizacyjnej?

określić, jakie czynniki wpływają na otrzymanie bezpiecznej sterylizacji?

objaśnić zasadę działania autoklawu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań dotyczących przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy z urządzeniami radiologicznymi, zagrożenia biologiczne, chemiczne, lasery,
sterylizacja narzędzi. Wszystkie zadania są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zaznacz prawidłową
odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki błędną odpowiedź zakreśl kółkiem,
a następnie ponownie zaznacz odpowiedź prawidłową),

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 17,18, 19, 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe. Przeznacz na
ich rozwiązanie więcej czasu.

Na rozwiązanie

testu

masz

min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Do podstawowych wielkości stosowanych w radiologii zaliczamy
a)

aktywność.

moc czynną.

przenikalność względną.

strumień mocy.

Promieniowanie jonizujące to promieniowanie
a)

elektryczne.

elektromagnetyczne.

magnetyczne.

elektrostatyczne.

Ze względu na rodzaj pracy lasery impulsowe z synchronizacją modułu oznaczamy
a)

Jaki jest zakres promieniowania przy oparzeniu rogówki
a)

280–315 nm.

315–400 nm.

400–780 nm.

3000 nm–1 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znak informuje o

promieniowaniu laserem.

oznakowaniu pojazdów przewożących źródło promieniowania.

strefie zagrożenia.

zagrożeniu biologicznym.

Strefa zagrożenia to
a)

obszar, w którym dopuszczane jest przebywanie pracowników zatrudnionych przy
źródłach przez czas ograniczony.

obszar, w którym przebywanie pracowników jest zabronione.

obszar, w którym dopuszczane jest przebywanie pracowników zatrudnionych przy
źródłach w ciągu całej zmiany roboczej.

obszar bez zagrożeń.

Jakie są objawy dolegliwości obiektywnych (pole magnetyczne)?
a)

objawy ze strony układu nerwowego.

objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego.

ogólne osłabienie.

nerwice.

Grzyby mogą wywołać
a)

zapalenie mięśnia sercowego.

zaburzenia biocenozy.

wirusowe zapalenie wątroby.

zakażenia uogólnione tak jak np. na skórze.

Znak ostrzega przed

silnym polem magnetycznym.

promieniowaniem laserowym.

prażeniem prądem elektrycznym.

substancjami żrącymi.

10.

Które z wymienionych opakowań nie należą do opakowań jednorazowego użytku
a)

włóknina.

papier sterylizacyjny.

opakowanie foliowe.

pojemniki sterylizacyjne z filtrami.

11.

Rysunek przedstawia

a) piec.
b) kocioł.
a)

sterylizator parowy.

pojemnik do sterylizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Temperatura przy sterylizacji suchym gorącym powietrzem wynosi

150–160 ºC.

160–180 ºC.

175–190 ºC.

185–200 ºC.

13. Jakie badanie wykonuje się za pomocą ultrasonografu stosując niższe częstotliwości

(od 2–5 MHz)?

badanie jamy brzusznej.

badanie kości.

badanie krwi.

badanie piersi.

14. Do środków chemicznych zaliczamy

wirusy.

grzyby.

bakterie.

trucizny.

15. Rysunek przedstawia

a) znak ostrzegawczy do oznakowania strefy zagrożenia.

b) znak ostrzegawczy do oznakowania przesyłek ze źródłami promieniotwórczymi.

c) znak ostrzegawczy do oznakowania opakowania bezpośredniego otwartego źródła

promieniotwórczego.

d) znak ostrzegawczy do oznakowania zamkniętego źródła promieniotwórczego.

16.

Duże narażenie na promieniowane jonizujące występuje
a)

przy produkcji izotopów.

w liniach kablowych.

w stacjach napowietrznych.

przy wytopie stali.

17. Rysunek przedstawia

aparat rentgenowski.

tomograf

komputerowy.

mammograf.

ultrasonograf.

18. Jaka własność decyduje o możliwości stosowania tak zwanej bomby kobaltowej

w leczeniu nowotworów?
a)

Tkanka nowotworowa w stosunku do tkanki zdrowej ma bardzo małą zdolność do
regeneracji uszkodzeń wywołanych działaniem promieni gamma.

Promieniowanie gamma jest promieniowaniem elektromagnetycznym o widmie
ciągłym.

c) Kobalt jest pierwiastkiem łatwo przyswajalnym przez organizm żywy.
d) Kwanty

gamma

mają zawsze mniejszą energię niż kwantu promieni rentgenowskich

i w związku z tym uboczne skutki ich działania są mniejsze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Które z poniższych zdań dotyczących oddziaływania promieniowania alfa na organizm

ludzki jest fałszywe?
a)

Promieniowanie alfa ze względu na mały zasięg i jednocześnie znaczną zdolność do
jonizacji jest bardziej szkodliwe tylko w przypadku, gdy preparat emitujący
cząsteczki alfa zostanie wprowadzony do wnętrza organizmu.

Cząstki alfa przy zewnętrznym napromieniowaniu nie stanowią poważniejszego
zagrożenia, ponieważ są praktycznie całkowicie pochłaniane w zrogowaciałej
warstwie naskórka.

c) Szkodliwe działanie promieniowania alfa polega na zakłócaniu procesów

biochemicznych w organizmach żywych, a także może powodować zmiany
genetyczne komórek (mutacje popromienne).

d) Promieniowanie

alfa najbardziej groźne jest zaraz po wybuchu bomby atomowej,

nawet w znacznych odległościach od miejsca wybuchu, po kilku godzinach od
skażenia nie ma żadnego znaczenia.

20. W praktyce biologicznej często stosuje się preparaty zwane związkami znaczonymi. Jakie

to związki?
a)

Chemiczne, złożone z dwóch pierwiastków promieniotwórczych.

Chemiczne, których niektóre cząsteczki zawierają atomy pierwiastków
promieniotwórczych.

Chemiczne, których wszystkie cząsteczki zawierają atomy pierwiastków
promieniotwórczych trucizny.

Ograniczenie, służące w medycynie do oznaczania narządu wymagającego leczenia
promieniami alfa, beta, gamm lub X.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Organizowanie pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź Punkty

a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Korczak C.: Higiena – Ochrona Zdrowia. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,

Warszawa 1990

Musiał E.: Zagrożenia pochodzące od urządzeń elektrycznych. WSiP, Warszawa 1992

Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002

Szmigiel K.: Materiały własne – Ogólna instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy na

stanowisku pracy, Instrukcja bhp przy korzystaniu ze sprzętu elektronicznego oraz zasad
postępowania w zakresie ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym.

www.hame.agh.edu.pl

www.portalmed.pl

www.mz.gov.pl

www.autoklaw.pl

10.

www.if.pw.edu.pl

11.

www.ipe.pl

12.

www.ochronapracy.pl

13.

Akty prawne

−

Kodeks pracy – ustawa z dn. 26.06.1974 r. (tekst jednolity Dz. U. z 1998 r. Nr 21,
poz. 94, z późn. zm.)

−

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 26.09.1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 1997 r. Nr 129, poz. 844
z późn. zm.)

−

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 26.09.1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 1997 r. Nr 129, poz. 844
z późn. zm.)

−

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej. z dn. 11.03.1998 r. w sprawie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach wyższych (Dz. U. z 1998 r. Nr 37, poz. 209)

−

Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84
z późn. zm.)

−

Ustawa o odpadach (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.; Dz. U. z 2003 r. Nr 7
poz. 78)

−

rozporządzenie M.Z I O.S. z dn. 21.08.1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 105, poz. 671,
z załącznikiem) w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia
lub życia.

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki społecznej z dnia 09.06.1996 r. (Dz. U. 1996 r.
Nr 86, poz. 394) w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2005 r. w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia
zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 116 poz. 985) w § 76 ust. 2

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia
zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. z dnia 24 listopada 2006 r.)

−

Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie warunków
bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów
ekspozycji medycznej

(Dz. U. z 2005 r. Nr 194, poz. 1625), podczas dokonywania

diagnostycznych badań rentgenowskich, stosuje się wyłącznie aparaturę
rentgenodiagnostyczną wyposażoną co najmniej sześciopulsowe generatory. Ponadto

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zgodnie z § 11. ust. 6 pkt.1 tego samego rozporządzenia od dnia 1 stycznia 2009 r.
podczas rentgenodiagnostycznych badań stomatologicznych zewnątrzustnych będzie
można stosować tylko napięcie 60–70 kV w przypadku generatorów zasilanych prądem
zmiennym lub 60 kV w przypadku generatorów zasilanych prądem stałym.

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie planów
postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych; (Dz.U. z 2005 r. Nr 20,
poz. 169)

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek
granicznych promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2005 r. Nr 20, poz. 168)