dietetyk 321[11] z1 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Katarzyna Kacperczyk

Charakteryzowanie

funkcji

narządów

organizmu

człowieka 321[11].Z1.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Magdalena Kaźmierczak
mgr inż. Renata Danasewicz

Opracowanie redakcyjne:
mgr Katarzyna Kacperczyk

Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[11].Z1.01
„Charakteryzowanie funkcji narządów organizmu człowieka”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu dietetyk.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Podstawowa terminologia z zakresu budowy i fizjologii organizmu

człowieka. Procesy metaboliczne

5.1.1.

Ćwiczenia

5.2. Budowa i funkcje układów: pokarmowego, krążenia, chłonnego,

oddechowego

5.2.1.

Ćwiczenia

5.3. Budowa i funkcje układów: narządu ruchu, nerwowego, moczowo-

-płciowego oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego

5.3.1.

Ćwiczenia

Ewaluacja osiągnięć ucznia

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie

dietetyk.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien opanować podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

ćwiczeń praktycznych,

−

tekstu przewodniego,

−

metody projektu.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel

może posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych wielokrotnego
wyboru.

W tym rozdziale podano również:

−

plany testów w formie tabelarycznej,

−

punktacje zadań,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcje dla nauczyciela,

−

instrukcje dla ucznia,

−

karty odpowiedzi,

−

zestawy zadań testowych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni należy bezwzględnie zwrócić uwagę na przestrzeganie

regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Z przepisami tymi należy zapoznawać uczniów
od początku trwania nauki i należy je bezwzględnie stosować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[11].Z1.03

Planowanie żywienia odpowiednio

do potrzeb organizmu

321[11].Z1.04

Stosowanie zasad racjonalnego żywienia

321[11].Z1.06

Planowanie żywienia w profilaktyce

chorób cywilizacyjnych

321[11].Z1.05

Określanie stanu odżywienia człowieka

321[11].Z1

Podstawy fizjologii i żywienia

321[11].Z1.01

Charakteryzowanie funkcji narządów

organizmu człowieka

321[11].Z1.02

Zastosowanie żywności

do zaspokajania potrzeb organizmu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się technologią informacyjną,

−

korzystać z podstawowej wiedzy z zakresu fizjologii człowieka,

−

posługiwać się terminologią z zakresu biologii,

−

posługiwać się mikroskopem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

posłużyć się podstawową terminologią z zakresu anatomii i fizjologii człowieka,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje komórek, tkanek i narządów organizmu
człowieka,

−

scharakteryzować budowę i funkcje układu pokarmowego,

−

scharakteryzować budowę i funkcje gruczołów wydzielania wewnętrznego,

−

scharakteryzować budowę oraz rolę enzymów i hormonów w organizmie człowieka,

−

scharakteryzować główne procesy metaboliczne zachodzące w organizmie człowieka,

−

określić współzależność procesów metabolicznych dla utrzymania homeostazy
organizmu człowieka,

−

scharakteryzować procesy energetyczne zachodzące w organizmie człowieka,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje układu krążenia i układu chłonnego,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje układu moczowo-płciowego,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje układu oddechowego,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje układu narządu ruchu,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje układu nerwowego,

−

scharakteryzować budowę oraz funkcje skóry i narządów zmysłów,

−

wyjaśnić wpływ mikroflory na organizm człowieka,

−

wyjaśnić różnice w budowie oraz funkcjonowaniu poszczególnych narządów i układów,

−

określić wpływ zaburzeń procesów metabolicznych na powstawanie chorób,

−

scharakteryzować zmiany organizmu człowieka związane ze starzeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Dietetyk 321[11]

Moduł:

Podstawy fizjologii i żywienia 321[11].Z1

Jednostka modułowa:

Charakteryzowanie

funkcji

narządów

organizmu

człowieka 321[11].Z1.01

Temat: Rodzaje i funkcje tkanki łącznej w organizmie człowieka.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania rodzajów tkanki łącznej i określania

ich funkcji w organizmie człowieka.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić rodzaje tkanki łącznej,

−

scharakteryzować budowę i funkcje rożnych rodzajów tkanki łącznej,

−

rozróżnić preparaty tkankowe tkanek łącznych,

−

opisać rolę poszczególnych elementów krwi, jako niezbędnej do życia tkanki.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pokaz,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna,

−

ćwiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

indywidualna,

−

praca w grupach.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

preparaty tkankowe,

−

plansze dydaktyczne,

−

tablice poglądowe,

−

mikroskop,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Przedstawienie celów zajęć.
3. Realizacja zajęć:

−

nauczyciel przedstawia oraz omawia podstawowe zagadnienia dotyczącej tkanki

łącznej,

−

nauczyciel dzieli grupę na dwuosobowe zespoły i podaje zadanie do wykonania przez

każdy z zespołów. Każdy zespół określa tok postępowania podczas wykonywania
ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zespoły wykonują ćwiczenie polegające na mikroskopowej analizie preparatu

tkankowego krwi,

−

zespoły opisują preparat tkankowy krwi oraz funkcje krwi i jej elementów składowych

w organizmie ludzkim,

−

nauczyciel sprawdza poprawność wykonanego zadania, omawia popełnione błędy.

4. Po wykonanym zadaniu uczniowie porządkują swoje stanowiska pracy.
5. Przeprowadzenie dyskusji na temat wykonywanych ćwiczeń, trudności i ewentualnie

popełnianych błędów.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Wymień inne rodzaje tkanek łącznych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowa ankieta ewaluacyjna dotycząca sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Dietetyk 321[11]]

Moduł:

Żywienie Podstawy fizjologii i żywienia 321[11].Z1

Jednostka modułowa:

Charakteryzowanie

funkcji

narządów

organizmu

człowieka 321[11].Z1.01

Temat: Budowa i funkcje układu pokarmowego człowieka.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności opisywania budowy i funkcji układu pokarmowego

człowieka.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

opisać budowę układu pokarmowego człowieka,

−

określić funkcje układu pokarmowego w organizmie,

−

scharakteryzować budowę i funkcje żołądka,

−

scharakteryzować budowę i funkcje dwunastnicy,

−

scharakteryzować budowę i funkcje jelit,

−

wymienić etapy procesu trawienia pokarmu,

−

opisać udział poszczególnych narządów układu pokarmowego w trawieniu białek,
tłuszczów i węglowodanów.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pokaz,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna,

−

ćwiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w grupach.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

plansze dydaktyczne,

−

tablice poglądowe,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Przedstawienie celów zajęć.
3. Realizacja zajęć:

−

nauczyciel przedstawia budowę i rolę układu pokarmowego człowieka,

−

nauczyciel dzieli grupę na dwuosobowe zespoły i podaje zadanie do wykonania przez

każdy z zespołów. Każdy zespół opracowuje schemat budowy układu pokarmowego,

−

zespoły

przygotowują

charakterystykę

poszczególnych

odcinków

układu

pokarmowego określając ich funkcje i rolę w procesie trawienia,

−

poszczególne (lub wskazane przez nauczyciela) grupy prezentują wykonane ćwiczenie

na forum klasy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nauczyciel sprawdza poprawność wykonanego zadania, omawia popełnione błędy.

4. Po wykonanym zadaniu uczniowie porządkują swoje stanowiska pracy.
5. Przeprowadzenie dyskusji na temat wykonywanych ćwiczeń, trudności i ewentualnie

popełnianych błędów.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Opisz rolę wątroby i trzustki w procesie trawienia pokarmów.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności

podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Podstawowa terminologia z zakresu budowy i fizjologii

organizmu człowieka. Procesy metaboliczne

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród różnych preparatów tkanek nabłonkowych rozpoznaj preparat tkanki

nabłonkowej jednowarstwowej płaskiej. Opisz jej budowę, funkcje, jakie spełnia
w organizmie oraz miejsca jej występowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacji na temat tkanek nabłonkowych,
2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi tkanki,
3) rozpoznać przy użyciu mikroskopu odpowiednią tkankę,
4) opisać wskazaną tkankę: jej budowę, funkcje, lokalizację w narządach człowieka,
5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca tkanek,

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe przedstawiające tkanki – widok mikroskopowy,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Spośród różnych preparatów tkanek rozpoznaj preparat tkanki krwi. Opisz jej budowę

i funkcje, jakie spełnia w organizmie oraz miejsca jej występowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacji na temat tkanek łącznych,
2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi tkanki,
3) rozpoznać przy użyciu mikroskopu odpowiednią tkankę,
4) opisać wskazaną tkankę: jej budowę, funkcje, lokalizację w narządach człowieka,
5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy tkanek,

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe przedstawiające tkanki – widok mikroskopowy,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Opracuj schemat przemian katabolicznych i anabolicznych tłuszczów w organizmie.

Rozrysuj go, podając nazwy poszczególnych etapów przemian oraz enzymów biorących
udział w przemianach lipidów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje na temat przemian metabolicznych

w organizmie,

2) zapoznać się dokładnie z nazewnictwem enzymów biorących udział w reakcjach

przemian oraz produktów powstających w wyniku tych procesów,

3) rozrysować i opisać schemat przemian katabolicznych i anabolicznych tłuszczów,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca przemian metabolicznych,

−

tablice poglądowe przedstawiające procesy przemian metabolicznych,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Budowa i funkcje układów: pokarmowego, krążenia,

chłonnego, oddechowego

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę mikroskopową preparatu tkankowego jelita cienkiego. Rozpoznaj

jego poszczególne elementy składowe, a następnie opisz budowę i funkcje jelita cienkiego
w organizmie człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacji na temat jelita cienkiego, jego

budowy, roli w organizmie, procesów, jakie zachodzą w jelicie cienkim,

2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę jelita cienkiego,
3) opisać preparat tkankowy,
4) opisać budowę jelita cienkiego i jego funkcje w organizmie człowieka,
5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy układu pokarmowego,

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę mikroskopową preparatu tkankowego trzustki. Rozpoznaj jego

poszczególne elementy składowe, a następnie opisz budowę i funkcje trzustki w organizmie
człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacji na temat trzustki, jej budowy, roli

i funkcji w organizmie,

2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę trzustki,
3) rozpoznać przy użyciu mikroskopu poszczególne elementy preparatu tkanki trzustki,
4) opisać preparat tkankowy,
5) opisać budowę trzustki i jej funkcje w organizmie człowieka,
6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy układu pokarmowego,

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę mikroskopową preparatu tkankowego płuca. Rozpoznaj jego

poszczególne elementy składowe, a następnie opisz budowę i funkcje płuc w organizmie
człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje na temat budowy płuc i ich funkcji

w organizmie,

2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę układu oddechowego,
3) rozpoznać przy użyciu mikroskopu poszczególne elementy preparatu tkanki płuca,
4) opisać preparat tkankowy,
5) opisać budowę płuc i ich funkcje w organizmie człowieka,
6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy układu oddechowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 4

Opracuj schemat procesu trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów u człowieka.

Opisz ich drogę przez poszczególne części układu pokarmowego, kolejne etapy trawienia
oraz związki biorące udział w tym procesie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,
2) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje dotyczące procesu trawienia białek,

tłuszczów i węglowodanów,

3) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę układu pokarmowego,
4) opracować schemat procesu trawienia u człowieka,
5) opisać hasłowo poszczególne etapy trawienia z uwzględnieniem substancji biorących

w nim udział,

6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

metoda projektów,

−

ćwiczenia grupowe.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca procesów trawienia,

−

tablice poglądowe,

−

kserokopie rysunku układu pokarmowego człowieka bez opisów w formacie A3,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Budowa i funkcje układów: narządu ruchu, nerwowego,

moczowo-płciowego

oraz

gruczołów

wydzielania

wewnętrznego

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę mikroskopową preparatu tkankowego kości. Rozpoznaj jego

poszczególne elementy składowe, a następnie opisz budowę i rolę biernego układu ruchu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje na temat układu narządów ruchu,

budowy szkieletu, jego roli w organizmie i fizjologii ruchu,

2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę szkieletu i poszczególnych

rodzajów kości,

3) opisać preparat tkankowy,
4) opisać budowę biernego układu ruchu i jego rolę w organizmie człowieka,
5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy układu ruchu,

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę mikroskopową preparatu tkankowego nerki. Rozpoznaj jego

poszczególne elementy składowe, a następnie opisz budowę i funkcje nerki w organizmie
człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje na temat nerki, jej budowy i funkcji

w organizmie,

2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę nerki,
3) rozpoznać przy użyciu mikroskopu poszczególne elementy preparatu tkanki nerki,
4) opisać preparat tkankowy,
5) opisać budowę nerki i jej funkcje w organizmie człowieka,
6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy układu moczowego,

−

mikroskop,

−

preparaty tkankowe,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Opracuj w formie tabeli schemat ośrodkowego układu nerwowego, wymieniając po kolei

jego części i opisując ich położenie w organizmie, budowę i funkcje, jakie spełniają.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje na temat budowy układu nerwowego,
2) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi poszczególne części ośrodkowego układu

nerwowego,

3) opisać kolejno każdą część tego układu, jej budowę, rolę i położenie w organizmie,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca budowy układu nerwowego,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Opracuj w formie tabeli charakterystykę gruczołów dokrewnych takich, jak: przysadka

mózgowa, tarczyca, nadnercza, trzustka. Opisz ich położenie i rolę w organizmie oraz
hormony, jakie poszczególne gruczoły wytwarzają. Uwzględnij wpływ hormonów na
funkcjonowanie ustroju człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje dotyczące układu narządów

wydzielania wewnętrznego,

2) wyszukać w literaturze (i w Internecie) informacje dotyczące gospodarki hormonalnej

człowieka,

3) zapoznać się z ilustracjami przedstawiającymi budowę gruczołów dokrewnych,
4) opracować tabelę opisując budowę, rolę, działanie określonych gruczołów dokrewnych

i hormonów przez nie wydzielanych,

5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

literatura dotycząca gruczołów dokrewnych,

−

tablice poglądowe,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Charakteryzowanie funkcji
narządów organizmu człowieka”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12,15, 16, 17, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 4, 6, 13, 14, 18, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. a, 4. d, 5. c, 6. d, 7. c, 8. a, 9. d, 10. b, 11. c,
12. b, 13. a, 14. b, 15. d, 16. c, 17. d, 18. b, 19. c, 20. c.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Scharakteryzować budowę tkanki

Określić właściwości enzymów

Rozróżnić rodzaje procesu katabolicznego

Rozróżnić rodzaje procesu anabolicznego

Określić rolę jamy ustnej w procesie trawienia

Rozróżnić spośród różnych enzymów ten
działający w żołądku

Określić miejsce wydzielania żółci

Określić rodzaj hormonów wydzielanych przez
trzustkę

Określić rodzaj układu najściślej związanego
z układem krwionośnym

10 Określić funkcje układu chłonnego

11 Określić miejsce wymiany gazowej w organizmie

12 Określić liczbę kręgów kręgosłupa

Rozróżnić funkcje ośrodkowego układu
nerwowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnić właściwości wegetatywnego układu
nerwowego

Określić gruczoł pełniący nadrzędną rolę wobec
innych gruczołów

16 Określić podstawową jednostkę strukturalną nerki

17 Określić rolę nerek w organizmie

Rozróżnić hormony wpływające na rozwój
męskich cech płciowych

Rozróżnić hormony wpływające na rozwój
żeńskich cech płciowych

20 Określić właściwości skóry właściwej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest

prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Tkankę tworzy zespół

a) nabłonków o podobnej budowie i przemianie materii.
b) nabłonków o podobnej przemianie materii, ale innej budowie.
c) komórek o podobnej budowie i przemianie materii.
d) komórek o podobnej przemianie materii, ale innej budowie.

2. Do właściwości enzymów nie należy

a) przyspieszanie określonych rodzajów reakcji chemicznych.
b) działanie jednokrotne , gdyż ulegają zmianie w wyniku reakcji.
c) warunkowanie skutecznego przebiegu reakcji.
d) działanie tylko na określone substraty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Przykładem procesu katabolicznego jest

a) trawienie.
b) synteza białek.
c) przemiana glukozy w glikogen.
d) synteza tłuszczów.

4. Anabolizm to

a) rozkład bardziej złożonych związków organicznych do prostej postaci.
b) proces prowadzący do uwalniania energii.
c) na przykład proces oddychania wewnątrzkomórkowego.
d) synteza złożonych związków organicznych z prostych związków.

5. W jamie ustnej, będącej początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego nie dochodzi

do
a) miażdżenia pokarmu.
b) wydzielania amylazy ślinowej.
c) wchłaniania białek.
d) nawilżania pokarmu.

6. Głównym enzymem działającym w żołądku jest

a) trypsyna.
b) glukoamylaza.
c) aminopeptydaza.
d) pepsyna.

7. Organem wydzielającym żółć biorącą udział w procesie emulgacji tłuszczów jest

a) trzustka.
b) dwunastnica.
c) wątroba.
d) żołądek – jego część trzonowa.

8. Trzustka – oprócz soku trzustkowego biorącego udział w procesach trawiennych –

wydziela
a) insulinę i glukagon.
b) tylko insulinę.
c) tylko glukagon.
d) gastrynę.

9. Ze względu na najważniejsze zadanie krwi – transportowe, układ krwionośny najściślej

związany jest z układem
a) nerwowym.
b) narządów wydzielania wewnętrznego.
c) wydzielniczym.
d) oddechowym.

10. Do funkcji układu chłonnego nie należy

a) obrona przed zakażeniami.
b) transport tlenu do wszystkich komórek organizmu.
c) neutralizacja substancji szkodliwych.
d) cyrkulacja płynów ustrojowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Za wymianę gazową w układzie oddechowym odpowiedzialne są

a) płaty płuca lewego.
b) oskrzela.
c) pęcherzyki płucne.
d) płaty płuca prawego.

12. Kręgosłup będący osią układu kostnego zbudowany jest z

a) 29–30 kręgów.
b) 33–34 kręgów.
c) 32–33 kręgów.
d) 37–38 kręgów.

13. Ośrodkowy układ nerwowy człowieka

a) gromadzi i analizuje informacje odebrane przez obwodowy układ nerwowy.
b) gromadzi i analizuje informacje odebrane przez autonomiczny układ nerwowy.
c) unerwia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, płuca, nerki, serce i naczynia

krwionośne itd.

d) odgrywa istotną rolę w sytuacjach stresowych, wywołujących napięcie emocjonalne

i wymagających pełnej mobilizacji organizmu.

14. Wegetatywny układ nerwowy

a) jest systemem nerwów, za pomocą których ośrodkowy układ nerwowy kieruje

ustrojem i jego podstawowymi funkcjami.

b) działa poza kontrolą wyższych ośrodków mózgowych lub jest od nich zależne

w sposób ograniczony.

c) reguluje napięcie mięśniowe i odpowiada za utrzymanie równowagi ciała.
d) jest odpowiedzialny za popęd płciowy oraz emocje.

15. Nadrzędną rolę wśród gruczołów dokrewnych pełni

a) szyszynka.
b) gruczoł tarczowy.
c) trzustka.
d) przysadka mózgowa.

16. Podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną nerki jest

a) neuron.
b) kłębuszek nerkowy.
c) nefron.
d) cewka nerkowa.

17. W organizmie człowieka nerki nie są odpowiedzialne za

a) zachowanie stałego poziomu ciśnienia osmotycznego.
b) zachowanie stałego składu elektrolitowego płynów ustrojowych.
c) wydalanie nadmiaru substancji zbędnych lub szkodliwych dla zdrowia.
d) regulację bilansu wody oraz stężenia sodu i potasu w komórkach organizmu.

18. Za wzrost i rozwój zewnętrznych narządów płciowych i wtórnych cech płciowych

u mężczyzn odpowiadają
a) estrogeny.
b) androgeny.
c) adrenalina.
d) melatonina.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Za wzrost i rozwój zewnętrznych narządów płciowych i wtórnych cech płciowych

u kobiet odpowiadają
a) serotonina.
b) melatonina.
c) estrogeny.
d) adrenalina.

20. Skóra właściwa

a) pełni funkcję ochronną.
b) jest najgłębszą warstwą skóry.
c) zawiera gruczoły potowe i łojowe.
d) pełni funkcje podporowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Charakteryzowanie funkcji narządów organizmu człowieka

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Charakteryzowanie funkcji
narządów organizmu człowieka”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 5, 6 , 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 4, 14, 15, 16, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. b, 4. d, 5. b, 6. c, 7. d, 8. d, 9. c, 10. b, 11. b,
12. b, 13. a, 14. d, 15. c, 16. b, 17. d, 18. a, 19. d, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić organellę, w której zachodzi proces
przekazywania cech dziedzicznych

Określić pojęcie tkanki

Rozróżnić rodzaje procesu katabolicznego

Rozróżnić rodzaje procesu anabolicznego

Określić miejsce w przewodzie pokarmowym,
gdzie rozpoczyna się proces trawienia białek

Określić miejsce w przewodzie pokarmowym,
w którym trawione są węglowodany

Określić funkcje mikroflory w organizmie

Wymienić odcinki przewodu pokarmowego

Określić rodzaj substancji biorącej udział
w procesie emulgacji tłuszczów

Określić narząd, do którego wpływa krew z żyły
wrotnej

Określić część serca, z której wychodzi aorta

Określić funkcje układu krwionośnego

Określić narządy stanowiące układ limfatyczny

Rozróżnić narząd układu oddechowego o
określonej budowie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnić właściwości obwodowego układu
nerwowego

Rozróżnić właściwości ośrodkowego układu
nerwowego

Rozróżnić funkcje autonomicznego układu
nerwowego

Scharakteryzować budowę pęcherza moczowego

Określić narząd rozrodczy kobiety działający
pod wpływem hormonów

Określić narząd wytwarzający komórki płciowe
u mężczyzn

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W komórce przebiega m.in. proces przekazywania cech dziedzicznych, w którym bierze

udział
a) jądro komórkowe.
b) mitochodnrium.
c) aparat Golgiego.
d) retikulum endoplazmatyczne.

2. Zespół komórek i ich wytworów (m.in. substancji międzykomórkowej) o podobnym

pochodzeniu, budowie i przemianie materii to
a) hormon.
b) enzym.
c) tkanka.
d) narząd.

3. Procesem katabolicznym nie jest

a) trawienie.
b) synteza złożonych związków organicznych z prostych związków.
c) oddychanie wewnątrzkomórkowe.
d) rozkład bardziej złożonych związków organicznych do prostej postaci.

4. Przykładem procesu anabolicznego nie jest

a) synteza złożonych związków organicznych z prostych związków.
b) synteza białek.
c) przemiana glukozy w glikogen.
d) oddychanie wewnątrzkomórkowe.

5. Trawienie białek rozpoczyna się w

a) jamie ustnej.
b) żołądku.
c) dwunastnicy.
d) jelicie czczym.

6. Niestrawione w procesie trawienia węglowodany ulegają rozpadowi w

a) żołądku.
b) jelicie cienkim.
c) jelicie grubym.
d) dwunastnicy.

7. Do głównych funkcji mikroflory przewodu pokarmowego w organizmie nie należy

a) ochrona przed bakteriami chorobotwórczymi.
b) degradacja niestrawionych resztek pokarmów, które nie poddały się działaniu

enzymów trawiennych.

c) biosynteza witamin K, H, B

, B

d) niszczenie chorobotwórczych wirusów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. W skład przewodu pokarmowego wchodzą (kolejno)

a) jama ustna, krtań, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube.
b) jama ustna, gardło, żołądek, jelito cienkie, jelito grube.
c) jama ustna, gardło, tchawica, żołądek, jelito cienkie, jelito grube.
d) jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube.

9. W procesie emulgacji tłuszczów, poprzedzającej ich trawienie bierze udział

a) kwas solny.
b) sok trzustkowy.
c) żółć wątrobowa.
d) sok jelitowy.

10. Duży narząd o dwóch płatach: prawym i lewym, dzielących się następnie na zraziki, do

którego wpływa krew z żyły wrotnej to
a) żołądek.
b) wątroba.
c) trzustka.
d) sok jelitowy.

11. Częścią serca, z której wychodzi największa tętnica zwana aortą jest

a) prawy przedsionek.
b) lewa komora.
c) prawa komora.
d) lewy przedsionek.

12. Do funkcji układu krwionośnego należy

a) zwalczanie substancji szkodliwych dla organizmu.
b) transport tlenu do wszystkich komórek organizmu.
c) wydzielanie limfy.
d) cyrkulacja płynów ustrojowych.

13. Węzły i grudki chłonne oraz śledziona stanowią część układu

a) limfatycznegogo.
b) krwionośnego.
c) oddechowego.
d) nerwowego obwodowego.

14. Narząd parzysty, w którym jedna część składa się z dwóch płatów, a druga z trzech to

a) wątroba.
b) oskrzela.
c) żołądek.
d) płuca.

15. Obwodowy układ nerwowy

a) gromadzi i analizuje informacje odebrane przez wegetatywny układ nerwowy.
b) działa poza kontrolą wyższych ośrodków mózgowych lub jest od nich zależne

w sposób ograniczony.

c) jest systemem nerwów, za pomocą których ośrodkowy układ nerwowy kieruje

ustrojem, jego podstawowymi funkcjami.

d) unerwia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, płuca, nerki, serce i naczynia

krwionośne itd.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Ośrodkowy układ nerwowy człowieka

a) odgrywa istotną rolę w sytuacjach stresowych, wywołujących napięcie emocjonalne

i wymagających pełnej mobilizacji.

b) gromadzi i przetwarza informacje odebrane przez obwodowy układ nerwowy.
c) reguluje napięcie mięśniowe i odpowiada za utrzymanie równowagi ciała.
d) jest odpowiedzialny za popęd płciowy oraz emocje.

17. Układ nerwowy autonomiczny nie pełni w organizmie takiej funkcji, jak

a) hamowanie reakcji stresowej, czyli zmniejszanie aktywności gruczołów potowych.
b) podnoszenie ogólnej aktywności organizmu.
c) kontrolowanie czynności narządów wewnętrznych, np. unerwianie mięśni gładkich

np. w przewodzie pokarmowych.

d) regulowanie napięcia mięśniowego i utrzymanie równowagi ciała.

18. Dobrze umięśniony, rozciągliwy i sprężysty zbiornik będący częścią układu moczowego

to
a) cewka.
b) pęcherz.
c) kielich większy.
d) torebka włóknista nerki.

19. Narządem układu rozrodczego kobiety działającym pod wpływem hormonów jest

a) jajowód.
b) macica.
c) cewka moczowa.
d) jajnik.

20. Komórki płciowe u mężczyzn wytwarza

a) gruczoł krokowy.
b) jądro.
c) worek mosznowy.
d) nasieniowód.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Charakteryzowanie funkcji narządów organizmu człowieka

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, Warszawa 2004
2. Atlas anatomiczny. Wydawnictwo Edukacyjne Literat, Toruń 2007
3. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka.

PZWL, Warszawa 2000

4. Gawęcki J., Hryniewiecki L.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN,

Warszawa 2006

5. Hasik J., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN, Warszawa 2007
6. Kunachowicz H., Nadolna I, Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości

odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2005

7. Kunachowicz H., Czarnowska-Misztal E., Turlejska H.: Zasady żywienia człowieka,

WSiP, Warszawa 2006

8. Michailik. A, Ramotowski R.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL, Warszawa 2006
9. Włodarek D.: Dietetyka. Format-AB, Warszawa 2005
10. Ziemlański Ś. (red.): Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. PZWL,

Warszawa 2001

Literatura metodyczna:

1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym.

Wydawnictwo ITeE, Radom 2001

2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP S.A., Warszawa 1999
3. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie „Żak”,

Warszawa 2003

4. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Wydawnictwo ITeE , Radom 2000
5. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych. cz. I i II.

Wydawnictwo ITeE, Radom 1999