Pszczelarz_612[01].Z2.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Gospodarka wędrowna

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Miodobranie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Dokumentacja gospodarstwa pasiecznego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o prowadzeniu wędrownej

gospodarki pasiecznej, przeprowadzaniu miodobrania oraz dokumentacji pasiecznej.

W poradniku znajdziesz:

—

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

—

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

—

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

—

sprawdzian postępów,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu

matek pszczelich

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

612[01].Z2.08

Przygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji pasiecznej

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

korzystać z różnych źródeł informacji,

—

posługiwać się podstawowym sprzętem pasiecznym,

—

przeprowadzić wychów matek pszczelich,

—

poddać matkę pszczelą do rodziny,

—

przeprowadzić wiosenny przegląd rodziny pszczelej,

—

dostosować wielkość gniazda do siły rodziny,

—

rozpoznawać i likwidować anormalne stany w rodzinie pszczelej,

—

poszerzać gniazdo rodziny pszczelej,

—

kierować rozwojem wiosennym rodziny pszczelej,

—

rozpoznawać nastrój rojowy w rodzinie pszczelej,

—

zapobiegać i likwidować nastrój rojowy,

—

rozpoznawać pierwsze objawy choroby w rodzinie pszczelej,

—

udzielać pomocy chorym rodzinom pszczelim,

—

rozpoznawać ważniejsze rośliny miododajne,

—

obliczać zasobność naturalnych zbiorowisk pod względem wartości pszczelarskiej,

—

określać fazy fenologiczne roślin kwitnących w naturalnych zbiorowiskach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

określić korzyści wynikające z prowadzenia pasieki wędrownej,

—

zastosować przepisy prawa dotyczące wędrownej gospodarki pasiecznej,

—

określić rolę pszczół w zapylaniu roślin,

—

ocenić wartość roślin pyłkodajnych,

—

dokonać analizy warunków występowania pożytków spadziowych,

—

określić sposoby polepszania bazy pożytkowej,

—

zaplanować zapylanie roślin uprawnych kwitnących w poszczególnych porach roku,

—

określić sposoby rozmieszczania pszczół na różnych uprawach,

—

zaplanować nasadzanie roślin miododajnych,

—

zaplanować i zorganizować gospodarkę wędrowną,

—

rozróżnić sprzęt stosowany w wędrownej gospodarce pasiecznej,

—

wybrać miejsce i stanowisko dla pasieki wędrownej,

—

przygotować i przetransportować rodziny pszczele,

—

dobrać termin przewozu pszczół na pożytek,

—

scharakteryzować metody zwiększające oblatywanie roślin uprawnych przez pszczoły,

—

przewidzieć zagrożenia związane z przewozem pszczół i zastosować sposoby

zapobiegania,

—

określić zasady wykorzystywania pożytku wrzosowego i spadziowego,

—

przygotować sprzęt do miodobrania,

—

scharakteryzować proces dojrzewania miodu,

—

dobrać sposoby i terminy wybierania plastrów z miodem,

—

scharakteryzować sposoby odbioru plastrów z miodem,

—

określić warunki transportowania plastrów z miodem do pracowni,

—

zaplanować i zorganizować odsklepianie i wirowanie plastrów,

—

ocenić dojrzałość miodu,

—

zaprojektować i wyposażyć pomieszczenie do odbioru miodu,

—

określić warunki przechowywania miodu,

—

dobrać naczynia do przechowywania miodu,

—

określić jakość i przydatność plastrów,

—

sporządzić dokumentację pasieczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Gospodarka wędrowna

4.1.1. Materiał nauczania

Znaczenie i opłacalność gospodarki wędrownej

Chów pszczół, polegający na przewożeniu pni z miejsca na miejsce na czas obfitszego

pożytku, określamy pszczelarstwem wędrownym. Praktykuje się to wówczas, jeśli w otoczeniu
pasieki  brak  jest  w  danym  czasie  roślin  miododajnych  lub  jeśli  pożytek  kończy  się  w  jednym
miejscu,  a  zaczyna  w  innym.  Wówczas  przewozi się  pnie, nieraz nawet  w odległe  okolice, by
wykorzystać  jak  najwięcej  nektaru  z  roślin,  występujących  obficiej  lub  kwitnących  w  innym
czasie.  Pszczelarstwem  wędrownym  zajmują  się  przeważnie  pszczelarze  posiadający  pasieki
w większych  miastach  lub  mieszkający  w  okolicach  bardzo  ubogich  w rośliny  miododajne,
wreszcie  ci,  którzy  mają  sposobność  po  skończonym  miodobraniu  w swej  okolicy,  przenieść
pnie  do  drugiej,  w  tym  ostatnim  przypadku  miodobranie  bywa  dwukrotne  lub  nawet
trzykrotne, o ile po ustaniu pożytku w drugiej miejscowości, tworzy się nowy w trzeciej.

Są takie okolice, w których pożytki występują z pewną przerwą, np. l0–dniową, 20–

dniową itp.; na czas tej przerwy przewozi się pnie w inne okolice z pożytkiem, a następnie po
skończonym pożytku wraca się z pniami na pierwsze miejsce, gdzie właśnie zaczyna się drugi
okres pożytku.

W ten sposób okres pożytku miodowego można znacznie przedłużyć i tym samym

podwoić i potroić wydajność pasieki. Toteż widząc wynikające stąd korzyści, pszczelarze
starają się nawzajem ułatwiać sobie przewóz pni.

Przewożeniem pasiek na pożytki zajmowano się od dawna. Już starożytni Grecy stosowali

przewożenie  pni  na  pożytki,  również  i  z  najstarszych  zapisków  starożytnych  Egipcjan
dowiadujemy  się  a  tym  sposobie  gospodarki  pasiecznej.  W  Egipcie  do  dziś  przewozi  się  na
tratwach pnie w górę i w dół Nilu, zależnie od pojawienia się pożytku. We Włoszech przewozi
się  pnie  z  okolicznych  wysp  na  ląd,  np.  z  Favignana  na  Sycylię,  w  Alpach  południowych  i
Apeninach z miejsc niżej położonych do wyższych. W Niemczech na szeroką skalę rozwinięta
jest  wędrówka  z  pasiekami  w  okolice  Luneburga,  gdzie  całymi  kilometrami  ciągną  się
wrzosowiska.  Na  największą  jednak  skalę  gospodarkę  wędrowną  prowadzi  się  w Ameryce,
gdzie  wielkie  pasieki  przewozi  się  w  okolice  kanionów  rzeki  Colorado  i  innych  miejsc,
obfitujących  w  niezwykłe  i  długotrwałe  pożytki.  W  Polsce  wywozi  się  pszczoły  tam,  gdzie
występuje w większej ilości gryka, rzepak i wspomniane już wrzosowiska tak na Pomorzu, jak
i  w  zachodniej  części  województwa  dolnośląskiego.  Piękne  pożytki  występują  również  w
Karpatach,  zwłaszcza  na  zrębach  leśnych,  na których rosną  jeżyny  i  maliny,  oraz na polanach
leśnych  o  bogatej  roślinności  miododajnej  (chabry,  wierzbówka).  Ważną  rolę  odgrywają  też
akacje  i  lipy  występujące  w  większej  ilości,  a  kwitnące masowo  drzewa  owocowe  choć  mało
dają miodu, przyczyniają się jednak bardzo do wczesnego rozwoju pszczół.

Tak więc celem przewozu pasiek na oddalone pożytki może być:

—

kolejne wykorzystywanie roślin pożytkowych występujących w danej okolicy,

—

uzupełnienie zbiorów pasieki stacjonarnej w okresie luki pożytkowej lub po nieudanych

zbiorach wcześniejszego pożytku,

—

zapewnienie pasiece pożytku rozwojowego w okresie jesieni lub wiosny w celu

poprawienia warunków wykorzystywania dobrych pożytków miejscowych,

—

zmniejszenie zagęszczenia pni,

—

usługowe zapylanie plantacji nasiennych i roślin sadowniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do przewożenia na pożytki nadają się tylko pnie silne, mające dużo pszczół lotnych,

ponieważ  korzyści  przewozu  zależą  głównie  od  ilości  robotnic.  Słabych  pni  przewozić  nie
opłaca  się,  albo  więc  należy  pozostawić je  na miejscu,  albo  wzmocnić  przez  złączenie  dwóch
pni  słabych  i  w  takim  wypadku  trzeba  jedną  z  matek  zabrać  i  przetrzymać  ją  na  wszelki
wypadek w uliku zapasowym czy weselnym.

Również i ramki powinny być odpowiednio zabezpieczone, aby podczas jazdy nie chwiały

się  i  nie  wyskakiwały  z  wręgów,  na  których  wiszą  w  tym  celu  sporządza  się  specjalny
bezpiecznik. Kto zamierza od początku zajmować się gospodarką wędrowną, ten powinien od
razu  zaopatrzyć  ule  w  bezpieczniki  ramek.  W  poprzek  ramek  beleczek  górnych  przybija  się
listewkę,  która  zabezpiecza  przed  wyskoczeniem ramek w

czasie jazdy z progów, na których

wiszą.

Odbierać miód można na miejscu, o ile jest odpowiednie pomieszczenie, a pni jest tyle, że

opłaci się zabierać przybory do miodobrania w przeciwnym razie odbioru miodu dokonujemy
dopiero po powrocie na stałe miejsce, przywożąc nieraz wszystkie nadstawki zapełnione
miodem.

Gdyby mimo największych ostrożności podczas jazdy oberwały się gdzieś plastry, wtedy

zaraz po ustawieniu ula plastry te należy wprawić w ramki. W tym celu plastry prostuje się
i obwiązuje gęsto bawełnianą nicią wzdłuż i wszerz ramki lub usztywnia się je przez przybicie
cieniutkich listewek, tak aby plastry trzymały się prosto na drugi dzień, gdy pszczoły
przybudują plastry do ramek, nici lub listewki można usunąć, a plastry ustawić w porządku.

Ważnym czynnikiem od którego zależy powodzenie i opłacalność gospodarki wędrownej

jest fachowe przygotowanie pszczelarza. Gospodarka wędrowna stwarza szereg dodatkowych
trudności  związanych  z  przygotowaniem  rodzin  do  intensywnych  pożytków.  Jeszcze
trudniejsze  jest  wykorzystanie  kilku  kolejnych  roślin  pożytkowych,  wymagające  stałej
gotowości  roboczej  pasieki  w  ciągu  całego  sezonu.  Przewóz  rodzin  pszczelich  na  nowe
terenach  zwiększa  prawdopodobieństwo  zakażenia  chorobami.  Trudniejsza  jest  także
organizacja  pracy  w  pasiece  wędrownej.  Wymaga  ona  doświadczenia  i  operatywności
pszczelarza, który w zmiennych warunkach musi prowadzić pasiekę. Decydujące znaczenie ma
trafny wybór pożytków.

Wybór miejsca

Pszczelarz musi zadbać o źródło pożytku dla rodzin pszczelich. Przy planowaniu

wędrówki powinien zorientować się jak duża baza pożytkowa występuje na jego terenie oraz
jak duże jest napszczelenie okolicy. Czy w promieniu 1,5 km (efektywny zasięg lotu pszczół)
występują konkurencyjne pasieki, i jak liczne są te pasieki.

Wybierając miejsce na ustawienie pasieki wędrownej należy zwrócić uwagę na

powierzchnię  występowania  roślin  miododajnych,  a  także  ich  zagęszczenie  na  jednostce
powierzchni.  Wybrany  teren  powinien  obfitować  w  duże  siedliska  zwarcie  występujących
roślin  pożytkowych.  Nie  bez  znaczenia  jest  także  jakość  gleb  –  siedlisko. Rośliny  rosnące  na
glebach żyznych,  zasobnych  w  składniki  pokarmowe o dużych zdolnościach do retencji wody
będą lepiej nektarowały niż na glebach piaszczystych, mało żyznych i przepuszczalnych. Jeżeli
mamy  do  wyboru  okolicę  z  tylko  jednym  pożytkiem  lub  taką,  gdzie  po  sobie  występuje kilka
pożytków,  lepiej  zdecydować  się  oczywiście  na  miejscowość  drugą.  Jeden  przewóz  pasieki
zapewni  tu  bowiem  dłuższy  okres  pożytków.  Należy  zawsze  wybierać  łan  bardziej  zwarty,
lepiej uprawiany, mniej zachwaszczony roślinami o małej wartości pszczelarskiej. Lepszy stan
roślin pozwala na umieszczenie większej liczby pni na tej samej powierzchni.

Baza pożytkowa oceniana jest na podstawie powierzchni na jakiej występuje dana roślina

miododajna – ilości hektarów w promieniu 1,5 km (zasięg efektywnego lotu pszczół). Daje to
powierzchnię około 700 ha. Łatwiej jest ocenić wielkość gdy plantacja jest zwarta, gorzej gdy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uprawy  są  rozdrobnione,  wtedy  szacunkowo  określamy  ilość  roślin  miododajnych.  Można
także  zrobić  wywiad  z  rolnikami  celem  ustalenia  powierzchni  upraw  roślin  miododajnych.
W przypadku  naturalnych  zbiorowisk  roślin  można  posłużyć  się  mapą  topograficzną  w celu
ustalenia powierzchni na jakiej one występują.

W miarę możliwości pasiekę należy ustawić w miejscu umiarkowanie zacienionym

i zacisznym. Jednak jeszcze ważniejsze jest ustawienie pasieki możliwie najbliżej roślin
pożytkowych, jeżeli to możliwe nawet w łanie.

Wraz z oddaleniem rodzin od pożytku maleje stopień jego wykorzystania. Uważa się, że

każde  odsunięcie  pasieki  od  uprawy  (źródła  pożytku)  o  100  m  powoduje  zmniejszenie  ilości
oblatujących  ją  pszczół  o  3,7%.  W  gorszych  warunkach  atmosferycznych  liczby  te  mogą
zmieniać się jeszcze bardziej, oczywiście na niekorzyść pasieki. W miarę możliwości wyloty uli
powinny  być  skierowane  w  stronę  pożytku,  a  droga  lotu  pszczół  powinna  być  wolna  od
przeszkód.

Rozmieszczenie rodzin pszczelich powinno zapewnić względnie równomierny oblot

każdej części łanu. Jest to szczególne ważne w przypadku usługowego zapylania upraw
nasiennych i roślin sadowniczych.

Według międzynarodowych normy minimalnej obsady różnych upraw nasiennych

niezbędna do zapewnienia ich normalnego plonowania liczba pni pszczelich na hektar to:

−

rzepak

4–5,

−

gorczyca sady

2–4,

−

gryka

2–3,

−

esparceta

3–5,

−

facelia

−

koniczyna czerwona 5–6.
Jeśli stan tych upraw jest dobry, obsada taka zapewni również opłacalne zbiory miodu.

Rozmieszczenie pni powinno zapewnić względnie równomierny oblot każdej części łanu. Jeżeli
powierzchnia  uprawy  wynosi  10–15  ha,  ule  mogą  stać  wzdłuż  jednej  strony  pola.  Obszary
kilkudziesięciohektarowe lepiej będą wykorzystane przez pasiekę podzieloną na kilka grup lub
umieszczoną  w  centrum  plantacji.  Jest  to szczególnie  ważne  wtedy,  gdy wykorzystuje  się  łan
rzepaku  lub  wrzosu,  roślin  kwitnących  na  ogół  w  okresie  gorszych  warunków
atmosferycznych,  ograniczających  odległość  lotów  i  przyczyniających  się  do  ginięcia
zbieraczek. Wybrane pasieczysko dobrze jest przygotować wcześniej, by przywiezione rodziny
mogły być sprawnie i od razu na właściwe stanowiska roznoszone.

Pasieka wędrowna musi być traktowana kompleksowo, gdyż suma zbiorów zależy tu nie

od liczby wywiezionych rodzin, lecz od ich siły. Kompleksowe traktowanie wszystkich rodzin
w pasiece  umożliwia  wyrównywanie  siły  rodzin  w  czasie  rozwoju  wiosennego.  Wyrównana
siła  rodzin ułatwia  i  usprawnia  obsługę  rodzin, ponieważ pszczelarz  we wszystkich rodzinach
na danym pasieczysku wykonuje jednakowe zabiegi. Aby zorientować się o stanie całej pasieki
wystarczy  wykonać  wgląd  do  kilku  rodzin.  Na  pożytki  towarowe  należy  wywozić  tylko
rodziny przygotowane do maksymalnych zbiorów, o dużej sile, z dobrymi matkami. Rodzinie,
która  musi utrzymać  dużą  siłę  w  ciągu całego sezonu  nie  może nigdy  brakować  pokarmu  ani
węglowodanowego,  ani  pyłkowego.  Ilość  żelaznego  zapasu  nie  powinna  spadać  poniżej  4–5
kg  miodu  i  2  plastrów  pierzgi.  Ewentualne  okresowe  braki  muszą  być  natychmiast
uzupełniane.
Ul

Decydując się na prowadzenie gospodarki wędrownej ważną decyzją jest wybór

odpowiedniego  systemu  ula.  Obecnie  niemal  wszyscy  pszczelarze  są  zgodni,  że
najodpowiedniejsze  do  przewozu  są  ule  korpusowe  –  stojaki.  Są  one  lżejsze  od  uli  leżaków
czy  kombinowanych,  zwłaszcza  gdy  są  wykonane  ze  styropianu.  Zajmują  mniej  miejsca  na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

środku  transportu.  Obsługa  rodzin  osadzonych  w  tych  ulach  jest  znacznie  mniej  praco
i czasochłonna.  Przy  intensywnych  pożytkach  dużą  zaletą  uli  korpusowych  jest  możliwość
szybkiego  i  łatwego  zwiększenia  kubatury  miodni  przez  dostawienia  dodatkowych korpusów
magazynów  na  miód.  Obecnie  w  pasiekach  wędrownych  pszczelarzy  zawodowych  z Europy
zachodniej  obserwuje  się  tendencję  do  wykorzystywania  uli  korpusowych  styropianowych
bądź jednościennych drewnianych.

Ponieważ pnie przewozi się głównie w lecie, a pszczoły zamknięte, zaniepokojone ruchem

wytwarzają wiele ciepła, niezbędnie trzeba ułatwić dostęp do ula świeżego powietrza w dużej
ilości. W tym celu na gniazdo, po wyjęciu maty i powały, wkłada się pustą nadstawkę, dobrze
do  gniazda  przymocowaną i zaopatrzoną z góry w siatkę drucianą, siatkę najlepiej przybić do
przedtem  sporządzonej  ramy  drewnianej  odpowiedniej  wielkości,  wzmacnianej  jeszcze  przez
środek  listwami  poprzecznymi.  Wylotek  zamyka  się  zasuwką  i przysłania  listewką,  aby
podczas jazdy pszczoły nie cisnęły się masowo do niego i wskutek tego nie dusiły się.

Przygotowanie i transport rodzin pszczelich

Sposób przygotowania pasieki do przewozu zależy od:

−

konstrukcji ula,

−

siły rodzin,

−

odległości przewozu,

−

jakości drogi,

−

aktualnej pogody,

−

środka transportu itp.
Najważniejsze jest zapewnienie pszczołom możliwości wentylacji i wolnej przestrzeni

w ulu, gdzie w razie potrzeby mogłaby przejść część pszczół. Obydwa zadania spełnia opisana
wcześniej dennica głęboka/wysoka.

Z ula należy wycofać ciężkie plastry z miodem (ponad ½ plastra zasklepionego miodu).

Ma  to  znaczenie  szczególnie  w  ulach  o  dużych  ramkach  w  miodni  (Dadant  –  leżak  lub
kombinowany, warszawski poszerzony). Jesienią, gdy jest już chłodno, a rodziny są osłabione,
można  z  wrzosów  lub  spadzi  bez  obawy  wracać  z  ulami  pełnymi  miodu.  Wszystkie  ruchome
elementy  uli  należy  usunąć  bądź  zabezpieczyć  przed  przemieszczaniem.  Ule  powinny  być
szczelne  a  wyloty  tak  zamykane  aby  pszczoły  nie  mogły  ich opuszczać w czasie  transportu  a
poszczególne ich części złączone w jednolitą bryłę. Można spinać pasami pojedyncze ule (rys.
1).

W ulach leżakach bądź stojakach z płytkimi dennicami pojemność ula zwiększa się

stosownie  do  siły  rodziny  i  temperatury  powietrza.  Wczesną  wiosną  w  leżakach  wystarczy
dodanie  plastrów  do  gniazd  bądź  dodanie  nadstawek  do  uli  stojaków.  Latem,  także  przy
wywozie silnych rodzin na rzepaki należy umożliwić pszczołom przejście do wolnej przestrzeni
pod  daszkiem  (6–10  dm

– większa dla rodzin bardzo silnych). W takiej przestrzeni pomieści

się swobodnie 2–4 kg pszczół. Udostępnia się ją pszczołom przez usunięcie 4–5
międzyramkowych przekładek nad miodnią, a w rodzinach wyjątkowo silnych również 1–2 nad
gniazdem. Jeżeli używane ramki nie są typu Hoffmana w miejsce wyjętych międzyramkowych
przekładek daje się specjalne odstępniki, które uniemożliwiają nasuwanie się ramek na siebie w
czasie przenoszenia i transportu pni. W ulach z ramką typu Hoffmana (rys. 2) odstępniki nie są
potrzebne. Obecnie tego typu ramki stosuje zdecydowana większość pszczelarzy
prowadzących gospodarkę wędrowną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1.

Ul spięty pasem [wg. Ostrowska]

Najbezpieczniejszy dla pszczół i najmniej pracochłonny jest przewóz uli z otwartymi

wylotami.  Tak  przewożone  są  niektóre  pasieki  w  USA  na  odległość  kilkuset  i więcej
kilometrów.  U  nas  stwarza  to  jednak  szereg  trudności,  a  przy  bliskich  raczej  przerzutach  nie
zachodzi  potrzeba  uciekania  się  do  transportu  pszczół  w  sposób,  który  mógłby  stanowić
zagrożenie dla ludzi i zwierząt znajdujących się na trasie przewozu.

Rys. 2.

Ramka typu Hoffmana [wg Holtermann]

Załadunek i transport rodzin

Wybór środka transportu zależy od wielkości pasieki i liczby rodzin jednorazowo

przewożonych  na  pożytek,  a  także  od  odległości  na  jaką  jest  przewożona  pasieka.  Do
przewozu  większej  liczby  rodzin  najlepszy  jest  samochód  ciężarowy.  W  polskich  warunkach
przy  mniejszych  pasiekach  najczęściej  wykorzystywane  są  przyczepy  do  samochodów
osobowych czy busów, tzw. Lawety.

Tradycyjną metodą umieszczania uli na środku transportu jest załadunek ręczny. Jest to

jednak bardzo ciężka praca, dlatego pszczelarze dla ułatwienia stosują specjalne taczki bądź
chwytaki (rys. 3).

Pszczelarze zawodowi posiadający liczebne pasieki zwykle do przewozu rodzin używają

samochodów ciężarowych, ule umieszczają na paletach a załadunek rodzin odbywa się przy
pomocy wózków widłowych albo dźwigów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ule na samochodzie, przyczepie trzeba tak ustawiać, aby ramki znajdowały się w kierunku

równoległym do środka transportu, czyli prostopadłym do osi kół, ponieważ tu uderzenia
bywają z przodu lub z tyłu.

Jeśli podczas przeważenia pszczoły silnie burzą się, to skrapia się je zimną wodą z góry

przez siatkę im gorsza, bardziej wyboista droga, tym wolniej należy jechać, a w dzień można
przewozić pszczoły tylko w razie deszczu.

Miejsce, na które przewozi się pszczoły, powinno być odległe od danego co najmniej

o 5 km, licząc w linii prostej, na mniejszą, odległość nie opłaca się ponosić kosztów przewozu
pni.

Przewozu pasieki dokonuje się na ogół nocą; chodzi tu o niską temperaturę i zapobieganie

gromadzeniu się pszczół przy siatkach wentylacyjnych. Przy wywozie na niewielkie odległości
najlepiej jest zatem ładować pnie o brzasku, tak żeby na miejsce dojechać o wschodzie słońca.

Rys. 3.

Z lewej chwytak do załadunku uli, z prawej taczka do załadunku uli[wg. katalogu firmy Swienty]

W czasie transportu może dojść do zaparzenia rodzin. Z takich uli pszczoły wychodzą

mokre  i  umazane  miodem,  a  z  wylotu  bucha  gorące  powietrze.  Jeżeli  przez  wylot  wycieka
rzadki  miód  rodzina  jest  już  uduszona.  Taki  ul  zabezpieczamy  przed  rabunkiem.  Spadłe
pszczoły  trzeba  zakopać,  a  oberwaną  woszczynę  przetopić.  Do  zaparzenia  pszczół  dochodzi
jednak  tylko  w  razie  niedostatecznej  wentylacji  w  bardzo  silnej  rodzinie  i  przy  zbyt  długim
pozostawianiu  pszczół  w  zamknięciu.  W  razie  niewielkiego  przegrzania  rodziny,  kiedy
pszczoły  jeszcze  żyją,  ale  część  z  nich  wygląda jak  zmoczona, należy  przewietrzyć ul i podać
rodzinie wodę.
Termin przewozu pasieki na pożytek

Najsilniej nektarują pierwsze kwiaty, dlatego opóźnienie przewozu pasieki, zwłaszcza gdy

dopisuje  pogoda,  może  być  przyczyną  strat  w  zbiorach.  Jednak  nadmierne  przyspieszanie
przyjazdu  także  nie  jest  wskazane.  Pszczoły  mogą  przyzwyczaić  się  do  dalekich  lotów  i na
mniej  atrakcyjne  rośliny,  co  częściowo  rozprasza  ich  siły  również  po  zakwitnięciu  głównej
rośliny  pożytkowej.  Najlepiej  więc  na  pożytek  z  roślin  zakwitających  gwałtownie  (rzepak,
drzewa  i  krzewy  owocowe,  gorczyca,  lipa)  przywozić  pasiekę  w  pierwszym  dniu,  gdy  tylko
zaczyna  się  kwitnienie  łanu  czy  też  drzew  pożytkowych.  Natomiast  na  pożytek  z roślin
zakwitających  stopniowo  (koniczyny,  malina,  rośliny  łąkowe,  wrzos),  wywozimy  pszczoły
nieco później, gdy kwitnie już około 10% kwiatów.

Plastry w gnieździe powinny być o ile możności stare, ponieważ świeże mogłyby się łatwo

podczas jazdy poobrywać; toteż jeżeli plastrów starych nie ma, powinno się uważać, aby
przynajmniej czerwiu w świeżych plastrach,znajdowało się jak najmniej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przybywszy na miejsce i ustawiwszy ule, należy natychmiast pootwierać wylotki, zdjąć

siatki i wstawić nadstawki.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kiedy przewóz rodzin na oddalone pożytki nie ma ekonomicznego uzasadnienia?
2.  Czym należy się kierować przy wyborze miejsca na ustawienie pasieki wędrownej?
3.  Jakie są zalety uli korpusowych w gospodarce wędrownej?
4.  W jaki sposób należy przygotować rodziny pszczele do transportu?
5.  Jak określić termin przewozu pasieki na pożytki?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocenianie zasobów bazy pożytkowej dla określonej pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić w promieniu 2 km od wskazanej pasieki bazę pożytkową,
2) obliczyć zasób bazy pożytkowej mnożąc powierzchnię zajmowaną przez określone rośliny

nektarodajne występujące w promieniu 2 km przez ich jednostkową wydajność nektarową,

3)  obliczyć ogólny zasób nektaru w sezonie,
4)  obliczyć zasoby bazy pożytkowej w przeliczeniu na 1 ha,
5)  wypełnić poniższą tabelkę,
6)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Okres

Rośliny

Powierzchnia

Wydaj–

ność

nektaro–

wa roślin

z 1 ha

Zasoby

nektaro–

we roś–

lin po–

żytko–

wych

Zasoby

nektaru

w całym

okresie

Całość

zasobów

(ok. 55%)

jaką

pszczoły

mogą

zebrać

wiosna

lato

Późne
lato

Ogółem zasoby nektaru w sezonie – kg

Zasoby w przeliczeniu na 1 ha powierzchni – kg

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalendarz kwitnienia roślin,

−

tabela z wydajnością nektarową roślin z 1 ha w kg,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Przygotowanie przewozu i transportowanie rodzin pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować sprzęt do przewozu rodzin pszczelich,
2)  określić termin przewozu rodzin pszczelich,
3)  zapewnić rodzinom pszczelim wolną przestrzeń i wentylację na czas transportu,
4)  załadować i rozładować rodziny pszczele,
5)  dozorować przewóz rodzin pszczelich,
6)  zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podstawowy sprzęt pasieczny do wykonywania przeglądów rodzin,

−

odzież ochronna,

−

rodziny pszczele osadzone w różnych typach uli: korpusowych z dennicą głęboką/wysoką,
korpusowych z dennica płytką/niską, leżakach,

−

puste korpusy,

−

ramy wentylacyjne,

−

pasy do spinania uli.

Ćwiczenie 3

Przygotowanie stanowiska dla pasieki wędrownej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film dotyczący przygotowania miejsca dla pasieki wędrownej,
2)  wybrać miejsce na ustawienie pasieki wędrownej,
3)  wykosić miejsce w którym będzie ustawiona pasieka,
4)  ustawić podstawki na ule,
5)  zabezpieczyć pasieczysko przed wtargnięciem zwierząt,
6)  ustawić tablicę ostrzegawczą,
7)  zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dotyczący przygotowania miejsca dla pasieki wędrownej,

−

miejsce na pasiekę wędrowną,

−

kosa,

−

drut lub taśma do ogrodzenia,

−

tablica ostrzegawcza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować stanowisko dla pasieki wędrownej?



2) wyliczyć wydajność miodową z poszczególnych pożytków?



3) określić termin przewozu pasieki na pożytki?



4) dobierać sprzęt do załadunku i rozładunku rodzin pszczelich?



5) przygotować rodziny pszczele do transportu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Miodobranie

4.2.1. Materiał nauczania

Odbiór plastrów z miodem

Kiedy tylko pożytek główny zaczyna się zmniejszać, co w naszych warunkach

klimatycznych bywa w połowie lipca, w jednych okolicach wcześniej, w drugich nieco później,
przystępujemy  do  odbioru  miodu.  Plastry  napełnione  miodem  znajdujące  się  w nadstawkach,
zabieramy  do  odwirowania  z  nich  miodu;  jest  to  więc  pora  właściwego  żniwa  miodowego.
Pracy  tej  nie  należy  odkładać  aż  na  sam  koniec  pożytku,  można  bowiem  wówczas
spowodować  łatwo  rabunek  pszczół;  zresztą sam odbiór miodu  byłby  utrudniony ze  względu
na  pszczoły  cisnące  się  do  słodyczy.  Plastry  z  miodem  można  odbierać  z  rodzin  pszczelich
dopiero  gdy  jest  on  dojrzały  (zawartość  wody  niższa  niż  20%),  pozwala  to  na  jego
przechowywanie  bez  ryzyka,  że  ulegnie  on  fermentacji.  O  dojrzałości  miodu  świadczy
zasklepienie komórek. Przyjmuje się że z nadstawek wyjmuje się plastry poszyte do połowy a z
gniazda poszyte w 2/3. Plastry nie zasklepione można odbierać kilka dni (3–4) po zakończeniu
pożytku.  W  razie  wątpliwości  można  posłużyć  się  refraktometrem,  czyli  przyrządem
pozwalającym na określenie procentowej zawartości cukru w roztworze (rys. 4).

Rys. 4.

Refraktometr [wg. katalogu firmy Holtermann]

Z uli mających ruchome magazyny miodne zabiera się je wraz z plastrami do pracowni, po

poprzednim  omieceniu  z  nich  pszczół; pszczoły  zmiata się  do gniazda szczoteczką lub ptasim
skrzydełkiem.  Gdy  miód  w  plastrach  już  zasklepiony,  można  dla  ułatwienia  pracy  pszczoły
wpierw przed omieceniem strząść z plastrów; ale plastrów ze świeżo zniesionym miodem, nie
można  strząsać,  bo  ten  wychlapie  się;  w  takim  wypadku  należy  posługiwać  się  tylko
szczoteczką  czy  ptasim  piórem.  W  większych  pasiekach  jest  to  sposób  zbyt  mało  wydajny
przez  co  zwłaszcza  w  drugiej połowie sezonu sprzyja powstawaniu rabunków. Pracę tę nieco
usprawnia użycie zamiast szczotki ulowej omiatacza do całych plastrów (rys. 5).

W ulach korpusowych odbiór korpusów z miodem bez wyjmowania pojedynczych

plastrów  można  przeprowadzić  przez  zastosowanie  przegonek  (rys.  6),  repelentów  czy  też
wydmuchiwanie  pszczół.  Wadą  przegonek jest  konieczność dwukrotnego dojazdu do pasieki.
Raz  w  celu  założenia  przegonek  a  drugi  po  24–48  godzinach  aby  odebrać  korpusy
magazynowe  z  miodem.  Część  najmłodszych  pszczół  może  jednaka  pozostać  w  korpusach
z miodem  mimo zastosowanie przegonek. Warunkiem właściwego funkcjonowania przegonek
jest stosowanie krat odgrodowych czyli oddzielenie miodni od rodni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5.

Omiatacz do plastrów [wg. katalogu firmy Swienty]

Rys. 6. Przegonka [wg. katalogu firmy Lega]

Repelenty są to substancjen, których pary odstraszają pszczoły (kwas karbolowy,

bezwodnik  kwasu  propionowego,  aldehyd  benzoesowy).  Miękką  pytę  pilśniową  (bądź  płytę
oprawioną  w  płótno)  o  wymiarach  nadstawki  czy  korpusu  skrapia  się  repelentem  i  nakrywa
korpus  bądź  nadstawkę,  po  3  minutach  pszczoły  schodzą  w  dół  o  około  20  cm.  Wadą  jest
możliwość wchłaniana przez miód zapachu repelentów.

Wydmuchiwanie pszczół z korpusów odbywa się przy pomocy wdmuchiwaczy

spalinowych (rys. 7). Jest to metoda godna polecenia, umożliwia szybki odbiór korpusów
z miodem bez ryzyka powstawania rabunku. Nie należy wydmuchiwać pszczół tuż przed
deszczem lub zaraz po deszczu. Pszczoły muszą mieć możliwość powrotu do uli „pieszo”.

Rys. 7.

Wydmuchiwacz [wg. katalogu firmy Lega]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odsklepianie plastrów z miodem

Przed odwirowaniem plastrów z miodem należy usunąć zasklep woskowy komórek.

W małych pasiekach usuwany jest on zwykle przy pomocy widelca – odsklepiacza
widelcowego (rys. 8). Jest to czynność dość praco– i czasochłonna, dlatego zwykle stosowana
w małych pasiekach przez pszczelarzy hobbystów.

Rys. 8. Widelec do odsklepiania plastrów z miodem [wg. katalogu firmy Holtermann]

Szybszą metodą usuwania zasklepu jest odsklepianie przy pomocy noża (rys. 9). Noże

mogą  być  podgrzewane  w  łaźni  wodnej  bądź  elektrycznie.  Wadą  tej  metody  może  być  to  iż
więcej  miodu  pozostaje  w  odsklepach,  a  zaletą  to  że  przy  okazji  odsklepiania  wyrównywana
jest  powierzchnia  plastrów.  Niektórzy  pszczelarze  do  odsklepiania  plastrów  używają  także
tzw. hebelków (rys. 20).

Rys. 9. Noże do odsklepiania plastrów z miodem [wg. katalogu firmy Holtermann]

W większych pasiekach zwykle są używane urządzenia do mechanicznego odsklepiania,

napędzane silnikiem elektrycznym. Jako element odsklepiający służą: łańcuszki, szczotki
plastikowe, łopatki metalowe, nieruchome bądź ruchome noże.

Miód wrzosowy z racji galaretowatej konsystencji przed odwirowaniem wymaga

rozluźnienia. W tym celu wykorzystuje się tzw. rozluźniacze (Rys. 10).

Rys. 10. Rozluźniacze do miodu wrzosowego [wg. katalogu firmy Holtermann]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odwirowywanie plastrów z miodem

Mając już plastry odsklepione, wkłada się je do miodarki w ten sposób aby nachylenia

komórek  byty  zwrócone  w  odwrotnym  kierunku  do ruchu  podczas obrotu wirówki, przez co
miód  łatwiej  wylatuje.  Dalej  przy  wkładaniu  plastrów  do  środka  trzeba  uważać,  aby
równomiernie rozłożyć ciężar, tj. plastry o równym mniej więcej ciężarze naprzemianlegle, bo
wtedy  miodarka  nie  rusza  się  w  czasie  ruchu.  Z  początku  trzeba  obracać  powoli,  zwłaszcza
jeśli plastry są świeżo odbudowane, aby nie połamać ich; najpierw odbiera się miód do połowy
komórek plastra, następnie kręcenie zatrzymuje się, plastry odwraca się na drugą stronę i znów
się  kręci,  ale  już  tak,  aby  odwirować  wszystek  miód;  następnie  raz  jeszcze  przywraca  się
plastrom ich położenie pierwotne, aby i z tej strony odwirować resztę miodu.

Ostrożności te są niezbędne, zwłaszcza przy świeżo odbudowanych plastrach, ponieważ

cieniutkie dna komórek, wskutek siły odśrodkowej wirówki w czasie ruchu mogą poprzerywać
się, a plastry obciążone zbytnio miodem z jednej strony – poobrywać się.

Przy użyciu miodarki odwracającej plastry automatycznie odbieranie miodu dokonuje się

znacznie  szybciej;  chcąc  bowiem  odwrócić  plastry  wystarczy  pokręcić  korbą  w  przeciwną
stronę,  a  wirówka  zacznie  się  obracać  również  w  tę  stronę,  odwracając  równocześnie
automatycznie  wszystkie  plastry;  trzeba  tylko  uważać,  aby  wirówki  nie  odwracać  zbyt
gwałtownym  ruchem.  Przy  odbieraniu  miodu  z  ramek  wąsko–wysokich  lepiej jest  wkładać  je
do wirówki do góry nogami, bo w takim położeniu łatwiej miód wytryśnie z komórek.

Są w użyciu również miodarki promieniste, gdzie plastrów wcale się nie odwraca,

ponieważ miód w czasie ich ruchu odwirowywany jest równocześnie z obu stron plastra. Im
bardziej plastry są oddalone od osi, tym lepiej miód z nich wylatuje. Miodarki radialne
(promieniste) nadają się raczej do ramek szeroko–niskich, półramek nadstawkowych.

Wielkie przedsiębiorstwa pasieczne używają miodarek o napędzie elektrycznym, gdzie

wirówka  jest  tak  urządzona,  że  obraca  się  nie  tylko  z  wszystkimi  plastrami  dookoła  jednej
wspólnej  osi,  lecz  równocześnie  każdy  plaster,  znajdujący  się  w  osobnej  kasecie,  obraca  się
wolno  dokoła  własnej  osi,  podobnie  jak  księżyc  dokoła  ziemi,  a  ta  wraz  z  księżycem  dokoła
słońca.  Tu  w  czasie  ruchu  nie  potrzeba  zatrzymywać  wirówki  dla  nadania  jej  biegu
w przeciwnym  kierunku,  ponieważ  powierzchnie  plastrów  ustawicznie  kręcących  się  dokoła
swych własnych osi, przybierają różne położenia.

Zanim odwiruje się plastry, dobrze jest złożyć je na noc w ciepłym miejscu, aby miód

nieco  rozrzedzić  i  w  ten sposób ułatwić odwirowanie go. Ma to szczególnie zastosowanie do
miodu  wrzosowego,  ponieważ  jest  stosunkowo  najgęściejszy. Dla ułatwienia odwirowania go
trzeba go zruszyć rozluźniaczem i nie czekać, aż zgęstnieje, lecz plastry po wyjęciu z ula brać
zaraz do odwirowania. Czasem nawet miód wrzosowy bywa tak gęsty, że nawet zruszenie go
rozluźniaczem  niewiele  pomaga.  W  takim  razie  trzeba  jeszcze  plastry  wstawić  na  noc  do
dobrze  ogrzanej  izby,  a  dopiero  na  drugi  dzień  przystąpić  do  wirowania,  zruszywszy  go  raz
jeszcze rozluźniaczem.

Pomieszczenie w którym odwirowywany jest miód musi być utrzymywane w czystości.

Podłoga  i  ściany  powinny  być  wykonane  z  materiałów  zmywalnych  bądź  pokryte  takimi
materiałami, to czyni je łatwymi do utrzymania w czystości. Podłoga powinna być wyposażona
w  kratkę  ściekową.  Blaty  i  powierzchnie  mebli  także  powinny  być  zmywalne  i łatwe  do
utrzymania w czystości. Pomieszczenie powinno być zabezpieczone przed dostępem owadów.
Drzwi  powinny  być  zmywalne  i  szczelnie  się  zamykać.  Okna,  które  służą  do  zapewnienia
wentylacji,  powinny  być  wyposażone  w  szczelną  siatkę  zabezpieczającą  przed  owadami.
W pracowni  musi  być  dostępna  umywalka  wyposażona  w  mydło  w  płynie  i jednorazowe
ręczniki papierowe. Maszyny i narzędzia muszą być wolne od rdzy, łuszczącego się lakieru czy
ocynku.  Nie  można  stosować  zardzewiałych  widelców  do  odsklepiania,  miodarek  lub  sit.
Pracownicy w czasie pracy powinni mieć na sobie czystą odzież ochronną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plastry po odwirowaniu miodu wkłada się z powrotem do uli, aby je pszczoły osuszyły

z resztek  miodu.  W  okresie  po  pożytku  robi  się  to  tylko  w  nocy,  aby  nie  wywołać  rabunku,
wcześnie zaś rankiem zabiera się je z uli i chowa. Jeśli pożytek przeciąga się jeszcze, to plastry
te  pszczoły  powtórnie  zapełnią  miodem. Najlepiej podczas wyjmowania plastrów z miodni po
raz pierwszy od razu dać w ich miejsce już poprzednio przygotowane zapasowe plastry puste,
które  zaraz  wkłada  się  do  pierwszego  ula  w  miejsce  wyjętych  z  miodem.  Postępując  w  ten
sposób, wymienia się plastry z jednego ula do następnego, aż w końcu plastry z ostatniego ula,
po odebraniu z nich miodu, wkłada się do pierwszego. Dzięki temu pszczoły zyskują na czasie
i  zaraz  zapełniają  wymienione  puste  plastry  miodem.  W  dobrych  okolicach  niektórzy
pszczelarze  nadstawiają  na  ul  drugą  nadstawkę,  gdy  pierwsza  jest  już  prawie  zapełniona
miodem; wtedy odbiera się miód najpierw z górnej, a potem z dolnej nadstawki.

Postępowanie z miodem po odwirowaniu

Miód po odwirowaniu należy przecedzić celem oddzielenia głównie drobin wosku. Do

cedzenia  miodu  zależnie  od  wielkości  pasieki  a  w  konsekwencji  ilości  pozyskiwanego  miodu
stosowane  są  różne  rodzaje  sit/cedzideł.  W  mniejszych  pasiekach  używa  się  płaskich  sit
podwójnych o różnej gęstości oczek (rys. 21). Tego rodzaju sita szybko się zapychają i są mało
wydajne.  Nieco  bardziej  wydajne  są  sita stożkowe (rys. 22). W dużych pasiekach pszczelarze
używają  odstojników  (rys.  23),  w  których  przez  klika  dni  od  odwirowania  miodu  zachodzi
jego klarowanie, gromadzenie się lżejszych części na powierzchni miodu, i opadanie cięższych
cząstek  na  dno  pojemnika.  Pszczelarze  zawodowi  coraz  częściej  do  oczyszczania  miodu
wykorzystują wirówki o dużej wydajności.

Rys. 21. Sita płaskie do cedzenia miodu [wg. katalogu firmy Holtermann]

Rys. 22. Sita stożkowe do cedzenia miodu [wg. katalogu firmy Holtermann]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Odstojniki do klarowania miodu [wg. katalogu firmy Fritz]

Przechowywanie miodu
Miód powinien być pakowany do czystych suchych i szczelnie zamykanych pojemników

wykonanych z materiału, który nie powoduje zmian jakościowych produktu.

Obecnie najczęściej miód jest przechowywany w pojemnikach plastikowych o różnej

pojemności  (15–45 kg)  przeznaczonych  do  przechowywania  miodu,  bądź  w  200  litrowych
beczkach  metalowych  pokrytych  od  wewnątrz  specjalnym  lakierem  który  uniemożliwia
kontakt  miodu  z  metalem.  Magazyny  do  przechowywania  miodu  powinny  być  suche
(wilgotność względna powietrza 65–75%), czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych
zapachów, wolne od szkodników, zabezpieczone przed dostępem owadów (pszczół, os, much
itp.). Temperatura przechowywania nie powinna być wyższa niż 18ºC, jednak o ile to możliwe
wskazana jest niższa temperatura przechowywania 8–10ºC.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób oceniamy dojrzałość miodu?
2.  W jaki sposób z gniazda rodzin pszczelich wybieramy plastry z miodem ?
3.  Jakimi metodami odsklepiamy plastry z miodem?
4.  Jakiego rodzaju miodarek używamy do odwirowania miodu spadziowego?
5.  W jakich naczyniach przechowujemy miód?
6.  W jakich warunkach należy przechowywać miód?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocenianie dojrzałości miodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić szklanym pręcikiem na suchym dolnym pryzmacie refraktometru kilka kropli

miodu pobranego bezpośrednio z plastra,

2) rozprowadzić miód po całej powierzchni i przykryć suchym pryzmatem matowym,
3) wykonać pomiar i odczytać na podziałce współczynnik załamania światła,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaprezentować wynik ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

podstawowy sprzęt pasieczny do wykonywania przeglądów rodzin,

–

odzież ochronna,

–

rodziny pszczele z miodem,

–

bagietka do pobierania miodu,

–

refraktometr.

Ćwiczenie 2

Przygotowanie sprzętu i pomieszczenia do miodobrania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film o przygotowaniu pomieszczenia do miodobrania

2) przygotować pomieszczenie do miodobrania. W tym celu należy umyć okna oraz wilgotną

ścierką przetrzeć ściany i podłogę,

3) wyposażyć pomieszczenie w fartuchy oraz środki czystości,
4) umyć i wytrzeć do sucha potrzebny sprzęt pasieczny: odsklepiacze, miodarkę, cedzidła

i naczynia,

5) ułożyć niezbędny sprzęt na miejscu gdzie będzie używany,
6) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film o przygotowaniu pomieszczenia do miodobrania,

–

projektor,

–

miodarka,

–

cedzidła,

–

naczynia na miód,

–

odsklepiacze,

–

pomieszczenie do miodobrania,

–

środki czystości,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Osuszanie plastrów po miodobraniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  umieścić plastry po odwirowaniu w transportówce,
2)  przenieść transportówkę na pasieczysko,
3)  wstawić plastry w pustą przestrzeń za zatworomatą, zachowując odstępy 2 cm,
4)  zamknąć szczelnie ul,
5)  zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plastry po odwirowaniu,

–

transportówka,

–

rodziny pszczele.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) ocenić dojrzałość miodu?



2) wymienić metody odbioru plastrów z miodem z rodzin pszczelich?



3) odsklepić plastry z miodem?



4) odwirować miód w miodarkach różnego typu?



5) określić warunki przechowywania miodu?



6) osuszyć plastry po odwirowaniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Dokumentacja gospodarstwa pasiecznego

4.3.1. Materiał nauczania

Prowadzenie notatek pasiecznych ma na celu gromadzenie danych z przebiegu procesu

produkcyjnego w hodowli pszczół. Umożliwia to przeanalizowanie poszczególnych elementów
lub etapów produkcji i wyprowadzenie wniosków co do opłacalności hodowli pszczół, doboru
materiału hodowlanego, jak też do ustalenia metod gospodarki pasiecznej oraz możliwości
rozwoju pasieki. Poza tym notatki stanowią podstawę planowania w hodowli pszczół
i ułatwiają właściwą organizację pracy.

Przejrzyste notatki nie mogą być zebrane na jednym arkuszu obserwacyjnym, jak to np.

próbowali wprowadzić pszczelarze niemieccy. Arkusz taki staje się prawdziwą łamigłówką.
Znacznie lepiej jest, gdy zapisy dotyczą poszczególnych zagadnień. W hodowli pszczół można
wyróżnić trzy grupy notatek:

−

przebieg i wyniki gospodarki pasiecznej powinny stanowić główną osnowę notatek. Na
ich podstawie ocenia się wartość rodzin pszczelich i matek, wyniki zastosowanych
zabiegów itp.,

−

baza pożytkowa i typ pożytku to drugie zagadnienie. Od tych czynników uzależnia się
wybór metody gospodarki pasiecznej, sposoby polepszania pożytków pszczelich, pory
wędrówek z pszczołami itp.,

−

odrębną  grupę  zapisów  pasiecznych  stanowią  te,  które  są  ściśle  związane
z rachunkowością  i  kontrolą  ekonomiczną.  Wszelki  ruch  materiałów,  pieniędzy
i osiągnięta produkcja muszą być dokładnie zapisywane.
Aby  notatki  pasieczne  miały  pełną  wartość,  muszą  być  zgodne  ze  stanem  faktycznym.

Powinny być one prowadzone na bieżąco; niedopuszczalne jest zapisywanie wyniku przeglądu
po upływie pewnego czasu, wyników obserwacji raz na tydzień lub jeszcze rzadziej. W żadnym
razie nie mogą to być zapiski, w których dane odtwarza się z pamięci.

Książka pasieczna

Najważniejszy arkusz notatek dotyczących wyników gospodarki pasiecznej stanowi

książka pasieczna. Ma ona dawać szczegółowy obraz czynności pasiecznych, wyników
produkcji, wartości rodzin pszczelich itp. Tego rodzaju zapiski powinny prowadzić wszystkie
pasieki.

Zapisy dotyczące czynności związanych z hodowlą pszczół mogą mieć formę dziennika,

diagramów, książki. Dane dotyczące matek notuje się na osobnych arkuszach, co
bezwarunkowo obowiązuje pasieki zarodowe. Notatki mogą być uproszczone bądź też
bardziej szczegółowe, ale powinny mieć formę możliwie przejrzystą.

Do użytku pasiek uznanych opracowano książkę pasieczną, której podstawę stanowi karta

przeznaczona dla każdego pnia (karta ula). W rubrykach tej karty wpisuje się:

−

wyniki obserwacji dotyczące matki,

−

ocenę wartości rodziny na podstawie wyników w produkcji,

−

porę i szczegóły stosowania zabiegów gospodarczych,

−

przebieg zimowli rodziny.
Poza tym książka zawiera karty do notowania zmian wagowych w ulu kontrolnym oraz

miejsce na dodatkowe notatki.

Na podstawie zapisów w karcie ula można opracować zestawienie wartości rodzin

w pasiece, klasyfikując je przy zastosowaniu odpowiedniej punktacji. Porównawcza ocena

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodzin ułatwia wybór z pośród nich najbardziej wartościowych jako rodzin wychowujących
matki i dostarczających larw zarodowych do wychowu matek.

W celu ułatwienia oceny rodzin i wyboru najbardziej wartościowych wykonuje się też

niekiedy zestawienie, w którym zebrane są dane dotyczące stanu wszystkich rodzin przed
zimowlą i po zimowli.

Pasieki prowadzące wychów i sprzedaż matek na szerszą skalę (zarodowe) obowiązane są

prowadzić księgę rodowodów według zaleconego wzoru.

Na trutowiskach prowadzi się ewidencję przyjmowanych i zabieranych z trutowiska matek

w specjalnym dzienniku.

Notatki dotyczące bazy pożytkowej.

W zakres notatek dotyczących przebiegu pożytków wchodzą:

−

zapiski fenologiczne,

−

zapiski dotyczące stanu pogody,

−

wyniki codziennego ważenia ula kontrolnego.
Zapiski dotyczące kwitnienia ważniejszych roślin pożytkowych umieszcza się zazwyczaj

na jednym arkuszu wraz z wynikami obserwacji dotyczących przebiegu pogody. Przy bardziej
szczegółowych zapiskach fenologicznych można notować datę, kiedy zaczyna kwitnąć dana
roślina, daty początku i zakończenia się kwitnienia masowego oraz datę, kiedy kwitnienie
kończy się całkowicie.

Stałe ważenie ula kontrolnego prowadzi się od 15 kwietnia do 15 września. Na wadze

pasiecznej  ustawia  się  ul  z  rodziną  najsilniejszą,  która  ma  młodą  matkę.  Tylko  ważenie  silnej
rodziny  może  dać  obraz  zbiorów  miodu,  jakie  powinno  się uzyskać po  wyrównaniu  wartości
rodzin  w  pasiece.  Obecność  młodej  matki  daje  dość  pewną  gwarancję,  że  rodzina  nie  wyda
roju.

Ważenie ula kontrolnego można prowadzić i w czasie zimy w celu ustalenia spożycia

zapasów; notuje się wtedy ubytek wagowy co 10 dni.

Zmiany w ciężarze ula spowodowane przez pszczelarza (dodana nadstawka, zabrane

ramki, poduszka) odnotowuje się w uwagach. Wzór notatek wagowych zawiera tabela 1.

Tabela 1 Zestawienie stanu rodzin w pasiece

Stan przed zimowlą

Stan po pierwszym przeglądzie

Nr
pnia

Liczba
ramek

Zapasy
kg

Siła
rodziny

Matka
z roku

Liczba
ramek

Zapasy
kg

Czerwiu
dcm

Siła
rodziny

Uwagi

Na podstawie notatek z ważenia ula kontrolnego można orientować się pośrednio

w przebiegu i obfitości pożytków; dostarczają one danych co do okresów bezpożytkowych, co
do pory, na jaką przypada pożytek główny i jak długo on trwa.

Po skończonym sezonie należy uporządkować notatki z ważenia ula kontrolnego oraz

zapiski fenologiczne i na ich podstawie sporządzić wykres wziątku. Wykres taki ułatwi
zorientowanie się w przebiegu pożytków i wykaże, jakie z nich zapewniły największe zbiory
miodu.

Notatki charakteru gospodarczego. Do prowadzenia rachunkowości pasiecznej służy:

−

książka inwentarzowa,

−

książka materiałowa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

książka kasowa,

−

dziennik czynności,

−

arkusze planowania,

−

arkusze sprawozdawcze.
Zestawienie inwentarzowe w formie specjalnej książki lub prostego wykazu (Tab. 2)

potrzebne jest w każdej pasiece, a w gospodarstwach uspołecznionych musi ono być
koniecznie prowadzone.

Tabela 2 Zestawienie inwentarzowe

Nazwa
przedmiotu

Wartość

Data zakupu

Stan sprzętu

Uwagi

W pasiekach gospodarstw państwowych i spółdzielczych konieczne jest prowadzenie

książki materiałowej, w której notuje się przychód i zużytkowanie wszelkich materiałów
produkcyjnych i wyprodukowanych, jak cukier, węza, drut, gwoździe, farba, deski, miód,
wosk, roje, matki itp.

Ilość zużytego cukru i węzy, jak też wyprodukowanego miodu uwidocznione są też

w książce pasiecznej. Zapisy podające produkcję własną pasieki powinny być dodane w formie
załączników do specjalnych protokołów produkcji.

Prowadzenie dziennika czynności pasiecznika nie jest obowiązkowe; może on być

prowadzony tam, gdzie istnieje konieczność uzasadniania zatrudniania pewnej liczby
pracowników przy odpowiedniej liczbie pni.

Oddzielne księgi rachunkowe powinny być prowadzone tam, gdzie pasieka stanowi

samodzielne przedsiębiorstwo. Inne pasieki w miarę potrzeby mogą prowadzić zwykłą książkę
kasową z zapisem tylko treści przychodów i rozchodów oraz gotówkowych.

Planowanie dotyczyć może rozbudowy pasieki, wysokości produkcji, wędrówek na

pożytki, rozłożenia prac pasiecznych itp. Arkusze sprawozdawcze dotyczą zawsze tych
samych zagadnień i pozycji, które wchodzą do arkuszy planów produkcyjno–rozwojowych.

Plan należałoby układać w okresie lipca, sierpnia. kiedy to na ogól znane są wyniki

produkcji bieżącej.

Sprawozdanie może ograniczyć się do odpowiedzi na poszczególne punkty

obowiązującego planu albo może dotyczyć innych szczegółów gospodarki pasiecznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka dokumentacja powinna być prowadzona w pasiekach hodowlanych?
2.  Jaki jest cel prowadzenia dokumentacji pasiecznej?
3.  Do czego służy karta ula?
4.  Jak należy prowadzić kartę ula?
5.  Jak należy wykorzystywać informacje z karty ula?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządzanie planu wędrówek z pszczołami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) prześledzić uważnie dokumentację pasieczną,
2) wypisać informacje które mogą mieć zastosowanie w przypadku planowania pasieki

wędrownej,

3) sporządzić schemat blokowy wędrówek z pszczołami,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

książka pasieczna,

−

notatki dotyczące bazy pożytkowej,

−

papier A4.

Ćwiczenie 2

Wypełnianie dokumentacji pasiecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeprowadzić przegląd rodziny pszczelej,
2)  policzyć ramki w rodzinie pszczelej,
3)  określić ilość zapasu w rodzinie pszczelej,
4)  stwierdzić ilość czerwiu w rodzinie pszczelej,
5)  oszacować siłę rodziny pszczelej,
6)  zapisać zdobyte informacje w karcie pnia,
7)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty ula,

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

papier A4.

Ćwiczenie 3

Określanie liczby rodzin potrzebnej do zapylania wybranych upraw roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić powierzchnię uprawy roślin,
2)  przyjąć normę liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,
3)  obliczyć potrzebną ilość rodzin pszczelich,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,

−

tabela atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

papier A4.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wypełnić kartę pnia?



2) prowadzić dokumentację ula kontrolnego?



3) odczytać informacje z karty pnia?



4) sporządzić plan wędrówek z pszczołami?



5) wymienić dokumentację pasieczną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia nie
będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Gospodarka wędrowna jest metodą

a) przemieszczania pasiek.
b) podnoszenia wydajności pasiek polegającą na przewożeniu rodzin pszczelich na obfite

pożytki oddalone od miejsca stałego postoju pasieki.

c) produkcji miodu.
d) przeciwdziałania chorobom pszczół.

2. Baza pożytkowa oceniana jest na podstawie powierzchni na jakiej występuje dana roślina

miododajna, od miejsca ustawienia pasieki w promieniu
a)  1,5 km.
b)  500 m.
c)  4 km.
d)  6 km.

3. W miarę możliwości rodziny pszczele należy ustawić

a)  1 km od pożytku.
b)  500 metrów od pożytku.
c)  jak najbliżej pożytku.
d)  w dowolnej odległość od pożytku ponieważ nie ma ona wpływu na wydajność.

4. Kompleksowe traktowanie rodzin w pasiece sprawia, że pszczelarz

a)  ma mniej pracy.
b)  we wszystkich rodzinach w danym czasie wykonuje te same zabiegi.
c)  w czasie dwóch tygodni wszystkim rodzinom dodaje nadstawki.
d)  w danym czasie w każdej z rodzin wykonuje inny zabieg.

5. Do wędrownej gospodarki pasiecznej najbardziej przydatne są ule

a)  leżaki.
b)  książkowe.
c)  korpusowe – stojaki.
d)  Dadanta.

6. W warunkach gospodarki wędrownej dennica głęboka/wysoka z zasiatkowanym dnem

zapewnia
a)  wolną przestrzeń w czasie transportu.
b)  dobry i łatwy załadunek.
c)  rodzinom wentylację w czasie transportu.
d)  wentylację oraz wolną przestrzeń w czasie transportu.

7. Element ula przedstawiony na fotografii to

a)  korpus gniazdowy.
b)  dennica głęboka/wysoka z zasiatkowanym dnem.
c)  dennica płytka.
d)  nadstawka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Sposób przygotowania rodzin do transportu zależy od

a)  odległości przewozu.
b)  środka transportu.
c)  rodzaju pożytku.
d)  rasy pszczół.

9. Wolna przestrzeń w ulu w której mogą zebrać się pszczoły w czasie transportu powinna

mieć objętość
a) 20 dm

b) 3–6 dm

c) 15–18 dm

d) 6–10 dm

10. Rysunek przedstawia

a)  statyw do uli.
b)  chwytak do załadunku uli.
c)  podstawkę pod ul.
d)  stelaż do uli.

11. Objawy zaparzenie rodzin w czasie transportu to

a)  nieprzyjemny kwaśny zapach ulatniający się z ula i głośne brzęczenie pszczół.
b)  głośne brzęczenie pszczół.
c)  brak jakichkolwiek dźwięków dochodzących z ula.
d)  wychodzenie  z  ula  pszczół  umazanych  miodem  i  wydobywanie  się  gorącego

powietrza z wylotu ula.

12. Zaparzeniu rodzin sprzyja

a)  tylko długotrwały transport.
b)  jedynie wysoka temperatura.
c)  brak dostatecznej wentylacji w bardzo silnej rodzinie, przy zbyt długim pozostawianiu

pszczół w zamknięciu.

d) zły stan nawierzchni dróg.

13. Na pożytek z roślin zakwitających gwałtownie (rzepak, drzewa i krzewy owocowe,

gorczyca, lipa) rodziny wywozimy
a) w pierwszych dniach kwitnienia.
b) gdy zakwitnie 10% kwiatów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) gdy zakwitnie 50% kwiatów.
d) jeszcze przed kwitnieniem.

14. Na pożytek z roślin zakwitających stopniowo (koniczyny, malina, rośliny łąkowe, wrzos)

rodziny wywozimy
a)  w pierwszych dniach kwitnienia.
b)  gdy zakwitnie 10% kwiatów.
c)  gdy zakwitnie 20% kwiatów.
d)  jeszcze przed kwitnieniem.

15. Przyrząd widoczny na fotografii służy do określania

a)  lepkości miodu.
b)  przewodności miodu.
c)  dojrzałości miodu.
d)  HMF w miodzie.

16. Odbiór miodu z uli korpusowych bez wyjmowania pojedynczych plastrów umożliwia

zastosowanie
a)  wydmuchiwacza.
b)  przegonek.
c)  repelentów.
d)  wszystkich wymienionych.

17. Magazyny do przechowywania miodu powinny być

a) suche, czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych zapachów, o temperaturze

nie wyższej niż 18ºC.

b) suche, czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych zapachów, o temperaturze

nie wyższej niż 30ºC.

c) suche, czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych zapachów, o temperaturze

nie niższej niż 18ºC.

d) suche, wolne od obcych zapachów, o temperaturze nie niższej niż 20ºC.

18. Miód wrzosowy wymaga stosowania

a)  Przegonki.
b)  kraty odgrodowej.
c)  rozluźniacza.
d)  nadstawki.

19. W pomieszczeniu do wirowaniu miodu łatwość w higienicznym utrzymaniu powinna

cechować się
a)  podłogę.
b)  sciany.
c)  sufit.
d)  wszystkie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie pasieki wędrownej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: