Piotr Gontarczyk

Komunistyczny antysemityzm
kontra
˝ydowski antykomunizm

Postawy opozycyjne i opór ˚ydów wobec w∏adzy sowieckiej
na Kresach Wschodnich na przyk∏adzie wybranych
dokumentów bia∏oruskiego NKWD

1

1939-1941

Po krótkim okresie kokietowania mniejszoÊci narodowych, w 1940 roku w∏adze

sowieckie przystàpi∏y do brutalnego niszczenia dotychczasowego sposobu ˝ycia
spo∏ecznoÊci ˝ydowskiej pó∏nocno-wschodnich Kresów II Rzeczypospolitej. Niszczono
tradycyjne ˝ycie religijne, organizacje spo∏eczno-kulturalne i partie polityczne. Wszystkie
Êrodowiska polityczne (naturalnie poza komunistami) by∏y likwidowane lub zwalczane, a
ich dzia∏acze rozpracowywani, a cz´sto tak˝e represjonowani. Jest wi´c oczywiste, ˝e w
tej sytuacji poczàtkowa, doÊç rozpowszechniona w spo∏ecznoÊci ˝ydowskiej radoÊç z
powodu wkroczenia Armii Czerwonej szybko ust´powa∏a nastrojom niezadowolenia.
Organizacje ˝ydowskie prowadzi∏y nawet dzia∏alnoÊç podziemnà. Konspiracja syjonisty-
czna by∏a zasadniczo odmienna od polskiej – zmierza∏a bowiem nie do obalenia ustroju
komunistycznego i odbudowy Paƒstwa Polskiego, tylko mia∏a przyczyniaç si´ do dalszej
realizacji (choç w wyjàtkowo niesprzyjajàcych warunkach) zasadniczego celu dzia∏alnoÊci
organizacyjnej syjonizmu – budowy paƒstwa ˝ydowskiego w Palestynie. Natomiast kon-
spiracja bundowska polega∏a na próbie obrony struktur i ideologii tej marksistowskiej par-
tii wobec jej stalinowskich konkurentów do rzàdu nad duszami „proletariatu”. W koƒcu
konspiracja ortodoksów religijnych polega∏a na próbach utrzymania tradycji i wiary w
obliczu sowieckiego totalitaryzmu.

Prezentowane ni˝ej dokumenty pochodzà z tzw. osobowogo siektora (sektora

specjalnego) Komunistycznej Partii (bolszewików) Bia∏orusi i aktualnie sà przechowywane
w Narodowym Archiwum Republiki Bia∏oruÊ w Miƒsku. Ukazujà one kilka przyk∏adów
postaw opozycyjnych wobec Sowietów prezentowanych przez ró˝ne od∏amy
spo∏eczeƒstwa ˝ydowskiego. Pomijajàc niski poziom intelektualny i typowo ˝yczeniowy
charakter wielu podawanych w nich informacji,

2

stanowià one cenne êród∏o do badaƒ nad

rzeczywistoÊcià polityczno-spo∏ecznà okupacji sowieckiej lat 1939-1941.

327

odwrotnA stronA medalU

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 327

Dokument nr 1

Miƒsk, 24 stycznia 1940 r. fragment sprawozdania specjalnego Ludowego Komi-

sarza Spraw Wewn´trznych BSRS dla sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej
Partii (bolszewików) Bia∏orusi w sprawie prowadzonych spraw agenturalno-operacyjnych.

ÂCISLE TAJNE

DO SEKRETARZA CK KP(b) BIA¸ORUSI

Towarzysza PONOMARIENKO

3

Miƒsk

SPRAWOZDANIE

O PRACY AGENTURALNO-OPERACYJNEJ I ÂLEDCZEJ
PO LINII 3 ODDZIA¸U UGB

4

NKWD BSRS

[stan] na 25 stycznia 1940 roku. (...)

5

W rezultacie prowadzonych przedsi´wzi´ç agenturalno-operacyjnych

ustalono, ˝e w Piƒsku istnia∏a ˝ydowska kontrrewolucyjna partia faszystowska
„syjonistów-rewizjonistów”.

Wedle danych agenturalnych ta faszystowska organizacja za g∏ówne swoje

zadanie uwa˝a∏a „zjednoczenie wszystkich wojujàco nastawionych ˚ydów, zbudowanie
faszystowskiego paƒstwa w Palestynie, prowadzenie bezwzgl´dnej walki z komunista-
mi, ustrojem komunistycznym i nastrojonymi rewolucyjnie robotnikami i ch∏opami.

Faszystowska ˝ydowska partia „syjonistów-rewizjonistów” ma mi´dzynarodowy

charakter, kieruje nià ˚ABOTY¡SKI W∏odzimierz, który na sta∏e mieszka w Londynie.

W by∏ej Polsce funkcjonowa∏ w Warszawie CK tej partii.
Z cz∏onków CK obecnie przebywajàcych w Piƒsku ustalono lekarza i dzien-

nikarza: SZNIA Gotlib, który by∏ jednym z bardziej znanych dziennikarzy rewizjon-
istycznej gazety „Moment”, wychodzàcej w Warszawie. Piƒsk by∏ jednym z g∏ównych
oÊrodków dzia∏alnoÊci „syjonistów-rewizjonistów”. Cz´sto przyje˝d˝a∏ tu i czyta∏
referaty przywódca ruchu, ˚ABOTY¡SKI.

„SyjoniÊci-rewizjoniÊci” w Piƒsku dzielili si´ strukturalnie na tak zwanych

starszych „rewizjonistów” i m∏odzie˝owà organizacj´ „Betar”. W sumie organizacja
liczy∏a w Piƒsku ponad 150 osób.

Z ostatniego sk∏adu kierownictwa tej kontrrewolucyjnej, faszystowskiej

organizacji zostali przez nas ustaleni:

BASEWICZ Morduch, urodzony w 1880 roku, in˝ynier. Przewodniczàcy zarzàdu;
DOBOCHUSZCZYN Michai∏, aktywny rewizjonista, cz∏onek zarzàdu, handlarz drewnem;
BERMAN Abram, aktywny rewizjonista;
LEWIN, kupiec i fabrykant, aktywny rewizjonista;
GARBUS Hirsz, przewodniczàcy m∏odzie˝owej organizacji „BETAR”;
ACHT – adwokat, aktywny rewizjonista;
GORSZTEJN – in˝ynier, aktywny rewizjonista;
SZKLAR – aktywny cz∏onek m∏odzie˝owej organizacji „BETAR”;
KOGAN Mojsza, by∏y przedstawiciel zarzàdu partii rewizjonistów i inni.

Na wy˝ej wymienionych cz∏onków kontrrewolucyjnej faszystowskiej organizacji „syjon-
istów rewizjonistów” zosta∏a przez nas za∏o˝ona sprawa agenturalna kryptonim
„WOJAKI”. W rozpracowaniu operacyjnym przechodzi w sumie 35 osób. Rozpracowanie
za∏o˝ono na podstawie danych agenturalnych od êróde∏ [agenturalnych] „AMITAJ” i
„OSTRY”. Dla aktywizacji rozpracowania z liczby „rewizjonistów” zosta∏o przez nas
zawerbowanych dwóch agentów „ZORKIJ” I „BARMAN”, którzy donieÊli, ˝e by∏y cz∏onek

328

Glauk

opis

nr

2/3-2005

Kresy 1939-1941

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 328

CK rewizjonistów, dziennikarz GOTLIB systematycznie pisa∏ do gazety „Moment” oszcz-
ercze artyku∏y i ˝yciu w Zwiàzku Sowieckim i komunistycznej partii bolszewików. W
obecnej chwili GOTLIB grupuje wokó∏ siebie wrogo nastawione osoby, wÊród których sà
adwokaci BATJACZINSZ [

?], KAZAKINA, GOLDBERG i inni znani rewizjonÊci.

W m∏odzie˝owej organizacji „BETAR” ujawniono istnienie specjalnej bojówki

„HAGANA”, na której czele sta∏ JUDENA RUBACHA. Ustalono, ˝e latem 1939 roku w
pobli˝u Piƒska w pensjonacie Iwaniki, w lesie, dla 25 wybranych, najbardziej zau-
fanych rewizjonistów z terenu ca∏ej by∏ej Polski, by∏ odbywa∏ si´ ÊciÊle tajny kurs
szkolenia wojskowego (przygotowywanie bomb i inne). Zadaniem kursu by∏o przygo-
towanie kadry instruktorów, którzy zostanà kierownikami bojówek do aktywnej walki
z ruchem rewolucyjnym w by∏ej Polsce.

Z Piƒskiej organizacji rewizjonistów cz∏onkami kursy byli JANKIEL KNUWOW-

ICZ, JUDEL JUDEK i AWUCHAN GLEBERMAN. Drogà agenturalnà ujawniani sà wszyscy
cz∏onkowie tej organizacji, ich oddzia∏y, posiadanà broƒ, prowadzona przez nie prak-
tyczna dzia∏alnoÊç i zwiàzki organizacji syjonistów z ich centrami w Londynie i
Warszawie. (...)

LUDOWY KOMISARZ SPRAW WEWN¢TRZNYCH

BIA¸ORUSKIEJ SRS

/¸. CANAWA/

6

[

podpis odr´czny]

NARB, fond 4, opis 21, die∏o 2075, l. 184-192.

Dokument nr 2

Miƒsk, 29 stycznia 1940 r. Informacja Ludowego Komisarza Spraw

Wewn´trznych BSRS dla sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bol-
szewików) Bia∏orusi w sprawie rozpracowywania Êrodowisk lewicy ˝ydowskiej.

ÂCISLE TAJNE

DO SEKRETARZA CK KP (b) BIA¸ORUSI

Do towarzysza PONOMARIENKO

SPRAWOZDANIE
O PRACY AGENTURALNO-OPERACYJNEJ I ÂLEDCZEJ
PO LINII 3 ODDZIA¸U UGB NKWD BSRS

stan na 30 stycznia 1940 roku. (...)

7

SPRAWA AGENTURALNA „ZDRAJCY”

Zarzàd NKWD Obwodu Piƒskiego rozpracowuje grup´ by∏ych przywódców

i aktywnych cz∏onków „Bundu”.

Przez spraw´ agenturalnà przechodzà:

SZLAKMAN Aron – by∏y cz∏onek partii socjalistów-rewolucjonistów („maksy-

malistów”). Od 1925 by∏ on przewodniczàcym w∏adz „Bundu” w Piƒsku.

JAKUBOWICZ – aktywny bundowiec, by∏ bojowcem. By∏ wykorzystywany do

rozprawiania si´ z nastrojonymi rewolucyjnie robotnikami.

8

JAKSZYN – aktywny bundowiec, prowadzi∏ kontrrewolucyjnà robot´ przeciwko

329

odwrotnA stronA medalU

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 329

wyborom delegatów do Zgromadzenia Ludowego i wyborów do w∏adz zwiàzków
zawodowych.

GLEJBERMAN Szmuel – przez 20 lat kierowa∏ okr´gowymi organizacjami bun-

dowskimi w Radomiu i w Warszawie i obecnie prowadzi agitacj´ antysowieckà

[

Przez spraw´ przechodzà] I inni w liczbie 9 osób.

W zwiàzku z figurantami wspomnianego rozpracowania przechodzi, rozpra-

cowywany przez Zarzàd NKWD w sprawie „SRZEDAWCZYKI” – przywódca organizacji
trockistowskiej w Piƒsku SZLOSBERG Dawid.

Z materia∏ów agenturalnych wiadomo, ˝e osoby przechodzàce przez spraw´

„ZDRAJCY” do czasu przyjÊcia Armii Czerwonej wydawali polskiej policji nastrojonych
rewolucyjnie robotników. Zrywali organizowane przez komunistów strajki robotnicze,
rozprzestrzeniali kontrrewolucyjne oszczerstwa o Zwiàzku Sowieckim i partii komu-
nistycznej. Tajny wspó∏pracownik „SZERMIN” informuje na ten temat:

„W 1929 roku na procesie cz∏onków piƒskiego Okr´gowego Komitetu partii

komunistycznej ze strony prokuratury wyst´powa∏ przewodniczàcy organizacji „Bund”
w Piƒsku – SZLAKMAN, który powiedzia∏, ˝e „Bund” zawsze walczy∏ z komunistami i
swojà walk´ b´dzie kontynuowa∏.”

Na podstawie danych agenturalnych ustalono, ˝e w szeregach kontrre-

wolucyjnej organizacji „Bund” by∏a prowadzona aktywna, kontrrewolucyjna
dzia∏alnoÊç trockistowska.

Tajny wspó∏pracownik „OSTRY” doniós∏ o tym:

„...Bundowiec SZLOSBERG mówi∏: jeÊli klasa robotnicza posz∏aby za pro-

gramem Trockiego, ˝e wszystko wyglàda∏oby lepiej, bo Trocki to bardzo dobry przy-
wódca. Ten˝e mówi∏ jeszcze, ˝e kl´ska hiszpaƒskich republikanów jest rezultatem pro-
cesów trockistów i Bucharinowców w Moskwie...”

W ostatnim czasie na terytorium Obwodu Piƒskiego rozpracowuje si´ osoby,

które wroga, dywersyjnà robot´ nakierowali na przej´cie kierownictwa w zwiàzkach
zawodowych i ró˝nych instytucjach a oprócz tego rozprzestrzeniajà oszczerstwa na
w∏adz´ sowieckà i parti´ komunistycznà.

Tajny wspó∏pracownik „Wrzesieƒ” informuje o tym:
„Aktywny bundowiec JAKSZYN powiedzia∏ przed zebraniem robotników: „Niech

mi gard∏o poder˝nà, ale ja nie dopuszcz´ do tego, ˝eby mnie odciàgn´li. Ja b´d´ wal-
czy∏ nie na ˝ycie, ale na Êmierç, ˝eby przeciàgnàç robotników na swojà stron´, nie
cofn´ si´ nawet przed tym ˝eby ich ok∏amaç”. Cz∏onek „Bundu” PUTERNAK powiedzia∏
do Êlusarza FRYDMANA: „jeÊli ty jeszcze wystàpisz przeciwko Bundowcom, to b´dzie z
tobà êle”.

Terrorystyczne zamiary rozpracowywanych osób sà dokumentowane. JeÊli inne

antysowieckie dzia∏ania bundowców – SZLAKMANA, JAKUBOWICZA, JAKSZYNA i PUTER-
NAKA – zostanà potwierdzone, to zostanà oni aresztowani.

LUDOWY KOMISARZ SPRAW WEWN¢TRZNYCH

BSRS MAJOR BEZPIECZE¡STWA PA¡STWOWEGO

/¸. CANAWA/

[

podpis odr´czny]

NARB, fond 4, opis 21, die∏o 2075, list 228-246.

330

Glauk

opis

nr

2/3-2005

Kresy 1939-1941

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 330

Dokument nr 3
Miƒsk, 16 stycznia 1940 r. Informacja Ludowego Komisarza Spraw

Wewn´trznych BSRS dla sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bol-
szewików) Bia∏orusi w sprawie spotkania „˝ydowskich kleryka∏ów”.

ÂCISLE TAJNE

DO SEKRETARZA CK KP (b) BIA¸ORUSI

Do towarzysza PONOMARIENKO

I N F O R M A C J A S P E C J A L N A

16.01.1940 roku o ósmej wieczorem w synagodze „polskich hasydów”, znajdujàcej

si´ w Miƒsku na ulicy Wolnej nr 16 odby∏o si´ zbiegowisko ˝ydowskich kleryka∏ów w
liczbie 30-35 osób. Na zbiegowisku wystàpi∏ rabin KOPILEWICZ Jankiel Boruchowicz
z religijno-politycznym kazaniem.

Uczestnicy zbiegowiska byli nastawieni antysowiecko, prezentowali defe-

tystyczne spojrzenie i zajmowali si´ antysowieckà agitacjà.

Jeden z uczestników wspomnianego zebrania – KUGEL Abram-Mojsiej Lipowicz,

w spotkaniu z naszym êród∏em w obecnoÊci BOGINA Mejera Hirszewicza, GO¸UBA Arona
Szo∏omowicza i SANDOMIERSKIEGO Szlemy Morduchowicza, 5.01.1940 r. w sprawie
wydarzeƒ w Finlandii powiedzia∏: „Uwa˝am, ˝e wszystko, co teraz dzieje si´ w
Finlandii, koniec koƒców wyjdzie na naszà korzyÊç, to jest na korzyÊç religii. Po
pierwsze „oni” teraz majà zaj´te g∏owy czym innym i os∏abià przeÊladowanie religii.
Oprócz tego wiemy z praktyki, ˝e na skutek wojen religia zawsze wygrywa. Tak by∏o,
gdy Machabeusze wojowali z Rzymianami, kiedy Rzymianie za swój g∏ówny cel stawiali
sobie zniszczenie naszej religii i naszej Êwiàtyni w Jerozolimie. Nie uda∏o im si´, bo
religia ˝ydowska jest niezwyci´˝ona i tak b´dzie i tym razem”.

Zgadzajàc si´ z opinià KUGLA – GO¸UB ARON Szo∏omowicz opowiedzia∏

nast´pujàcà antysowieckà anegdot´: „Pewnego razu za∏o˝y∏em si´ z moim kolegà, ˝e ten
zje bez przerw grochu za 30 kopiejek. Koniec koƒców zjad∏ za 25 kopiejek, a kiedy
przysz∏o zjeÊç za ostatnie 5 kopiejek, zaczà∏ si´ d∏awiç i zwymiotowa∏ wszystko, co
zjad∏. Teraz b´dzie tak samo. Czytamy w gazetach, ˝e Armia Czerwona odnosi same
sukcesy: idà, zdobywajà i tak dalej. Ale zupe∏nie nieoczekiwanie mo˝e zdarzyç si´ tak,
˝e oni nie tylko niczego nie wezmà, ale jeszcze oddadzà to, co wzi´li. Wszystko w
r´kach Boga. On mo˝e zrobiç wszystko”.

Na wspomnianym spotkaniu postanowiono przeprowadziç zbiórk´ Êrodków

pieni´˝nych przeznaczonych dla rodzin osób represjonowanych, „bie˝eƒców” mieszkajà-
cych w zachodniej Bia∏orusi i dla Rabina KOPILEWICZA. Po wyg∏oszeniu kazania przez
rabina KOPILEWICZA proponuje si´ wypitk´ z zakàskà, na co idzie silna zbiórka Êrod-
ków. Oprócz tego uczestnicy wieczoru przyniosà ze sobà wódk´.

W liczbie organizatorów spotkania sà nast´pujàce osoby:
KOPILEWICZ Jakow Boruchowicz, 1863 rok urodzenia, aktywny kleryka∏, pod

pozorem kazaƒ religijnych prowadzi antysowieckà propagand´ w celu oderwania
dzieci od szko∏y sowieckiej i wychowywania ich w duchu religijnym.

AKUGEL Mojsiej-Izrael Lipowicz, 1891 rok urodzenia, z rodziny wielkiej

bur˝uazji, do 1930 roku wielki kupiec, zrezygnowa∏ w uczestniczeniu w wyborach.
ÂciÊle zwiàzany ze Êwiatem klerykalnym, zajmuje si´ antysowieckà agitacjà, okazuje
defetystyczne nastroje.

BOGIN Mejeer Hirszewicz, 1868 rok urodzenia, by∏y wielki kupiec, zrezygnowa∏

z praw wyborczych, aktywny kleryka∏, zajmuje si´ antysowieckà agitacjà.

331

odwrotnA stronA medalU

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 331

SANDOMIERSKI Szlema Morduchowicz, 1864 rok urodzenia, z zawodu rzeênik

rytualny, obecnie pracujàcy dorywczo jako wyplatacz, aktywny kleryka∏, zajmuje si´
antysowieckà agitacjà.

GO¸UB Aron Szo∏omowicz, 1882 rok urodzenia, pracuje w ˚AKT-ach

9

jako stolarz,

aktywny kleryka∏, majàcy szerokie kontakty z rabinami z Miƒska, otwarty przeciwnik
w∏adzy sowieckiej, okazuje defetystyczne nastroje.

W liczbie uczestników wieczoru b´dà antysowiecko nastawieni kleryka∏owie:

HELLER MEJER Abelewicz, NISENBAUM Szlema, RUDSZTEJN Judel Szmuj∏owicz i inni.

Oprócz tego w wieczorze b´dà uczestniczyç „bie˝eƒcy” z by∏ej Polski.

LUDOWY KOMISARZ SPRAW WEWN¢TRZNYCH BIA¸ORUSI

/¸. CANAWA/

[

podpis odr´czny]

NARB, fond 4, opis 21, die∏o 2075, list 92-94.

Dokument nr 4

Miƒsk, 14 kwietnia 1940 r. Informacja specjalna Ludowego Komisarza Spraw

Wewn´trznych BSRS dla sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bol-
szewików) Bia∏orusi w sprawie antysowieckiej dzia∏alnoÊci „syjonistów-rewizjonistów”

ÂCISLE TAJNE

DO SEKRETARZA CK KP (b) BIA¸ORUSI

Towarzysza PONOMARIENKO

MI¡SK

I N F O R M A C J A S P E C J A L N A
ze sprawy agenturalnej [kryptonim] „ORGANIZATORZY”
W ramach sprawy operacyjnej „Organizatorzy” Zarzàd NKWD Obwodu

Baranowickiego rozpracowuje cz∏onków by∏ej lidzkiej organizacji „Betar”.

10

(˝ydowska

organizacja m∏odzie˝owa syjonistów rewizjonistów.

11

Nazwa „Betar” pochodzi ze staro-

˝ydowskiego, oznacza miasto „Betar” znane z historii jako centrum powstania Bar-
Kochby przeciwko Rzymowi).

12

W mieÊcie Lida, do momentu ustanowienia w∏adzy sowieckiej, organizacja

„Betar” by∏a kierowana przez komitet miejski sk∏adajàcy si´ z 5 ludzi. W jego sk∏ad
wchodzi∏ mi´dzy innymi RUBINOWICZ Berko.

Lidzki komitet by∏ podporzàdkowany centralnym w∏adzom organizacji „Betar”

w Polsce, który przed wojna znajdowa∏ si´ najpierw w Warszawie a potem w Wilnie.
BezpoÊredni kontakt z C[entralny] K[omitet] „Betar” utrzymywa∏a tak˝e wileƒska kor-
poracja studentów-gimnazjalistów, której cz∏onkami byli FORMAN Grisza i GRU Eel, w
ostatnim czasie mieszkajàcy w Lidzie.

Po wprowadzeniu w∏adzy sowieckiej w zachodniej cz´Êci Bia∏orusi, liczni

cz∏onkowie „Betaru” z Lidy uciekli do Wilna, gdzie odnowili dzia∏alnoÊç syjonisty-
cznà. Z posiadanych przez nas materia∏ów agenturalno-Êledczych wynika, ˝e KC
„Betar” by∏ej Polski dzia∏a w dalszym ciàgu i jest kierowany przez BEGIN Menachema
(przewodniczàcy)

13

i WIRNIK Rachmil (zast´pca przewodniczàcego), przy czym, znajdujàc

si´ w Wilnie, CK „Betar” Polski utrzymuje kontakty z CK „Betar” Litwy znajdujàcym
si´ w Kownie.

Przedstawiciel litewskiego CK „Betar” – GLAZMAN, przyje˝d˝a∏ z Kowna do

Wilna, gdzie wyst´powa∏ na spotkaniu cz∏onków dawnego „Betaru” w Polsce. CK „Betar”
by∏ej Polski jest subsydiowany przez komitet amerykaƒskiej organizacji „Joint”

14

332

Glauk

opis

nr

2/3-2005

Kresy 1939-1941

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 332

kierowanym przez ZARECKIEGO (Wilno, ul. Mickiewicza 24 albo 28),

Przewodniczàcy CK „Betar” by∏ej Polski BEGIN prowadzi∏ rozmowy z przed-

stawicielem którejÊ z polskich partii (ustalamy której) o bloku w celu prowadzenia
wspólnej dzia∏alnoÊci antysowieckiej. BEGIN na razie na ten blok nie poszed∏, moty-
wujàc to brakiem terytorialnych interesów „Betaru” w ZSRS.

JednoczeÊnie z funkcjonowaniem CK „Betar” w Wilnie istnieje tajna, zakon-

spirowana od szeregowych cz∏onków „Betaru” ˝ydowska wojskowo-nacjonalistyczna
organizacja, „Irgun Cwai Leumi”,

15

majàca za zadanie stworzenie ˝ydowskiego legionu

do walki z arabskim ruchem narodowowyzwoleƒczym. (antysowieckie cele dzia∏ania tej
organizacji ustalamy).

W sk∏ad „Irgun Cwaj Leumi” przyjmowani sà cz∏onkowie kierownictwa „Betaru”

– cz∏onkowie okr´gowych, wojewódzkich, miejskich komitetów oraz kierownicy
betarowskich grup. Organizacja jest kierowana przez sztab znajdujàcy si´ w Wilnie. W
jego sk∏ad wchodzi 17 ludzi:

AMPER Abram – naczelnik sztabu, 26 lat, pochodzi z miasta W∏odzimierz

(U[kraiƒska] S[ocjalistyczna] R[epublika] S[owiecka]), mieszka z Wilnie na ulicy
Dobroczynnej nr 8 m.13.

FRYDMAN Natan – 25-30 lat, zast´pca Ampera, pochodzi z miasta Lipsk Obwodu

Bia∏ostockiego, mieszka w Wilnie na ulicy Teatralnej 8 m. 9.

RUBINOWICZ Berko – urodzony w Lidzie, skàd po wkroczeniu Armii Czerwonej

wyemigrowa∏ na Litw´. By∏y cz∏onek w∏adz lidzkiego “Betaru”.

STAREC [STARZEC?] Szmulek – rodem z Równego, ostatnie 3 lata mieszka∏ w

Lidzie a po wkroczeniu Armii Czerwonej wyemigrowa∏ na Litw´.

ORGINEL – naczelnik oddzia∏u szkolenia wojskowego, jego rodzice mieszkajà w

Bia∏ymstoku przy ulicy Krakowskiej 11.

ORGINEL Morduch – brat poprzednio wymienionego.
RUBINOWICZ Tanchum – urodzony w Baranowiczach
Rubinowicz Ajzyk – dane jak wy˝ej
DAREWSKI Mojsiej – dane jak wy˝ej
KAROLICKI Judel – dane jak wy˝ej
AJNBINDER Boruch – urodzony w ¸ucku
AJNBINDER – urodzony w Piƒsku
GLAJNBERMAN – urodzony w Piƒsku
BOJKO Lejba – urodzony w ¸okaczach (Zach. Ukr.)
ZUBARMAN Bencjon – urodzony w Goruchowie (Zach Ukr.)
SZTILMAN ANSZEL
ORLIA¡SKI [ORLA¡SKI?]
CK „Betar” i sztab „Irgun Cwai Lueumi” nawiàzujà nielegalne kontakty z

organizacjami „BETAR”, które pozosta∏y w zachodnich obwodach USRS i B[ia∏oruskiej]
S[ocjalistycznej] R[epubliki] S[owieckiej]. Dlatego organizowane sà nielegalne punkty
przerzutowe na sowiecko-litewskiej granicy, sto∏ówki dla przybywajàcych do Wilna z
ZSRS, rozsy∏ani sà emisariusze po miastach po∏o˝onych w zachodnich okr´gach
Ukrainy i Bia∏orusi.

UstaliliÊmy, ˝e na terytorium ZSRS przyby∏o 5 emisariuszy: GORDON Bencion,

RABINOWICZ Tanchum, KAWER Motel, KAROLICKI Judel i Darewski Mojsiej. Z pieriecis-
lienych osób – cz∏onkowie wileƒskiego sztabu, emisariusze KAROLICKI Judel i
Darwski Mojsiej, a tak˝e KAWER Motel zostali przez nas aresztowani przy próbie
przekroczenia granicy.

333

odwrotnA stronA medalU

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 333

Wileƒski sztab „Irgun Cwai Leumi” przejawia stwierdzonà dzia∏alnoÊç

antysowieckà. Na podstawie danych agenturalnych przypuszczamy, ˝e z Wilna prz-
erzucane sà ulotki do zachodnich obwodów Ukrainy i Bia∏orusi.

Z polecenia wileƒskiego sztabu, przes∏anego przez emisariuszy KAROLICKIEGO

i DAREWSKIEGO, w mieÊcie stworzono sztab „Irgun Cwai Leumi” sk∏adajàcy si´ z 5 osób.:
GRUEL Sza∏owicz, 1922 rok urodzenia, syn lekarza, uczeƒ 9 klasy gimnazjum i by∏y
cz∏onek wileƒskiej korporacji gimnazjalistów.
RUBINSZTEJN Rubin Szlemowicz, 1920 rok urodzenia.
FORMAN Grigorij – syn g∏ównego in˝yniera fabryki „Ardal”, by∏y cz∏onek wileƒskiej
korporacji gimnazjalistów.
RUBINOWICZ Henach.
RUBINOWICZ Sara – siostra RUBINOWICZ Berka, siostra cz∏onka sztabu “Irgun Cwai
Leumi” w Wilnie.

Ca∏y sk∏ad lidzkiego sztabu zosta∏ przez nas aresztowany. Âledztwo b´dzie

prowadzone przez NKWD BSRS w celu wyjaÊnienia:

zwiàzków „Beataru” i „Irgun Cwai Leumi” z wywiadem angielskim;
zwiàzków z polskimi organizacjami powstaƒczymi;
antysowieckich ustaleƒ ze strony CK „Betar” i sztabu wileƒskiego;
wszystkich punktów przerzutowych na sowiecko-litewskiej granicy;
wszystkich organizacji „Betar” i „Irgun Cwai Leumi” znajdujàcych si´

na terenie zachodnich terytoriów BSRS i USRS.

z zadaniem wykrycia i przej´cia broni posiadanej przez organizacj´

„Betar” i przewidywanych transportów ulotek.
W tym kierunku b´dzie wykorzystana pozyskana w „Betarze” agentura. Âledzt-

wo wykorzystamy dla pozyskania cennej agentury, którà mo˝na b´dzie wykorzystaç w
pracy zagranicà.

LUDOWY KOMISARZ SPRAW WEWN¢TRZNYCH

BIA¸ORUSKIEJ SRS

/¸. CANAWA/

NARB, fond 4, opis 21, die∏o 2076, list 169-174.

Dokument nr 5

Miƒsk, 1 lipca 1940 r. Informacja specjalna Ludowego Komisarza Spraw

Wewn´trznych BSRS dla sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bol-
szewików) Bia∏orusi w sprawie cz∏onków polskiej organizacji kombatanckiej.

ÂCISLE TAJNE

DO SEKRETARZA CK KP(b) BIA¸ORUSI

Towarzysza PONOMARIENKO

Miƒsk

I N F O R M A C J A S P E C J A L N A

W by∏ej Polsce dzia∏a∏ tak zwany „Zwiàzek kombatantów”, w sk∏ad którego

wchodzili byli ochotnicy polskiej armii, którzy odznaczyli si´ w walkach w latach
1919-1920 w wojnie przeciwko Zwiàzkowi Sowieckiemu. Organizacjà ta kierowa∏ znany
pi∏sudczykowski genera∏ GÓRECKI.

16

W Bia∏ymstoku polskà sekcjà zwiàzku dowodzi∏ by∏y kapitan polskiej armii

adwokat REJNARD, który obecnie znajduje si´ zagranicà, a ˝ydowskà sekcjà – major
polskiej armii ROBERT Stanis∏aw, który otrzyma∏ wiele odznaczeƒ od by∏ego pol-

334

Glauk

opis

nr

2/3-2005

Kresy 1939-1941

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 334

skiego rzàdu za wojn´ przeciwko w∏adzy sowieckiej w latach 1919-1920. Z armii zosta∏
zdemobilizowany w 1925 r., a potem pracowa∏ jako lekarz.

Dzia∏alnoÊç zwiàzku by∏a nakierowana na podtrzymywaniu patriotycznego

ducha wÊród by∏ych ochotników polskiej armii, jego cz∏onkowie nosili wojskowe
mundury, wychwalali istniejàcy [w przedwojennej Polsce] faszystowski ustrój,
prowadzili antysowieckà propagand´ i walk´ z ruchem rewolucyjnym.

W obecnej chwili ustalono nast´pujàcych cz∏onków zwiàzku, którzy przebywa-

jà w Bia∏ymstoku:

PRI¸UCKI [PRZY¸UCKI] Nuchman. Do 1914 r. przebywa∏ w Palestynie. Aktywny

syjonista. W 1919 r. ochotniczo wstàpi∏ do polskiej armii i by∏ odznaczony za udzia∏
w wojnie polsko-sowieckiej,

KAP¸AM Abram. W 1919 roku ochotniczo wstàpi∏ do polskiego wojska, s∏u˝y∏ w

stopniu kapitana, nast´pnie zosta∏ mianowany starszym ordynatorem szpitala
wojskowego w Bia∏ymstoku. Obecnie pracuje jako lekarz szpitala zakaênego.

˚EMILSKI Maksymilian – oficer armii austriackiej, w polskim wojsku s∏u˝y∏

w stopniu kapitana Uczestniczy∏ w wojnie przeciwko Zwiàzkowi Sowieckiemu, po wojnie
otrzyma∏ stopieƒ majora i zosta∏ mianowany prokuratorem wojskowym we Lwowie. W
latach 1930-1933 ˚EMILSKI by∏ wiceburmistrzem Bia∏egostoku, a w ostatnim czasie
przewodniczàcym Zwiàzku Kombatantów. Obecnie wyjecha∏ z Bia∏egostoku w g∏àb ZSRS,
miejsce pobytu na razie nieustalone.

ROBERT Stanis∏aw. W polskiej armii s∏u˝y∏ w latach 1919-1920 w stopniu majo-

ra, odznaczony za walki na froncie polsko-sowieckim. Przez ostatnie dwa lata by∏
przewodniczàcym Zwiàzku Kombatantów, a obecnie pracuje jako g∏ówny lekarz
Czerwonego Krzy˝a.

KAP¸AN Owadia. Ochotnik polskich Legionów, gdzie by∏ lekarzem sztabowym,

wyró˝ni∏ si´, za co otrzyma∏ krzy˝ bojowy, by∏ osobistym przyjacielem
KOÂCIA¸KOWSKIEGO.

17

Obecnie jest g∏ównym lekarzem szpitala miejskiego.

KWIATOWICZ Mojsiej (Moniek). S∏u˝y∏ w szkole dla podchorà˝ych, uczestniczy∏

w wojnie przeciwko Zwiàzkowi Sowieckiemu w latach 1919-1920. By∏ ranny i odznaczony.
W 1928 roku organizowa∏ „Zwiàzek ˚ydowskich Inwalidów Wojennych”, gdzie do 1938
roku by∏ przewodniczàcym. JednoczeÊnie przewodniczy∏ zwiàzkowi drobnych kupców i
by∏ cz∏onkiem paƒstwowej komisji podatkowej.

KIERSZMAN Josif. Lekarz, w 1918 roku przerwa∏ nauk´ na Uniwersytecie

Warszawskim i ochotniczo wstàpi∏ do polskiego wojska. Walczy∏ przeciwko Zwiàzkowi
Sowieckiemu na froncie ukraiƒskim, gdzie odznaczy∏ si´ i otrzyma∏ rang´ „pod-
chorà˝ego-sanitariusza”.

18

ZEBIN Henryk. Aktywny cz∏onek PPS, w 1920 roku wstàpi∏ ochotniczo do pol-

skiej armii, by∏ na polsko-sowieckim froncie. Po wojnie by∏ dyrektorem zwiàzku fab-
rykantów i przemys∏owców.

KRY¡SKI Leon. W polskiej armii s∏u˝y∏ w stopniu kapitana, aktywny dzia∏acz

zwiàzku kombatantów, przewodniczàcy sàdu kole˝eƒskiego.

WAJNER Linochim. Cz∏onek PPS, by∏ cz∏onkiem komitetu, w 1904 roku wchodzi∏

w sk∏ad ˝ydowskiej organizacji PPS w Warszawie, z polecenia partii pracowa∏ w ¸odzi
i w Wilnie: organizowa∏ partyjne drukarnie, by∏ cz∏onkiem komitetu redakcyjnego
PPS-wskich gazet. By∏ blisko z by∏ym ministrem KOÂCIA¸KOWSKIM. Dosta∏ od pol-
skiego rzàdu „Krzy˝ Niepodleg∏oÊci”.

GO¸UB Mordche. Cz∏onek PPS, d∏ugo pracowa∏ jako funkcjonariusz partyjny w

¸odzi, Równem, Suwa∏kach i innych miastach, aktywny cz∏onek Zwiàzku Kombatantów.

335

odwrotnA stronA medalU

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 335

WRISZMAN. Ochotnik polskiej armii, aktywny cz∏onek Zwiàzku Kombatantów, obecnie
pracuje jako lekarz.

Z materia∏ów uzyskanych od agentury widaç, ˝e cz∏onkowie Zwiàzku

Kombatantów obecnie zaj´li postaw´ wyczekujàcà, obserwujàc przebieg wojny na
Zachodzie.

Kontynuujemy prac´ nakierowana na wykrycie innych cz∏onków zwiàzku.

Posiadamy agentur´ ukierunkowanà na rozpracowanie wspomnianych wy˝ej osób, jed-
noczeÊnie typujemy kandydatury do werbunku poÊród cz∏onków zwiàzku.

Podj´liÊmy wszelkie kroki w celu odszukania by∏ego przewodniczàcego

Zwiàzku Kombatantów, ˚EMILSKIEGO Maksymiliana, który wyjecha∏ z Bia∏egostoku w
g∏àb ZSRS.

LUDOWY KOMISARZ SPRAW WEWN¢TRZNYCH

BIA¸ORUSKIEJ SRS

/¸. CANAWA/

[podpis odr´czny]

NARB, fond 4, opis 21, die∏o 2077, list 191-195.

Dokument nr 6

Miƒsk, 19 lipca 1940 r. Meldunek specjalny Ludowego Komisarza Spraw

Wewn´trznych BSRS dla sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bol-
szewików) Bia∏orusi w sprawie nielegalnej dzia∏alnoÊci cz∏onków „Haszomer Hacair”.

ÂCISLE TAJNE

DO SEKRETARZA CK KP (b) BIA¸ORUSI

Tow.[arzysza] PONOMARIENKO
m.[iasto]. Miƒsk

I N F O R M A C J A S P E C J A L N A

29-go maja 1940 roku ko∏o miasteczka Lintupy w Obwodzie Wileƒskim (10 km od

sowiecko-litewskiej granicy) przewodniczàcy miejscowego ko∏chozu zatrzyma∏ niez-
nanà osob´, który poda∏ si´ za BORENSZTEJNA Abrama-Izraela Ickowicza. Przy zatrzy-
manym znaleziono druki, w j´zyku ˝ydowskim i hebrajskim, zaszyte w ró˝nych miejscach
ubrania.

Zatrzymany, a nast´pnie aresztowany BORENSZTEJN, okaza∏ si´ byç kurierem

wileƒskiego centrum kontrrewolucyjnej, syjonistycznej organizacji. W czasie
przes∏uchania powiedzia∏:

W czasie wojny-polsko-niemieckiej uciek∏ z Warszawy, i jako „bie˝eniec”

zatrzyma∏ si´ na pobyt w Bia∏ymstoku, gdzie zwiàza∏ si´ z sekretarzem CK kontrre-
wolucyjnej syjonistycznej organizacji „Haszomer-Hacair” – KAP¸ANEM Josifem, z
którym w sprawach organizacji syjonistycznej mia∏ spotkania w Bia∏ymstoku, Grodnie
i Lidzie.

20 grudnia 1939 roku, przy wspó∏udziale udziale KAP¸ANA Josifa [BOREN-

SZTEJN] zosta∏ nielegalnie przerzucony przez sowiecko-litewskà granic´ do Wilna, do
pracy w syjonistycznej organizacji organizujàcej emigracj´ do Palestyny.

26 maja 1940 roku od kierownika wileƒskiego centrum syjonistycznego znanego

w organizacji pod pseudonimem „MORDCHA” otrzyma∏ zadanie nielegalnego przedosta-
nia si´ przez litewsko-sowieckà granic´ w celu nawiàzania ∏àcznoÊci z sekretarzem

336

Glauk

opis

nr

2/3-2005

Kresy 1939-1941

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 336

CK „Haszomer Hacair” b. Polski – KAP¸ANEM Josifem, mieszkajàcym na nielegalnej
stopie w Lidzie i przekazania mu dyrektyw kontrrewolucyjnego, syjonistycznego cen-
trum, w których charakteryzuje si´ stan ruchu syjonistycznego w Europie i zawarte
praktyczne polecenia dotyczàce pracy kontrrewolucyjnego syjonistycznego podziemia
w zachodnich Obwodach BSRS i USRS.

Otrzymujàc od „Mordcha” opisane wy˝ej dokumenty, BORENSZTEJN A. I. w Rejonie

Âwi´ciaƒskim Obwodu Wileƒskiego, nielegalnie przekroczy∏ granic´.

Dyrektywy od syjonistycznego centrum w Wilnie nie zosta∏y przekazane

KAP¸ANOWI, poniewa˝ podczas przekraczania granicy zosta∏y one ukryte pod mostem
kolejowym w Lintupach. Po spotkaniu z KAP¸ANEM uda∏ si´ po nie, ale w czasie drogi
powrotnej zosta∏ aresztowany.

Z przet∏umaczonych dokumentów znalezionych u BORENSZTEJNA A. I. wynika, ˝e

w Wilnie skupi∏o si´ ok. 2 tys. Cz∏onków ró˝nych syjonistycznych organizacji z b.
Polski. Stworzono „Halucowe” centrum, które w styczniu 1940 r. zwo∏a∏ narad´.

Na zebraniu mówiono o koniecznoÊci zachowania za wszelkà cen´ ruchu syjon-

istycznego na terenie ZSRS.

¸àcznoÊç mi´dzy Wilnem – centrum syjonistycznej organizacji i zachodnimi

obwodami BSRS prowadzi si´ poprzez narocznych, którzy informujà o po∏o˝eniu ruchu
syjonistycznego nie tylko w Wilnie, ale i w innych krajach, w tym tak˝e w Palestynie.

Dla dzia∏alnoÊci kontrrewolucyjnej przewiduje si´ w najbli˝szym czasie

wys∏aç KAP¸ANA Josifa 20 tys. rubli na dzia∏alnoÊç.

Kierownictwo ruchu syjonistycznego przystàpi∏o do rozmów ze wszystkimi kra-

jami kapitalistycznymi w sprawie przysz∏oÊci ˚ydów. W rezultacie rozmów z „polskim
rzàdem na francuskiej emigracji”, ci ostatni przyznali pe∏ne prawa dla ˚ydów w licz-
bie nie wi´cej ni˝ 3% [

ludnoÊci kraju]. Dla pozosta∏ych zaproponowano plan ewakuacji do

Obwodu Odeskiego, „który b´dzie znajdowa∏ si´ pod protektoratem Polski”.

W Palestynie debatuje si´ na temat utworzenia specjalnego legionu w celu

realizacji pomys∏u angielskiego rzàdu.

19

WÊród dokumentów przej´to tak˝e kod szyfrowy dla korespondencji mi´dzy cen-

trum syjonistycznych organizacji w Wilnie a KAP¸ANEM Josifem.

W celu odnalezienia znajdujàcego si´ na nielegalnej stopie sekretarza KC

syjonistycznej organizacji „Haszomer-Hacair” – KAP¸ANA Josifa, Oddzia∏ Miejski
NKWD w Lidzie aresztowa∏ w∏aÊciciela konspiracyjnego mieszkania na ulicy
Ma∏odworskiej [?] – SZKLAR Rywan-Morduchowicz i jego ˝on´ SZKLAR Dina Abramowna.
W lokalu urzàdzono zasadzk´, która na razie nie da∏a ˝adnych rezultatów.

W czasie przes∏uchaƒ aresztowanych SZKLAR ustalono, ˝e KAP¸AN Josif, pomi-

mo posiadania tego mieszkania konspiracyjnego, posiada∏ jeszcze dwa lokale: na ulicy
˚elaznej 7 w mieszkaniu SO¸OWIEJCZYK Doba i na ulicy Leninowskiej 37 (w∏aÊcicieli
mieszkania ustala si´).

KAP¸AN Josif mieszka∏ na tych kwaterach do czerwca z powodu wysiedlania

„bie˝eƒców” ze 100 km strefy przygranicznej, potem wyjecha∏ do Lwowa.

Razem z KAP¸ANEM Josifem mieszkali cz∏onkowie KC „Haszomer Hacair” –

BARKAS Edik, SZWARC Szendel i Oskar. Wszyscy mieli jakoby wyjechaç z Lidy razem z
KAP¸ANEM.

Ze s∏ów córki, w∏aÊcicielki konspiracyjnej kwatery na ˚elaznej 7 –

SO¸OWIEJCZYK Diny, ona spotka∏a KAP¸ANA Josifa na ulicy Lidy. W czasie oczekiwa-
nia na pociàg do Lwowa, dokàd on zamierza∏ wyjechaç, pokaza∏ jej bilet kolejowy przez
Grodno do Lwowa.

337

odwrotnA stronA medalU

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 337

Âledztwo ukierunkowujemy na wykrycie wszystkich cz∏onków syjonistycznej

organizacji.

ZA¸ÑCZNIKI: Kopie przechwyconych dokumentów w przek∏adzie.

LUDOWY KOMISARZ SPRAW WEWN¢TRZNYCH

BIA¸ORUSKIEJ SRS

/CANAWA/

[podpis odr´czny]

NARB, fond 4, opis 21, die∏o 2078, list 65-70.

Przypisy

1. Powy˝sze dokumenty zosta∏y odnalezione przez autora w ramach programu badawczego zrealizowanego
przy pomocy finansowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (obowiàzkowa formu∏a prawna).
2. Zob.: kwestia brytyjsko-polskich planów uczynienia z Odessy polskiego protektoratu (dokument 6), treÊç
wypowiedzi dzia∏acza „Bundu” (dokument 2), czy opis zbiórki charytatywnej organizowanej przez rabinów
tylko po to, by napiç si´ wódki (dokument 3).
3. Pantielejmon Kondratowicz Ponomarienko (1902-1984). Jeden z bliskich wspó∏pracowników Stalina, w
latach 1938-1947 pierwszy sekretarz KC KP(b) Bia∏orusi. Po ataku Niemiec na ZSRS szef Bia∏oruskiego
Sztabu Partyzanckiego. Jeden z g∏ównych odpowiedzialnych za sowieckie zbrodnie na Kresach w latach
1939-1941, póêniej m.in. wydawa∏ sowieckiej partyzantce polecenia niszczenia wszelkimi sposobami
(w∏àcznie z morderstwami i denuncjacjami do Niemców) polskiego podziemia niepodleg∏oÊciowego. Po
wojnie m.in. dyplomata w PRL i wyk∏adowca w Instytucie Nauk przy KC KPZS.
4. UGB – Zarzàd Bezpieczeƒstwa Paƒstwowego.
5. Pomini´te fragmenty dotyczà spraw operacyjnych prowadzonych na inne, g∏ównie polskie Êrodowiska
polityczne.
6. ¸awrientij Fomicz Canawa (prawdz. D˝and˝gowa) 1900-1955. Major Bezpieczeƒstwa Paƒstwowego, w
latach 1938-1941 Ludowy Komisarz Spraw Wewn´trznych Bia∏orusi. Jeden z najbli˝szych wspó∏pracown-
ików Berii i g∏ównych realizatorów sowieckiej polityki na Kresach Wschodnich. Aresztowany po likwidacji
Berii, zmar∏ w wi´zieniu.
7. Pomini´te fragmenty dotyczà spraw operacyjnych prowadzonych na inne Êrodowiska polityczne.
8. Sowiecki eufemizm oznaczajàcy pro-stalinowskich komunistów.
9. Prawdopodobnie chodzi o jeden z spó∏dzielni, w których Sowieci skupiali drobnych rzemieÊlników.
10. ˚ydowska organizacja narodowo-radykalna. Patrz: Piotr Gontarczyk, „Notatka z archiwum
Ministerstwa Spraw Zagranicznych w sprawie ˝ydowskiej organizacji narodowo-radykalnej „Brith
Trumpeldor” (1936 r.).”
11. Patrz wy˝ej: „Notatka z archiwum MSZ”.
12. Informacja nieprawdziwa. Patrz wy˝ej „Notatka z archiwum MSZ.”
13. Menachem Begin (1913-1992), polityk ˝ydowski i izraelski. Przed wybuchem wojny przywódca „Brith
Trumpeldor” w Polsce. Aresztowany po ponownym wkroczeniu Sowietów do Wilna, uwi´ziony i depor-
towany na Syberi´. W armii gen. W∏adys∏awa Andersa od 1942 r. W Palestynie zdezerterowa∏ z Wojska
Polskiego i objà∏ kierownictwo ˝ydowskiej, tajnej organizacji zbrojnej „Irgun Cwai Leumi”. Dzia∏acz praw-
icy, premier Izraela, laureat pokojowej nagrody Nobla.
14. American Jewish Joint Distribution Committee – „Joint”. Organizacja charytatywna powsta∏a w 1914
r. wspierajàca ludnoÊç ˝ydowskà na ca∏ym Êwiecie. Zwiàzana z ruchem syjonistycznym, finansowana
g∏ównie przez finansjer´ ˝ydowskà w USA.
15. „Irgun Cwai Leumi” – ˝ydowska, tajna organizacja zbrojna. Powsta∏a na poczàtku lat trzydziestych na
skutek roz∏amu w bardziej umiarkowanej politycznie, innej ˝ydowskiej tajnej organizacji zbrojnej –
„Haganie”. Zwiàzany z syonistami-rewizjonistami. „Irgun” by∏ szkolony i zaopatrywany przez Wojsko

338

Glauk

opis

nr

2/3-2005

Kresy 1939-1941

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 338