Polityka Społeczna

Dr Grażyna Sordyl

Polityka społeczna jako działanie praktyczne i
zagadnienie teoretyczne

Podejście teoretyczne – polityka społeczna jest
dyscypliną nauk teleologicznych (celowościowych),
która ma uzasadniać, wyjaśniać i usprawniać czyli
racjonalizować działalność praktyczną, czyli politykę
w znaczeniu praktycznym

W znaczeniu praktycznym polityka społeczna jest
wpływaniem na rozwój społeczny

Polityka społeczna jakom nauka
teleologiczna

Polityka społeczna jest nauką praktyczną.

Nauki praktyczne – wykorzystują dorobek nauki dla
przekształcania świata w imię godnych tego celów
(pytania charakterystyczne: „Co robić, by przeprowadzić
zmianę w jakiejś dziedzinie życia społecznego).

Polityka społeczna wykorzystuje narzędzia badawcze i
korzysta

z

innych

dyscyplin

naukowych

(prawo,

psychologia,

pedagogika,

socjologia,

ekonomia)

–

cechuje ją interdyscyplinarność.

Polityka społeczna jako dziedzina nauki

Dawid Gil (szerokie podejście do problemu

polityki

społecznej

–

teoria dostępności zasobów)
Głównym przedmiotem zainteresowania polityki społecznej jest teoria
dostępności zasobów umożliwiających zachowanie ludzi przy życiu i
poprawę jego jakości.

Richard Titmuss (alokacja zasobów w celu zaspokojenia określonych
potrzeb społecznych).

Polityka

społeczna

obejmuje

badania

nad

zakresem

potrzeb

społecznych i funkcjonowania określonego rodzaju organizacji ludzkiej,
działającej w warunkach niedoboru. Organizację tego rodzaju nazywa
się zwyczajowo systemem usług publicznych lub systemem socjalnym i
ma on na celu zaspokojenie tych potrzeb. Ten obszar życia
społecznego leży poza zakresem lub na obrzeżach tzw. wolnego rynku,
mechanizmu cenowego i wymogów rentowności.

Definicja i cele polityki społecznej

Przedmiotem polityki społecznej jest dobro warstwy pracy

najemnej w ogóle, a w szczególności pracy fizycznej, lub inaczej,

określenie

właściwego

stosunku

między

pracodawcami

i

pracobiorcami... polityka społeczna tym się różni od opieki

społecznej, że ma do czynienia z masą, a nie z jednostkami,

przede

wszystkim

ze

zjawiskami

pracy

i

pojęciem

sprawiedliwości,

a

nie

ze

zjawiskiem

ludzkiego

życia,

miłosierdzia i litości oraz, że częściej posługiwać się może

przymusem.

A. Szymański 1925 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Celem polityki społecznej jest odnoszenie dobrobytu

warstw

pracujących

przy

umiarkowanej

demokratyzacji stosunków społecznych oraz rozwoju

ustawodawstwa socjalnego.

W. Zawadzki 1927 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Naczelnym zadaniem polityki społecznej, podobnie jak wszelkiej
polityki, jest postęp ogólnego dobrobytu. Służyć ona chce temu
celowi, podnosząc dobrobyt [dalej także: poziom moralny i
umysłowy]

szerokich

mas

pracujących,

przede

wszystkim

pracowników zależnych... Dokonuje się to za pośrednictwem
reform... Reformy społeczne... żłobić muszą sobie drogę w
poglądach

i

urabiać

moralność

społeczeństwa,

aby

były

umiejętnie stosowane i wykonywane... Podmiotem, który te
reformy nakazuje i nadzoruje ich wykonanie... jest państwo...
Polityka społeczna stwarza normy pracy i bytu dla pracowników
żyjących w danym okresie czasu. Nie powinna wszakże
zapominać o prawach dziedziczności

Z. Daszyńska-Golińska 1933 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Polityka

społeczna

jest

to

więc

naukowo

usystematyzowany zbiór wskazówek, jak usuwać a
choćby łagodzić niesprawiedliwości i szkody płynące
dla jednostki i społeczeństwa z ustroju pracy
najemnej,

oraz

jak

przeciwdziałać

dalszemu

narastaniu tych niesprawiedliwości i powstawaniu
nowych szkód

.

S. Rychliński 1938 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Celem

polityki

społecznej

i

planowania

społecznego

jest

zapewnienie

-

w

drodze

bezpośredniego

kształtowania

i

pośredniego

oddziaływania

wszechstronności

postępu

społecznego, powszechności i równego dostępu do świadczeń
socjalnych oraz stopniowania i optymalizacji tempa pożądanych
zmian społecznych, Polityka społeczna i programowanie rozwoju
społecznego to działalność państwa (i określonych organizacji),
mająca

na

celu

najbardziej

efektywne

użycie

środków

materialnych

dla

podniesienia

poziomu

życia

ludności

i

rozbudowy urządzeń socjalnych, z finalnym założeniem stałego
polepszania i korzystnych przemian w zakresie wszechstronnego
zaspokojenia potrzeb indywidualnych i społecznych

K Secomski 1967 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Polityka społeczna (zwana też polityką socjalną) to działalność
państwa i innych podmiotów, kształtująca warunki pracy i bytu
(warunki życia) ludności. Charakter, zakres, cele i metody polityki
społecznej zależą od ustroju politycznego i poziomu rozwoju sił
wytwórczych kraju, Obecnie w praktyce dydaktycznej naszą
politykę społeczną definiuje się jako celową działalność państwa i
innych podmiotów w dziedzinie kształtowania warunków życia
ludności

i

stosunków

międzyludzkich,

zmierzającą

do

optymalnego zaspokojenie potrzeb ludzkich zgodnie z zasadami
socjalistycznego

systemu

wartości,

uwzględniających

współzależność między postępem społecznym a wzrostem
gospodarczym". "Polityka społeczna jako ta sfera działania
państwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, która
zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz
stosunków

międzyludzkich

(zwłaszcza

w

środowisku

zamieszkania i pracy)

A.Rajkiewicz 1975, 1998

Definicja i cele polityki społecznej

Polityka

społeczna

to

działalność

państwa

i

organizacji społecznych w dziedzinie kształtowania
warunków życia i pracy zmierzająca do optymalnego
zaspokojenia indywidualnych i społecznych potrzeb
ludności,

oparta

na

zasadzie

socjalistycznego

egalitaryzmu

[marksistowska

zasada

podziału

według ilości i jakości pracy]

J. Rosner 1979 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Przez politykę społeczną rozumie się celowe oddziaływanie państwa,
związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ
stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i
pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych
oraz podnoszenia kultury życia ... Zmierza ona [koncepcja polityki
społecznej jako pewnej całości] do objęcia wspólną nazwą tych
wszystkich zakresów działania, których bezpośrednim celem jest
zaspokajanie ważnych potrzeb szerokich warstw ludności ... Za
podstawowy cel socjalistycznej polityki społecznej należy uznać ...
zaspokajanie potrzeb ludzkich w tym szerokim zakresie, który decyduje
o prosperowaniu jednostek, a przez to o prawidłowym rozwoju całego
społeczeństwa,... główne środki działania polityki społecznej obejmują:
1) Kształtowanie dochodów ludności poprzez kontrolowanie dochodów
z pracy... oraz udostępnianie świadczeń pieniężnych... 2)Udostępnianie
świadczeń rzeczowych... 3) Organizowanie usług... 4) Rozbudowę
urządzeń służących zaspokajaniu potrzeb całych zespołów ludzkich...
5) Organizowanie współżycia i samorządnych form działalności...

W. Szubert 1979, 1989

Definicja i cele polityki społecznej

W ujęciu najszerszym rozumie się politykę społeczną jako umiejętność wyboru
podstawowych celów rozwoju społecznego na bliższą i dalszą metę i ustalenia
zgodnie z nimi kryteriów oceny bieżącej działalności publicznej. W węższych
ujęciach polityka społeczna rozumiana jest jako działalność bezpośrednio
organizująca poprawę warunków pracy i życia, lub też, jako sztuka regulowania
stosunków społecznych w mniejszej i szerszej skali, Główną troską polityki
społecznej było zawsze łagodzenie upośledzeń i napięć, wywoływanych przez
funkcjonowanie mechanizmów ekonomicznych. Dzisiaj akcent przesuwa się na
szeroko

pojętą

profilaktykę,

na

szukanie

możliwości

usuwania

źródeł

istniejących problemów społecznych i zapobieganie powstawaniu nowych. ...
polityki

społecznej

rozumianej

jako

celowe

organizowanie

postępu

społecznego..., Jako podstawowe zadanie polityki społecznej przyjmuje się
zwykle w Polsce kształtowanie takich warunków życia zbiorowego, które
sprzyjałyby w sposób możliwie optymalny realizacji trzech współzależnych
celów społecznych: [1] powszechności dobrobytu pojętego szeroko, a nie tylko
konsumpcyjnie, [2] rozwojowi i racjonalnemu spożytkowaniu społecznego
zasobu zdolności i umiejętności, [3] takim formom współżycia, które dając pole
do ekspresji dążeń indywidualnych ograniczają zarazem możliwość ich
realizowania kosztem innych jednostek i zbiorowości.

J. Danecki 1980 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Definicja współczesnej polityki społecznej jako zajmującej się
sterowaniem budową struktury społecznej socjalizmu”, przy
czym budowa socjalistycznej struktury społecznej oznacza w
obecnych warunkach... celową działalność państwa i innych
podmiotów społecznych zmierzającą do wywołania pożądanych
zmian struktury społecznej... ogólnie określonych przez ideologię
marksistowsko-leninowską,

ale

realizowanych

stopniowo

i

kompleksowo przez planowy rozwój gospodarki narodowej i
kształtowanie socjalistycznej nadbudowy, a ... sterowanie jest
wywoływaniem pożądanych zmian struktury.

M. Olędzki 1981

Definicja i cele polityki społecznej

"

Polityka społeczna powstała jako metoda i teoria przezwyciężania niedostatku,

jako szukanie sprawiedliwości w społeczeństwie i zapewnienie warunków życia
we względnym dobrobycie wszystkim obywatelom państwa bez względu na ich
pozycję w społeczeństwie, poziom wykształcenia i wykonywany zawód. Była
więc przede wszystkim działaniem na rzecz klas ekonomicznie słabszych, była
dążeniem do stworzenia możliwości zaspokajania potrzeb, bez kwalifikowania
tych potrzeb... bez wdawania się w rozróżnianie potrzeb rzeczywistych i
pozornych. Zajmując się raczej klasami upośledzonymi miała do czynienia
przede wszystkim z niezaspokojonymi potrzebami rzeczywistymi. Jej głównym
zamierzeniem było rozwijać potrzeby rzeczywiste i stwarzać warunki ich
zaspokajania... Proponowana tutaj koncepcja polityki społecznej... [która]
zajmuje się sprawami bytowymi, konsumpcją wszystkich klas społecznych i
zmierza przede wszystkim do regulowania procesu rozwoju potrzeb. Jest to
zagadnienie podstawowe, a zadanie polega na tym, aby rozwój potrzeb
utrzymać

na

poziomie

potrzeb

rzeczywistych,

rozsądnie

ograniczać

powstawanie potrzeb otoczkowych i nie dopuszczać do rozwoju potrzeb
pozornych... Polityka społeczna zmierzająca do kierowania procesem rozwoju
potrzeb jest więc polityką społeczeństw o zaawansowanych gospodarkach, w
których istnieją obiektywne możliwości zaspokajania potrzeb rzeczywistych i
życia godnego w umiarkowanym dobrobycie... Zadaniem polityki społecznej i
gospodarczej chcącej kierować rozwojem potrzeb będzie więc tworzenie stylu
życia, sposobu życia, akceptowanego na podstawie wiedzy o życiu uzyskanej w
systemie oświatowym... w systemie kształcenia ustawicznego...„

J. Szczepański 1981

Definicja i cele polityki społecznej

Polityka społeczna jako działalność praktyczna... stanowi... szeroki
zespół celowych i planowych działań państwa socjalistycznego i jego
organów

władzy...

oraz

organów

administracji

państwowej...,

organizacji społecznych i zawodowych, instytucji wyspecjalizowanych w
świadczeniach określonych usług społecznych oraz zakładów pracy
zmierzających do: systematycznej poprawy warunków bytu i pracy
społeczeństwa, usuwania i łagodzenia występujących nierówności
społecznych, kształtowania prawidłowych stosunków międzyludzkich w
życiu

społecznym, a także eliminowania

źródeł

powstawania

i

przeciwdziałania

przejawom

patologii

społecznej,

przy

użyciu

dostępnych

środków

materialnych

i

instrumentów

społecznych,

optymalnie wykorzystanych i zastosowanych zgodnie z socjalistycznymi
zasadami współżycia społecznego.

S. Czajka 1986 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Tak ujmowana polityka społeczna... bliska jest koncepcji sterowania
procesami społecznymi... Jej celem praktycznym winno być zatem takie
ułożenie

warunków życia

i pracy, w których człowiek mógłby

harmonijnie realizować swoje osobiste cele i znajdować motywację do
pracy na rzecz społeczeństwa. Polityka socjalna, skoncentrowana na
rozdzielaniu świadczeń społecznych i dóbr nie jest w stanie tych celów
zrealizować... W przeciwieństwie do tego cechą charakterystyczną
szeroko pojętej polityki społecznej jest jej integratywny charakter,
wyrażający się w takim sterowaniu procesami społecznymi, które
zapewnia sprawne funkcjonowanie całych zbiorowości i przebieg
procesów gospodarczych oraz określa jasno miejsce i rolę jednostki w
społeczności,

stwarza

podstawy

jej

harmonijnego

rozwoju

psychospołecznego, co zapobiega zjawiskom dezintegracji i napięciom
społecznym.

I. Sieńko 1986 r.

Definicja i cele polityki społecznej

"Pojęcie polityki społecznej można starać się sprecyzować określając
przedmiot, cele, środki i podmioty polityki społecznej... jej naczelne
zadanie... obrona człowieka przed niezaspokojeniem jego potrzeb,
początkowo najbardziej elementarnych, niezbędnych dla fizycznego
przetrwania, a następnie także potrzeb rozwojowych, co prowadzi w
działalności pewnych instytucji i sił społecznych... do formułowania
coraz bardziej przemyślanych i kompleksowych programów postępu
społecznego... Zasięgiem przedmiotowym polityki społecznej są cztery
wielkie sfery życia, a mianowicie: 1) pracy, 2) dobrobytu, 3) kultury
społecznej i 4) ładu społecznego", "... differentia specifica polityki
społecznej... to, co wpływa znacząco na ewolucję i zaspokojenie
potrzeb, to, co grozi przyjętej koncepcji postępu społecznego lub ją
urealnia. Podmioty polityki społecznej używają środków prawnych,
ekonomicznych,

informacyjnych

i

kadrowych.

Cechą

środków

stosowanych przez politykę społeczną obok nieodpłatnych świadczeń
socjalnych

jest

...

dążność

do

instytucjonalizacji,

formalizacji

i

organizowania warunków życia dla całych zbiorowości", "... polityka
społeczna omalże bez przerwy zmierza do wpływania na ludzkie
zachowania (bo zaspokajanie potrzeb łączy się z reguły z jakimiś
zachowaniami)..."

J. Supińska 1991 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Działania polityki społecznej obejmują dwie
sfery. Sfera socjalna... [-] sfera konsumpcji i
podziału...

promocja

produktywności...

[-]

inwestycje w rozwój człowieka, inwestycje w
kapitał ludzki"

L. Dziewięcka-Bokun, J. Mielecki 1994 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Celowa działalność państwa i innych organizacji w
dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy
ludności oraz stosunków społecznych, mająca na
celu między innymi zapewnienie bezpieczeństwa
socjalnego, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu,
zapewnienie ładu społecznego.

B. Szatur-Jaworska, G. Firlit-Festnak 1994

Definicja i cele polityki społecznej

Przedmiotem

zainteresowania

polityki

społecznej są potrzeby, ich rodzaje, stan i
sposób ich zaspokojenia z punktu widzenia
jej

celu generalnego, jakim jest postęp

społeczny.

B. Kańtoch, B. Szatur-Jworska 1996

Definicja i cele polityki społecznej

Szeroko rozumiana polityka społeczna może być określona jako
nieustanne, zorganizowane i świadome działanie nakierowane na
utrzymywanie względnej równowagi między dwiema wartościami:
wolnością i równością, Polityka społeczna w najbardziej ogólnym
sensie jest procesem redystrybucji dóbr i usług wedle pewnych
normatywnych założeń (zwanych często sprawiedliwością społeczną),
jest to proces wprowadzany przez te siły, które kontrolują priorytety
takiej

redystrybucji,

Polityka

społeczna

rozumiana

jako

proces

redystrybucji jest więc podejmowana w celu korekcji tych procesów
gospodarczych

i

społecznych,

które

naruszają

zespół

wartości

definiowanych jako sprawiedliwość społeczna... Proces redystrybucji
oznacza w istocie realokację dóbr i usług odbywającą się na rzecz
jednych grup społecznych kosztem innych grup społecznych .

E. Wnuk-Lipiński 1996 r.

Definicja i cele polityki społecznej

Nowoczesna

polityka

społeczna

w

praktycznym

wymiarze

dotyczy...

zaspokajania

podstawowych

potrzeb

przez

zaopatrywanie w dobra i usługi, zwłaszcza w dziedzinie
lecznictwa, opieki i pomocy społecznej, edukacji, mieszkalnictwa
i dochodów... kontroli stanu stosunków społecznych opartych na
różnicach statusów: ekonomicznego i socjalnego, jak na przykład
ochrona pracowników i konsumentów, zmniejszanie różnic
między klasami i grupami społecznymi w dochodach i poziomie
edukacji...

zarządzaniem

konfliktami

generowanymi

przez

podsystem społeczny i jego obszar graniczny z podsystemami
politycznym i gospodarczym.

L. Dziewięcka-Bokun 1999

Definicja i cele polityki społecznej

"...

polityka

społeczna

to

działalność

państwa,

samorządu

i

organizacji

pozarządowych,

której

celem

jest

wyrównywanie

drastycznych

różnic

socjalnych między obywatelami, dawanie im
równych szans i asekurowanie ich przed
skutkami ryzyka socjalnego"

J. Auleytner 2000

Definicja i cele polityki społecznej

Polityka

społeczna

jako

"sfera

działań

państwa,

innych

podmiotów

publicznych

oraz

społecznych

organizacji

pozarządowych,

mająca

na

celu

kształtowanie

godnych

warunków

życia

ludności

i

poprawnych

stosunków

międzyludzkich", "Współczesne państwo dźwiga główny ciężar
przeciwdziałania

powstawaniu

i

rozszerzaniu

się

grup

marginalnych...

W

ostatecznym

ujęciu

ich

[państwowych

systemów

zabezpieczenia

społecznego]

zadaniem

jest

zachowanie spokoju społecznego, a implicite przeciwdziałanie
procesom społecznej marginalizacji .

T. Kowalak 1998, 2000

Definicja i cele polityki społecznej

Działalność publiczna, której zamierzone cele
i

osiągane

rezultaty

dotyczą

warunków,

poziomu i jakości życia społeczeństw jako
całości, a także wybranych zbiorowości osób,
rodzin czy gospodarstw domowych.

R. Szarfenberg 2001

Definicja i cele polityki społecznej

"Polityka

społeczna

to

działalność

państwa,

samorządu

i

organizacji

pozarządowych

zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków
pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur
społecznych oraz stosunków społecznych opartych
na

równości

i

sprawiedliwości

społecznej,

sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na
dostępnym poziomie" .

A. Kurzynowski 2001

Definicja i cele polityki społecznej

„Naczelnym celem polityki społecznej było i jest
zapewnienie

poczucia

bezpieczeństwa

egzystencjalnego,

w

tym

przede

wszystkim

ekonomicznego, poprzez wytworzenie i utrzymanie
sieci zobowiązań gwarantowanych przez państwo
(niekiedy przez nie bezpośrednio realizowanych)..."

J. Orczyk 2005

Definicja i cele polityki społecznej

T. Szumlicz

Polityka społeczna jako nauka praktyczna bada zmiany zachodzące
w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup i
instytucji społecznych, formułując na tej podstawie postulaty
dotyczące racjonalizowania polityki społecznej jako

działalności

praktycznej.

Badanie zmian zachodzących w strukturze społecznej dotyczy
ustalenia uwarunkowań i prawidłowości tych zmian w sytuacji
wielowymiarowości struktury społecznej.

Racjonalizowanie polityki społecznej

oznacza uzasadnianie i

wyjaśnianie działalności praktycznej, ale

nie usprawnianie tej

działalności.

Definicja i cele polityki społecznej

Racjonalizowanie oznacza:

1.

konieczność uzasadniania polityki społecznej przez

podawanie

argumentów

przemawiających

za

podejmowaniem (również niepodejmowaniem) danego
rodzaju przedsięwzięć społecznych, z uwzględnieniem
stanu

i

możliwości

kształtowania

świadomości

społecznej niezbędnej dla przeprowadzenia zmian,

2.

Obowiązek

wyjaśniania

prowadzonej

polityki

społecznej, co wiąże się z jej krytycznym oglądem, a
więc nie tyle na propagowaniu i usprawiedliwianiu
realizowanej polityki, ile na „demaskowaniu” polityki
realizowanej, deklarowanej i postulowanej,

3.

Poszukiwanie rozwiązań systemowych, skutecznych i
efektywnych

Definicje i cele polityki społecznej

Racjonalizowanie polityki społecznej dotyczy
szczególnie

zastosowania

rozwiązań

ubezpieczeniowych.

Potrzeby społeczne

Polityka społeczna dotyczy sfery potrzeb
społecznych.

Potrzeby społeczne dotyczą głównie: służby
zdrowia,

mieszkalnictwa,

edukacji,

podtrzymania dochodu w okresie przerwy w
działalności

zarobkowej

i

różnorakich

zależności wiążącymi się z indywidualnymi
świadczeniami społecznymi.

Katalog podstawowych potrzeb
społecznych

Praca zgodna z kwalifikacjami,

Odpowiedni dochód z pracy,

Zachowanie bezpieczeństwa i higieny pracy,

Odpowiednie warunki mieszkaniowe,

Możliwość wypoczynku i kulturalne spędzanie
czasu wolnego od pracy,

Możliwość kształcenia zawodowego,

Upowszechnienie kultury,

Walka ze zjawiskami patologii społecznej.

Działy i zakres polityki społecznej

Działy polityki społecznej:

Polityka rodzinna

Polityka demograficzna (populacyjna)

Polityka zatrudnienia, płac, warunków i ochrony pracy

Polityka mieszkaniowa

Polityka ochrony zdrowia

Polityka oświatowa

Polityka kształtowania kultury

Polityka socjalna – polityka szabezpieczenia społecznego i opieki
społecznej

Polityka ochrony środowiska naturalnego

Polityka prewencji, zwalczania zjawisk patologii społecznej

Gerontologia społeczna.

Polityka rodzinna

Całokształt norm prawnych, działań i środków
przeznaczonych

przez

państwo

w

celu

stworzenia

odpowiednich

warunków

dla

rodziny,

jej

powstania,

prawidłowego

funkcjonowania

i

spełniania

przez

nią

wszystkich ważnych społecznie ról.

A. Kurzynowski

Polityka demograficzna

Wszelkie działania państwa i jego instytucji, mające
na

celu

ukształtowanie

takich

stosunków

ludnościowych, aby osiągnięta została określona
liczba

oraz

struktura

ludności.

Używając

odpowiednich

bodźców

państwo

wpływa

na

zachowania

demograficzne

ludności

danego

państwa.

A. Kurzynowski

Polityka zatrudnienia

Polityka

zatrudnienia

to

czynne

oddziaływanie władz państwowych na rynek
pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju
oraz

godzenia

interesów

pracowników

i

pracodawców.

B. Winiarski

Polityka mieszkaniowa

Polityka mieszkaniowa to badanie i ocena
problemu

mieszkaniowego

oraz

podejmowanie działań w celu wyrównywania
szans społecznych w dostępie do mieszkań.

K. Podolski, W. Turnowiecki

Polityka ochrony zdrowia

Zespół działań zmierzający do zapewnienia
społeczeństwu

jak

najlepszej

opieki

zdrowotnej,

wykorzystując

do

tego

celu

wyspecjalizowane osoby i instytucje.

K. Podolski, W. Turnowiecki

Polityka socjalna

Polityka socjalna to praktycznie rozumiana
polityka świadczeń socjalnych w postaci
pieniężnej lub usług dla różnych kategorii
ludności.

A. Kurzynowski

Polityka społeczna a polityka socjalna

Polityka socjalna

Polityka społeczna

Przedmiot

Materialne warunki bytu, konsumpcja,
dochody, poziom życia

Społeczeństwo, stosunki społeczne,
organizacja życia społecznego, jakość
życia

Cele

Poprawa materialnych warunków bytu,
łagodzenie kwestii socjalnych, wzrost
konsumpcji

Postęp społeczny, równowaga społeczna,
porządek społeczny, dobro wspólne,
harmonia między celami społecznymi a
osobistymi

Środki

Świadczenia społeczne (w tym
świadczenia nieodpłatne)

Ekonomiczne, prawne, informacyjne,
kadrowe; organizowanie życia całej
zbiorowości

Sposoby działania

Doraźne ratownictwo, interwencja,
ochrona za pomocą wytwarzania i
rozdzielania świadczeń społecznych

Perspektywiczne zapobieganie,
planowanie, zmienianie struktury
społecznej

Adresaci

Grupy słabe względnie (pracownicy
najemni) lub słabe absolutnie (chorzy,
bezdomni, niesprawni)

Społeczeństwo jako całość, wszyscy
obywatele.

Wzajemne relacje
między polityką
socjalną i polityką
społeczną

Rola instrumentalna, środek polityki
społecznej, część polityki społecznej,
nie powinna dominować nad polityką
społeczną.

Ogólne cele, wartości zasady dla m.in..
Polityki socjalnej, obejmuje polityke
socjalną, ale jest też czymś więcej.

Przedmiot polityki społecznej

Przedmiotem polityki społecznej są kwestie społeczne.

Kwestie społeczne charakteryzują się występowaniem na masową
skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu kraju i rodzi, utrwalającym
się upośledzeniem poszczególnych środowisk, piętrzącymi się
konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.

U podłoża kwestii społecznych leżą takie sposoby regulowania życia
zbiorowego, które godzą w uczciwość zaspokajania podstawowych
potrzeb znacznej części społeczeństwa.

Kwestia

społeczna:

ubóstwa,

edukacyjna,

bezrobocia,

mieszkaniowa, zdrowia, pracownicza, ekologiczna, czasu wolnego i
wypoczynku, problemy ludnościowe .

Podmioty polityki społecznej

Głównym i podstawowym podmiotem polityki społecznej jest tzw.
publiczna władza, a więc przede wszystkim państwo.

To właśnie władza ustawodawcza stanowi i wyznacza pewne ramy
dla polityki społecznej, ona też wytycza jej podstawowe cele oraz
sposób ich finansowania.

Natomiast władza wykonawcza ma za zadanie wypełnianie tych
ram, poprzez powoływanie organizacyjnych struktur. Ona też zasila
je w odpowiednie materialne środki.

Podmiotem polityki społecznej jest też społeczeństwo czyli ludzie.

Podmioty polityki społecznej

Kryterium obszaru działania:

Podmioty globalne, do których zaliczane są
podmioty związane z organizacjami
międzynarodowymi,

Podmioty regionalne, obejmujące swym zasięgiem
obszar kontynentu,

Podmioty regionalne, obejmujące swym zasięgiem
obszar kontaktu,

Podmioty krajowe działające w ramach granic
konkretnego państwa

Podmioty polityki społecznej

Kryterium charakteru podmiotu:

Organizacje publiczne realizujące podstawowe
funkcje konstytucyjnego porządku społecznego,

Organizacje pozarządowe uzupełniające działania
państwa w sferze socjalnej

Podmioty polityki społecznej

Kryterium rodzaju podmiotu

Ustawodawcze

Wykonawcze

Podmioty kontrolne

Podmioty sądownicze

Podmioty polityki społecznej

Według kryterium zakresu problematyki,

sposobów jej realizacji i zadań:

Podmioty inspirujące (instytucje naukowe, partie
polityczne, władze związków zawodowych)

„Gospodarze” systemu i segmentów polityki
społecznej

Podmioty współdziałające w ramach polityki
społecznej (związki zawodowe, stowarzyszenia,
fundacje)

Międzynarodowe podmioty polityki społecznej

Organizacja Narodów Zjednoczonych:

Organy ONZ:

•

Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarcza i
Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości,
Sekretariat.

•

Programy i Fundusze Narodów Zjednoczonych: Fundusz Narodów
Zjednoczonych na rzecz dzieci (UNICEF), Program Narodów
Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP), Światowy Program
Żywnościowy (WFP)

•

Wyspecjalizowane i autonomiczne w stosunku do ONZ organizacje, ale
współdziałające i koordynujące swoją pracę z ONZ. Należą do nich:
Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja Narodów
Zjednoczonych ds.. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów
Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa
Organizacja Zdrowia (WHO).

Międzynarodowe podmioty polityki społecznej

Unia Europejska

Główne organy

wspólnotowe

Komitety

doradczo-

konsultacyjne

Agencje

Wspólnotowe

Rada Europejska

Rada Unii

Europejskiej

Komisja

Europejska

Parlament

Europejski

Europejski

Trybunał

Sprawiedliwości

Komitet Ekonomiczno-

Społeczny

Komitet

Ds.. Zatrudnienia

Komitet ds.

Ochrony Socjalnej

Europejski

Fundusz Społeczny

Europejskie

Centrum

Kształcenia

Zawodowego

Europejska

Fundacja Kształcenia

Europejska

Fundacja

na Rzecz Poprawy

Warunków Życia i Pracy

Europejskie Centrum

Monitorowania Zmian

Krajowe podmioty polityki społecznej

Podmioty ustawodawcze: Sejm i Senat (Zgromadzenie Narodowe).

Wykonawcze podmioty polityki społecznej: administracja Centralna –
(organy naczelne) Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie i
przewodniczący komitetów.

Dla określenia kierunków zadań w obszarze polityki społecznej kluczowe
znaczenie ma Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

Podmioty

sądownicze:

Sąd

Najwyższy,

sądy

powszechne,

sądy

administracyjne i sądy wojskowe.

Podmioty

kontrolne:

Najwyższa

Izba

Kontroli,

Rzecznik

Praw

Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Państwowa Inspekcja Pracy oraz
Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Zasady polityki społecznej

Zasada przezorności

Zasada samopomocy,

Zasada solidarności społecznej
(solidaryzmu),

Zasada partycypacji (uczestnictwa),

Zasada samorządności,

Zasada dobra wspólnego,

Zasada wielosektorowości.

Modele polityki społecznej

Marginalny (rezydalny) model polityki społecznej

Realizacja polityki społecznej jest przedsięwzięciem
ubocznym (na małą skalę). Potrzeby obywateli są
zaspokajane przez rynek prywatny i rodzinę, a nie
państwo. Istotna jest rola NGO’s. Gdy mechanizmy te
zawodzą może wkroczyć polityka społeczna, ale jako
rozwiązania doraźne. Realizowany np. w USA i W. Bryt.

Titmuss – oparł swoje poglądy na podstawie relacji
między polityką społeczną a gospodarką rynkową.

Modele polityki społecznej

Motywacyjny (korporacyjny, służebny) model polityki społecznej

Polityka społeczna ma szerszy zakres. Opuszcza się większą
ingerencję państwa, z tym, że polityka społeczna powinna wspierać
rozwój gospodarczy, stanowić dodatek do gospodarki, służyć
rozwojowi gospodarki. Model ten koncentruje się na ludziach
pracujących (udział człowieka w społecznym podziale pracy).
Szczególna rola instrumentów polityki społecznej dotyczy rozwiązań
ubezpieczeniowych. Funkcjonowanie tego modelu jest kształtowane
przez lojalność klasową i grupową. Słowo „korporacyjny” pokazuje,
że wysokość przyznawanych świadczeń zależy od przynależności
korporacyjnych (zawodowych). Realizowany np. w Niemczech,
Francji, Belgii.

Modele polityki społecznej

Instytucjonalno-redystrybucyjny model polityki społecznej

Polityka społeczna uważana jest za integralną instytucję w ramach
danego

społeczeństwa.

Gwarantuje

powszechny

dostęp

do

świadczeń i usług, opierając się głównie na kryterium potrzeb.
Instytucje publiczne są odpowiedzialne za dobrobyt jednostki, a nie
sama jednostka czy korporacja.

W modelu tym zakłada się

pełnienie przez politykę społeczną funkcji redystrybucji dochodów.
Redystrybucja – przez rozbudowany system podatkowy, jest
konieczna by zasilać rozbudowaną sferę instytucji publicznych.
System podatkowy ma prowadzić do redystrybucji dochodów.
Realizowany jest w krajach skandynawskich: Dania, Norwegia,
Szwecja.

Modele polityki społecznej

Konfucjański model polityki społecznej

W polityce społecznej ważna jest wolność gospodarcza
a

mniej

ważna

wolność

jednostki.

Ważna

jest

przynależność do wspólnoty oraz prawa i obowiązki,
jakie z tej przynależności wynikają. Potrzeby socjalne są
zaspokajane na wyższym poziomie przez te wspólnoty
(np. zakład pracy, wspólnota terytorialna, rodzina).
Państwo się mało dokłada.

Modele polityki społecznej

Śródziemnomorski model polityki społecznej

Istotna

w

polityce

społecznej

jest

rola

wspólnot

terytorialnych

i

organizacji

kościelnych.

Występuje

w

krajach

południowej Europy.

Modele polityki społecznej

Państwowo – Biurokratyczno - Kolektywistyczny model
polityki społecznej

Państwo jest tu monopolistycznym podmiotem polityki
społecznej. Charakterystyczne jest też to, że polityka
państwa

jest

nie

tylko

związana

w

redystrybucją

podatków,

ale

też

w

fazie

produkcyjnej

(czyli

przedkonsumpcyjnej).

Jest

tu

pełne

zatrudnienie

i

związanie świadczeń z pracą. Świadczenia należą się
tym,

którzy

pracują.

Jest

dominująca

rola

usług

socjalnych (edukacyjnych, zdrowotnych, kulturalnych),
rzeczowych nad pieniężnymi.

Modele polityki społecznej wg T. Szumlicza

1. Ratownictwa, interwencji społecznej – w modelu tym polityka społeczna koncentruje się na

usuwaniu negatywnych zjawisk i rozładowania napięć społecznych – kategoria – luka socjalna,
niezaspokojenie podstawowych potrzeb.

2. Antycypacji społecznej – dominują działania uprzedzające pojawienie się sytuacji negatywnych

(głównie ubezpieczenia społeczne, świadczenia zaopatrzeniowe i opiekuńcze) – kategoria –
ryzyka socjalne.

Ryzyko socjalne – pojęcie charakterystyczne dla ubezpieczeń. Dla samej jednostki ryzyko
nieokreślone, ale w dużej skali możliwe do określenia. Dlatego powstają fundusze na ewentualne
ryzyko socjalne (dysponują środkami zbieranymi w postaci składek).

3. Dystrybucji społecznej – kształtuje się dostęp do dóbr i usług z uwzględnieniem preferencji

społecznych – kategoria – konsumpcja społeczna.

Charakterystyczny dla polityki koncentrującej się na produkcji usług socjalnych.

4. Integracji społecznej – jest tu świadome kierowanie, utrwalanie czynników integrujących, jak i

eliminowanie bądź neutralizowanie czynników dezintegrujących wybrane społeczności – kategoria
– struktura społeczna.

Zwraca uwagę na procesy marginalizacji, wykluczenia społecznego. Polityka społeczna ma ich
przywrócić do społeczeństwa oraz zapobiegać wykluczeniu.

Instrumenty polityki społecznej

Cechą instrumentów polityki społecznej jest dążenie do
instytucjonalizacji, formalizacji i organizowania życia całej
zbiorowości. Instrumenty polityki społecznej w wąskim pojęciu
obejmują jedynie świadczenia w szerokim obejmują wszystkie
narzędzia polityki społecznej.

Cechy instrumentów polityki społecznej:

Uprawnienie obywateli do świadczeń,

Świadczenia są bezpłatne lub częściowo odpłatne,

Koszt świadczeń (całkowity lub częściowy) finansowany jest ze
środków publicznych

Charakter instrumentów polityki społecznej:

Instumenty „karzące”

Instrumenty nagradzające

Instrumenty nakazujące

Instrumenty polityki społecznej

Instrument ekonomiczne,

Instrumenty prawne,

Instrumenty informacyjne,

Instrumenty kadrowe,

Instrumenty przestrzenno-czasowe
(kształtowanie przestrzeni oraz
gospodarowanie czasem)

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach ubezpieczeń społecznych

Forma świadczeń

Instytucja
publiczna

odpowiedzial
na za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Emerytury,
renty,
zasiłki,
dodatki.

Rehabilitacyjne.

Świadczenia
alimentacyjne,
usługi dla
kombatantów.

ZUS

KRUS

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach pomocy społecznej

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Zasiłki,

Ekwiwalenty.

Pobyt w
domach
pomocy
społecznej,
wyżywienie,
opał, odzież,
wyprawki.

Praca socjalna,

Pomoc
domowa i
pielęgnacyjna.

Pożyczki.

Ministerstwo

Pracy

I Polityki

Społecznej.

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach ochrony zdrowia

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Pobyt w
szpitalach,
lekarstwa,
protezy.

Porady
lekarskie,
zabiegi,
pogotowie.

Profilaktyka
powszechna.

Ministerstwo
zdrowia,
Ministerstwo Obrony
Narodowej,
Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych,
PKP.

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach rehabilitacji

niepełnosprawnych

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Rehabilitacja

niepełno

sprawnych.

Sprzęt

rehabilitacyjny..

Zabiegi,
zajęcia
sportowe.

Pożyczki,
bilety ulgowe.

Państwowy Fundusz

Rehabilitacyjny
Osób
Niepełnosprawnych

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach edukacji

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Stypendia.

Wyżywienie,
internaty,
domy
wychowawcze
.

Nauczanie,
poradnictwo.

Pożyczki,

bilety
ulgowe.

Ministerstwo
Edukacji Narodowej

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach kultury

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Nagrody

I dotacje

Imprezy
masowe

Wspieranie
twórców i
ruchu
amatorskiego

Ministerstwo
Kultury i
Dziedzictwa
Narodowego

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach Rekreacji i kultury fizycznej

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Stypendia
i nagrody

Sprzęt i
schroniska

Turystyka
młodzieżowa,

kolonie

Sprzęt
wyczynowy

Ministerstwo
Sportu i

Turystyki

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach rynku pracy i bezrobocia

Forma świadczeń

Instytucja
publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Zasiłki,

finansowa
nie robót

Sprzęt do

robót

interwencyjnych

Pośrednictwo

poradnictwo,
szkolenia

Pożyczki,

kredyty

Krajowy Urząd
Pracy

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach mieszkalnictwa

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Dodatki
mieszkaniowe

Mieszkania
socjalne i
schroniska

Pomoc w
spłacie
kredytów

Urząd
Mieszkalnictwa i
Rozwoju Miast

Świadczenia społeczne w Polsce

Świadczenia w ramach penalizacji

Forma świadczeń

Instytucja publiczna

odpowiedzialna za

środki

Pieniężne

Rzeczowe i

zakładowe

Usługi

Inne

Zasiłek
postpenitencjarny

Pobyt w
zakładach
penitencjarnych

Szkolenie,
poradnictwo

Ministerstwo
Sprawiedliwości i
Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych i
Administracji