mgr Anna Jasińska
Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego
Jean Monnet Chair of European Constitutional Law
Wydział Prawa i Administracji UŁ

[e-mail]

www.wpia.uni.lodz.pl/zeupi

MATERIAŁY DO ZAJĘĆ

Prawa socjalne i ochrona praw człowieka w Radzie Europy

i w Unii Europejskiej

Część I:

Ochrona praw człowieka w Radzie Europy i w Unii Europejskiej

(III rok, europeistyka, semestr letni r.a. 2008/2009)

LITERATURA:

1/ podstawowa:
1. J.Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej

−

Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006 (wybrane rozdziały)

2. M.A. Nowicki Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa
2006

2/ uzupełniająca:
1. W.Czapliński, R.Ostrihansky, P.Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot Europejskich

−

Orzecznictwo (Wydanie

nowe z Suplementem), Warszawa 2005
2. G. Michałowska, Ochrona praw człowieka w Radzie Europy i w Unii Europejskiej, Warszawa 2007

2

3

I. Ochrona praw człowieka w Radzie Europy

ADRESY INTERNETOWE:

•

Rada Europy – Strona główna:

http://www.coe.int

•

RE – Prawa człowieka:

http://www.coe.int/t/dghl/default_en.asp

•

RE - Komisarz ds. Praw Człowieka:

http://www.coe.int/t/commissioner/default_en.asp

•

Europejski Trybunał Praw Człowieka:

http://www.echr.coe.int/echr/

•

Biuro Informacji RE w Polsce:

http://www.coe.org.pl/

•

Sekretarz Generalny RE:

http://www.coe.int/SG

•

Publikacje RE:

http://book.coe.int/

•

Konwencje RE – Treaty Office:

http://conventions.coe.int/

A. System ochrony praw człowieka w Radzie Europy (RE) – wiadomości wstępne


RE – organizacja międzynarodowa, utworzona 5 maja 1949 r.

-

47 państw członkowskich – państwa europejskie (dziś w „szerokim” rozumieniu)

-

status obserwatora: Stolica Apostolska, Izrael, Kanada, USA, Meksyk, Japonia

-

państwo kandydujące – Białoruś (od 1993 r.)

Warunki członkostwa wg Statutu RE (art. 3) :

Każdy członek Rady Europy uznaje zasadę praworządności oraz zasadę, iż wszystkie osoby pozostające pod
jego jurysdykcją korzystają z praw człowieka i podstawowych wolności; musi też szczerze i wydatnie
współpracować dla urzeczywistniania celu Rady określonego w rozdziale I.

Cele RE (art. 1 Statutu):

a) Celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać w życie
ideały i zasady, stanowiące ich wspólne dziedzictwo, oraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny.
b) Cel ten będzie urzeczywistniany za pośrednictwem organów Rady w drodze omawiania wspólnych
problemów, przez zawieranie porozumień i wspólne działanie w sprawach gospodarczych, społecznych,
kulturalnych, naukowych, prawnych i administracyjnych, jak również przez

przestrzeganie i rozwój

praw człowieka i podstawowych wolności.

=> Aktywność RE w dziedzinie praw człowieka obejmuje:

1) ustanowienie skutecznych systemów kontroli i ochrony podstawowych praw i wolności,
2) wykrywanie nowych zagrożeń dla praw człowieka i godności ludzkiej,
3) rozwijanie świadomości społecznej w zakresie znaczenia praw człowieka,
4) popieranie edukacji i szkolenia zawodowego w dziedzinie praw człowieka.

„Sercem” systemu ochrony praw człowieka w RE, jest Konwencja o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności (Europejska konwencja praw człowieka, EKPC) i funkcjonujący na jej
podstawie Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC).


Ponadto na system ten składają się również, m. in. inne konwencje RE, dotyczące szczegółowych
aspektów ochrony praw człowieka, funkcjonowanie (także na ich podstawie) wyspecjalizowanych
organów w ramach RE oraz wszelka działalność RE w sprawach, w których pojawia się problem praw
człowieka, np.:

a) Europejska Karta Społeczna (1961) i jej Protokół dodatkowy (1998)
-

gwarantowane w nich prawa można podzielić na dwie grupy:

1)

prawa odnoszące się do warunków pracy

4

(m. in. prawo do pracy, prawo do poradnictwa i szkolenia zawodowego, prawa związkowe, prawo do
rokowań zbiorowych, prawo do równych szans i do równego traktowania w sprawach zatrudnienia i
wykonywania zawodu, bez dyskryminacji ze względu na płeć i zakaz pracy przymusowej)

2)

prawa wiążące się ze spójnością społeczną

(m. in. prawo do ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego)

-

mechanizm kontrolny

Karta ustanawia system kontroli nad właściwym stosowaniem jej postanowień przez państwa-strony. Każdy
rząd zobowiązany jest do okresowego składania raportów o stosowaniu postanowień Karty. Raporty te są
następnie badane przez Europejski Komitet Praw Społecznych, złożony z niezależnych ekspertów, który
przygotowuje opinię prawną na temat zgodności stanu faktycznego z postanowieniami Karty. Na podstawie
zawartych w niej wniosków, Komitet Ministrów kieruje do rządów zalecenia, wnosząc o zmianę krajowego
ustawodawstwa lub pewnych praktyk i dostosowanie do wymogów Karty. Decyzje Komitetu Ministrów są
przygotowywane przez rządowy komitet, w którym zasiadają reprezentanci stron konwencji i partnerzy
społeczni, występujący w charakterze obserwatorów.

-

system skarg zbiorowych

Przyjęty w 1995 r., Protokół dodatkowy do Europejskiej Karty Społecznej ustanawia system skarg
zbiorowych, a tym samym stwarza niektórym organizacjom pracowników i pracodawców oraz organizacjom
pozarządowym możliwość wnoszenia do Europejskiego Komitetu Praw Społecznych skarg w przypadku
domniemanego naruszenia Karty. Europejska Karta Społeczna została znowelizowana i rozszerzona celem
wprowadzenia nowych kategorii praw. Nowelizacja dotyczy w szczególności prawa do ochrony przed
ubóstwem i marginalizacją społeczną, prawa do mieszkania i prawa do ochrony w przypadku zwolnienia z
pracy.

b) Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub degradującemu
traktowaniu lub karaniu (1987)
-

uzupełnia zakres ochrony, jaki wynika z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, powołuje
Europejski Komitet Zapobiegania Torturom (CPT)

W skład Komitetu wchodzą niezależni eksperci, posiadający wykształcenie w różnych dziedzinach, (prawnicy,
lekarze, specjaliści od spraw i polityki penitencjarnej). Członkowie Komitetu wizytują miejsca odosobnienia,
jak więzienia, domy poprawcze, komisariaty, jednostki wojskowe i zakłady psychiatryczne w celu zapoznania
się ze sposobem traktowania osób tam przebywających. Mają oni nieograniczony dostęp do tych placówek
oraz mogą bez udziału świadków prowadzić rozmowy z osobami przetrzymywanymi i z każdą inną osobą lub
organizacją pozarządową mogącą udzielić odnośnych informacji. Założeniem wizji lokalnych jest raczej
wzmocnienie ochrony osób przetrzymywanych przed torturami i nieludzkim lub degradującym traktowaniem
lub karaniem, niż piętnowanie państw za nadużycia. Po każdej okresowej wizytacji lub wizytacji ad hoc w
danym kraju, Komitet kieruje do zainteresowanego państwa raport, który może zawierać prośbę o informacje,
zalecenia lub komentarze odnośnie poczynionych spostrzeżeń. Rząd tego państwa jest zobowiązany do
udzielenia odpowiedzi w formie raportu wstępnego w terminie 6 miesięcy. Następnie, po upływie roku, rząd
przedkłada pełen raport w sprawie zaleceń. Raporty Komitetu, jak i odpowiedzi państw mają charakter
poufny, ale państwa przyjęły zwyczaj podawania ich do publicznej wiadomości. W przypadkach wyjątkowych,
gdy państwo odmawia współpracy, Komitet może złożyć publiczną deklarację.

c) Ramowa Konwencja o ochronie mniejszości narodowych (1994)
-

określa zadania i środki, które mają być podjęte przez państwa-strony dla zapewnienia
ochrony mniejszości narodowych poprzez krajowe ustawodawstwo i politykę w tym
zakresie.

Postanowienia Konwencji dotyczą takich kwestii, jak równość wobec prawa, zachowanie i rozwój kultury,
ochrona tożsamości, wyznania, języków i tradycji, zagwarantowanie dostępu do mediów, zapewnienie
swobodnych i pokojowych kontaktów z osobami legalnie zamieszkałymi w innych krajach Konwencja weszła
w życie 1 lutego 1998 roku. Państwa-strony zobowiązane są do składania, początkowo rok po ratyfikacji, a
następnie co pięć lat, raportów o podjętych przez nie środkach. Państwa te mogą być również poproszone o
złożenie raportu ad hoc. Raporty są poddawane ocenie Komitetu Ministrów RE, który z pomocą komitetu
doradczego, złożonego z 18 niezależnych ekspertów, określa czy zobowiązania są respektowane i przyjmuje
odpowiednie zalecenia.

d) Równość kobiet i mężczyzn
-

działania podejmowane przeciwko wszelkim przejawom ingerencji w wolność i godność
kobiety (np. problemy przemocy wobec kobiet, handlu i zmuszania do prostytucji, praw w
zakresie prokreacji) oraz dyskryminacji ze względu na płeć i dla popierania zrównoważonej
reprezentacji kobiet i mężczyzn w życiu politycznym i publicznym.

5

W tym zakresie działa Komitet Zarządzający ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (Steering Committee for
Equality between Women and Men - CDEG), który przygotowuje konferencje ministrów, organizuje seminaria i
publikuje opracowania na ten temat.

e) Walka z rasizmem i nietolerancją
-

podczas Szczytu Wiedeńskiego w 1993 r., szefowie państw i rządów przyjęli Deklarację i
Plan Działania w zakresie zwalczania rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i związanej z tym
nietolerancji oraz powołali do życia Europejską Komisję do Walki z Rasizmem i
Nietolerancją (ECRI).

Komisja, której działalność została wzmocniona w czasie II Szczytu (Strasburg 1997), działa na rzecz
utrwalenia gwarancji prawnych i politycznych wobec wszelkich przejawów rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu
i nietolerancji. Dokonuje ona ocen skuteczności obowiązujących środków krajowych i międzynarodowych
celem ich wzmocnienia, tam gdzie jest to konieczne, oraz zachęca do podejmowania odpowiednich działań na
szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim.

f) Współpraca i świadomość w zakresie praw człowieka
-

Rada Europy współpracuje z państwami członkowskimi i NGOs na rzecz
upowszechniania poszanowania praw człowieka w ramach programu pod nazwą
"Działania na rzecz rozwoju i konsolidacji stabilności demokratycznej" (Activities
for the Development and Consolidation of Democratic Stability - ADACS)

Rada Europy, m. in. organizuje szkolenia w zakresie stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka dla

sędziów i prawników, zapewnia doradztwo ekspertów odnośnie zgodności przepisów prawnych lub projektów
ustaw z europejskimi normami praw człowieka, przygotowuje tłumaczenia i publikuje dokumenty dotyczące
praw człowieka w językach nowych państw członkowskich, organizuje seminaria i dyskusje okrągłego stołu z
udziałem lub na temat instytucji zajmujących się prawami człowieka, a także zapewnia szkolenie dla
przedstawicieli rządu w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Program ADACS dotyczący praw człowieka
jest uzupełniany przez szeroko zakrojone działania na rzecz pogłębiania świadomości, szkolenie i akcje
informacyjne skierowane do licznych kręgów społeczeństwa i profesjonalistów. Działania te obejmują:

•

rozwijanie świadomości i zrozumienia w zakresie praw człowieka na uczelniach, w szkołach i wśród
różnych grup zawodowych, np. policji i prawników,

•

pogłębianie i umacnianie świadomości społecznej w tej dziedzinie poprzez kampanie informacyjne,
publikacje, rozpowszechnianie materiałów audiowizualnych i innych również przez internet;

•

funkcjonowanie sieci instytucji oraz NGOs zajmujących się prawami człowieka.

g) Komisarz RE ds. Praw Człowieka
-

Stanowisko Komisarza Praw Człowieka powstało w 1999 roku, wybierany na 6 lat bez
prawa do reelekcji przez Zgromadzenie Parlamentarne, większością głosów, z listy
kandydatów przedstawionej przez komitet ministrów;

-

odpowiedzialny jest za upowszechnianie szkolenia, świadomości i poszanowania dla praw
człowieka w państwach członkowskich oraz zapewnienie pełnego i skutecznego stosowania
się do postanowień zawartych w dokumentach prawnych Rady Europy, takich jak
konwencje, zalecenia i uchwały przyjmowane przez Komitet Ministrów;

-

spełnia rolę wspomagającą, a głównie prewencyjną, pełniąc różne funkcje;

-

nie posiada kompetencji prawnych, natomiast udziela konsultacji i informacji na temat
ochrony praw człowieka i w przypadkach pogwałcenia tych praw;

-

zakres

obowiązków

obejmuje

również

współpracę

z

innymi

instytucjami

międzynarodowymi zajmującymi się promowaniem i ochroną praw człowieka, a także
wszelkie możliwe działania w oparciu o informacje otrzymywane od rządów, krajowych
parlamentów, rzeczników praw obywatelskich i podobnych instytucji oraz od osób
fizycznych i organizacji. Współpracując z innymi organami Rady Europy;

-

może przedkładać Komitetowi Ministrów i Zgromadzeniu Parlamentarnemu raporty,
zalecenia lub opinie odnośnie konkretnych spraw, o ile zaistnieje taka potrzeba.

-

Pierwszą osobą zajmującą to stanowisko był Alvaro Gil-Robles (Hiszpania), który został
wybrany przez Zgromadzenie Parlamentarne we wrześniu 1999 r. Od 1 kwietnia 2006 r.
funkcję tę pełni Thomas Hammarberg (Szwecja).

6

h) II Dyrekcja Generalna (ds. Praw Człowieka) – właściwa komórka Sekretariatu Generalnego
Rady Europy

B. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności


przyjęta 4 listopada 1950 r., weszła w życie 8 kwietnia 1953 r.

a) 14 Protokołów dodatkowych

-

1 – 1952

1)

prawo własności

2)

prawo do nauki

3)

prawo do wolnych i demokratycznych wyborów

-

4 – 1963

1)

zakaz więzienia za długi

2)

prawo swobodnego poruszania się i pobytu oraz powrotu na terytorium własnego państwa

-

6 – 1983

1)

zniesienie kary śmierci

-

7 – 1984

1)

ogólne zasady legalności wydalania cudzoziemców

2)

prawo odwołania do sądu w przypadku ustalenia odpowiedzialności karnej

3)

zasada odszkodowania za niesłuszne skazanie

4)

zasada ne bis in idem

5)

równość małżonków

-

12 – 2000

1)

ogólny zakaz dyskryminacji

-

13 – 2002

1)

bezwzględne zniesienie kary śmierci

- Pozostałe protokoły (2, 5, 8, 9, 10, 11, 14) dotyczyły zmian proceduralnych

=> najważniejszy – Protokół 11 (11 maja 1994, w życie 1 XI 1998)
-

uchylił wcześniejsze protokoły „proceduralne”

-

głęboka reforma systemu EKPC

=> nowa reforma systemu – Protokół 14 (2004), dla wejście w życie wymaga ratyfikacji przez
wszystkie państwa-strony EKPC (brakuje jeszcze 1 – Rosji)

b) Treść zobowiązań P-stron EKPC – art. 1:

Wysokie Układające się Strony zapewniają

każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji,

prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej Konwencji.

=> „efektywna kontrola” (effective control) jako kryterium decydujące o jurysdykcji P-strony
(wyrok w sprawie 15318/89 Loizidou v. TUR, 25 marca 1995 r.)

7

=> Prawa zawarte w EKPC

1)

prawo do życia (art. 2)

2)

zakaz tortur (art. 3)

3)

zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej (art. 4)

4)

prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

5)

prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

6)

nullum crimen i nulla poena sine lege (art. 7)

7)

prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego (art. 8)

8)

wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)

9)

wolność wyrażania opinii (art. 10)

10)

wolność zgromadzania i stowarzyszania się (art. 11)

11)

prawo do zawarcia małżeństwa (art. 12)

12)

prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13)

13)

zakaz dyskryminacji, ale tylko w zakresie praw i wolności wymienionych w EKPC (i
protokołach dodatkowych; art. 14)

1. Ewolucja systemu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – najważniejsze cechy

1) Pierwotny system Konwencji

a) 2 rodzaje skarg:

1)

skarga P-strony

2)

skarga indywidualna – możliwa tylko, gdy P złożyło deklarację o uznaniu kompetencji organów
Konwencji do rozpatrywania takich skarg

b) Organy

1)

Komisja Praw Człowieka,

2)

Trybunał Praw Człowieka (sędziowie wybierani na 9 lat, brak ograniczenia wieku; nie był
organem stałym)

3)

Komitet Ministrów RE – zwłaszcza na etapie egzekwowania roszczenia

c) dwustopniowa procedura – postępowanie najpierw przed Komisją, następnie (i nie zawsze!) przed
Trybunałem – etapy:

1)

badanie warunków dopuszczalności przez Komisję

2)

wstępne badanie merytoryczne przez Komisję

3)

pośrednictwo Komisji w polubownym załatwianiu sporu

4)

w sprawozdaniu do Komitetu ministrów Komisja określa czy nastąpiło naruszenie

5)

P-strona lub Komisja mogą wnieść skargę do Trybunału

2) System obowiązujący – najważniejsze zmiany w porównaniu z systemem pierwotnym:

1)

obowiązkowa jurysdykcja ETPC w sprawach skarg indywidualnych: państwo stając się stroną
Konwencji przyjmuje jurysdykcję ETPC w sprawach skarg indywidualnych, „likwidacja”
warunku odrębnej deklaracji w tym zakresie

2)

likwidacja Europejskiej Komisji Praw Człowieka (w 1999 r.) i wprowadzenie 1-stopniowej
procedury

3)

przekształcenie ETPC w stały organ

4)

zmiana organizacji ETPC: wydzielenie komitetów i izb, zmiany w statusie sędziów

3) Najważniejsze zmiany przewidziane w Protokole 14:

8

1)

Kadencja sędziów (art. 23 ust. 1 scalonego tekstu Konwencji)

-

wydłużenie kadencji wszystkich sędziów do 9 lat

-

sędziowie nie będą mogli ubiegać się o ponowny wybór.

Zmiana jest uzasadniona tym, że wybory na stanowisko sędziego w sposób nieunikniony mają charakter
polityczny (kandydaci zgłaszani przez Rządy są wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy).
Tymczasem funkcja sędziego powinna być w możliwie największym stopniu apolityczna. Rzadziej
organizowane wybory pozwolą sędziom swobodniej korzystać z gwarancji niezawisłości. Na okres przejściowy
art. 21 Protokołu nr 14 wprowadził zasadę, że „kadencja sędziów sprawujących w dniu wejścia w życie
Protokołu swój urząd przez pierwszą kadencję wydłuża się z mocy prawa tak, aby jej całkowity czas trwania
wyniósł dziewięć lat. Pozostali sędziowie kończą swoją kadencję, którą wydłuża się z mocy prawa o dwa lata”.

2)

Jednoosobowe składy orzekające (art. 26 scalonego tekstu Konwencji).

-

nowe, jednoosobowe składy orzekające, decydujące o niedopuszczalności spraw w
uproszczonym trybie

Wynika z powodów pragmatycznych, choć niesie ryzyko pomyłki sądowej, która, w nowym systemie, będzie
trudna, czy wręcz niemożliwa do naprawienia (zwracają na to uwagę zwłaszcza organizacje pozarządowe).
Jednak znacząco przyspieszy to proces wstępnego badania skarg oraz ich selekcji.

3)

Nowe kryterium dla dopuszczalności skarg (art. 35 ust. 3 scalonego tekstu Konwencji)

-

nowa przesłanka, dopuszczalności skargi (pod względem formalnym): Trybunał może
odrzucić skargę, z której treści nie wynika, aby skarżący doznał z powodu zarzucanego
naruszenia Konwencji „znaczącego uszczerbku” (significant disadvantage), jednak pod
warunkiem, że sprawa została wcześniej wnikliwie rozpatrzona przez sądy krajowe.

Ma to uchronić Trybunał przed napływem (masowym obecnie) skarg błahych i mało istotnych z punktu
widzenia ochrony praw człowieka. Na okres przejściowy art. 20 ust.2 Protokołu nr 14 wprowadził zasadę, że
„nowe kryterium dopuszczalności wprowadzone przez artykuł 12 niniejszego Protokołu do artykułu 35 ustęp
3.b Konwencji nie stosuje się do skarg uznanych za dopuszczalne przed wejściem w życie Protokołu. Przez
dwa lata od wejścia w życie niniejszego Protokołu nowe kryterium dopuszczalności może być stosowane tylko
przez Izby i Wielką Izbę Trybunału”.

4)

Uprawnienie Komisarza Praw Człowieka Rady Europy do udziału w postępowaniu przed
Trybunałem (art. 36 ust. 3 scalonego tekstu Konwencji)

-

jako tzw. strona trzecia (interwencja procesowa podmiotu zainteresowanego wynikiem
toczącego się postępowania)

Dotychczas możliwość interwencji w postępowaniu w charakterze strony trzeciej zarezerwowana była
wyłącznie dla państw, których obywatel wystąpił ze skargą przeciwko innemu państwu lub osób, które
wykazały, że ich udział w sporze posłuży interesowi wymiaru sprawiedliwości.

5)

Wykonywanie wyroków (art. 46 ust 4 scalonego tekstu Konwencji)

-

obecnie Konwencja stanowi, że państwa zobowiązują się wykonywać wyroki ETPCz w
sprawach, w których występują w charakterze strony, a Komitet Ministrów czuwa nad
wykonywaniem wyroków

-

Protokół nr 14: jeżeli którekolwiek państwo odmawia wykonania wyroku, to Komitet
Ministrów będzie mógł je pozwać przed Trybunał w celu rozstrzygnięcia, czy wykonało
ono swoje zobowiązanie (tj. wyrok Trybunału)

-

w pewnych sytuacjach wniesienie sprawy do Trybunałowi przez Komitet Ministrów może
być użyte jako swoisty środek odwoławczy od wyroku, który jest obarczony błędem
powodującym niemożliwość jego wykonania

Np. w sprawie Zwierzyński przeciwko Polsce, w wyroku ETPC słusznie uznał, że nastąpiło naruszenie prawa do z
korzystania własności wskutek niezgodnego z prawem wywłaszczenia. Mylnie jednak określił w nim ofiarę
tego naruszenia. W konsekwencji rząd polski został zobowiązany do zwrotu nieruchomości osobie, która na
gruncie prawa polskiego i prawomocnych wyroków sądów polskich nie jest do tego uprawniona. Wykonanie
wyroku ETPCz jest dla rządu obowiązkiem. Co jednak zrobić, jeżeli jego wykonanie naruszyłoby
konstytucyjny porządek prawny, w tym prawa osób mających uwiarygodnione wyrokiem sądowym roszczenia
do spornej nieruchomości. Wydaje się, że w takich sytuacjach norma art. 46 ust. 3 scalonego tekstu Konwencji
mogłaby mieć zastosowanie, jako swoista forma kasacji błędnego orzeczenia.

9

2. Organizacja Trybunału


Skład Trybunału i status sędziów

- art. 20 – zasada: tylu sędziów, ile jest P-stron Konwencji (= P członkowskich RE)
- art. 22 – wybór: sędziowie wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne RE, z list 3 kandydatów
przedstawianych przez każde P
- „Kwalifikacje” kandydatów – art. 21: najwyższy poziom moralny, kwalifikacje do sprawowania
najwyższych urzędów sędziowskich lub prawnicy o uznanej kompetencji (np. profesorowie prawa)
- kadencja 6 lat, wymiana ½ składu co 3 lata, możliwość ponownego wyboru; niezależnie od tego –
kadencja sędziego upływa zawsze z ukończeniem przezeń 70 lat
- status: niezależny funkcjonariusz międzynarodowy, sprawuje urząd we własnym imieniu (nie jest
przedstawicielem swojego P!), zakaz prowadzenia innej działalności, nie dającej się pogodzić z
niezawisłością i bezstronnością sędziego ETPC
- odwołanie (art. 24 EKPC, art. 7 Regulaminu Trybunału) – możliwe tylko, gdy większością 2/3 głosów
pozostałych sędziów uznaje się, że przestał spełniać konieczne wymogi
- wyłączenie sędziego – art. 28 u. 2 Regulaminu – nie może brać udziału w sprawie, w której:

1)

ma osobisty interes

2)

brał wcześniej udział jako pełnomocnik, adwokat, doradca strony lub osoba zainteresowana,
albo

3)

jako sędzia lub członek komisji śledczej, albo

4)

w innym charakterze

Jednostki organizacyjne Trybunału

=> Na podstawie Regulaminu, sędziowie są „pogrupowani” w 5 sekcjach, wg specjalnego
„klucza” (z uwzględnieniem m. in. kryteriów geograficznych, płci, reprezentatywności różnych
systemów prawnych), na 3 lata; 2 sekcjom przewodniczą wiceprzewodniczący Trybunału,
pozostałym 3 – przewodniczący sekcji

1)

Zgromadzenie plenarne (art. 26 + przepisy Regulaminu Trybunału)

-

wybiera Przewodniczącego Trybunału i jego zastępców oraz przewodniczących sekcji

-

tworzy Izby (w obrębie każdej sekcji)

-

wybiera przewodniczących Izb

-

uchwala Regulamin Trybunału

-

wybiera Szefa Kancelarii i jego zastępcę (lub zastępców)

2)

Komitety trzech sędziów (art. 27 i 28)

-

tworzone w ramach każdej z sekcji, na 12 m-cy

-

zajmują się badaniem dopuszczalności skarg indywidualnych (uznać za niedopuszczalną lub
skreślić z listy może tylko jednomyślnie!)

3)

Izby (art. 27 i 29)

-

7 sędziów

-

orzekają o dopuszczalności i w przedmiocie skargi P

-

orzekają w razie potrzeby o dopuszczalności skargi indywidualnej, która nie została
wcześniej odrzucona przez komitet 3 sędziów oraz rozstrzygają w tych sprawach co do
meritum

4)

Wielka Izba (art. 27, 30 i 31)

-

17 sędziów, w jej składzie zawsze z urzędu Przewodniczący, wiceprzewodniczący Trybunału
i przewodniczący sekcji

10

-

rozstrzyga sprawy, w których Izba zrzekła się właściwości na rzecz WI, na podstawie art. 30

-

rozpatruje sprawy w trybie art. 43 (swoiste postępowanie odwoławcze od wyroku Izby)

-

wydaje opinie doradcze w kwestiach prawnych, dotyczących wykładni Konwencji i
protokołów (na wniosek Komitetu Ministrów RE, art. 47)

* UWAGA:

-

w składzie Izby i Wielkiej Izby zasiada zawsze sędzia P-strony, którego skarga dotyczy, a
jeśli jest to niemożliwe to wskazany przez to P sędzia ad hoc

-

w składzie Wielkiej Izby rozpatrującej sprawę w trybie art. 43 nie mogą zasiadać sędziowie,
którzy wydali zaskarżony wyrok w składzie Izby 7, z wyjątkiem sędziów, którzy muszą
zasiąść w WI z urzędu (czyli: przewodniczący Trybunału, jego zastępcy, przewodniczący
sekcji oraz sędzia P, którego skarga dotyczy)

3. Procedura rozpatrywania skargi


ETAPY:

I.

Wniesienie i rejestracja skargi

II.

Postępowanie w celu stwierdzenia dopuszczalności skargi

III.

Próba polubownego rozstrzygnięcia sprawy

IV.

Rozstrzygnięcie sprawy ad meritum – wyrok Izby

V.

Rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę – alternatywnie do etapu IV lub fakultatywnie
jako następny etap, jeśli w trybie art. 43

I. Wniesienie i rejestracja skargi

a) Wstępna weryfikacja

- dokonuje Kancelaria Trybunału
- bada czy są spełnione podstawowe wymogi formalne, czy zawiera wymagane załączniki i opis stanu
faktycznego umożliwiający zbadanie sprawy
- w przypadku stwierdzenia braków skarżący zostaje wezwany do ich uzupełnienia


Kryteria formalne



skarga zawsze na piśmie (skarga indywidualna – specjalny formularz) i podpisana przez
skarżącego i jego przedstawiciela – art. 45 Regulaminu:

1. Skargę na podstawie artykułów 33 i 34 Konwencji należy złożyć

na piśmie z podpisem

skarżącego lub jego przedstawiciela.
2. Jeżeli skargę składa organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, powinna ona być podpisana przez
osoby upoważnione do reprezentowania tej organizacji lub grupy. Rozstrzyganie wątpliwości czy osoby, które
podpisały skargę były do tego upoważnione, należy do Izby lub Komitetu, które będą rozpatrywały sprawę.
3. Jeżeli skarżący są reprezentowani zgodnie z art. 36, ich przedstawiciel lub przedstawiciele zobowiązani
są do złożenia pełnomocnictwa adwokackiego lub pisemnego upoważnienia.



Treść skargi

o

skarga indywidualna – art. 47 Regulaminu:

1. Skargę na

podstawie art. 34 Konwencji należy złożyć na formularzu skargi

doręczonym przez Kancelarię, chyba że Przewodniczący odpowiedniego organu sadu zdecyduje inaczej.
W formularzu należy podać:
a) nazwisko, datę urodzenia, narodowość, płeć zawód i adres skarżącego;

11

b) nazwisko, zawód i adres przedstawiciela, jeśli został on ustanowiony;
c) nazwę Strony lub Stron, przeciwko której skierowana jest skarga;
d) zwięzłe przedstawienie faktów;
e) zwięzłe przedstawienie stawianych zarzutów naruszenia Konwencji wraz z uzasadnieniem;
f) zwięzłe przedstawienie sposobu, w jaki skarżący wywiązał się z wymogów dotyczących
dopuszczalności skargi (wykorzystanie krajowych środków odwoławczych i zasada sześciu miesięcy)
określonych w art. 35 ust. 1 Konwencji; oraz
g) przedmiot skargi oraz ogólne wskazanie jakichkolwiek roszczeń o słuszne zadośćuczynienie na
podstawie art. 41 Konwencji w imieniu strony poszkodowanej;
i dołączyć do niego:
h) kopie wszelkich właściwych dokumentów, a w szczególności decyzji sądowych i innych decyzji
związanych ze skargą.
2. Ponadto skarżący powinni:
a) przedstawić informacje, a w szczególności dokumenty i decyzje, o których mowa w ust. 1(h) powyżej,
umożliwiające wykazanie, ze zostały spełnione warunki określone w art. 35 ust. 1 Konwencji; oraz
b) wskazać czy przedstawiali już wcześniej swoje zarzuty innym organom międzynarodowym w celu
zbadania lub rozstrzygnięcia.
3. Skarżący, którzy nie życzą sobie ujawnienia swoich danych personalnych powinni o tym
poinformować oraz przedstawić powody uzasadniające takie odstępstwo od normalnej zasady
publicznego dostępu do informacji w postępowaniach przed Trybunałem. Przewodniczący Izby może
zgodzić się na niepodawanie danych personalnych skarżącego do wiadomości publicznej w wyjątkowych i
odpowiednio uzasadnionych przypadkach.
4. Niewywiązanie się z wymogów podanych w ust. 1 i 2 powyżej może pociągnąć za sobą odmowę
rozpatrzenia skargi przez Trybunał.
5. Za datę złożenia skargi zasadniczo uznaje się, według ogólnej zasady, datę

pierwszego listu od

skarżącego, w którym przedstawił on, choćby skrótowo, przedmiot skargi. Trybunał może jednak, o
ile uzna, ze istnieją ku temu uzasadnione powody, podjąć decyzje o przyjęciu innej daty za datę
złożenia skargi.
6. Skarżący powinni informować Trybunał o wszelkich zmianach adresu oraz innych okolicznościach
dotyczących skargi.

o

skarga Państwa – art. 46 Regulaminu

Każde Państwo-Strona zamierzające wnieść sprawę do Trybunału na podstawie art. 33 Konwencji
powinno złożyć do Kancelarii skargę zawierającą:
(a) oznaczenie Państwa-Strony przeciwko któremu skarga jest skierowana;
(b) przedstawienie stanu faktycznego;
(c) określenie zarzucanych naruszeń Konwencji wraz z uzasadnieniem;
(d) wykazanie, że spełnione zostały wymogi dopuszczalności skargi (wyczerpanie krajowych środków
odwoławczych i zasada sześciu miesięcy) określonych w art. 35 ust. 1 Konwencji;;
(e) przedmiot skargi oraz ogólne wskazanie jakichkolwiek roszczeń o słuszne zadośćuczynienie na
podstawie art. 41 Konwencji w imieniu strony poszkodowanej; oraz
(f) nazwisko i adres przedstawiciela;
i dołączyć
(g) kopie wszelkich właściwych dokumentów, a w szczególności decyzji sądowych i innych decyzji
związanych ze skargą.

- językiem oficjalnym jest angielski i francuski, ale Przewodniczący Izby może zezwolić stronie na
posługiwanie się innym językiem

b) Rejestracja

- skarga jest rejestrowana, gdy odpowiada wymogom formalnym

12

=> data rejestracji – zwykle to data pierwszego zawiadomienia ze strony skarżącego, ale
Trybunał może czasem przyjąć inną

- niespełnienie wymogów formalnych / nieuzupełnienie braków prowadzi do odmowy rejestracji skargi


II. Postępowanie co do stwierdzenia dopuszczalności skargi

3 grupy przesłanek dopuszczalności skargi:

•

podmiotowe

•

przedmiotowe

•

czasowe

Przesłanki podmiotowe (ratione personae)

a) dotyczące SKARŻĄCEGO – legitymacja czynna

kto ma uprawnienie do wniesienia skargi?

1) P-strona Konwencji – art. 33:

Każda z Wysokich Układających się Stron może wnieść skargę do Trybunału, jeśli uważa, że inna Wysoka
Układająca się Strona naruszyła postanowienia Konwencji lub jej Protokołów.

2) Skarga indywidualna – art. 34

1 – osoba fizyczna
-

od chwili urodzenia do śmierci

(ETPC nie wypowiada się jednoznacznie nt. sytuacji embrionu / płodu ludzkiego, stwierdzając, że określenie
„początku życia” pozostaje w regulacji prawa krajowego i nie ma w tym zakresie porozumienia na poziomie
europejskim

sprawa 53924/00 Vo v. FRA)

-

niezależnie od posiadania lub braku zdolności do czynności prawnych, wieku, stanu
cywilnego, statusu społecznego, obywatelstwa, miejsca pobytu w państwie, przeciwko
któremu wnosi skargę, itp.

(

sprawa 6833/74 Marckx v. BEL – problem praw dzieci pozamałżeńskich i ich matek, jednym ze
skarżących jest niemowlę

sprawa 1270/61 Koch v. GER – sprawa żony komendanta obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie,
wcześniejsza działalność nie wpływa na prawo do skargi

sprawa 788/60 AUT v. ITA – uchybienia w procesie karnym, oskarżeni przedstawiciele mniejszości
austriackiej w pn. Włoszech, obywatelstwo nie ma znaczenia w zakresie stosowania EKPC)

2 – organizacja pozarządowa

3 – grupa jednostek
-

w tych 2 grupach podmiotów zawierają się co do zasady różne typy osób prawnych oraz
innych „podmiotów zbiorowych”, formalnych i nieformalnych, działających na podstawie
prawa krajowego

-

możliwe jest zaliczenie to tych kategorii pewnych podmiotów publiczno-prawnych, pod
warunkiem, że ich działalność nie wiąże się z wykonywaniem władzy publicznej

-

m.in.: spółki prawa prywatnego, fundacje, związki zawodowe, partie polityczne, kościoły,
związki wyznaniowe, organizacje religijne

(

sprawa 4464/70 National Union of Belgian Police v. BEL

sprawa 41340/98 Refah Partisi v. TUR

sprawa 13092/87 The Holy Monasteries v. GRE)

-

nie: podmioty „o charakterze rządowym”, w szerokim rozumieniu, obejmuje nie tylko
organy administracji publicznej, ale podmioty wykonujące jej zadania, formalnie nie będące
organami, w tym też jednostki samorządu terytorialnego i ich organy

13

+ art. 34: która uważa, że stała się

ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw

zawartych w Konwencji lub jej Protokołach

=> pojęcie „OFIARA NARUSZENIA”

-

skarżący musi mieć osobisty interes w złożeniu skargi, tzn. naruszenie „zaskarżone” w ten
sposób musi dotyczyć indywidualnych praw konkretnej osoby

-

nie jest możliwa w oparciu o art. 34 actio popularis (skarga w interesie ogólnym, taki charakter
ma skarga P-strony z art. 33)

-

nie można też wnieść skargi na rzecz innej osoby, ale oczywiście możliwe wniesienie skargi
przez przedstawiciela ofiary w jej imieniu (np. w przypadku dzieci) oraz przez
ustanowionego przez ofiarę do działania w jej imieniu pełnomocnika (należy wtedy
dołączyć pełnomocnictwo)

(

867/60 X v. NOR – mężczyzna skarżący norweską ustawę o dopuszczalności przerywania ciąży)

-

ETPC pojęcie ofiary naruszenia interpretuje szeroko:

a)

ofiara rzeczywista (actual victim) i potencjalna (potential victim)



skarżący jest ofiarą bezpośredniego naruszenia jego praw



skarżący jest w sytuacji, która stwarza realne zagrożenie naruszenia jego
praw

(

sprawa 6833/74 Marckx v. BEL

sprawa 75/25/76 Dudgeon v. UK – ulsterska ustawa z XIX w. penalizująca pewne
praktyki seksualne między mężczyznami)

b)

ofiara bezpośrednia (direct victim) i pośrednia (indirect victim)



skarżący został osobiście, bezpośrednio dotknięty działaniami P



skarżący, ze względu na szczególny związek z osobą, której prawa naruszono
bezpośrednio, odczuwa negatywne skutki tego naruszenia lub ma w jego
dochodzeniu własny interes, co sprawia, że sam staje się jego „ofiarą”

(

sprawa 6833/74 Marckx v. BEL

sprawa 896/60 Y v. AUT – matka pokrzywdzona przez torturowanie syna w
więzieniu

sprawa 7467/76 X v. BEL – skarga mężczyzny „pokrzywdzonego” przez bezprawne
aresztowanie i, w następstwie tego, śmierć brata

sprawa 52207/99 Bankovic i in. v. P NATO, strony EKPC – w większości skarga
rodzin ofiar bombardowania siedziby TV w Belgradzie przez samoloty NATO)

-

interes prawny w dochodzeniu naruszenia musi pozostawać aktualny w chwili wnoszenia
skargi i w toku postępowania

-

przestaje być ofiarą, gdy w międzyczasie szkoda zostanie naprawiona, zaskarżone normy
zmienione, itp.

=> śmierć skarżącego – co do zasady kończy postępowanie (por. art. 37 EKPC – skreślenie z
listy), z wyjątkiem sytuacji, gdy:
-

jest kilku skarżących

-

następcy prawni wnoszą o dalsze rozpatrywanie a roszczenia nadają się do sukcesji (np.
naruszenia prawa własności)

-

ze szczególnych względów ETPC uzna, że należy sprawę rozstrzygnąć

b) dotyczące SKARŻONEGO – legitymacja bierna: przeciwko komu można wnieść skargę?

przeciwko P-stronie Konwencji
-

za działania i zaniechania wszelkich organów P, na wszystkich szczeblach władzy

14

-

za działania podmiotów wykonujących zadania zlecone p. P lub nad którymi P to sprawuje
„efektywną kontrolę” (np. Turcja nad siłami wykonującymi faktyczną władzę w pn. części
Cypru, sprawa 15318/89 Loizidou v. TUR)

-

za działania podejmowane przez P-stronę EKPC za P trzecie, na jego terytorium (na mocy
porozumienia z tym P, np. Szwajcaria wykonująca pewne kompetencje w stosunku do
Lichtensteinu)

-

co do zasady – nie odpowiada za działania na swoim terytorium P trzecich lub organizacji
międzynarodowych

Pytanie:

Czy P może odpowiadać za naruszenia, których bezpośrednimi sprawcami są
osoby prywatne?

(

sprawa 6289/73 Airey v. IRL

sprawa 8978/80 X & Y v. NED)

Przesłanki przedmiotowe (ratione materiae)

a) Przedmiot skargi P-strony

naruszenie POSTANOWIEŃ Konwencji lub protokołów

b) Przedmiot skargi indywidualnej

naruszenie PRAW zawartych w Konwencji lub protokołach

Ale

art. 57: P mogą składać zastrzeżenia co do przepisów EKPC i protokołów

-

zakres przedmiotowy skargi przeciwko P, które złożyło zastrzeżenie może w jego wyniku
zostać ograniczony,

-

skarga oparta na podstawie wyłączonej przez zastrzeżenie zostanie uznana za
niedopuszczalną

Przesłanki czasowe (ratione temporis)

-

skarga musi być złożona w ciągu 6 miesięcy od podjęcia ostatecznej decyzji wyczerpującej
wewnętrzną drogę dochodzenia swoich praw przez skarżącego

-

skarga może dotyczyć tylko naruszeń z okresu po wejściu w życie Konwencji w stosunku do
skarżonego P-strony*, chyba, że zachodzi tzw.

=> naruszenie ciągłe (continuing violation) – samo zdarzenie miało miejsce przed wejściem
w życie EKPC w stosunku do danego P, ale jego szkodliwe skutki trwają nadal

(np. pozbawienie praw wyborczych, pozbawienie prawa wykonywania zawodu, pozbawienie wolności,
ograniczenie swobody wypowiedzi, naruszenia prywatności, itp.

Becker v. BEL, orz z 27 marca 1962 – pozbawienie dziennikarza prawa do wykonywania zawodu za zdradę
w czasie wojny

8701/79 X v. BEL – pozbawienie praw wyborczych wyrokiem wydanym w r. 1948)

*UWAGA: deklaracja P-strony o uznaniu jurysdykcji w sprawach skarg indywidualnych
miała charakter retroaktywny, więc skarga mogła dotyczyć naruszeń sprzed daty złożenia
deklaracji, od chwili wejścia w życie EKPC w stosunku do danego P

Pozostałe warunki dopuszczalności skargi do ETPC – art. 35

1)

wyczerpanie wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym,
zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego

(

sprawa 47414/99 Szott-Medyńska v. POL – skarga konstytucyjna jest wewnętrznym środkiem ochrony

prawnej, który należy „wyczerpać”)

2)

anonimowość skargi indywidualnej wniesionej w trybie artykułu 34

15

3)

res iudicata / zawisłość sprawy

skarga indywidualna jest co do istoty identyczna ze

sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze sprawą, która została poddana innej
międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, i jeśli skarga nie zawiera
nowych, istotnych informacji

4)

skarga indywidualna nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji lub jej Protokołów

(wykracza poza przedmiotowy zakres Konwencji, dotyczy praw, które nie są nią chronione, itp.)

5)

skarga indywidualna jest w sposób oczywisty nieuzasadniona

6)

skarga indywidualna stanowi nadużycie prawa do skargi

(skarga w istocie służy innym celom niż ochrona praw ofiary naruszenia, np. prowokacji, celom politycznym,
reklamie, zachowanie skarżącego jest obraźliwe, służy szykanom, itp.

sprawa 1270/61 Koch v. GER – uznana za niedopuszczalną, wg Komisji celem skarżącej była „uczeczka przed
skutkami swojego skazania)

UWAGA: Trybunał może zdecydować o niedopuszczalności skargi w każdej fazie postępowania


sprawa 47550/06 Preussische Treuhand GMBH & CO. KG A.A. v POL

III. Próba polubownego rozwiązania sporu – art. 38

-

ETPC podejmuje odpowiednie kroki przez wyznaczonego sędziego-sprawozdawcę

-

postępowanie ma charakter poufny

-

brak rozwiązania – dalszy ciąg postępowania spornego przed Trybunałem (ale to nie zamyka
możliwości polubownego zakończenia na dalszym etapie)

-

w razie osiągnięcia porozumienia – skarga zostaje skreślona z listy* (w formie decyzji, z
przedstawieniem faktów i przyjętego rozwiązania – art. 39)

*Art. 37 – Skreślenie sprawy z listy:

1.

Trybunał może w każdej fazie postępowania zdecydować o skreśleniu skargi z listy spraw, jeżeli
okoliczności prowadzą do wniosku, że:

a)

skarżący nie podtrzymuje swej skargi, lub

b)

spór został już rozstrzygnięty, lub

c)

z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Trybunał nie jest uzasadnione dalsze rozpoznawanie
skargi.

Jednakże Trybunał kontynuuje rozpatrywanie skargi, jeśli wymaga tego poszanowanie praw człowieka

w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów.
Trybunał może podjąć decyzję, o ponownym wpisaniu skargi na listę spraw, jeśli uzna, że okoliczności
uzasadniają takie postępowanie.

IV. Rozstrzygnięcie sprawy przez Izbę

- rozpatrzenie sprawy co do meritum (ewentualnie również w kwestii dopuszczalności)
- z udziałem stron, które powinny być reprezentowane przez odpowiednio wykwalifikowanych
przedstawicieli
- rozprawa ustna, jawna, publiczna; wyłączenie jawności i zachowanie anonimowości skarżącego
możliwe w uzasadnionych przypadkach
- możliwość zasądzenia SŁUSZNEGO ZADOŚĆUCZYNIENIA w przypadku uznania naruszenia
(art. 41); możliwe także później w odrębnym orzeczeniu, jeśli jest to uzasadnione okolicznościami
sprawy (art. 75 Regulaminu w zw. z art. 60 Regulaminu)
- Trybunał nie zasądza zwrotu poniesionych kosztów z urzędu – należy o to wystąpić już w skardze (!)

16

V. Rozstrzygnięcie sprawy przez Wielką Izbę

a) Zamiast Izby 7 sędziów, gdy ta przekaże jej sprawę – art. 30:

Jeśli w sprawie toczącej się przed Izbą pojawia

poważne zagadnienie dotyczące interpretacji

Konwencji lub jej Protokołów, lub jeśli

rozstrzygnięcie takiego zagadnienia może doprowadzić do

sprzeczności z wyrokiem wydanym wcześniej przez Trybunał, Izba może, w każdym czasie przed
wydaniem swego wyroku, zrzec się swojej właściwości na rzecz Wielkiej Izby,

chyba że sprzeciwia się

temu jedna ze stron.

b) Procedura quasi-odwoławcza od wyroku Izby – art. 43:

-

w ciągu 3 miesięcy od wydania orzeczenia przez Izbę strona wnosi o ponowne rozpatrzenie
przez Wielką Izbę

-

wniosek rozpatruje najpierw skład 5 sędziów WI i może go przyjąć do przedmiotowego
rozpatrzenia przez skład 17 lub odrzucić

Moc wiążąca wyroków Trybunału (art. 44)

-

wyrok WI jest ostateczny

-

wyrok Izby staje się ostateczny, gdy:

1)

w ciągu 3 mies. strona nie wniesie o rozpatrzenie przez WI

2)

strona złoży oświadczenie, że o to nie wnosi przy wydaniu wyroku

3)

5 sędziów WI odrzuci wniosek

wyroki i decyzje w kwestii dopuszczalności muszą być uzasadniane (art. 45)

sędzia ma prawo złożenia opinii odrębnej zarówno do sentencji, jak i do uzasadnienia

P-strony zobowiązują się do przestrzegania wyroków ETPC, nad wykonaniem czuwa
Komitet Ministrów RE (art. 46)



Jak wykonać wyrok Trybunału?
Co do zasady – P-strona musi usunąć skutki naruszenia – w tym celu Trybunał zasądza
słuszne zadośćuczynienie:

-

najprościej – zapłacić zasądzoną przez Trybunał sumę

-

czasem – Trybunał orzeka, że już samo stwierdzenie naruszenia samo w sobie stanowi
słuszne zadośćuczynienie

(można zauważyć taką prawidłowość w przypadkach osób słusznie skazanych, ale wobec których w czasie
postępowania karnego doszło do zdarzeń stanowiących naruszenie Konwencji, szczególnie gwarancji
proceduralnych

sprawa 23103/93 Belziuk v. POL – niedopuszczenie oskarżonego do udziału w rozprawie apelacyjnej)

-

ALE niedawno Trybunał sam bardziej szczegółowo określił co oznacza „przestrzeganie”
jego orzeczeń:

The Court points out that by Article 46 of the Convention the High Contracting Parties undertook to abide by the final
judgments of the Court in any case to which they were parties, execution being supervised by the Committee of Ministers. It follows,
inter alia, that a judgment in which the Court finds a

breach imposes on the respondent State a legal obligation

not just to pay those concerned the sums awarded by way of just satisfaction, but also

to choose, subject to supervision by the

Committee of Ministers

, the general and/or, if appropriate, individual measures to be adopted in their

domestic legal order to put an end to the violation found by the Court and to redress so far as possible
the effects. (…) State remains free to choose the means by which it will discharge its legal obligation under Article 46 of the
Convention, provided that such means are compatible with the conclusions set out in the Court's judgment.

(sprawy 39221/98 i 41963/98 Scozzari i Giunta v. ITA, pkt 249)

17

=> P-strona musi np. podjąć działania legislacyjne – uchylić lub zmienić przepisy
będące źródłem naruszenia, lub wprowadzić nw. regulację

(

sprawa Dudgeon v. UK

sprawa Marckx v. BEL

sprawa 28957/95 Goodwin v. UK – przepisy dotyczące możliwości zmiany płci wpisanej w akcie

urodzenia po przejściu zabiegu zmiany płci

sprawa 36536/02 B & L v. UK – przepisy zakazujące małżeństw pomiędzy powinowatymi

przed nowelizacją polskiego kpk – „fala” naruszeń, których źródłem był przepis umożliwiający

przedłużanie tymczasowego aresztowania przez prokuratora, a nie sąd)

=> P-strona powinno też podjąć środki indywidualne w konkretnej sprawie – ale czy
Trybunał wskazując takie środki nie wykracza poza swoje kompetencje?


sprawa 74969/01 Görgülü v. GER – „w niniejszej sprawie oznacza to co najmniej
umożliwienie skarżącemu kontaktu z dzieckiem”
po tym orzeczeniu – wyrok niemieckiego FSK określający zakres związania niemieckich
sądów orzeczeniem ETPC


sprawa

39199/98 Podbielski v. POL

odrzucenie wniosku o wznowienie postępowania przez polski SN

Więcej informacji:

http://www.coe.int/t/e/human_rights/execution/

Procedura dotycząca opinii doradczych (art. 47-49)

-

na wniosek Komitetu Ministrów

-

w kwestiach prawnych dotyczących wykładni Konwencji i jej Protokołów

-

opinie nie mogą dotyczyć treści i zakresu praw i wolności określonych w rozdziale I
Konwencji i w jej Protokołach ani jakichkolwiek innych zagadnień, które Trybunał lub
Komitet Ministrów mogłyby rozpatrywać w wyniku postępowania podjętego na podstawie
postanowień Konwencji

-

opinia doradcza Trybunału musi być uzasadniona

-

każdy sędzia jest uprawniony do złożenia opinii odrębnej

Procedury przewidziane w Regulaminie ETPC dotyczące ostatecznych wyroków
(interpretacja, rewizja, poprawianie błędów)

Artykuł 79

(Wniosek o interpretację wyroku)

1. Strona może złożyć

wniosek o interpretację wyroku w ciągu roku od doręczenia tego wyroku.

2. Wniosek składa się do Kancelarii Trybunału. Wniosek powinien wyraźnie

wskazywać punkt czy punkty

rozstrzygnięcia ( merytorycznej części) wyroku, których treść wymaga wykładni.
3. Izba w składzie, w którym wydała wyrok może z własnej inicjatywy odrzucić wniosek ze względu na brak powodów
uzasadniających jego rozpatrzenie. Jeśli niemożliwe jest odtworzenie składu, w którym Izba wydała wyrok,
Przewodniczący Trybunału powinien uzupełnić skład albo utworzyć Izbę w drodze losowania.
4. Jeśli Izba nie odrzuci wniosku, Szef Kancelarii informuje o wniosku drugą stronę lub strony i zaprasza do złożenia
własnych pisemnych uwag w terminie określonym przez przewodniczącego Izby. Przewodniczący Izby ustala także datę
rozprawy, jeśli Izba zdecyduje o jej odbyciu. Izba orzeka w formie wyroku.

18

Artykuł 80

(Wniosek o rewizję wyroku)

1. Strona może, w przypadku dowiedzenia się o

fakcie, który ze swojej natury mógłby mieć decydujący

wpływ na treść wyroku, a który nie był znany Trybunałowi w czasie jego wydania i nie mógł być znany
stronie, złożyć do Trybunału

wniosek o rewizję tego wyroku, w ciągu sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez

stronę o tym fakcie.
2. Wniosek powinien

wskazywać wyrok, o którego rewizję się wnosi i zawierać informacje niezbędne do

stwierdzenia, że warunki określone w ust. 1 tego Artykułu zostały spełnione. Do wniosku należy dołączyć kopie
wszelkich związanych z nim dokumentów. Wniosek wraz z dokumentacją składa się do Kancelarii Trybunału.
3. Izba w składzie, w którym wydała wyrok może z własnej inicjatywy odrzucić wniosek ze względu na brak powodów
uzasadniających jego rozpatrzenie. Jeśli niemożliwe jest odtworzenie składu, w którym Izba wydała wyrok,
Przewodniczący Trybunału powinien uzupełnić skład albo utworzyć Izbę w drodze losowania.
4. Jeśli Izba nie odrzuci wniosku, Szef Kancelarii informuje o wniosku drugą stronę lub strony i zaprasza do złożenia
własnych pisemnych uwag w terminie określonym przez przewodniczącego Izby. Przewodniczący Izby ustala także datę
rozprawy, jeśli Izba zdecyduje o jej odbyciu. Izba orzeka w formie wyroku.


sprawa 31551/96 Stoicescu v. ROM

sprawa 34049/96 Zwierzński v. POL

Artykuł 81

(Poprawianie błędów w decyzjach i wyrokach)

Z zastrzeżeniem przepisów dotyczących rewizji wyroków oraz przywrócenia na listę skarg, Trybunał może, z własnej
inicjatywy lub na wniosek strony złożony w ciągu miesiąca od doręczenia decyzji lub wyroku,

poprawić błędy

formalne, błędy rachunkowe lub oczywiste pomyłki.


4. Możliwości ograniczania praw zawartych w EKPC

a) Klauzule ogólne

1) Ograniczenia przewidziane na wypadek sytuacji nadzwyczajnych – art. 15 Konwencji:

Uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego

1.

W przypadku

wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu,

każda z Wysokich Układających się Stron może

podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań

wynikających z niniejszej Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji,
pod warunkiem, że środki te

nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa

międzynarodowego.

2.

Na podstawie powyższego przepisu

nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2, z

wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych oraz zobowiązań
zawartych w

artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7.

3.

Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań,

poinformuje

wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła, oraz powodach ich zastosowania.
Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy podjęte środki przestaną działać, a
przepisy Konwencji będą w pełni stosowane.

=> ust. 2

pewne prawa mają charakter absolutny, nie mogą być ograniczone nawet w sytuacjach

nadzwyczajnych (EKPC nie zawiera w stosunku do nich również szcególnej podstawy ograniczeń, z

19

wyjątkiem art. 2 – prawo do życia – ale możliwości jego ograniczania zostały osłabione przez oba
protokoły – 6 i 13 – dotyczące zniesienia kary śmierci

2) Ograniczenia dotyczące cudzoziemców:

Artykuł 16

Ograniczenia działalności politycznej cudzoziemców

Żadnego z postanowień artykułów

10, 11 i 14 nie można uznać za wyłączające prawo Wysokiej Układającej się

Strony do

ograniczenia działalności politycznej cudzoziemców.

3) Zakaz nadużycia praw zawartych w EKPC – art. 17:

Żadne z postanowień niniejszej Konwencji

nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek

państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia
praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to
przewiduje Konwencja.

=> zakaz nadużycia praw zarówno przez P, jak i przez jednostki
=> jako reguła interpretacyjna szczególnych klauzul ograniczających („granice ograniczeń”)
=> jako kryterium dopuszczalności skargi indywidualnej
=> przede wszystkim dotyczy problemu wykorzystywania praw chronionych EKPC (wolność słowa,
wyrażania poglądów, wolność zgromadzeń, itp.) do szerzenia poglądów totalitarnych, rasistowskich itp.

sprawa 250/57 Komunistyczna Partia Niemiec v. RFN

sprawa 332/57 Lawless v. IRE (przykład dotyczący stosowania art. 17 i art. 15 EKPC)

4) Granice stosowania ograniczeń praw – art. 18:

Ograniczenia praw i wolności, na które zezwala niniejsza Konwencja, nie będą stosowane w innych celach niż te, dla
których je wprowadzono.

=> reguła interpretacji i stosowania szczególnych klauzul ograniczających

b) Klauzule szczególne

- Pewne prawa zawarte w EKPC mają charakter absolutny, nie są dopuszczalne jakiekolwiek ich
ograniczenia (np. art. 3 – zakaz tortur)

- Pozostałe (większość) mogą być ograniczane, jednak ograniczenia muszą spełniać określone warunki,
w przeciwnym razie będą stanowić naruszenie EKPC

- Klauzule ograniczające są sformułowane na 2 sposoby:

1)

Wyłączenia – „wyliczenie” przypadków nie objętych zakresem ochrony

(art. 2 – ograniczenia prawa do życia; art. 4 ust. 3 – co nie jest „pracą przymusową”; art. 5 ust. 1 –
dozwolone przypadki pozbawienia wolności)

2)

Wskazanie ogólnych kryteriów dopuszczalnej ingerencji P w prawa jednostki (np. art. 8, 9, 10,
11)– sformułowane wg SCHEMATU:

ograniczenie przewidziane w prawie / ustawie

20

ograniczenie służy uzasadnionemu celowi – w interesie publicznym lub dla ochrony praw innej
osoby; cele są wskazane szczegółowo w poszczególnych przepisach EKPC (występują różnice
między przepisami), np.:

-

art. 8 ust. 2: Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem
przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na
bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i
zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

-

art. 10. ust. 2: Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może
podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez
ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności
terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku
lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób
oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i
bezstronności władzy sądowej.

ograniczenie jest „konieczne w demokratycznym społeczeństwie”

jeśli:

-

jest podyktowane naglącą potrzebą społeczną

-

jest proporcjonalne do uzasadnionego celu, dla którego zostało przyjęte

-

opiera się na rozsądnej ocenie istotnych faktów

- Ograniczenie nie spełnia warunków dopuszczalności = naruszenie EKPC (lub protokołu – należy
pamiętać o prawach zawartych w protokołach dodatkowych do Konwencji)

21

II. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej

ADRESY INTERNETOWE:

•

Strona główna UE:

http://europa.eu/

•

EUR-Lex:

http://eur-lex.europa.eu

•

Trybunał Sprawiedliwości:

http://curia.europa.eu

1. Rozwój ochrony praw człowieka (praw podstawowych) w porządku wspólnotowym jako
ogólnych zasad prawa

- Koncepcja ochrony praw podstawowych (praw człowieka) jako ogólnych zasad prawa
wspólnotowego była rozwijana w orzecznictwie ETS od końca lat 60. XX w.


Pierwotnie – Traktaty założycielskie Wspólnot nie zawierały żadnych przepisów wyraźnie
odnoszących się do ochrony praw człowieka; z tego powodu ETS odmawiał ochrony w przypadkach
naruszenia praw podstawowych przez instytucje i akty wspólnotowe, nie uznając ich za część porządku
wspólnotowego (sprawy 1/58 Stork, Zb. Orz. 1959, s. 17; 40/64 Sgarlata, Zb. Orz. 1965, s. 215).


Jedynie pewne prawa, jakie przyznawały jednostkom Traktaty (w ramach realizacji gospodarczych
celów Wspólnot) miały charakter praw podstawowych, m. in.:

-

ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 12, d. 6 TWE – pierwotnie art.
7 TEWG),

-

prawo do równego wynagrodzenia mężczyzn i kobiet za tę samą pracę (art. 141, d. 119
TWE),

-

prawa wynikające z zasady swobodnego przepływu osób.

Zmiana podejścia – sprawa 29/69 Stauder v. miasto Ulm, Zb. Orz. 1969, s. 425:

-

„w ten sposób interpretowane postanowienie (...) nie zawiera niczego zdolnego naruszyć

fundamentalne

prawa człowieka zawarte w ogólnych zasadach prawa Wspólnoty i chronione przez
Trybunał”.

- Kolejne orzeczenia wskazują źródła inspiracji ETS, w oparciu o które rozwija ochronę praw
podstawowych w porządku WE:


sprawa 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, Zb. Orz. 1970, s. 1161

-

potwierdza, że prawa podstawowe stanowią część ogólnych zasad prawa Wspólnot; „ochrona
takich praw, inspirowana

konstytucyjnymi tradycjami wspólnymi dla wszystkich państw

członkowskich, musi być zagwarantowana w ramach struktur i celów Wspólnoty”;

sprawa 4/73 Nold, Zb. Orz. 1974, s. 491:

-

naruszenie praw podstawowych powodem zniesienia środka - „Trybunał ...

nie może

utrzymać środków, które są niezgodne z prawami zasadniczymi ustanowionymi i zagwarantowanymi
przez konstytucje tych państw”;

-

umowy międzynarodowe dotyczące ochrony praw człowieka jako wzorce, które „należy
naśladować w ramach prawa wspólnotowego”;

-

możliwość wprowadzania uzasadnionych ograniczeń - „W obrębie porządku prawnego Wspólnot
wydaje się także słuszne, by prawa te w razie potrzeby były poddawane pewnym

ograniczeniom

usprawiedliwionym przez

nadrzędne cele realizowane przez Wspólnotę, pod warunkiem, że

istota tych praw pozostaje nienaruszona.”;

sprawa 36/75 Rutili, Zb. Orz. 1975, s. 1219

22

-

również

działania państw członkowskich, kiedy stosują prawo wspólnotowe muszą być

zgodne z prawami podstawowymi chronionymi przez Wspólnoty (ze względu na zasadę prymatu
prawa WE);

-

ograniczenia swobodnego przepływu osób wprowadzane przez państwa członkowskie ze
względów ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego oceniane w świetle zasad
wyrażonych w EKPC, dotyczących możliwych ograniczeń zawartych w niej praw

ograniczenia muszą być „konieczne w demokratycznym społeczeństwie”

sprawa 44/79 Hauer, Zb. Orz. 1979, s. 3727:

-

wyłączenie możliwości badania zgodności aktów wspólnotowych z prawami podstawowymi
gwarantowanymi w porządkach krajowych - „Kwestia ewentualnego naruszenia praw zasadniczych
przez akt organów Wspólnoty może być rozstrzygnięta wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego.”;

-

powołanie się na Europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności z 1950 r. jako szczególne źródło inspiracji dla wspólnotowej ochrony praw
podstawowych (będące wyrazem „wspólnych tradycji konstytucyjnych” państw
członkowskich) – „Prawo własności jest gwarantowane w porządku prawnym Wspólnot zgodnie z
ideami wspólnymi konstytucjom państw członkowskich, które znalazły wyraz również w Protokole 1 do
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka;

sprawa C-260/89 ERT, Zb. Orz. 1991, s. I-2925

-

rozciągnięcie kontroli pod względem zgodności z prawami podstawowymi na stosowanie
przez państwa dopuszczalnych wyłączeń spod regulacji wspólnotowej ze względów
porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego (dziedzina, w której państwo ma swobodę
działania) – rozwinięcie koncepcji ze sprawy Rutili

sprawa C-112/00 Schmidberger, Zb. Orz. 2003, s. I-05659

-

relacja między ochroną praw podstawowych a swobodami wspólnego rynku

sprawa C-36/02 Omega Spielhallen, Zb. Orz. 2004

-

uznanie szerokiego zakresu dyskrecji państw członkowskich przy ograniczeniach swobód
wspólnotowych w interesie ogólnym uzasadnionych specyfiką standardów ochrony praw
podstawowych

sprawy połączone C-402 i C-415/05 Kadi i Al Barakaat, Zb. Orz. 2008

-

kontrola zgodności aktów WE / UE podejmowanych w wykonaniu zobowiązań
międzynarodowych (tu: rezolucji RB ONZ) z prawami podstawowymi

2. Traktatowe wzmocnienie ochrony praw podstawowych:


po raz pierwszy – preambuła JAE, 1986 r.


TUE potwierdza zasady wypracowane w orzecznictwie ETS: Traktat z Maastricht wprowadza art. F
– obecny art. 6 ust. 2, TA – nowy ust. 1 do art. 6 TUE:

1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji

, poszanowania praw człowieka i podstawowych

wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich.
2. Unia szanuje

prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw

człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z
tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa
wspólnotowego.

23

art. 46 lit. d) TUE (od TA) – wyraźne uznanie kompetencji ETS do kontroli działania instytucji
wspólnotowych pod względem zgodności z prawami podstawowymi (w zakresie Traktatów
wspólnotowych i TUE)

Artykuł 46

Postanowienia Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali oraz
Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, dotyczące kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
i wykonywania tych kompetencji, stosuje się do następujących postanowień niniejszego Traktatu:
a) postanowień zmieniających Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą w celu ustanowienia Wspólnoty Europejskiej, Traktat
ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej;
b) postanowień tytułu VI, na warunkach przewidzianych w artykule 35;
c) postanowień tytułu VII, na warunkach przewidzianych w artykułach 11 i 11a Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz w
artykule 40 niniejszego Traktatu;
d) artykułu 6 ustęp 2 w odniesieniu do działań instytucji, o ile Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy na mocy Traktatów ustanawiających
Wspólnoty Europejskie i na mocy niniejszego Traktatu;
e) postanowień czysto proceduralnych określonych w artykule 7, gdy Trybunał Sprawiedliwości działa na wniosek zainteresowanego Państwa
Członkowskiego w ciągu miesiąca od dokonania przez Radę stwierdzenia przewidzianego w tym artykule;
f) artykułów 46-53.

art. 7 TUE – wprowadzony TA mechanizm postępowania w przypadkach poważnych i
uporczywych naruszeń przez państwo członkowskie zasad z art. 6 ust. 1 TUE, w tym naruszeń praw
człowieka – możliwość zastosowania sankcji wobec takiego państwa (zawieszenia praw wynikających z
Traktatów)

Artykuł 7

1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji, Rada, stanowiąc większością
czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego
naruszenia przez Państwo Członkowskie zasad wymienionych w artykule 6 ustęp 1 i skierować do tego Państwa stosowne zalecenia. Przed
dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może wezwać osoby
niezależne do przedłożenia w rozsądnym terminie sprawozdania w sprawie sytuacji w tym Państwie.

Rada regularnie bada czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają aktualne.

2. Rada zebrana w składzie szefów państw lub rządów, stanowiąc jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich lub Komisji i
po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić, po wezwaniu rządu Państwa Członkowskiego do przedstawienia swoich uwag,
poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie zasad określonych w artykule 6 ustęp 1.

3. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw
wynikających ze stosowania niniejszego Traktatu dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego
Państwa Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i
prawnych.

Obowiązki, które ciążą na tym Państwie Członkowskim na mocy niniejszego Traktatu, pozostają w każdym przypadku wiążące dla tego
Państwa.

4. Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu środków podjętych na podstawie ustępu 3, w
przypadku zmiany sytuacji, która doprowadziła do ich ustanowienia.

5. Do celów niniejszego artykułu Rada stanowi nie biorąc pod uwagę głosu przedstawiciela rządu danego Państwa Członkowskiego.
Wstrzymanie się od głosu członków obecnych lub reprezentowanych nie stanowi przeszkody w podjęciu decyzji określonych w ustępie 2. Większość
kwalifikowana jest określona jako taki sam udział głosów ważonych danych członków Rady jak ustalony w artykule 205 ustęp 2 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

Niniejszy ustęp stosuje się również w przypadku zawieszenia praw do głosowania zgodnie z ustępem 3.

6. Do celów ustępów 1 i 2 Parlament Europejski stanowi większością dwóch trzecich oddanych głosów, reprezentującą większość jego członków.

od TN nowy ust. 1 art. 7 – możliwość zastosowania pewnych działań monitorujących już w
przypadku wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia;


art. 49 TUE – określa poszanowanie zasad art. 6 ust. 1, w tym praw podstawowych, jako warunek
do spełnienia dla państw ubiegających się o członkostwo UE.

24

3. Zakres chronionych praw podstawowych

- Prawo wspólnotowe nie zawierało wiążącego katalogu praw podstawowych i ich dopuszczalnych
ograniczeń; próbą stworzenia takiego katalogu było opracowanie i proklamowanie Karty Praw
Podstawowych UE w grudniu 2000 r. – zob. dalej Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Jakie prawa podstawowe chronione są w porządku WE można ustalić w oparciu o orzecznictwo ETS


prawa „gospodarcze”, stanowiące elementy wolności wspólnego rynku, prawo własności, wolność
wyboru i wykonywania zawodu
(np. sprawy: 44/79 Hauer; 4/73 Nold; 222/86 Heylens, Zb. Orz. 1987, s. 4097)


klasyczne prawa i wolności jednostki
wolność wyznania (sprawa 130/75 Prais, Zb. Orz. 1976), wolność myśli, poglądów, prawo do
informacji (np. sprawy: 60 i 61/84 Cinethéque, Zb. Orz. 1985, s. 2605; C-260/89 ERT; C-159/90 SPUC
v. Grogan (aborcja irlandzka), Zb. Orz. 1991, s. I-4685), prawo do prywatności, nietykalność mieszkania
(sprawy poł. 46/87 i 227/88 Hoechst, Zb. Orz. 1989, s. 2859)


prawa „obywatelskie”, związane z obywatelstwem UE (np. sprawy: C-85/96 Martinez Sala, Zb. Orz.
1998, s. I-2691; C-274/96 Bickel i Franz, Zb. Orz.1998, s.7637);


prawa o charakterze gwarancji procesowych (np. sprawa 155/79 AM&S Europe Ltd. v. Komisja, Zb.
Orz 1982, s. 1575 – ochrona stosunku zaufania między adwokatem a klientem)


zasady, które na gruncie prawa wspólnotowego zyskały status samodzielnych zasad ogólnych,
jednak z punktu widzenia jednostki mają charakter praw podstawowych, np.:

a) Zasada niedyskryminacji

Treść zasady niedyskryminacji obejmuje zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w
identycznej lub podobnej sytuacji, jeśli zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione; zakaz nie ma zatem
charakteru absolutnego.
Zakaz dotyczy dyskryminacji

-

jawnej (bezpośrednia) – środek odwołuje się wyraźnie do niedopuszczalnego kryterium
zróżnicowania,

-

ukrytej (pośrednia) – środek odwołuje się do kryterium z pozoru neutralnego, które
faktycznie powoduje nieuzasadnioną dyskryminację, nawet jeśli taki skutek był
niezamierzony.

Uznana za ogólną zasadę prawa wspólnotowego w orzecznictwie ETS; niektóre jej szczególne aspekty
uregulowane explicite w postanowieniach TWE:

-

art. 12 – ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo,

-

art. 39, 43, 49-50 – zakaz dyskryminacji w ramach swobodnego przepływu osób,

-

art. 137 ust. 1 lit. i) oraz art. 141 – równe traktowanie kobiet i mężczyzn w pracy i w zakresie szans na
rynku pracy oraz w zakresie wynagrodzenia,

-

art. 34 – zakaz dyskryminacji między producentami a konsumentami w dziedzinie rolnictwa.

Ustalone w orzecznictwie ETS niedopuszczalne kryteria dyskryminacji określone są szerzej niż wyraźna regulacja
traktatowa (np. sprawa 21/74 Airola, Zb. Orz. 1975, s. 221, 43/75 Defrenne, C-423/04 Richards [prawa
transseksualistów] – płeć; sprawa 130/75 Prais, Zb. Orz. 1976, s. 1589 – religia; sprawa C-249/96 Grant, Zb. Orz.
1998, s. I-621, C-125/99 P.D. & Królestwo Szwecji v Rada – orientacja seksualna).
Uzupełnienie dorobku orzecznictwa stanowi art. 13 – ust. 1 zawierający podstawę prawną do podejmowania przez
Radę (jednomyślnie, na wniosek Komisji i po konsultacji z PE) środków w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji
ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub
orientację seksualną; od TN nowy ust. 2 art. 13 – środki takie mogą wyjątkowo być podejmowane w procedurze
współdziałania (art. 251), jeśli służą wsparciu działania państw członkowskich i nie mają na celu harmonizacji
prawa państw członkowskich.

25

Szeroko określony został zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo w odniesieniu do korzystania ze
swobodnego przepływu osób: ochrona przed zróżnicowanym traktowaniem (w stosunku do własnych obywateli)
obejmuje obywateli innych państw członkowskich (obywateli Unii) we wszystkich sytuacjach „życia codziennego”
związanych z korzystaniem przez nich z prawa poruszania się i pobytu (sprawy: 186/87 Cowan, Zb. Orz. 1989, s.
195 oraz C-274/96 Bickel i Franz, Zb. Orz.1998, s.7637).

Zasada niedyskryminacji wiąże państwa członkowskie oraz instytucje i organy WE w zakresie, w jakim tworzą
i stosują prawo wspólnotowe. Obowiązuje również w stosunkach horyzontalnych, tj. pomiędzy podmiotami
prywatnymi (np. w stosunkach pracy).

b) Zasada pewności prawa

Zasada wspólna systemom prawnym wszystkich państw członkowskich i uznana w orzecznictwie ETS jako ogólna
zasada prawa wspólnotowego (po raz pierwszy – orz. w spr. 43/75 Defrenne, Zb. Orz.1976, s. 455).
Podstawą jest założenie, że stosowanie prawa do konkretnych stanów faktycznych musi być przewidywalne – tzn.
podmiot prawa musi być w stanie przewidzieć, jakie prawo ma zastosowanie w jego sytuacji albo jakie będą skutki
prawne jego zachowania.
Dwa aspekty zasady pewności prawa najczęściej powoływane przez ETS – zasada ochrony uprawnionego
oczekiwania i zasada nieretroakcji prawa.

1) Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania
Jako zasada prawa wspólnotowego, ustalona w orzecznictwie ETS oznacza, że środki podejmowane przez
Wspólnotę nie mogą naruszać uprawnionego oczekiwania podmiotu (grupy podmiotów), o ile takie naruszenie nie
jest uzasadnione względami nadrzędnego interesu publicznego.
Podmiot powołujący się na zasadę ochrony uprawnionego oczekiwania musi wykazać:

-

istnienie swojego uprawnionego oczekiwania; oraz

-

że poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej sytuacji, ponieważ na tym uprawnionym oczekiwaniu
polegał.

Warunki dotyczące istnienia uprawnionego oczekiwania w orzecznictwie ETS:

-

uprawnionym oczekiwaniem jest oczekiwanie rozsądnej osoby, że nastąpią wydarzenia, jakie w
normalnych okolicznościach miałyby miejsce; nie daje podstaw do powołania się na uprawnione
oczekiwanie zwykła (przewidywalna) zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu (orz. w spr. 112/77
Toepfer, Zb. Orz. 1978, s. 1019) ani działanie w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego, kiedy w
danych okolicznościach oczekiwania nie można uznać za rozsądne (orz. w spr. C-331/88 Fedesa, Zb.
Orz. 1990, s. I-4023);

-

uprawnione oczekiwanie musi opierać się na szczególnego rodzaju zapewnieniu ze strony instytucji
lub organów wspólnotowych; gwarancje takie mogą wynikać ze swoistego porozumienia między
podmiotem a instytucją, z trybu postępowania, z wyraźnego zapewnienia ze strony instytucji (orz. w
spr. 74/74 CNTA v. Komisja, Zb. Orz. 1975, s. 533; 120/86 Mulder, Zb. Orz. 1988, s. 2321; C-152/88
Sofrimport, Zb. Orz. 1990, s. I-2477);

-

podmiot powinien wskazać źródło swojego uprawnionego oczekiwania.

Powołanie się na zasadę ochrony uprawnionego oczekiwania jest wyłączone jeśli zainteresowany podmiot działa
w złej wierze – np. wykorzystuje wady regulacji lub luki w prawie i powołuje zasadę przeciwko środkom mającym
na celu poprawienie przepisów czy usunięcie luki (orz w spr. 2/75 Mackprang, Zb. Orz. 1975, s. 607).
Naruszenie zasady może stanowić podstawę nieważności aktu wspólnotowego lub podstawę odpowiedzialności
odszkodowawczej WE.

2) Zasada nieretroakcji
„Prawo nie działa wstecz” – tzn. nowo wprowadzone przepisy nie mają zastosowania do zdarzeń, które zakończyły
się zanim przepisy te zaczęły obowiązywać. Tzw. retroakcja pozorna dotyczy sytuacji, w której nowa regulacja ma
zastosowanie do zdarzeń, które zaczęły się przed jej wprowadzeniem i trwają w chwili jej wejścia w życie.
Jako zasada prawa wspólnotowego odnosi się przede wszystkim do aktów prawa wtórnego, które nie powinny
wywoływać skutków prawnych przed ich oficjalnym ogłoszeniem, ze względu na możliwość poznania ich treści.
Dopuszczalność retroakcji i jej warunki – ustalone w orzecznictwie ETS:
-

absolutnie niedopuszczalna jest retroakcja przepisów karnych – w tym przypadku nie ma wyjątków (orz.
w spr. 63/83 Kirk, Zb. Orz. 1984, s. 2689)

-

w innych dziedzinach prawa co do zasady obowiązuje zakaz retroakcji, ale w szczególnych, uzasadnionych
wypadkach dopuszczalne są wyjątki od tej zasady – polegające tym, że środek obowiązuje przed datą publikacji
(orz. w spr. 98/78 Racke, Zb. Orz. 1979, s. 69) ;

-

retroaktywny środek musi spełniać określone warunki
a)

formalne – retroaktywny charakter wynika jasno i wyraźnie z treści środka albo z celów ogólnego systemu,
którego środek jest częścią;

b)

materialne

-

retroaktywny charakter jest uzasadniony istnieniem ważnego interesu wspólnotowego, oraz

-

uprawnione oczekiwania podmiotów, których środek dotyczy, są należycie zabezpieczone.

26

=> Uwaga:

Brak w orzecznictwie ETS wyraźnego stwierdzenia ochrony jakiegoś prawa nie oznacza, że nie
jest ono chronione w porządku wspólnotowym, a jedynie, że ETS nie miał jeszcze okazji
wypowiedzieć się co do jego ochrony.

ETS bada naruszenia praw podstawowych wyłącznie w zakresie swojej jurysdykcji, tzn. w
odniesieniu do tworzenia, interpretacji i stosowania prawa wspólnotowego.

Ograniczenia praw podstawowych są dopuszczalne jedynie w uzasadnionych przypadkach, ze
względu na ochronę interesu ogólnego, muszą przy tym być konieczne dla osiągnięcia zamierzonego
celu i spełniać pozostałe wymogi zasady proporcjonalności oraz nie mogą naruszać istoty danego
prawa – sprawy: 4/73 Nold; 44/79 Hauer; 5/88 Wachauf, Zb. Orz. 1989, s. 2609.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Opracowana przez Konwent, powołany na mocy decyzji Rady Europejskiej z Kolonii (3-4 czerwca
1999 r.), złożony z przedstawicieli rządów i parlamentów państw członkowskich, Komisji i PE.
7 grudnia 2000 r., na szczycie w Nicei, KPP została podpisana przez przewodniczących PE, Rady i
Komisji i proklamowana w obecności głów państw i szefów rządów państw członkowskich.
KPP składa się z preambuły i 54 artykułów zebranych w 7 rozdziałach:

-

I. Godność (art. 1-5): godność człowieka, prawo do życia, integralność osoby ludzkiej, zakaz
tortur, zakaz niewolnictwa;

-

II. Wolności (art. 6-19), m.in.: prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia,
prywatnego, ochrona danych osobowych, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność
wypowiedzi i informacji, wolność zgromadzeń, wolność nauki i sztuki, wolność wyboru
zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej, własność, prawo do azylu;

-

III. Równość (art. 20-26), m.in.: równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji, równość kobiet i
mężczyzn, prawa dziecka, prawa osób starszych, integracja niepełnosprawnych;

-

IV. Solidarność (art. 27-38) – pojęcie przyjęte w Karcie po raz pierwszy dla określenia praw
socjalnych i praw pracowniczych, m. in.: prawo dostępu do służb zatrudnienia, ochrona w
razie nieuzasadnionego zwolnienia, godne warunki pracy, zabezpieczenie społeczne,
ochrona zdrowia, ochrona konsumentów, ochrona środowiska;

-

V. Prawa obywateli (art. 39-46): katalog praw z cz. II TWE (prawa wyborcze, prawo
swobodnego poruszania się i pobytu, prawo skargi do RPO i petycji do PE, ochrona
dyplomatyczna i konsularna), prawo dostępu do dokumentów, nowe – prawo do dobrej
administracji;

-

VI. Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50), m.in.: prawo do skutecznego środka prawnego i
rzetelnego procesu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasada ne bis in idem;

-

VII. Postanowienia ogólne (art. 51-54): zakres Karty, zakres ochrony praw, dopuszczalne
ograniczenia praw, zakaz nadużycia praw.

=> znaczenie KPP:
-

nie jest aktem prawa wspólnotowego ani nie stanowi zmiany Traktatów – jest polityczną

deklaracją, a jej postanowienia nie mają prawnie wiążącego charakteru;

-

KPP można uznać za wyraz wspólnych tradycji konstytucyjnych państw

członkowskich i być wykorzystywana przez ETS jako wyraźny katalog praw podstawowych
chronionych w porządku wspólnotowym;

-

art. 51 ust. 1 można interpretować jako swoiste zobowiązanie się instytucji UE do

przestrzegania, w zakresie, w jakim stosują prawo UE, zasad i praw zawartych w Karcie –
zobowiązanie takie miałoby jednak charakter tylko polityczny, a nie jurydyczny;

-

KPP jest ważnym elementem w dyskusji nad przyszłością UE, została sformułowana tak, że

bez zmian może zostać włączona do obowiązującego TUE lub TWE albo do przyszłego
traktatu reformującego; stanowiła część II niedoszłego Traktatu konstytucyjnego z 2004 r.

27

-

W Traktacie Lizbońskim zmieniono formułę nadania KPP wiążącego charakteru: nie jest

ona już elementem Traktatu, ale będzie miała moc prawa pierwotnego na podstawie zmienionego
art. 6 TUE, który zawiera odesłanie do niej. Karta została jeszcze raz ponownie proklamowana 12
grudnia 2007 r., co było niezbędne dla zaakceptowania zmian w art. 52. Nowa wersja stanie się więc
prawnie wiążąca z dniem wejścia w życie Traktatu z Lizbony.

28

III. Relacje pomiędzy systemem ochrony praw człowieka w ramach EKPC a systemem UE

1. Problem przystąpienia UE / WE do EKPC


„Pomysł” przystąpienia WE do EKPC – po raz 1. w 1976 r., raport Komisji do Rady i PE;

1979 – formalny wniosek do Rady o podjecie negocjacji (bez dalszego biegu)

1990 – ponowny wniosek Komisji do Rady w sprawie przystąpienia do EKPC

tym razem Rada podejmuje temat – występuje o opinię ETS w tej kwestii

=> Opinia 2/94:

(...)
Według obowiązującego obecnie prawa Wspólnota nie może przystąpić do Europejskiej konwencji praw
człowieka, gdyż

żaden przepis Traktatu nie upoważnia Wspólnoty do tworzenia przepisów

i zawierania umów w przedmiocie ochrony praw człowieka, przy czym przystąpienie do
Konwencji nie może również nastąpić na podstawie art. 235 TWE [obecnie 308].

Poszanowanie praw człowieka jest warunkiem legalności aktów Wspólnoty. Jednakże jej przystąpienie do
Konwencji pociągałoby za sobą istotną zmianę obecnego wspólnotowego systemu ochrony praw człowieka, w
zakresie, w jakim wymagałoby włączenia Wspólnoty w odrębny międzynarodowy system instytucjonalny, jak
również przejęcia wszystkich postanowień Konwencji do wspólnotowego porządku prawnego. Wykraczałoby to
poza zakres art. 235 i wymagałoby zmiany Traktatu.

pojawiają się jednak przepisy, z których taką kompetencję WE/UE można by próbować
wywodzić – np. art. 13 TWE (upoważnia WE do podejmowania działań, w tym legislacyjnych,
w zakresie zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię,
wyznanie, inwalidztwo, wiek, orientację seksualną)

2004 – Traktat konstytucyjny (nie wszedł w życie)

ARTYKUŁ I-9

Prawa podstawowe

1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie Praw Podstawowych, która stanowi część II.
2. Unia

przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych

wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Konstytucji.
3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa Unii jako
zasady ogólne prawa.

Deklaracja 2. odnosząca się do artykułu I-9 ustęp 2

Konferencja wyraża zgodę, aby przystąpienie Unii do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności nastąpiło w taki sposób, aby można było zachować szczególny charakter porządku prawnego Unii. W związku
z tym Konferencja stwierdza istnienie regularnegodialogu między Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej a
Europejskim Trybunałem PrawCzłowieka; dialog taki może zostać wzmocniony po przystąpieniu Unii do tej
Konwencji.



Problem po 2. stronie – stronami EKPC mogą w obecnym stanie prawnym zostać tylko państwa

=> Protokół 14:

29

Artykuł 17

Artykuł 59 Konwencji podlega następującym zmianom:

Wprowadza się nowy ustęp 2, który brzmi następująco:
„2.

Unia Europejska może przystąpić do niniejszej Konwencji.”

Ustępy 2, 3 i 4 stają się odpowiednio ustępami 3, 4 i 5.

Wyjaśnienie do proponowanej zmiany:

Article 17 of the amending protocol

Article 59 – Signature and ratification

101. Article 59 has been amended in view of possible accession by the European Union to the Convention. A new second paragraph
makes provision for this possibility, so as to take into account the developments that have taken place within the European Union,
notably in the context of the drafting of a constitutional treaty, with regard to accession to the Convention. It should be emphasised that
further modifications to the Convention will be necessary in order to make such accession possible from a legal and technical point of
view. The CDDH adopted a report identifying those issues in 2002 (document DG-II(2002)006). This report was transmitted to the
Committee of Ministers, which took note of it. The CDDH accepted that those modifications could be brought about either through an
amending protocol to the Convention or by means of an accession treaty to be concluded between the European Union, on the one hand,
and the States Parties to the Convention, on the other. While the CDDH had expressed a preference for the latter, it was considered
advisable not to refer to a possible accession treaty in the current protocol so as to keep all options open for the future.

102. At the time of drafting of this protocol, it was not yet possible to enter into negotiations – and even less to conclude an agreement –
with the European Union on the terms of the latter’s possible accession to the Convention, simply because the European Union still
lacked the competence to do so. This made it impossible to include in this protocol the other modifications to the Convention necessary to
permit such accession. As a consequence, a second ratification procedure will be necessary in respect of those further modifications,
whether they be included in a new amending protocol or in an accession treaty.

2. Relacje między orzecznictwem ETS i ETPC


Co do zasady – ETS korzysta z dorobku orzeczniczego ETPC i przejmuje jego interpretację
poszczególnych praw zawartych w Konwencji, aby uniknąć sprzeczności

Niebezpieczeństwa niespójności nie da się jednak wyeliminować – 2 przykłady:

1)

ETS

spr. poł. 46/87 & 227/88 Hoechst AG v. Komisja: ochrona z art. 8 EKPC (prawo do

prywatności) nie rozciąga się na pomieszczenia biurowe
ETPC

sprawa 13710/88 Niemietz v. GER (orzeczenie z 1992 r.): ochrona z art. 8 EKPC

(prawo do prywatności) rozciąga się na pomieszczenia biurowe

2)

ETS

spr. poł. 374/87 & 27/88 Orkem & Solvay v. Komisja: art. 6 EKPC (prawo do

rzetelnego procesu) nie obejmuje prawa oskarżonego do milczenia (nieobciążania się)

ETPC

sprawa 10828/84 Funke v. FRA (orzeczenie z 1993 r.): art. 6 EKPC (prawo do

rzetelnego procesu) obejmuje prawo oskarżonego do milczenia (nieobciążania się)

KPP – art. 52:

Zakres praw gwarantowanych

1. Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie muszą być przewidziane ustawą i
szanować istotę tych praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone

30

wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście realizują cele interesu ogólnego uznawane przez Unię lub wynikają z
potrzeby ochrony praw i wolności innych osób.
2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, których podstawą są Traktaty wspólnotowe lub Traktat o Unii Europejskiej, są
wykonywane na warunkach i w granicach określonych w tych Traktatach.
3. W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom
zagwarantowanym w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich
znaczenie i zakres są takie same jak praw ustanowionych przez tę Konwencję. Niniejsze
postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii zapewniało szerszą ochronę.

(Art. 52 KPP w wersji z 2007 r.:

Artykuł 52

Zakres i wykładnia praw i zasad

1. Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych
praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście
odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób.
2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, które są przedmiotem postanowień Traktatów, są wykonywane na warunkach i w granicach w nich
określonych.
3.

W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym

w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie
same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii
przyznawało szerszą ochronę.
4. W zakresie, w jakim niniejsza Karta uznaje prawa podstawowe wynikające ze wspólnych tradycji konstytucyjnych Państw Członkowskich,
prawa te interpretuje się zgodnie z tymi tradycjami.
5. Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez
instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich
odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności.
6. Ustawodawstwa i praktyki krajowe uwzględnia się w pełni, jak przewiduje to niniejsza Karta.
7. Wyjaśnienia sporządzone w celu wskazania wykładni niniejszej Karty są należycie uwzględniane przez sądy Unii i Państw
Członkowskich.)

3. Możliwość kontroli aktów UE przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu


sprawa 13258/87 M v. GER („Melchers”) – decyzja Komisji Pr Cz o niedopuszczalności skargi:

It has next to be observed that the

Convention does not prohibit a Member State from transferring powers to international

organisations. Nonetheless, The Commission recalls that "if a State contracts treaty obligations and subsequently concludes
another international agreement which disables it from performing its obligations under the first treaty it will be
answerable for any resulting breach of its obligations under the earlier treaty" (cf. N° 235/56, Dec. 10.6.58, Yearbook 2
p. 256 (300)). The Commission considers that a transfer of powers does not necessarily exclude a State's responsibility under the Convention with
regard to the exercise of the transferred powers.

sprawa 24833/94 Matthews v. UK

1994 – wybory do PE, brak okręgu wyborczego na Gibraltarze (okręgi wyborcze ustalone w
Akcie o powszechnych wyborach do PE – skarga na naruszenie art. 3 Protokołu 1, prawa do
wolnych wyborów
ETPC stwierdza naruszenie Konwencji – analizuje pozycję i funkcję prawodawczą PE

UK

wykonuje wyrok, tworząc na Gibraltarze okręg wyborczy do PE

Epilog

Hiszpania wnosi do ETS skargę przeciwko UK – sprawa C-145/04, orzeczenie z

12 września 2006

sprawa 60350/00 Canela Santiago v. ESP

31

w świetle okoliczności sprawy niezadanie pytania prejudycjalnego przez sad krajowy do ETS nie
stanowi naruszenia art. 6 Konwencji (prawo do rzetelnego procesu)

sprawa 56672/00 Senator Lines v. Austria, Belgium, Denmark, Finland, France, Germany, Greece,
Ireland,Italy, Luxembourg, the Netherlands, Portugal, Spain,Sweden and the United Kingdom

„(...) the respondent States submitted that the Community's legal order in any event ensures respect for human
rights. Consequently, the principle of subsidiarity should exclude a review by the Court of the acts at issue. They
referred in this respect to the case of M. & Co. v. Germany (application no. 13258/87, Commission decision of
9 February 1990, DR 64, p. 138), in which the Commission accepted that it was permissible for States to
transfer powers to international organisations provided that, within the organisation, fundamental rights receive
an equivalent protection. The Commission found that the European Communities, through declarations and the
existing case law of the ECJ, secured fundamental rights and provided for control of their observance. The
respondent States pointed out that, since that decision, the human rights safeguards in the Community's legal
order have been further strengthened by the inclusion in the Treaty on the European Union (the EU Treaty) of
Articles 6 and 46 d, which refer expressly to fundamental rights, including the European Convention on Human
Rights”

w orzeczeniu – opinie interwenientów nt. potrzeby przystąpienia WE / UE do EKPC


sprawa 45036/98 Bosphorus Hava Yollari Turizm Ve Ticaret Anonim Şirketi V. Ireland

32

ANEKS – Podstawowe informacje o Radzie Europy

Statut oparty na prawach człowieka
Każde państwo europejskie może stać się członkiem Rady Europy pod warunkiem, że uznaje ono zasadę praworządności
oraz zagwarantuje każdej osobie, która podlega jego jurysdykcji, prawa człowieka i podstawowe wolności.

Cele
Rada Europy jest organizacją międzyrządową wyznaczającą sobie następujące cele:

•

ochronę praw człowieka, demokracji pluralistycznej oraz rządów prawa,

•

działanie na rzecz podnoszenia świadomości i rozwoju tożsamości kulturowej i różnorodności w Europie,

•

poszukiwanie sposobów rozwiązywania problemów nurtujących społeczeństwa (dyskryminacji mniejszości,
ksenofobii, nietolerancji, ochrony środowiska, klonowania ludzi, AIDS, narkotyków, przestępczości
zorganizowanej, itd.),

•

pomoc w umacnianiu demokratycznej stabilności Europy poprzez popieranie reform politycznych,
ustawodawczych i konstytucyjnych.

47 państw członkowskich
Rada Europy została utworzona w 1949 roku przez 10 państw: Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg,
Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy.
Następnie, dołączyły do nich w sierpniu 1949 r. Grecja i Turcja. W latach późniejszych przystępowały do Rady Europy
kolejno: Islandia i Niemcy (1950), Austria (1956), Cypr (1961), Szwajcaria (1963), Malta (1965), Portugalia (1976), Hiszpania
(1977), Lichtenstein (1978), San Marino (1988), Finlandia (1989), Węgry (1990), Polska (1991), Bułgaria (1992), Estonia,
Litwa, Słowenia, Słowacja, Republika Czeska i Rumunia (1993), Andora (1994), Łotwa, Albania, Mołdowa, "Była
Jugosłowiańska Republika Macedonii" i Ukraina (1995), Federacja Rosyjska i Chorwacja (1996), Gruzja (1999), Armenia i
Azerbejdżan (2001), Bośnia i Hercegowina (2002), Serbia i Czarnogóra (2003), Monako (2004), Czarnogóra (2007, po
rozpadzie Serbii i Czarnogóry, Serbia – sukcesja członkostwa).
Obecnie, Rada Europy liczy 47 państw członkowskich.
Nie należy mylić Rady Europy z Unią Europejską, są to bowiem dwie całkowicie różne organizacje, jakkolwiek,
27 państw należących do Unii Europejskiej jest jednocześnie członkami Rady Europy.
Kandydaci ubiegający się o członkostwo
Białoruś – od 1993 r.

Status obserwatora
przy Radzie Europy Japonia, Kanada, Meksyk, Stany Zjednoczone oraz Stolica Apostolska korzystają ze statusu obserwatora
w ramach organów między-rządowych Rady Europy.

Pałac Europy
Centralną siedzibą Rady Europy jest Pałac Europy, znajdujący się w Strasburgu (Francja)

Szeroko zakrojone działania
Rada Europy zajmuje się wszystkimi ważnymi problemami nurtującymi społeczność europejską, z wyjątkiem spraw
dotyczących obrony. Jej program działania obejmuje następujące dziedziny: prawa człowieka, media, współpraca prawna,
spójność społeczna, zdrowie, edukacja, kultura, dziedzictwo, sport, młodzież, demokracja lokalna i współpraca
transgraniczna, środowisko i planowanie regionalne.

Struktura organizacyjna służąca współpracy

Komitet Ministrów jest organem decyzyjnym Rady Europy, w którym zasiadają ministrowie spraw zagranicznych
wszystkich państw członkowskich (lub ich stali przedstawiciele).

Zgromadzenie Parlamentarne jest organem "obradującym" Organizacji, którego członkowie są wybierani przez
parlamenty krajowe.

Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy jest organem doradczym reprezentującym władze lokalne i
regionalne.

W ten sposób rządy, parlamenty krajowe oraz władze lokalne i regionalne są reprezentowane oddzielnie.

Wybieralny Sekretarz Generalny
Brytyjczyk Terry Davis został wybrany przez Zgromadzenie Parlamentarne na Sekretarza Generalnego Rady Europy w 2004
r. Sekretarz Generalny, którego kadencja trwa pięć lat, koordynuje i kieruje działalnością Organizacji.

33

Spotkania na szczycie nadające nowy impuls
W celu wzmocnienia europejskiej stabilności, szczególnie po upadku reżimów komunistycznych, Radę Europy wzmocnił
nowy impuls polityczny za sprawą spotkań na najwyższym szczeblu w formie szczytów szefów państw i rządów.
Dotychczas odbyły się dwa Szczyty: Szczyt I, Wiedeń, 1993 r. - przywódcy polityczni z 32 państw będących wówczas
członkami Rady Europy, określili kierunki działania wobec wyzwania, jakim było rozszerzenie Organizacji; Szczyt II,
Strasburg, 1997 r. - przywódcy polityczni 40 państw członkowskich przyjęli nowy Plan działania obejmujący cztery obszerne
sfery: demokrację i prawa człowieka, spójność społeczną, bezpieczeństwo obywateli oraz wychowanie w duchu demokracji i
różnorodności kulturowej; zasady te określają priorytety programu działania Rady Europy u progu nowego tysiąclecia. III
Szczyt, Warszawa 16-17 maja 2005 r. – przyjęcie planu działania w głównych obszarach aktywności RE na najbliższe lata.

Konferencje ministerialne
Rada Europy organizuje okresowo konferencje właściwych ministrów (odpowiedzialnych za wymiar sprawiedliwości,
edukację, sprawy rodziny, zdrowie, środowisko, władze lokalne, migrację, równość kobiet i mężczyzn, pracę, media, kulturę,
sport, sprawy młodzieży itd.) Na konferencjach dyskutowane są najważniejsze problemy pojawiające się w resortach
reprezentowanych przez uczestniczących ministrów. Sprzyjają one również utrwalaniu stałych kontaktów między
zainteresowanymi ministerstwami państw członkowskich. Na ich forum przygotowywane są projekty działań do wspólnej
realizacji oraz propozycje do programu pracy Rady Europy.

Konsekwentne budowanie Europy
Prace Rady Europy prowadzą do opracowania konwencji i porozumień europejskich, na podstawie których państwa
członkowskie mogą następnie nowelizować i harmonizować swoje własne ustawodawstwo.
Niektóre konwencje i porozumienia są również otwarte do przyjęcia przez państwa nie będące członkami Rady Europy.
Przekazywane rządom opracowania naukowe i prace realizowane w różnych sferach działania mają na celu pogłębianie
współpracy i postępu społecznego w Europie.
Rada Europy akceptuje także tzw. "porozumienia częściowe", będące formą współpracy o "zmiennej geometrii", które
pozwalają określonym państwom członkowskim, za zgodą innych członków, na podejmowanie określonej działalności we
wspólnym interesie.

Forum dla organizacji społecznych
Przyznając status konsultanta ponad 400 organizacjom poza-rządowym (NGO), Rada Europy rozwija prawdziwe partnerstwo z
reprezentantami społeczeństwa obywatelskiego. Włącza ona organizacje pozarządowe za pośrednictwem różnego rodzaju konsultacji (w tym
dyskusji i kolokwiów) do prac międzyrządowych i zachęca do dialogu między parlamentarzystami i organizacjami społecznymi na temat głównych
problemów nurtujących współczesne społeczeństwa. Personel międzynarodowy Około 1300 pracowników administracji państwowej desygnowanych
przez państwa członkowskie, tworzy stały personel Sekretariatu Organizacji, na czele którego stoi Sekretarz Generalny.

Europejskie fundusze
Rada Europy jest finansowana przez rządy państw członkowskich, których składki do budżetu Organizacji obliczane są
proporcjonalnie do liczby ludności i zasobów państwa. Podstawowy budżet Rady Europy na 2001 r. kształtuje się na
poziomie 163 milionów euro.

Języki oficjalne
Oficjalnymi językami Rady Europy są: język angielski i francuski. Ponadto, w pracach Zgromadzenia Parlamentarnego
używane są także języki: niemiecki, rosyjski i włoski. Po spełnieniu pewnych warunków, posiedzenia mogę być tłumaczone
również na inne języki.