scenariusz konspekt wojny pol, szwed. 17 wiek gimnazjum (1)

WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE W XVII WIEKU

Scenariusz z wykorzystaniem filmu pt. „Potop“ (obrona Jasnej Góry) Opracowanie: Agnieszka Wójcik

Standardy wg podstawy programowej kszta∏cenia ogólnego dla szkó∏ podstawowych i gimnazjum podlegajàce kszta∏ceniu

Standard 1:

Pog∏´bianie umiej´tnoÊci powiàzania dziejów Polski z dziejami Europy i Êwiata WSKAèNIKI DO STANDARDU 1

1.1. Uczeƒ potrafi wyjaÊniç zwiàzki Polski ze Szwecjà oraz wskazaç na przyczyny konfliktów polsko-szwedzkich w XVII w.

1.2. Uczeƒ dostrzega wp∏yw konfliktów mi´dzynarodowych na losy paƒstw i spo∏eczeƒstw skonfliktowanych stron, w kon-tekÊcie wojen Polski w XVII w.

Standard 2:

Rozwijanie umiej´tnoÊci dostrzegania z∏o˝onoÊci zwiàzków przyczynowo-skutkowych WSKAèNIKI DO STANDARDU 2

2.1. Uczeƒ potrafi wskazaç na przyczyny wewn´trznej s∏aboÊci Rzeczypospolitej w XVII w. oraz nast´pstwa tej sytuacji dla pozycji mi´dzynarodowej paƒstwa.

2.2. Uczeƒ w odpowiedziach ustnych dokonuje podzia∏u na przyczyny bezpoÊrednie i poÊrednie oraz skutki krótko i d∏ugo-falowe konfliktu Polski ze Szwecjà w XVII w.

Standardy wymagaƒ egzaminacyjnych z zakresu przedmiotów humanistycznych podlegajàce kszta∏ceniu w trakcie lekcji: I. Czytanie i odbiór tekstów kultury:

I.2. Uczeƒ interpretuje teksty kultury, uwzgl´dniajàc intencje nadawcy, odró˝nia fakty od opinii, prawd´ historycznà od fikcji, dostrzega perswazj´, manipulacj´, wartoÊciowanie.

II. Tworzenie w∏asnego tekstu:

II.6. Uczeƒ analizuje, porównuje, porzàdkuje i syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury.

Materia∏ nauczania:

• Przyczyny konfliktów polsko-szwedzkich w XVII w.

• Starcia Polski ze Szwecjà w 1. po∏owie XVII w. oraz ich nast´pstwa terytorialne dla Polski

• Starcia polsko-szwedzkie w 2. po∏owie XVII w. – „potop” szwedzki

• Mi´dzynarodowe uwarunkowania ataku Szwedów na Rzeczpospolità

• Magnateria i szlachta w obliczu najazdu – UjÊcie i Kiejdany

• Wojna „szarpana” Stefana Czarnieckiego i powstanie antyszwedzkie

• Obrona Jasnej Góry

• Najazd Jerzego II Rakoczego – ksićia Siedmiogrodu

• Traktaty welawsko-bydgoskie i ich nast´pstwa dla Polski

• Pokój w Oliwie – zakoƒczenie konfliktu

Cele operacyjne:

a) UCZE¡ ZNA (WIADOMOÂCI):

• pojćia: Inflanty, Kircholm, Prusy Królewskie, Prusy Ksià˝će, rozejm, Kiejdany, UjÊcie, wojna „szarpana” (podjazdowa), paulini, przeor, Jasna Góra, Siedmiogród, Czarny Ostrów, elektor brandenburski, traktaty welawsko-bydgoskie i Oliwa

• postaci: Zygmunt III Waza, W∏adys∏aw IV, Jan Kazimierz, Jan Karol Chodkiewicz, Gustaw II Adolf („Lew Pó∏nocy”), Karol X Gustaw, Hieronim Radziejowski, Janusz Radziwi∏∏, Bogus∏aw Radziwi∏∏, Stefan Czarniecki, Jerzy Lubomirski, Pawe∏ Sapieha, o. Augustyn Kordecki, Jerzy II Rakoczy

• daty: 1605 r., 1626 r., 1627 r., 1632 r., 1655 r., 1657 r. i 1660 r.

• przyczyny, przebieg i skutki terytorialne, spo∏eczne i gospodarcze konfliktów Polski ze Szwecjà w XVII w.

b) UCZE¡ POTRAFI (UMIEJ¢TNOÂCI):

• lokalizowaç na mapie i w atlasie Szwecj´, Litw´, Prusy Królewskie i Ksià˝će, Siedmiogród, Kircholm, Czśtochow´, UjÊcie, Kiejdany, Inflanty, Âlàsk oraz Gdaƒsk, Oliwí ujÊcie Wis∏y

• wskazaç zwiàzki pomi´dzy postawà polskiej i litewskiej magnaterii oraz szlachty a sukcesami militarnymi Szwedów dokonaç gradacji przyczyn zjawisk na bezpoÊrednie i poÊrednie oraz wskazaç skutki c) UCZE¡ ROZUMIE (POSTAWY):

• rolódpowiedzialnoÊci obywateli za losy paƒstwa i koniecznoÊç poÊwićenia w∏asnego dobra na rzecz dobra ogólnego w chwilach dla ojczyzny krytycznych

• czym by∏ patriotyzm w przesz∏oÊci, w okresach zagro˝enia suwerennoÊci i bezpieczeƒstwa Rzeczypospolitej (wzorce osobowe postaw patriotycznych), a co znaczy byç patriotà wspó∏czeÊnie

Formy pracy: zbiorowa – praca z ca∏à klasà, grupowa Metody nauczania: analiza fragmentów filmu pt. „Potop”, elementy pogadanki, praca z mapà i atlasem, metaplan oraz roz-wiàzanie çwiczeƒ z karty pracy

Ârodki dydaktyczne: podrćznik – Janusz Drob, Historia. Czasy nowo˝ytne. Podrćznik dla II klasy gimnazjum, Demart Sp. z o.o., Warszawa 2004, W∏odzimierz Chybowski, Zeszyt do çwiczeƒ na mapach konturowych. Historia. Gimnazjum, Demart Sp. z o.o., Warszawa 2004, Ireneusz Wywia∏, Historia. Czasy nowo˝ytne. Zeszyt do çwiczeƒ dla II klasy gimnazjum, Demart Sp. z o.o., Sp. z o.o., Warszawa 2003, mapa Êcienna Wojny Rzeczypospolitej w XVII w., lub z podrćznika, str. 52-53.

– fragmenty filmu „Potop” w re˝yserii Jerzego Hoffmana, cz´Êç II obrona Jasnej Góry

• od sceny przygotowania klasztoru do obrony – czas 3-4

• od ostrza∏u szwedzkiego do procesji z monstrancjà – 7-8 minut

– çwiczenia praktyczne dla uczniów, powsta∏e w oparciu o zeszyt do çwiczeƒ dla II klasy gimnazjum Demart Sp. z o.o.

oraz samodzielnie skonstruowane przez nauczyciela prowadzàcego lekcj´

Przebieg lekcji:

I. Faza wprowadzajàca

1. CzynnoÊci organizacyjno-porzàdkowe: sprawdzenie obecnoÊci, podanie tematu lekcji.

2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie podstawowych problemów n´kajàcych Rzeczpospolità za panowania Zygmunta III Wazy.

3. Wprowadzenie do tematu lekcji. Zasygnalizowanie problematyki oraz technik pracy w trakcie lekcji.

II. Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wskazuje na mapie Êciennej po∏o˝enie Szwecji, a uczniowie odszukujà na mapie w podrćzniku na str. 40-41.

a) poleca uczniom przypomnieç przyczyny narastajàcego od poczàtku XVII w. konfliktu polsko-szwedzkiego b) uczniowie na mapce w zeszycie do çwiczeƒ na mapach konturowych, na str. 39 wpisujà nazwÍnflanty 2. Nauczyciel przedstawia przebieg konfliktu polsko-szwedzkiego w 1. po∏owie XVII w.; na tablicy przywiesza: pojćia, daty, postaci zamieszczone w za∏àczniku nr 1 – Kircholm, J.K. Chodkiewicz, 1605 r., Inflanty, husaria, a nast´pnie na mapie wskazuje miejsca, z którymi by∏y zwiàzane.

3. Nauczyciel przedstawia drugi etap konfliktu polsko-szwedzkiego – wojn´ 1626 i jej nast´pstwa terytorialne dla Polski, na tablicy przywiesza: pojćia, daty, postaci zamieszczone w za∏àczniku nr 1 – 1626-1629, Oliwa 1627 r., UjÊcie Wis∏y, a nast´pnie na mapie wskazuje miejsca, z którymi by∏y zwiàzane.

4. Nauczyciel poleca uczniom w zeszycie do çwiczeƒ na mapach konturowych, na s. 39 podkreÊliç na czerwono Kircholm, krzy˝ykiem na niebiesko zaznaczyç miejsce bitwy pod Oliwà oraz wpisaç obok dat´ 1627 r.

5. Nauczyciel poleca uczniom otworzyç podrćznik na s. 46-47 i przeczytaç fragment tekstu zatytu∏owany Potop szwedzki 1655

(czas 2-3 minuty).

Nast´pnie zadaje pytania:

– podaj w∏adc´ Polski i Szwecji sprawujàcych w∏adz´ w okresie konfliktu

– podaj przyczyny bezpoÊrednie i poÊrednie ataku Szwedów na Polsk´

– oceƒ postawśzlachty i magnaterii polskiej oraz litewskiej w obliczu najazdu

– jakie wydarzenia przyczyni∏y si´ do wybuchu powstania antyszwedzkiego?

– o czym mówi∏y traktaty welawsko-bydgoskie?

– jak brzmia∏y postanowienia pokoju w Oliwie z 1660 r.?

6. Nauczyciel przywiesza na tablicy karty z pojćiami: Jan Kazimierz, Karol X Gustaw, UjÊcie, Kiejdany, S. Czarniecki, A. Kordecki, Oliwa 1660 r. i przypomina, ˝e „potop” znalaz∏ odbicie w literaturze, malarstwie i filmie, podaje tytu∏y dzie∏.

7. Projekcja fragmentów filmu „Potop” w re˝yserii J. Hoffmana (ok. 10 minut). Przed projekcjà nauczyciel rozdaje uczniom kartki z pytaniami, na które b´dà odpowiadali po obejrzeniu filmu (za∏àcznik 2) oraz wyszczególnia elementy, na które muszà zwróciç uwag´.

8. Po obejrzeniu fragmentów filmu uczniowie udzielajà odpowiedzi na pytania.

9. Nauczyciel dzieli klasńa zespo∏y 4-5 osobowe.

10. Nauczyciel rozdaje Kart´ pracy: WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE W XVII WIEKU ka˝demu uczniowi i prosi o wype∏nienie

– uczniowie pracujà w zespo∏ach 4-5 osobowych pomagajàc sobie wzajemnie.

11. Nauczyciel kontroluje pracúczniów, s∏u˝y pomocà i wyjaÊnia.

12. Uczniowie przedstawiajà efekty pracy – ka˝de çwiczenie inna grupa.

III. Faza podsumowujàca

1. Metaplan Dlaczego najazd Szwedów z 1655 r. okaza∏ si´ „potopem” dla Rzeczypospolitej? – uczniowie udzielajà odpowiedzi ustnych (za∏àcznik nr 3).

2. Nauczyciel podaje treÊç zadania domowego – Czym by∏ patriotyzm w przesz∏oÊci, w okresach zagro˝enia suwerennoÊci Rzeczypospolitej, a co znaczy byç patriotà wspó∏czeÊnie? i wyjaÊnia ewentualne wàtpliwoÊci zwiàzane z tematem pracy domowej.

3. Ocena uczniów aktywnych.

Za∏àcznik nr 1

Kircholm

J.K. Chodkiewicz

1605 r.

Inflanty

husaria

1626-1629 r.

Oliwa 1627 r.

UjÊcie Wis∏y

Jan Kazimierz

Karol X Gustaw

UjÊcie

S. Czarniecki

Kiejdany

A. Kordecki

Oliwa 1660 r.

Za∏àcznik nr 2

Pytania do fragmentu filmu ”Potop”

1. W jaki sposób przygotowywano obron´ klasztoru?

2. Kto stanowi∏ za∏og´ broniàcà Jasnej Góry?

3. Jakim or´˝em dysponowali obroƒcy Jasnej Góry?

4. Co stanowi∏o najwi´kszy atut obronny twierdzy?

5. Jakà taktykźastosowali Szwedzi i jaki rodzaj or´˝a u˝ywali podczas ataku?

6. Czym by∏a kolubryna i jakie by∏o jej g∏ówne zadanie?

7. Jak mo˝emy oceniç postaw´ przeora A. Kordeckiego oraz Babinicza (Kmicica) i Kuklinowskiego?

Za∏àcznik nr 3

METAPLAN

Dlaczego najazd Szwedów 1655 r. okaza∏ si´ „potopem” dla Rzeczypospolitej?

Jak jest / by∏o? Jak powinno byç?

Dlaczego nie by∏o tak,

jak powinno byç?

Wnioski

Karta pracy – Wojny Polski ze Szwecjà w XVII wieku Zadanie 1.

Podaj bezpoÊrednie przyczyny konfliktów Polski ze Szwecja w XVII w.

a – ..............................................................................................................................................................

b – ..............................................................................................................................................................

Zadanie 2.

Wpisz w ramki nazwy ziem nale˝àcych do Rzeczypospolitej, które opanowali Szwedzi w 1. po∏owie XVII w.

Porty Prus

UjÊcie

I.................................

K.................................

W.................................

i K.................................

Zadanie 3.

Uzupe∏nij luki w tekÊcie dotyczàcym „potopu” szwedzkiego 1655 r.

BezpoÊrednià ....................................... wojny ze ....................................... by∏o u˝ywanie tytu∏u

....................................... Szwecji przez Jana ......................... Waz´. Latem .............................. roku dwie .................................... szwedzkie uderzy∏y na ....................................... . Jedna wkroczy∏a od strony Pomorza ..................................... do ..................................... , druga z I............................. zaatakowa∏a L....................................... . Bez walki skapitulowa∏o ....................................... ruszenie pod

....................................... , a na Litwie w ............................. . Bogus∏aw i Janusz Radziwi∏∏owie poddali Litw´ królowi szwedzkiemu ..................................... . W ciàgu trzech miesićy wojska

............................. „zala∏y” prawie ca∏y kraj. Król Polski – ....................................... uciek∏ z kraju i uda∏ sińa ....................................... .

Zadanie 4.

Czas bohaterów i zdrajców. Poni˝ej wpisz postaci, które zas∏u˝y∏y si´ w walce z agresorem oraz antybohaterów okresu „potopu”. Uzasadnij swój wybór.

Rodzaj postaci

Przyk∏ady postaci

Uzasadnienie

Zas∏u˝ony

Antybohater

Zadanie 6.

Uzupe∏nij tabel´ dotyczàcà konfliktów polsko-szwedzkich w XVII w.

Czas

W∏adcy

Bitwy

Dowódcy

Nast´pstwa

konfliktu

1605 r.

Zygmunt

K........................... .................................

Polska odzyskuje

..............................

................................. I...............................

1626 –1629 r. ................................ O............ – 1627 r.

Szwedzi zdobywajà

................................

porty ..........................

................................

oraz pobierajà c∏o z

..................................

1655 –1660 r.

Jan

U........................... .................................

1660 r.-pokój

............................... K........................... ................................. w O...........................

............................... Cz..........................

Ojciec

Polska traci wi´kszoÊç

/Jasna Góra

A.............................. I..........................., król

................................. zrzeka si´ pretensji do

................................. ...................................

Zadanie 7.

Dopisz brakujàce informacje, a nast´pnie ponumeruj wydarzenia tak, aby powsta∏ ciàg przyczynowo-

-skutkowy.

• Najazd ksićia Siedmiogrodu ..............................................................

(..........)

• Traktaty welawsko-....................................., 16.............. r.

(..........)

• Obrona Jasnej G...................

(..........)

• Elektor ..................................... zrywa sojusz ze ................................. .

(..........)

• Polska traci zwierzchnictwo lenne nad ...................................... .

(..........)

• Sojusz Szwedów z ksićiem S............................ – J.................................. .

(..........)

• P......................... K.......................... oderwane od Polski (..........)

• Powstanie anty......................................... .

(..........)

Zadanie 8.

Jakie dzie∏a sztuki, filmy oraz ksià˝ki poÊwićono wydarzeniom z okresu wojen polsko-szwedzkich?

....................................................................................................................................................................

Zadanie domowe

Czym by∏ patriotyzm w przesz∏oÊci, w okresach zagro˝enia suwerennoÊci Rzeczypospolitej, a co znaczy byç patriotà wspó∏czeÊnie?