NERWY CZASZKOWE (NERVI CRANIALES)

I. Nerw węchowy (nervus olfactorius) – czuciowy

Jedyny nerw czaszkowy o bezpośredniej projekcji dokorowej, z pominięciem wzgórza.

Droga węchowa: 1. neuron - kom. węchowe, 2. neuron – kom. nerwowe opuszki, pasmo węchowe,

trójkąt węchowy, istota dziurkowana przednia, prążek węchowy, kora węchowa (pole 34 w płacie

skroniowym) (informacja węchowa dociera również do ciała migdałowatego i j. węchowego

przedniego, podwzgórza, a także do nowej kory zakrętów oczodołowych i kory śródwęchowej (pole

28 płata skroniowego, area entorhinalis).

Przy uszkodzeniach – anosmia.

II. Nerw wzrokowy (n. opticus) – czuciowy

Nie jest prawdziwym nerwem – jest drogą OUN (pęczek istoty białej międzymózgowia),

otoczony oponami, nie ma zdolności regeneracyjnych.

Droga wzrokowa: 1. neuron – pręciki i czopki siatkówki, 2. neuron – kom. dwubiegunowe warstwy

zwojowej, 3. neuron – kom. wielobiegunowe warstwy zwojowej, nerw wzrokowy, skrzyżowanie

wzrokowe, pasmo wzrokowe, 4. neuron – ciało kolankowate boczne, kora wzrokowa (pole 17 w

płacie potylicznym). Nerw wzrokowy leży w przestrzeni podpajęczynówkowej, otoczony przez

wypustki opony twardej, pajęczej i miękkiej.

III. Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) – ruchowy

Początek – w śródmózgowiu, w jj. n. okoruchowego (j. środkowe, ogonowe i dodatkowe).

Unerwia wszystkie mięśnie gałki ocznej, z wyjątkiem m. prostego bocznego (n. odwodzący) i

skośnego górnego (n. bloczkowy). Unerwia również mięśnie gładkie (m. oczodołowy,

rzęskowy - akomodacja oka, m. zwieracz źrenicy) - są to wł. parasympatyczne tego nerwu.

Mięśnie gałki ocznej (7): mm. proste górny, dolny, przyśrodkowy, boczny; mm. skośne górny i dolny

oraz dźwigacz powieki górnej.

Przy uszkodzeniach n III – spojrzenie „ku dołowi i na zewnątrz”, (opadanie powieki górnej (ptosis),

zostaje funkcja m. prostego bocznego i skośnego górnego, unerwianych odpowiednio przez n.

odwodzący VI i bloczkowy IV). Uszkodzenie wł. parasympatycznych – rozszerzenie źrenicy, brak

akomodacji.

IV. Nerw bloczkowy (n. trochlearis) – ruchowy

Początek – w śródmózgowiu, w tylnej części jądra n. okoruchowego, poniżej wzgórka

dolnego, przeciwstronnie.

Unerwia tylko 1 mięsień - m. skośny górny oka.

Jedyny nerw czaszkowy, wychodzący po grzbietowej stronie mózgowia, najcieńszy.

Przy uszkodzeniach – zez zbieżny, z odchyleniem gałki ocznej na zewnątrz (nerw „patetyczny”-

umożliwia „patrzenie z góry”).

V. Nerw trójdzielny (n. trigeminus) – mieszany, z przewagą cz. czuciowej – najważniejszy nerw

czuciowy głowy

Jądra – w moście, najgrubszy z nerwów czaszkowych.

3 gałęzie: nerw oczny (V1, czuciowy), szczękowy (V2, czuciowy) i żuchwowy (V3, mieszany).

• Część czuciowa - przewodzi bodźce z twarzy, śluzówek jamy ustnej i nosa, z zatok

czołowych, zębów, podniebienia.

1. neuron – zwój trójdzielny (Gassera), 2. neuron – j.rdzeniowe/j.czuciowe główne mostowe/

j.śródmózgowiowe (czucie głębokie, nieuświadomione), 3. neuron – wzgórze (j. brzuszne tylne).

• Część ruchowa (z j. ruchowego nerwu V w moście) - unerwia mięśnie żwaczowe, mm.

podniebienia, ucha wewnętrznego.

Uszkodzenia n. trójdzielnego dotyczą głównie zaburzeń czucia. Zalicza się tu nerwoból - rwę

twarzową. Objawy: kilkusekundowy ból, zwykle jednostronny, najczęściej szczękowy, żuchwowy,

najrzadziej oczny; czasem dotyczy wszystkich gałęzi. Porażenie części ruchowej to porażenie mm.

żwaczowych (brak napięcia przy zaciskaniu zębów, wyczuwany na gałęzi żuchwy, ew. na skroni).

Z nerwem trójdzielnym związane są zwoje przywspółczulne, należące do nerwów okoruchowego (III)

- zwój rzęskowy, n. twarzowego (VII) - zwój podżuchwowy i skrzydłowo-podniebienny oraz n.

językowo-gardłowego (IX) - zwój uszny. Włókna czuciowe nerwu trójdzielnego przebiegają

(najczęściej bez synaps) przez te zwoje.

VI. Nerw odwodzący (n. abducens) – ruchowy

Początek – most (dno komory IV), wchodzi do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną (jak III i

IV, okoruchowy i bloczkowy).

Unerwia tylko 1 mięsień – m. prosty boczny oka.

Uszkodzenie – zez zbieżny.

VII. Nerw twarzowy (n. facialis) – mieszany, z przewagą cz. ruchowej – najważniejszy nerw

ruchowy

Początek – rdzeń przedłużony. Gałęzie: skroniowe, jarzmowe, policzkowe, żuchwowa, szyjna.

Funkcje: ruchy mięśni twarzy, czucie smaku, wydzielanie gr. ślinowych i łzowych (wł.

parasympatyczne jj. ślinowego górnego i łzowego).

• Część czuciowa – n. pośredni, struna bębenkowa, n. językowy.

• Część ruchowa – do mm. wyrazowych i m. szerokiego szyi, do dwóch mm. nadgnykowych i

m. strzemiączkowego, do gr. łzowych i ślinowych.

• Część przywspółczulna - unerwia śliniankę podżuchwową i podjęzykową (za pośrednictwem

zwoju podżuchwowego) oraz gruczoł łzowy (za pośrednictwem zwoju skrzydłowo-

podniebiennego).

Uszkodzenia n. twarzowego - obejmują przede wszystkim porażenie mm. wyrazowych - twarz staje

się niesymetryczna (po str. porażonej szpara powiekowa nie domyka się, kącik ust opada, bruzda

nosowo- wargowa wygładza się, niemożność zmarszczenia czoła, zanik odruchu rogówkowego);

porażenie wł. smakowych - ubytek czucia smaku, porażenie włókien wydzielniczych dla gruczołu

łzowego - silne łzawienie, porażenie m. strzemiączkowego - nadmierna głośność dźwięków.

VIII. Nerw przedsionkowo-ślimakowy (n. vestibulocochlearis) lub statyczno-słuchowy (n.

stato-acusticus) – czuciowy, jako jedyny nerw czaszkowy nie opuszcza czaszki

• nerw przedsionkowy (n. vestibularis) – nerw narządu równowagi

Droga impulsów równowagi: kom. zmysłowe włoskowate, 1. neuron –zwój przedsionkowy, 2. neuron

– jj. przedsionkowe w pniu (4 jądra); 3. neuron – jj. śródmózgowia/rdzenia kr./móżdżku.

Uszkodzenia – zaburzenia równowagi, zawroty głowy, oczopląs.

• nerw ślimakowy (n. cochlearis) – nerw narządu słuchu

Droga słuchowa: kom. błędnika, 1. neuron- zwój spiralny, 2. neuron – jj. ślimakowe, 3. neuron – jj.

wstęgi bocznej/wzg. dolnych, 4. neuron - wzgórze (c. kolankowate przyśrodkowe), dalej do kory

skroniowej (pole 41)

Uszkodzenia – utrata słuchu.

IX. Nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) – mieszany, z przewagą cz. czuciowej

• Część czuciowa – najważniejsza, unerwia błonę śluzową gardła, jamę bębenkową i

trąbkę słuchową, tylną część języka - brodawki liściaste, a także baroreceptory zatoki

tętnicy szyjnej (początek w j. pasma samotnego, n. tractus solitarii)

• Część ruchowa – unerwia mm. gardła i podniebienia (początek w j. dwuznacznym, n.

ambiguus)

• Część parasympatyczna – unerwia śliniankę przyuszną (za pośrednictwem zwoju

usznego)

Wszystkie jj. początkowe znajdują się w górnej części rdzenia przedłużonegoPorażenie:

zaburzenia czucia w tylnej cz. jamy nosowej i w gardle, zaburzenia smaku.

X. Nerw błędny (n. vagus) – mieszany – najważniejszy i największy nerw z domieszką

parasympatyczną, najdłuższy

• Część czuciowa – początek w j. dwuznacznym, n. ambiguus, tworzy 2 zwoje (górny i dolny) -

unerwia bł. śluzową gardła i krtani

• Część ruchowa – początek w rdz. przedłużonym, w j. pasma samotnego, n. tractus solitarii –

unerwia podniebienie, gardło i krtań

• Część parasympatyczna - unerwia narządy głowy, szyi (krtań), kl. piersiowej (serce i

oskrzela), brzucha (żołądek, wątroba, jelita)

Wszystkie jj. początkowe znajdują się w rdzeniu przedłużonym.XI. Nerw dodatkowy (n.

accessorius) – ruchowy

• Część czaszkowa – początek w rdzeniu przedłużonym

• Część rdzeniowa – początek w rdzeniu kręgowym

Unerwia mm. krtani i zwieracze gardła oraz m. czworoboczny grzbietu i m. mostkowo-obojczykowo-

sutkowy

XII. Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) – ruchowy

Początek w rdzeniu przedłużonym, w jądrze nerwu podjęzykowego.

Unerwia mięśnie języka (wewnętrzne i zewnętrzne).

Uszkodzenia – zaburzenia żucia, połykania i artykulacji.

Podsumowanie:

Nerwy czaszkowe tworzą 3 grupy:

• nerwy czuciowe specyficzne: n. węchowy (I), n. wzrokowy (II) i n. przedsionkowo-ślimakowy

(VIII)

• nerwy ruchowe mm. gałki ocznej i języka: n. okoruchowy (III), n. bloczkowy (IV), i n.

odwodzący (VI) - unerwiają mm. gałki ocznej oraz n. podjęzykowy (XII) - unerwia mm.

języka

• nerwy czuciowo-ruchowe (mieszane): n. trójdzielny (V), n. twarzowy (VII), n. językowo-

gardłowy (IX), n. błędny (X) i n. dodatkowy (XI). Zaopatrują pochodne łuków skrzelowych

Uzupełnienie:

o 4 nerwy zawierają domieszkę parasympatyczną: n. okoruchowy (III), n. twarzowy (VII), n.

językowo-gardłowy (IX) i n. błędny (X)

o włókna przywspółczulne nerwów łuków skrzelowych (nn. mieszanych) unerwiają głównie

gruczoły: n. twarzowy (VII) - śliniankę podżuchwową i podjęzykową oraz gr. łzowy, n.

językowo-gardłowy (IX) - śliniankę przyuszną, a n. błędny (X), zawierający największą

domieszkę wł. przywspółczulnych - serce i narządy wewnętrzne klatki piersiowej i jamy

brzusznej

o 3 nerwy – n. twarzowy (VII), językowo-gardłowy (IX) i błędny (X) zawierają włókna smakowe