Filozofia – ( filo – miłuje, sofia – mądrość) – Pitagoras.
System metodycznie zorganizowanej i teoretycznie
uporządkowanej refleksji – wiedzy nad bytem, regułami
jego poznania oraz człowiekiem i dziedziną wartości,
mający charakter podstawowy, ogólny i krytyczny.
Funkcje filozofii:
poznawczo-uzupełniająca – uogólnianie wyników
badań nauk szczegółowych oraz wypełnianie „białych
plam” między zakresami poszczególnych nauk.
światopoglądowa – kształtowanie światopoglądu w
zakresie istoty świata, boga, i człowieka a także celu,
sensu i charakterystyki ich istnienia.
ideologiczna – wykorzystywanie filozofii jako
instrumenty do kształtowania i upowszechniania danego
systemu wartości i poglądów w celu pozyskiwania
szerokiego grona zwolenników.
Historyczne koncepcje przedmiotu filozofii:
klasyczna – uniwersalna i niepowtarzalna nauka, która bada to co istotne i konieczne. Dociera do elementarnych
składowych świata. Abstrahując od jednostkowych
własności. Koncepcja pochodząca od Arystotelesa,
występuje u Kartezjusza i Husserla.
1
sokratejsko – egzystencjonalna – dyscyplina utożsamiana ze sztuką życia oparta na mądrości, służąca
do wyzwolenia jednostki poprzez ustalenie sensu
otaczającego bytu, pozbawiona celów naukowych.
Koncepcja pochodzi od Sokratesa, Cyników, Stoików,
Epikura. Występuje również w egzystencjonaliźmie.
syntetyczno – empiryczna - teoria naukowa czerpiąca z nauk przyrodniczych bądź społecznych, która rozszerza i
wzbogaca wiedzę o świecie ustalając fakty i prawidłowości
o charakterze doświadczalnym. Koncepcja ta występuje w
pozytywizmie, szkole francuskiej i niektórych odmianach
marksizmu.
analityczna – koncepcja skupiająca badania na języku nauki, bądź lingwistyce (języki naturalne), stanowi
logiczną analizę pojęć i bada formalne struktury teorii,
jest to metoda uwalniania od nieporozumień powstających
w wyniku nadużywania pojęć. Występuje w
neopozytywizmie.
Podstawowe działy filozofii:
1.
Ontologia – ogólna nauka o bycie. Obejmuje
kosmologię, psychologie i teologię.
2.
Gnoseologia – ogólna nauka o poznawaniu. Obejmuje
epistemologię (filozofia nauki), logikę i metodologię
(filozofia teoretyczna).
2
Aksjologia – ogólna nauka o wartościach. Obejmuje
etykę, estetykę, historiozofię, antropologię filozoficzną,
filozofię sztuki, filozofię prawa.
ONTOLOGIA (gr. ontos – istniejące) – nauka o tym co
istnieje, teoria bytu. Badająca ogólną istotę bytów
materialnych i idealnych.
kosmologia – (gr. kosmos – porządek świata) – nauka o świecie materialnym, inaczej filozofia przyrody zajmująca
się przyczynami, celem i sensem rozwoju świata.
psychologia – rozumowa nauka o duszy jako substancji prostej,
teologia – rozumowa nauka o Bogu jako przyczynie
świata.
System poglądów ontologicznych:
Idealizm – filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad
rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne
istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt
materialny jako wtórny w stosunku do świata idei. W
skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości
materialnej i uznaje ją za złudzenie (idealizm subiektywny).
Realizm – filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami
obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się.
3
Materializm – filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka,
uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego.
Aktywizm – filozofia nie uznająca bytów jako takich. Wg aktywizmu wszystko się tylko „dzieje” i nie ma żadnego
istnienia obiektywnego.
Fenomenalizm – filozofia, która unika pojęcia bytu
obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu,
czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych
odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce człowieka) i
składających się na wrażenie „istnienia” określonych
zjawisk.
GNOSEOLOGIA (poznawanie) – obejmuje problematykę
natury poznawania, jego źródeł, wartości, rezultatów i ich
zasięgu.
Główne zagadnienia:
zagadnienie źródeł poznania (na czym poznanie powinno
się opierać, jakimi metodami ma być prowadzone),
zagadnienie granic poznania (co może być przedmiotem
poznania),
zagadnienie prawdy (kwestia definicji i właściwości).
Epistemologia – ogólna teoria wiedzy badająca to co w
naukach jest wspólne, wykrywa zależności miedzy
naukami, stanowi krytyczne studium poznania naukowego.
4
Logika – (logos – zgodne z rozumowaniem) zajmuje się rachunkiem logicznym i analizą języka: 1. Logika formalna
– tworzy schematy rozumowań od prawdziwych przesłanek
do prawdziwych wniosków, 2. Semiotyka logiczna –
logiczna teoria języka i zakresu poznania.
Systematyka poglądów gnoseologicznych
Irracjonalizm – głosi, że źródłem wiedzy nie jest rozum.
Mistycyzm – za źródło wiedzy pewnej uznaje się ekstazę mistyczną pozwalającą poznać niedostępną dla wszystkich
tajemna prawdę.
Intuicjonizm – indywidualne przeczucie jest jedynym lub głównym źródłem poznania.
Antyirracjonalizm – głosi, że nie ma wiedzy sprzecznej z rozumem.
Racjonalizm – jedynym lub głównym źródłem poznania jest rozum.
- r. skrajny – jedynym źródłem poznawania jest rozum,
- r. umiarkowany – głównym źródłem poznania jest rozum.
Empiryzm – jedynym lub głównym źródłem poznania jest
doświadczenie.
- e. skrajny – jedynym źródłem poznania jest
doświadczenia,
- e. umiarkowany – głównym źródłem poznania jest
doświadczenie.
5
Aksjologia (gr. aksos – cenny) ogólna nauka o wartościach określających sens ludzkiego istnienia i
działania.
Etyka – (gr. ethicos – zwyczajowy) nauka o moralności.
Wyróżniamy etykę normatywną, opisową i meta etykę.
Estetyka – (gr. aestheticos – wrażliwy) nauka o pięknie i twórczości. Wyróżniamy: teorię wartości estetycznych,
teorię dzieła sztuki, teorię piękna pozaartystycznego, teorię przeżycia i oceny estetycznej, teorie twórczości
artystycznej.
Historiozofia – (gr. historia – badanie, sophia – mądrość) dziedzina, która poszukuje sensu dziejów, ich celu i
sposobów dokonywania się, traktująca przyszłość jako
dopełnienie przeszłości.
Antropologia filozoficzna – (gr. anthropos – człowiek) –
dziedzina badajęca człowieka, jego istotę i naturę oraz rolę
jaką pełni w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze.
Filozofia starożytna – okres kosmologiczny.
Charakterystyka okresu kosmologicznego:
• Mała ilość zagadnień,
• Brak precyzji pojęciowej,
• Zainteresowanie przyrodą zewnętrzną (kosmosem),
• Brak wsparcie przez nauki szczegółowe,
6
• Skupienie uwagi na zjawiskach astronomicznych i meteorologicznych,
• Brak źródeł pisanych,
• Dwa główne źródła filozofii: jońskie i italskie.
Ośrodek joński (empiryczny) - filozofowie przyrody:
Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit z
Efezu, Eleaci, Empedokles, Anaksagras, Atomiści.
Ośrodek italski (spekulatywny) – Pitagorejczycy.
Tales z Miletu (ok. 624-547r. p. n. e.) – matematyk,
geodeta, astronom.
1. Podstawowa kwestia: Co było przyczyną i początkiem
wszechświata?
2. Za przyczynę wszechświata uznawał wodę:
- woda jest źródłem życia,
- woda przybiera 3 stany skupienia,
- woda jest żywa i nie potrzebuje dla swego ruchu
przyczyny zewnętrznej,
- wpływy mitologii babilońskiej i egipskiej,
- wpływy mitologii grackiej, w której Okeanos był
pierwszym rodzicem bogów.
3. Przewidział zaćmienie słońca w 585r. pne (data
narodzin filozofii).
4. Pierwszy użył słowa „physis” na oznaczenie świata
zewnętrznego.
7
5. Twórca odkryć w zakresie geometrii:
- wprowadził pojęcie średnicy koła,
- zauważył, że dwie proste, które się przecinają posiadają
przeciwległe kąty,
- odkrył równość kątów u podstawy trójkąta
równoramiennego.
Anaksymander (610 – 547r. p. n. e.) - geograf.
1.
Za przyczyne powstania świata uznawał apejron
(bezkres) jako element bezpostaciowy, wieczny,
niewidzialny i niezniszczalny.
2.
Jako pierwszy spisywał swoje mysli.
3.
Autor pierwszej mapy.
4.
Wynalazca zegara słonecznego.
5.
Postrzegał Ziemię jako krążek pływający po bezkresie
wód.
6.
Koncepcja powstania świata:
Atmosfera i ciała niebieskie powstały w wyniku cyrkulacji
ciepła i zimna (idea przeciwieństw),
Życie powstało z wilgotnego mułu,
Przodkami ludzi były ryby, z którymi są spokrewnieni.
Anaksymenes (585 – 528r. p. n. e.) – meteorolog.
8
Za prarzyczynę powstania wszechświata uważał –
powietrze jako przejwa konkretnej rzeczywistości i
nieograniczoności w przestrzeni.
2.
Dowody:
bez powietrza nie ma życia,
powietrze podobnie jak dusza istnieje choć jest
niewidoczne.
3.
Ziemia powstała z kompresji powietrza.
4.
Wszelkie byty powstają w drodze zagęszczania lub
rozrzedzania powietrza.
5.
Wpływy mitologii przypisującej wiatrowi moc
zapładniającą.
Heraklit z Efezu (540 -480r. p. n. e.)
1.
Ogień jako praelement wszechrzeczy:
Ogień jest to siła zarazem destrukcyjna jak i pożyteczna,
Ogień to ciepło, ciepło to warunek życia,
Różnorodność i jedność świata wynika z różnorodności
form rzeczy, których każdorazowo elementem jest ogień.
2.
Teoria powszechnej zmienności:
W świecie dominują przeciwieństwa powodujące wieczny
ruch (panta rei – wszystko płynie),
Zastosowanie dialektyki jako metody polegającej na ujmowaniu rzeczywistosci w jej sprzecznościach ( nie 9
można dwa razy wejść do tej samej rzeki; wojna i pokój nie istnieją po sobie ale równoczesnie),
Zmiany w ludzkim zyciu dokonują się podobnie do zmian
w świecie.
3.
Zagadnienie porządku świata:
Porządek w świecie odradza się cyklicznie za sprawą rozumu,
Logos (rozum świata) jest postacią ognia wyrażająca niezmienność związków w procesie ciągłej zmienności rzeczy,
Zmysły informują o świecie w sposób nieprecyzyjny.
SZKOŁA ELEATÓW - Parmenides, Zenon z Elei
Parmenides
- doktryna przeciwna filozofii Heraklita,
- jedność i stałość jako naczelne cechy bytu,
- italskie miasto Elea – ośrodek szkoły.
Teoria bytu:
• Świat ma jedną zasadę lecz składa się z mnogości rzeczy,
• Przeciwieństwa wykluczają się, dlatego świat pełen
przeciwieństw nie jest prawdziwym obrazem bytu,
• Tylko to co istnieje jest bytem, który jest jeden i stały nie mający początku,
10
• Cechy bytu: wieczność, ciągłość, nieuchronność, niezmienność, niepodzielność, jest podobny do kuli i
ograniczony.
Metoda dedukcyjna:
• Uznawał jedynie poznanie myślowe, odrzucał
doświadczenie,
• Wiedzę wywodził ze złożonych przesłanek ogólnych,
• Ściśle wiązał byt z myślą: „tym samym jest myśl i rzecz,
której myśl dotyczy”.
Natura umysłu:
• Umysł ma naturę bierna i może tylko odtwarzać coś
istniejącego,
• Myśl w swej treści jest tożsama z tym co rzeczywiście
istnieje,
• Myśl ma charakter konkretny dlatego utożsamiana jest z
konkretnym bytem.
NATURALIZM – Ananaksagoras, Empedokles 490 – 430r.
p. n. e.
Teoria materii:
1.
Istnieją cztery główne składniki świata – żywioły
(pluralizm): woda, powietrze, ogień i ziemia. Cztery
rodzaje skupienia stanowią cztery rodzaje materii.
2.
Składniki proste ulegają ciągłemu procesowi mieszania
się.
11
Proste składniki są wieczne, złożone rzeczy powstają i
giną.
4.
Wzajemne zachowanie się ciał wynika z ich
podobieństwa a różnice mają charakter ilościowy i
strukturalny.
5.
Przygotowanie podstaw do rozwiązań natury
chemicznej.
Teoria sił (zmiany):
1.
Rozdzielenie siły i materii.
2.
Wyróżnienie dwóch sił, które poruszają żywiołami:
miłość i niezgoda.
3.
Stan świata zależy od dominacji danej siły w danym
czasie, stąd:
Stan pierwotny (bez działania sił),
Okres działania niezgody,
Stan chaosu,
Okres działania miłości (łączenie elementów podobnych,
powstanie harmonii).
4.
Ciała biologiczne powstały na zasadzie przypadku, a
istoty niedoskonałe (rośliny) powstały przed doskonałymi
(zwierzęta).
5.
Dopuszczenie poznania zmysłowego (głównie poprzez
wzrok).
6.
Mądrość ludzi zależy od proporcji żywiołów w
człowieku (równe proporcje – mędrzec).
12
ATOMIZM – Demokryt z Abdery (460 – 360r. p. n. e.) Atomistyczna teoria materii:
• Materia składa się z atomów, które są niepodzielne i
niezmienne, poruszają się w przestrzeni (próżni), są w
ciągłym ruchu, stąd pewne ciała powstają i giną (układ
atomów rozpada się),
• Posiadają własności geometryczne: kształt, położenie w
jakim występują, maja kształt kulek,
• Atomy to stała, nigdy nie giną w przestrzeni.
Teoria poznania:
• Zmysły mają charakter subiektywny,
• Istnieją dwa rodzaje wiedzy:
- zmysłowa – wiedza ciemna,
- umysłowa – wiedza pochodząca z rozumu – prawdziwa.
• Wszelkie zjawiska maja charakter przyczynowo-skutkowy
(determinizm), materialny i mechanistyczny.
• Rozum jest ludzką władzą, nie ma innej siły rozumnej.
• Dusza podobnie jak ciało składa się z atomów, które są
drobne, ruchliwe i regularne.
Pitagorejczycy
Pitagoras (570 -490r. p. n. e.)
• Założyciel ruchu o nazwie „Związek Pitagorejski”,
13
• Związek Pitagorejski – stowarzyszenie o cechach etycznych, religijnych, politycznych o charakterze
doryckim (surowy tryb życia i myślenia).
• Związek propagował życie ascetyczne, kontemplacyjne
oraz pracę naukową. Z czasem podzielił się na dwa nurty:
- nurt mistyczny – akuzmatycy,
- nurt naukowy – matematyczny.
Najbardziej znani pitagorejczycy:
1. Pitagoras – założyciel ruchu, nie pozostawił prac,
2. Filoas – spisał nauki pitagorejczyków,
3. Emytas – założyciel związku w Tebach,
4. Ksenofil – założyciel związku w Atenach.
Pitagorejskie znaczenie liczb:
• Liczba jest podstawową zasadą bytu (arche) tworzacą i
kierującą ładem i kształtem świata,
• Rzeczy nie mają innych własności poza geometrycznym
kształtem (wszystko jest liczbą),
• Liczba nie jest abstrakcją lecz wielkością przestrzenną o
realnym kształcie i realnej sile w przyrodzie,
• Świat ma charakter dwiostyczny, stąd dualizm
przeciwieństw w świecie (spokój – ruch, dobro – zło).
Symbolika liczb:
1 – punkt, 2 – linia, 3 – figura geometryczna płaska, 4 –
ciało geometryczne (przestrzenne),
14
5 – własności ciał fizycznych (barwa), 6 – życie, 7 – duch, 8 – miłość, 9 – roztropność, sprawiedliwość, 10 –
doskonałość świata (tzw. arcyczwórka 1+2+3+4=10).
Odkrycia naukowe:
• geometria – m. in. Twierdzenie Pitagorasa, suma kątów
trójkąta wynosi 180o ,
• matematyka – liczby parzyste i nieparzyste, liczby
wymierne i niewymierne, liczby kwadratowe,
• akustyka – ruch jako przyczyna dźwięku, matematyczna
prawidłowość dźwięku,
• astronomia – wprowadzenie terminu kosmos (ład,
porządek), kula jako najdoskonalsze ciało, ziemia posiada kształt kuli, który da się ująć tylko matematycznie, ziemię
otacza powietrze a przestrzeń jest próżnią, w sferach
gwiazd panuje regularność i harmonia, ruch osiowy Ziemi
tłumaczy zjawiska astronomiczne w tym pojawianie się
nocy i dnia.
Główne dogmaty Akuzmatyków (nurt mistyczny):
• dusza istnieje oddzielnie od ciała, mimo, że jest do niego
podobna,
• dusza jest nieśmiertelna, doskonalsza i potężniejsza od
ciała,
• ciało jest dla duszy więzieniem,
15
• dusza jest więziona w ciele za popełnione winy,
• dusza będzie wyzwolona z ciała, gdy się oczyści i
odpokutuje winy,
• życie cielesne służy wyzwoleniu duszy,
• dusza może łączyć się z dowolnym ciałem (reinkarnacja),
• propagowanie wegetarianizmu jako zapobieganie
spożywania wcielonej istoty duchowej,
• propagowanie praktyk religijnych (misteria) jako drogi do
uwolnienia duszy od ciała.
Humanistyczny okres filozofii greckiej – V – IV w. p. n.
e.
Charakterystyka okresu humanistycznego:
Ateny – stolica grackiej kultury,
1)
Złoty wiek kultury starożytnej (rozwój kultury i nauki),
2)
Humanizacja przedmiotu filozofii (zainteresowanie
3)
człowiekiem i jego wytworami),
Pojawienie się prac filozoficznych,
4)
Rozwój nauk szczegółowych – matematyka, astronomia,
5)
medycyna – Hipokrates, lingwistyka, historia – Tucydydes.
SPOSOBY UPRAWIANIA FILOZOFII:
- prąd humanistyczny – sofiści, Sokrates,
- prąd systemów filozoficznych – Platon, Arystoteles.
16
• Nurt umysłowy funkcjonujący w Grecji w V – IV w. p. n.
e.,
• Nurt niejednolity, nie tworzący szkoły, którego
przedstawiciele należeli do elit intelektualnych. Byli
nauczycielami, mówcami, wychowawcami, działaczami
politycznymi.
• Działalność wynikała z zapotrzebowania na wiedzę
teoretyczna przynoszącą efekty praktyczne w postaci
sukcesu w życiu politycznym i społecznym,
• Nurt antropocentryczny, skupiający uwagę na kulturze,
prawie, polityce, religii, moralności, poezji, retoryce,
dziedzinach ułatwiających osiągnięcie przewagi w
dyskusjach.
• Sofiści jako pierwsi zajęli się problemami estetyki
(Gorgiasz),
• Głowna teoria poezji skupiająca trzy elementy:
- poezja nie wytwarza przedmiotów realnych lecz
podobieństwa,
- wzbudzanie w umyśle słuchaczy danego nastawienia
(iluzja),
- wywołanie reakcji emocjonalnych (radość, ulga) w celu
psychicznego oczyszczenia,
• Główni przedstawiciele: Gorgiasz,, Hippiasz.
17
Protagoras (480 – 410r. p. n. e.) – pochodził z Abdery, działał w Atenach, oskarżony o ateizm zginął w trakcie
ucieczki na Sycylię.
Przedmiot badań:
• zainteresowanie badaniami humanistycznymi a nie
przyrodniczymi,
• podporządkowanie działalności badawczej praktycznym
celom nauki: „Zaradność zarządzaniu domem i
państwem oraz możliwie największa sprawność w
działaniu i mówieniu”,
• prowadzenie badań empirycznych, stwierdzających fakty,
związki między nimi zachodzące i na tej podstawie
przewidywanie przyszłych faktów,
Teoria poznania:
• nieufność w stosunku do wiedzy i możliwości poznawczych
człowieka,
• dopuszczenie poznania tylko za pomocą zmysłów
(sensualizm),
• prawda posiada charakter indywidualny, zależy od danego
człowieka (relatywizm),
• powszechnie obowiązujące prawdy są wynikiem umowy i
dotyczą poglądów w zakresie mowy, prawa, moralności,
religii (konwencjonalizm) i służą silnym dla zabezpieczenia
ich interesów.
18
Sokrates (469 – 399r. p. n. e.) – urodził się i zmarł w Atenach. Nie pozostawił źródeł pisanych, żył wraz z
rodziną w biedzie. Człowiek o silnej budowie ciała ale mało
estetycznej, łagodny o dużym poczuciu humoru. Poświęcił
się działalności nauczycielskiej, ucząc jak korzystać z
rozumu w celu osiągnięcia cnoty. Rozmawiając z ludźmi
zmuszał ich do zastanowienia się nad ich sprawami i
umiejętnościami. W 70 roku życia został oskarżony przez
Anytosa i Likona o bezbożność i demoralizację młodzieży.
Został skazany na śmierć. Ostatnie dniu życia spędził na
rozmowach z uczniami. Nie skorzystał z proponowanej
przez nich ucieczki w imię posłuszeństwa prawu.
Zajmował się tylko filozofia człowieka, kwestiami
etycznymi i logicznymi.
Poglądy etyczne:
• cnota jako dobro bezwzględne. Cnota to tężyzna,
dzielność, sprawność w działaniu zrelatywizowana do
wieki, płci,
• cnota sokratejska – sprawiedliwość, odwaga, panowanie
nad sobą, wywodzące się z natury, nie ustalona przez
człowieka jako powszechna, obiektywna i najwyższa
wartość i dobro moralne,
• „Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę,
zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się
najlepsza”.
19
• Cnota a szczęście. Cnota prowadzi do pożytku i szczęścia, bowiem tylko to co dobre jest pożyteczne, stąd z czynów
dobrych wypływa pożytek przynoszący korzyści i w
konsekwencji szczęście,
• Cnota jest wiedzą (intelektualizm etyczny):
- zło pochodzi z nieświadomości i braku wiedzy,
- wiedza jest tym samym co cnota, potrzebna jest zatem
wiedza o sprawiedliwości i odwadze nie o kosmosie i
żywiołach,
- cnoty można się uczyć, nie jest ona wrodzona, jej
posiadanie zależy od samego człowieka,
- cnota jest jednością (wszystkie cnoty są wiedzą), ludzie
dążąc do szczęścia powinni posługiwać się wiedzą.
Poglądy logiczne:
Metodologia poszukiwania wiedzy składająca się z dwóch
następujących po sobie części:
1. metoda elenktyczna (zbijania) – polega na doprowadzaniu
do absurdu poprzez przyjmowanie fałszywej tezy
poważnie i pytaniami doprowadzenie do twierdzenia
sprzecznego z ta tezą, uzyskując wiedzę niewiedzy –
uzyskując kryterium wiedzy (wiem , że nic nie wiem),
krytyka teorii poznania,
2. metoda mauetyczna (sztuka położnicza):
20
• każdy człowiek nosi w sobie wiedzę, tyle, że nie zawsze uświadomioną, stąd wymagającą pomocy nauczyciela,
• poszukiwanie wiedzy zaczyna się od stwierdzenia faktów
znanych i uznanych dotyczących codziennej aktywności
człowieka (np. rzemieślnika, artysty), a następnie poprzez
analogię przechodzi się do czynności moralnych
ukazywanie zalet i wad tych czynności),
• analogia pozwala ustalić zakres i określenie danego
pojęcia nie treść, na zasadzie poszukiwania cech
wspólnych (np. odwaga),
• znajomość rozumienia pojęć prowadzi do wiedzy a ta do
cnoty.
Cynicy (gr. kynikos – psi, cyniczny) próba łączenia
poglądów Sofistów i Sokratesa.
Antystenes – założyciel szkoły, pisarz ceniony za styl, pochodzi z proletariatu ateńskiego, wykładał w Gimnazjum
Cynosarges.
Poglądy:
• materialistyczna koncepcja przyrody 9istnieja tylko
konkretni ludzie i rzeczy,
• postrzeżenia są źródłem poznania nie zaś pojęcia
(sensualizm),
21
• najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota, ona wystarcza do szczęścia, wszystko inne jest obojętne (różnica między
Sokratesem a cynikami),
• wolność i niezależność daje zobojętnienie na wszystko
poza cnotą,
• proponowanie równouprawnienia kobiet, zniesienie
niewolnictwa i innych nierówności społecznych (byli
kosmopolitami),
• zaczęli od teorii przechodząc do praktyki (Diogenes z
Synopy mieszkał w beczce), wyzbyli się własności i dóbr
kultury, zwalczali osiągnięcia cywilizacyjne w stylu
grubiańskim i drastycznym, odchodząc powoli od filozofii
(idee odpowiadające wczesnemu chrześcijaństwu).
Cyrenaicy – Arystyp z Cyreny, Teodoros, Ateista, Hegujasz
– próba połączenia poglądów Sofistów i Sokratesa.
Arystyp z Cyreny – założyciel szkoły, wiódł życie dworaka i światowca, wiele podróżował.
Poglądy:
•
sprawy praktyczne życia człowieka są ważniejsze od
teoretycznych,
•
wiedza jest względna bowiem dostarczana jest przez
zmysły (poznajemy tylko własne stany, a nie rzeczy, które
te stany wywołują) – hedonizm,
Główne tezy hedonizmu:
22
przyjemność jest jedynym dobrem,
•
przyjemność jest stanem przelotnym, trwającym tyle
ile trwa bodziec a szczęście to zespół przyjemności, należy
chwytać wszelkie przyjemności (carpe diem),
•
przyjemność jest natury cielesnej,
•
przyjemność jest stanem pozytywnym (brak cierpienia
to jeszcze nie przyjemność),
•
przyjemność różni się tylko intensywnością, nie
jakością.
Uczniowie Arystypa poglądy łagodzili zbliżając się w nich do
cyników.
Platon – (427 -347r. p. n. e.) – żył w czasach rozkwitu Aten. Jego prawdziwe imię – Arystokles. Pochodził ze
znamienitej rodziny, otrzymał staranne wychowanie. W
wieku 20 lat poznał Sokratesa i był jego uczniem przez 8
lat. Podróżował przez 12 lat. W wieku 40 lat założył szkołę:
„Akademia Platońska”, gdzie znajdował się napis: „Niechaj
nikt, kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi”.
Publicystyka:
Napisał 35 dialogów, około 39 pism na podobieństwo
tragedii grackiej. Główne dialogi: Obrona Sokratesa (o
odwadze), Eutyfron (o pobożności), Protagoras (o cnocie),
Gorgiasz (o retoryce), Kratyl (o języku), Fajdros (o
stosunku duszy do idei), Fedon (o nieśmiertelności duszy),
Uczta (o miłości).
23
1.
Rozszerzenie poglądu SOKRATESA o zawartości wiedzy
pewnej w pojęciach, z pojęć etycznych na wszelkie
pojęcia, co spowodowało pytanie o naturę rzeczywistości,
którą poznajemy za pomocą pojęć.
2.
Rzeczy są zmienne i różnorodne, nie mogą być zatem
przedmiotami pojęć
3.
Przedmiotami pojęć są byty niezmienne – IDEE
których jest wiele i które tworzą odrębny świat.
4.
Istnieją niejako 2 rodzaje bytu:
− poznawany przez zmysły ( rzeczy)
− poznawany przez pojęcia (idee)
5.
Idee istnieją i są wzorami rzeczy, które stają się i
ulegają zniszczeniu
6.
świat postrzegany przez człowieka jest odwzorowanym
światem idei ( mit jaskini )
7.
Platon nie określił do końca natury idei pomijając je
zarówno w sensie logicznym ( istniejącym dla umysłu)
jak i religijnym ( realność boska niedostępna dla
człowieka)
TEORIA PRZYRODY:
1.
Przyroda to zespół organiczny ułożony celowo i
rozumnie ale mechanicznie
24
Twórcą świata jest DEMIURG ( PÓŁÓ), który posłużył
się do jego tworzenia ideami, konstruując go możliwie
najdoskonalszym
3.
Materia ma charakter wieczny i jest tworzywem świata
ale jest niedoskonała i powiązana ze złem
4.
Wszechświat i planety mają swoje dusze, bowiem
posiadają w sobie źródła ruchu
5.
Istnieją dwa rodzaje poznania:
− rozumowe – poznaje idee, jest wrodzone, prawidłowe i
cenniejsze
− zmysłowe – poznaje rzeczy
6.
Czystą metodą naukową jest DIALEKTYKA ( bez
obrazowe myślenie, szukanie prawdy na drodze
zestawienia pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy, na
podobieństwo uprawiania matematyki )
TEORIA DUSZY:
1.
Dusza jest czynnikiem życia, które samo się
wprowadza w ruch, jest ona przeciwieństwem materii
2.
Dusza jest pierwiastkiem nieśmiertelnym w człowieku,
spełnia funkcję poznawczą, ciało zaś i jego narządy są
jedynie narzędziem
3.
Dusza ma 3 oblicza:
−ROZUMNE
−IMPULSYWNE
25
4.
Cechy duszy:
−nieśmiertelność
−niezależność od ciała
−niezłożoność
−wyższość nad ciałem, wynikająca ze stopnie
doskonałości
−nieśmiertelność ( dusza jest wieczna, podlega sądowi
pośmiertnemu i zmianie ciał)
ETYKA:
1.
Cnota to ład i harmonia duszy
2.
Cnota towarzyszy każdemu obliczu duszy:
−ROZUMNEJ-Mądrość
−IMPULSYWNEJ – Męstwo
−POŻĄDLIWEJ – Panowanie nad sobą
−CNOTĄ ŁĄCZĄCĄ I SPRAWUJĄCĄ NADZÓR JEST – Cnota
sprawiedliwości
3.
Dobra dzielą się na realne i idealne, tworzące
hierarchię analogicznie jak w świecie przyrody( IDEE i
RZECZY)
4.
Na czele dóbr stoi IDEA DOBRA, A DOBRA REALNE SĄ
POCZĄTKIEM I ETAPEM W DRODZE DO DÓBR
IDEALNYCH( PIĘKNO DUSZ JEST WIĘKSZE OD PIĘKNA
CIAŁA)
5.
MIŁOŚĆ PLATONICZNA – Miłość Nadzmysłowa
26
1.
Skonstruowana wg. idei dobra i sprawiedliwości
2.
Państwo powinno być skonstruowane – zbudowane na
podobieństwo organizmu, którego części są zależne od
całości a nie odwrotnie( całość zależy od części) i
posiadać jeden cel.
3.
Państwo musi być oparte na wiedzy, rządzić powinni
filozofowie
4.
Do państwa powinni należeć ludzie tylko mu potrzebni
czyli FILOZOFOWIE, STRAŻNICY i RZEMIEŚLNICY( te 3
stany ludzi odpowiadają 3 cnotom MĄDROŚĆ –
FILOZOFOWIE, MĘSTWO – STRAŻNICY, PANOWANIE
NAD SOBĄ – RZEMIEŚLNICY)
5.
Państwo musi być hierarchiczne i ascetyczne
( wyrzeczenie się posiadania na rzecz państwa )
6.
Z państwa idealnego należy usunąć artystów, bowiem
sztuka jest naśladownictwem rzeczy realnych i wpływa
ujemnie na kondycję państwa jako całości
ARYSTOTELES (384-322r pne)
ŻYCIORYS:
1. Urodzony w Stagine, pochodził z rodziny lekarskiej ,
jego ojciec był lekarzem Króla Macedońskiego FILIPA.
27
2. Przez 20 lat był uczniem i nauczycielem AKADEMII PLATOŃSKIEJ z której wystąpił po śmierci PLATONA,
również w okresie doktrynalnym
3. W 343 r. p. n. e. powołany został przez FILIPA
MACEDOŃSKIEGO na nauczyciela ALEKSANDRA
MACEDOŃSKIEGO , którego opuścił gdy ten sprzeciwił się
IDEOM PANHELEŃSKIM i rozpoczął pochód na AZJĘ
4. W 335 r. p. n. e. założył szkołę LICEUM w LIKEONIE
nazwane także Szkołą Perypatetycką ze względu na
sposób prowadzenia dyskusji podczas spacerów ( gr
PERIPATETIKOS – spacerujący ) którą kierował do 323 r.
p. n. e.
5. Po śmierci ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO oskarżony
o bezbożność wyjechał do CHALIKS gdzie w końcu zmarł.
•
Wbrew temu co twierdził Platon, ludzie nie posiadają
ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza
pochodzi z doczesnego doświadczenia. Arystoteles
stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie
rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się
myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych.
Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich
rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom.
Przyjmując to założenie Arystoteles doszedł do wniosku,
że aby uporządkować ludzkie myśli i wykazać które z nich
są adekwatne do rzeczywistości, a które nie, należy
28
stworzyć naukę o samym myśleniu jako takim. Naukę tę nazwał logiką (pierwotnie zwaną analityką).
Podział nauk
Arystoteles dokonał trichotomicznego podziału nauk:
•
teoretyczne - których celem jest formułowanie
wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i matematyka)
•
praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy
dla osiągnięcia doskonałości moralnej (etyka, polityka)
•
pojetyczne (wytwórcze) - których celem jest
formułowanie wiedzy, za pomocą której można wytwarzać
określone przedmioty.
W opinii Arystotelesa, nauki teoretyczne są najbardziej
wartościowe, a tym samym najwyżej usytuowane w
hierarchii, ze względu na fakt, że opisują wiedzę dla samej wiedzy. Wśród nauk teoretycznych, największą wartość
reprezentuje metafizyka, która dąży do zaspokojenia tylko i wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego poznania.
Metafizyka
Metafizyka, jako dyscyplina najdoskonalsza, usytuowana na
szczycie hierarchii nauk, zajmuje się badaniem:
• przyczyn i zasad rzeczywistości,
• Boga i tego, co transcendentne.
29
Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee "nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy ani do wyjaśniania ich
istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach,
które
w
nich
uczestniczą".
Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, ο σ
ὐ ία ousia)
zawiera się w niej samej.
W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii – tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak
relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza.
Teoria państwa
Z etyki wynikała już logicznie teoria państwa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną
formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i
warunków w których żyje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw.
Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach
demokracji. Jednak 30
pierwotniejsza od państwa rodzina (wspólnota domowa), z połączenia których powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin – państwo. Arystoteles opowiadał się wbrew
Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej, ale jednocześnie uważał za usprawiedliwioną instytucję
Teoria „złotego środka”
W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się
"złotym środkiem", który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.
Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" – nie ignorować żądz, ale też nie może się im
podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma
być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu
przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w
sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej
części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania
wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad
żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.
31