WYKŁAD 1 26.02.2011 r.

Filozofia- file sofia – umiłowanie do mądrości

Filozofia jako nauka humanistyczna poddaje analizie rzeczywistość człowieka i wszechświata wykorzystując metodę poznania intelektualnego. Jest to aktywność psychiczna, umysłowa polegająca na wprowadzaniu w pole świadomości określonej informacji. Poznanie jest czynnością rozumu o charakterze świadomościowym, intencyjnym, asymilującym. Jest też wiedzą o charakterze naukowym, potocznym i mądrościowym.

Poznanie z względu na swój przedmiot można sklasyfikować jako uniwersalne czyli na temat całej istniejącej rzeczywistości i jako szczegółowe w aspekcie konkretnej wiedzy w związku z czym wyodrębniamy:

- nauki formalne czyli logika matematyka itp.

- nauki realne czyli przyrodnicze i humanistyczne

- nauki

Poznanie funkcjonuje na poziomie wiedzy teoretycznej jak też praktycznej. W przypadku tej pierwszej ma on charakter odkrywczy czyli twórczy, jak też nie odkrywczy czyli kształcący. Filozofia czyniąc refleksje nad rzeczywistością szuka prawdy o niej. Samo pojęcie tłumaczymy jako pochodzące od dwóch słów: filein – miłować, kochać sofia – mądrość, wiedza. Pierwszym który przypisał sobie miano filozofa była Pitagoras VI w p.n.e. chociaż właściwe znaczenie temu pojęcie nadaje Sokrates. W historii myśli ludzkiej daje się wyodrębnić dwie główne koncepcje rozumienia rzeczywistości:

- materialistyczna według której nic poza materią nie istnieje

- idealizm filozofowie respektujący ten pogląd uzasadniają istnienie rzeczywistości nadprzyrodzonej, transcendentalnej (dająca się poznać) która przenika i uzupełnia świat materialny.

Kolebką myśli filozoficznej jest starożytna Grecja. Uprawianie filozofii znalazło inspiracje w poglądach tworzonych na bazie doświadczenia- empirii. W udzielaniu odpowiedzi na pytanie o arche (początek) podstawowy element budujący świat i napędzający życie we wszechświecie.

Spór o źródła poznanie był związany z funkcjonowaniem człowieka na poziomie wiedzy wrodzonej i nabytej poprzez doświadczenie. Racjonaliści genetyczni uzasadniali posiadanie przez osobę ludzką wiedzy genetycznej. Doświadczenie postrzegali jako okazję do jej wydobywania(Platon, Kartezjusz, Leibnitz). Empiryści genetyczni wychodzili z założenia że w umyśle człowieka nie ma niczego czego by nie było w zmysłach(Locke, Hume). Stanowisko pośrednie reprezentował Kant według którego myślenie bez doświadczenia jest puste, a doświadczenie bez pojęć jest ślepe. Poznanie zmysłowe i duchowe warunkują się wzajemnie. Rozróżnienie tego rodzaju źródeł poznania dało podstawy do utworzenia poglądu racjonalnego aprioryzmu opartego wyłącznie o kategorie rozumu i skrajnego empiryzmu w oparciu o doświadczenie pośrednie lub bezpośrednie dające podstawy dla aposterioryzmu.

Typy filozofii- to inaczej sposoby filozofowania biorące pod uwagę całość dziejów myśli ludzkiej.

1. filozofia klasyczna- zredagowana w kulturze świata antycznego Grecji charakteryzująca się maksymalistycznym ujęciem (wymaga się od niej aby odpowiedziała na każde pytanie, redagowana wyłącznie o twierdzenia dobrze uzasadnione)

2. Filozofia Scjentystyczna- naukowa- której poznaniem wzorcowym jest poznanie epistemologiczne pokazująca że myśl ludzka ma wartość o ile potrafi być uzasadniona i opiera się o metodę naukową

3. Filozofia lingwistyczna – według jej zwolenników argumenty wpisują się w analizę języka relacja pojęcia do jego desygnatu(rzeczywistości oznaczonej przez to pojęcie) jest najważniejszą kategorią metodologiczną.

W filozofii typu irracjonalistycznego wyróżnia się:

- filozofię egzystencjalną – celem jej jest opis kondycji ludzkiej i cech lidzkiej egzystencji

- mistycyzm- uzasadniająca kategorie rzeczywistości mistycznej nadprzyrodzonej

- antyracjonalizm- uzasadniający szkodliwość postulatów racjonalnych znajdujący swoje fundamenty w:

a) agnostycyzmie głoszącym niepoznawalność

b) sceptycyzmie charakteryzującym się zauważaniem ograniczonych możliwości poznawczych człowieka

Filozofia – jest to poznanie całej rzeczywistości fundamentalne, metodyczne, naturalną świadomością człowieka. Obejmuje zatem: fizykę czyli wiedze o przyrodzie, logikę – naukę o poznaniu, etykę- naukę o człowieku

WYKŁAD 2 12.03.2011 r.

Działy w filozofii

1. Metafizyka- jest nauką zajmującą się spekulacjami intelektualnymi na temat natury świata bytów niematerialnych i zjawisk nadprzyrodzonych przeżyciami emocjonalno intelektualnymi pozostającymi w relacji do tego co poza doświadczalne i poza zjawiskowe.

   1. Ogólna – jest teorią bytu i bada to co istnieje ze względu na to że istnieje. Poznanie metafizyczne dotyczy tego co jest powszechno bytowe czyli ogólne stara się wypracować pojęcia określające różne formy istnienia. Rozumienie rzeczywistości opisuje w oparciu o hierarchię bytów poprzez analizę bytów naturalnych jakości bytów pierwotnych jak też bytu absolutnego. Realizm metafizyczny głosi, że istnieje byt niezależny od świadomości poznającego, że świat dany człowiekowi istnieje realnie niezależnie od jego świadomości. Idealizm metafizyczny temu zaprzecza.

   2. Szczegółowa- obejmuje w swojej problematyce trzy podstawowe zagadnienia

      1. Filozofia Boga – nazywana teodyceą lub teologią racjonalną - jest nauką o istnieniu Boga jego stosunku do świata, jego natury. Uzasadnia jego istnienie lub funkcjonowaniu na poziomie wytworu świadomości ludzkiej, dokonuje klasyfikacji postaw i poglądów.

      2. Filozofia człowieka – określana antropologią filozoficzną, lub psychologią racjonalną. Wypracowuje ogólne koncepcje człowieka z uwzględnieniem elementów konstytutywnych ludzkiej natury i z udzieleniem odpowiedzi o istotę człowieczeństwa. Docieka zatem sensu jego istnienia i działania jego relacji do wytworów własnych czynów, do społeczeństwa i do dziejów. Zajmuje się problemem tzw. Antropogenezy, czyli pochodzenia człowieka, jego funkcjonowania na poziomie psychiki ludzkiej, relacji do ciała. podejmuje kwestie kresu życia ludzkiego, określa pozycje człowieka w przyrodzie, wpisuje się w rozstrzyganie koncepcji związanych z filozofią społeczeństwa kultury dziejów i prawa.

      3. Filozofia przyrody- ma na celu poznanie natury i właściwości bytów materialnych zgodnie z tzw. Najwyższymi prawami myślenia. Uprawiana jest w dwóch zasadniczych działach:

         1. Na poziomie przyrody nieożywionej – kosmologia- podejmuje ona zagadnienia istnienia przestrzeni w czasie, podleganie ruchowi, zmianom, opisuje możliwości struktury ciał materialnych, przyczynowości, skończoności istniejących bytów i kosmosu i

         2. na poziomie przyrody ożywionej czyniąc refleksje nad życiem organicznym

2. Zagadnienia poznania które określają dział wiedzy filozoficznej zwanej epistemologią (episteme – nauka poznanie) lub gnozeologią (gnozis – wiedza) poddaje pod refleksje naturę poznania i wiedzę. Przedmiotem analizy poznawczej jest relacja zachodząca pomiędzy podmiotem poznającym (człowiek), a przedmiotem poznawanym (rzeczywistość). Zasadniczo wyróżnia się teorię poznania:

   1. Ogólna teoria poznania – dostarcza metody zajmującej się analizą i typologią czynności poznawczych pokazuje na zakres możliwości poznania porządkuje wiedzę poprzez definicje, wypracowuje kategorie obowiązywalności prawdy, Odróżnia wiedzę konieczną od prawdopodobnej.

   2. Szczegółowa teoria poznania- uprawiana jest poprzez trzy kategorie

      1. Logika formalna – powszechnie uważana za naukę formułującą schematy rozumowań takich, które prowadzą do prawdziwych wniosków, uzasadnia także fałszywość twierdzeń

      2. Semiotyka – inaczej nazywana logiczną teorią języka, która koncentruje się na warstwie znaczeniowej pojęć, znaków, umiejętności ich wykorzystania przez człowieka.

      3. Metodologia nauk – która jako filozofia nauki dostarcza pojęć poszczególnym dziedzinom wiedzy jednocześnie uwzględniając rezultaty procedur badawczych (prawa i zasady)

3. Zagadnienia wartości – koncepcje aksjologiczne, które koncentrują się wokół powinności charakteryzujących podmiot poznający, to inaczej nauka o wartościach. Przedmiotem rozważań jest interpretacja wartości, sposób ich istnienia i obowiązywania, pluralizm wartości i swoista ich hierarchia, charakter oraz sens ocen postaw i norm funkcjonujących w kulturze i życiu człowieka

   1. Etyka – to podstawowy dział filozofii moralności określający teorię wartości moralnych i postępowania człowieka. Wyczerpuje się w dwóch zagadnieniach:

      1. etyki ogólnej – konkretyzuje i wyjaśnia istotę i przymioty dobra sumienia natury zła sensu ludzkiego działania

      2. etyka szczegółowa- która występuje na poziomie indywidualnym i społecznym. Indywidualnym w relacji do osoby, sugerując dobór rodzajów wartości moralnych i uzasadniając kryteria świadomego i wolnego czynu każdego człowieka społecznym poprzez wyróżnienie różnych sfer życia ludzkiego (etyka życia rodzinnego pracy, zawodowa, życia gospodarczego, państwa, relacji międzynarodowych)

   2. Estetyka – czyli dział wartościowania filozoficznego związany z kategorią piękna, filozofią sztuki, teorią przeżycia estetycznego i uwarunkowań twórczości artystycznej

4. Zagadnienia metafizyczne filozofii

   1. Problematyka filozoficzna przyczyniająca się do zredagowania dyscyplin naukowych jest redagowana na poziomie metafilozofii która poprzez badania historyczne przyczyniła się do redakcji, statusu naukowości zróżnicowanych dziedzin nauki

   2. Historia filozofii która jest dziedziną naukowo-badawczą, uwzględniającą bogactwo kierunków szkół i systemów filozoficznych na przestrzeni wieków.

WYKŁAD 3 26.03.2010r.

1. Filozofia a inne dziedziny kultury

W ujęciu Platona filozofia została zawężona do wiedzy prawdziwej pewnej dotyczącej tego co konieczne wieczne i niezmienne w odróżnieniu do wiedzy tzw. Potocznej. Tego rodzaju spojrzenie domaga się uporządkowania relacji filozofii do istniejących w kulturze innych dziedzin wiedzy. Nauki realne nazywane także przyrodniczymi(fizyka, chemia, biologia) to nauki empiryczne opierające się na faktach. Odznaczają cię następującymi cechami:

- obiektami od których zaczyna się badanie – są to zawsze przedmioty jednostkowe

- twierdzeniami opartymi na doświadczeniu

Szczegółowe nauki o faktach i filozofia to dwa różne sposoby interpretowania codziennego doświadczenia. Podczas gdy filozofia jest nauką bez założeniową opierającą się o próbę racjonalnego wytłumaczenia doświadczenia nauki realne opierają się na założeniach pewnych jako nauki empiryczne badają określone regiony rzeczywistości pod ściśle określonym kontem widzenia wykorzystując przyporządkowane im metody. Filozofia wpisuje swoją metodę w rozumienie rzeczywistości występującej na różnych poziomach szuka istoty tego co empiryczne. Dostarcza pojęć charakteryzujących istniejące byty wypracowane w oparciu o próbę . W naukach empirycznych zatem, postęp polega na rozszerzaniu wiedzy w filozofii na pogłębieniu rozumienia rzeczywistości. Nauka daje pewność informacyjną, uniwersalną Filozofia bardziej osobistą i egzystencjalną.

1. Filozofia a sztuka

   Dziedzina kultury która tworzy człowiek rozwija się dzięki inspiracjom pochodzącym ze świata sztuki. Sztuka związana jest z wytworami ludzkiego ducha i umysłu jest nośnikiem treści pozytywnych komunikuje je i wyraża ich sens angażując zmysły i inspirując do odczuć duchowych. Piękno w dziełach sztuki wymaga spójnej jedności harmonii duchowej i konkretnych treści wpisujących się w materialny jej wyraz. Piękno dzieła sztuki nie jest uzależnione od jednostkowego przeżycia ale rodzi się w oparciu o kanony ją interpretujące. Sztuka zatem kreuje nową rzeczywistość wyraża przeżycia odczucia. Filozofia odsłania prawdę o rzeczywistości, którą komunikuje za pomocą języka pojęciowego. Sztuka używa języka zmysłowego.

2. Filozofia a religia

   Wyklucza punkty wspólne pomiędzy religią a filozofią neopozytywizm i przedstawiciele tego kierunku podkreślali że rozważania religijne mają sens światopoglądowy i nie mogą być uzasadnione na drodze filozoficznej i naukowej. Współcześni myśliciele niemieccy przedstawiciele kierunku egzystencjalnego (Jaspers) negowali możliwość uzasadnienia stwierdzenia że ktoś może być konsekwentnym filozofem i jednocześnie człowiekiem religijnym. Zachodzi zatem sprzeczność między religią a filozofią. Pogląd że religia jest czynnikiem irracjonalnym miedzy innymi reprezentowali Marks, Niecche, Freude w Polsce Kotarbiński. Istnieją myśliciele np.: Augustyn czy Ricoeur którzy przyjmują postawę należy rozumieć żeby uwierzyć, trzeba wierzyć żeby rozumieć czyli stwierdzają że filozofia i religia warunkują się wzajemnie. Ważnym jest pogląd że filozofia i religia jako odrębne dziedziny wzbogacają płaszczyzny sensu wpisującego się w sferę natury i tego co jest nadprzyrodzone (Bochański, Wojtyła) Kiedy filozofia gubi kontakt z filozofią istnieje ryzyko zredukowania i stopniowego wyeliminowania z przedmiotu badań tzw. Pytań ostatecznych.

3. Filozofia a ideologie

Ideologia to pojęcie które dosłownie należy tłumaczyć jako naukę o ideach. Współczesne rozumienie odnosi się do świadomości człowieka, który w oparciu o ideologię kształtuje swój pogląd na świat. Istnieją 4 koncepcje

- Marksistowska- odwoływała się do ideologii klasy panującej interpretując ją jako fałszywą świadomość przeciwstawiając mentalność burżuazyjną ideologii proletariatu. Świadomość proletariatu to jedyna prawdziwa filozofia.

- pozytywistyczna – ideologie podobnie jak religię nazywali pseudoteorią

- Neutralna- pogląd sugeruje rozumienie ideologii jako światopoglądu motywującego praktykę działania.

- świadomości Polaków- ideologia nie jest zestawiana z filozofią ani światopoglądem przyczynia się do organizowania do życia społecznego i indywidualnego.

WYKŁAD 4 09.04.2011r.

1. FILOZOFIA STAROŻYTNA

- Tales z Miletu– pierwszy filozof, generalizacja świata, ostateczna przyczyna. Filozofia w kierunku zjawisk przyrody.

Tales z Miletu, pierwszy filozof
Żył na przełomie VII i VI w. - filozof, polityk, astronom, matematyk, kupiec. Teoria Talesa brzmiała: wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa. Przedmiotem dociekań Talesa była przyroda - jaki był jej początek, z czego się rozwinęła. Tales uważał, że woda była początkiem przyrody. Wszystko co żywe, żyje wilgocią, zarodki wszystkiego są mokre, woda jest życiodajna. Wg Talesa:
- ziemia unosi się na wodzie
- śmierć niczym nie różni się od życia
- jego hasło: poznaj samego siebie, jest to bardzo trudne
- ten szczęśliwy, co ma zdrowe ciało, bogatą duszę, naturę podatną do kształcenia

Grecy uważali Talesa za przywódcę swej filozofii. Zasługa Talesa to postawienie pytania: co było na początku świata, a nie odpowiedź, jakiej na to pytanie udzielił.

- Anaksymander-  stworzył system oparty o pierwszą w pełni abstrakcyjną myśl na tyle zawiłą, że wymagała napisania pierwszej filozoficznej książki.

Anaksymander pochodził z Miletu. Napisał pierwsze w Grecji dzieło filozoficzne o przyrodzie. Anaksymander zaczął używać terminu "początek" (arche). Początek był dla Anaksymandra czymś więcej niż pierwszym momentem w rozwoju rzeczy, dlatego że był przekonany, że to co było na początku, nie przestaje istnieć, tylko przybiera inne kształty. ARCHE była dla niego nie tylko początkiem, ale "zasadą" rzeczy. Wyraz 'arche' zaczął oznaczać coś więcej niż początek - zasadę. Anaksymander przez zasadę rozumiał nie wodę ani żaden inny żywioł, lecz jakąś inną naturę bezgraniczną, z której powstają wszystkie niebiosa i światy - był to bezkres (apeiron) - coś nieskończonego albo nieograniczonego, brak granicy ilościowej i jakościowej, gdyż w bezkresie wszystko jest zmierzone. Z bezkresu przyroda ciągle powstaje. Bezkres istniał na początku i istnieje nadal. Zasada musi być bezgraniczna, gdyż inaczej wyczerpałaby się. Nieograniczony rozrost przyrody wskazywał mu, że i zasada przyrody musi być nieograniczona.
Twierdził, że wszystko, co istnieje ma swój początek w bezkresie. Kosmologia, którą stworzył ma dużo wspólnego ze współczesną koncepcją powstania wszechświata. Sposób, w jaki powołuje człowieka do istnienia, nasuwa skojarzenie z teorią ewolucjonizmu, skonstruowaną dużo później przez Darwina. 

Zbudował zegar słoneczny, nakreślił pierwszą mapę, stosując metodę później nazwaną „znakowaniem z rzeczy jawnych na rzeczy nie jawne do czasu”. Anaksymenes, uczeń Anaksymandra, wprowadził nowe pryncypium wracając do Talesowego empirycznie poznawalnego początku; hermetyzując swój system skojarzył zależność jakości z ilością. Zajmował się meteorologią i bardziej interesował go świat, w którym żyje niż cały wszechświat.

- Heraklit z Efezu- uważał, że ARCHE to ogień. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem - przemiany te odbywają się na dwóch drogach - "w dół" i "w górę". Heraklit rozważał nie tylko początek przyrody, ale i jej własności. Stwierdził, że zasadniczą jej własnością jest zmienność. Obrazem rzeczywistości jest rzeka. Wszystko płynie, nic nie trwa, PANTA REI, wszystko się zmienia, stała jest tylko zmiana. "Niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody i na dwóch drogach - "w dół" i "w górę". Heraklit rozważał nie tylko początek przyrody, ale i jej własności. Stwierdził, że zasadniczą jej własnością jest zmienność. Obrazem rzeczywistości jest rzeka. Wszystko płynie, nic nie trwa, PANTA REI, wszystko się zmienia, stała jest tylko zmiana. "Niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody i to nie jest już ta sama rzeka". Do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy. Heraklit uważa, że prawdą jest tylko to, że się zmieniamy. Ta teoria powszechnej zmienności jest najbardziej znanym poglądem Heraklita i otrzymała nazwę heraklityzmu.

Heraklit uważał, że ARCHE to ogień. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach "w dół" i "w górę". Ogień spływając z górnych swych siedzib zmienia się w powietrze, ono znów opadając skrapla się w wodę, a woda spływa na ziemię i wsiąka w nią, ale ziemia znów paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca do górnej ojczyzny jako ogień .Kierunki są dwa, ale "droga w dół i w górę jest jedna". Ogień nie jest stałym składnikiem przyrody, lecz jest fazą wiecznej przemiany.

Parmenides z Elei- (ok. 540-ok. 470 p.n.e.), filozof grecki współczesny Heraklitowi. Teoria Parmenidesa wywarła poważny wpływ na filozofię Platona.  Parmenides uważał, że to rozum (zwykły, ludzki) wskazuje na wzajemne wykluczanie się przeciwieństw, a rozum jest ostatecznym sędzią prawdy. Jeżeli zmysły pozostają w konflikcie z rozumem, to błądzą, a obraz świata przez nie podawany jest fałszywy. Rozum nam mówi, że istnieje tylko byt.Niebytu nie ma. Istnieje tylko to, co można pomyśleć i sobie wyobrazić. Niebytu nie można sobie wyobrazić, więc go nie ma. Byt musi być jeden i ciągły, bo każda przerwa w bycie byłaby niebytem, a tego przecież nie ma.

- Demokryt z Abdery- Stanowisko metodyczne doprowadziło atomistów do poglądu , że materia składa się z atomów. Są to cząstki niepodzielne, niezmienne które poruszając się w przestrzeni wytwarzają zmienny , coraz to nowy układ świata.

4 zasadnicze tezy teorii atomów 
- Cała przyroda składa się jedynie z mnogości atomów , czyli niepodzielnych cząsteczek 
- atomy posiadają wyłącznie ilościowe własności , a nie posiadają jakościowych . Własności odróżniające jedne atomy od drugich są tylko trojakie : kształt położenie i porządek 
- powszechną własnością atomów jest ruch . Polega on jedynie na zmianie miejsca w przestrzeni
- atomy znajdują się i poruszają w próżni. Atomiści uznają próżnię jako nieciągłą 

Subiektywistyczna teoria postrzeżeni
- atomy posiadają tylko własności matematyczne , nie posiadają natomiast jakościzmysłowych.
Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia, a słodycz i gorycz , ciepło i barwy są subiektywne Własności zmysłowe były dlań subiektywne , miały jednakże pewną podstawę w układzieatomów : np. białe przedmioty są złożone z gładkich atomów , czarne z szorstkich i nierównych.

Demokryt odróżniał dwa rodzaje wiedzy, Prawdziwą i ciemną , prawdziwa wiedza to ta , której dostarcza rozum; do ciemnej należy to wszystko co przynosi wzrok, słuch , powonienie, smak i w ogóle wszelkie zmysły. Świadectwa zmysłów nie odrzucał całkowicie, ale podkreślał niejasność ich zeznań .
Demokryt głosił hasło doświadczenia , ale krytykował zeznania zmysłów i odwoływał się do rozumu

Program przyczynowej nauki
Atomiści starali się przyczynowo wyjaśniać zjawiska." Nic nie dzieje się bez przyczyny , lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności."

Przyczyny zaś pojmowali atomiści jako materialne i mechaniczne.
Zaprzeczali istnieniu jakiejś siły rozumnej , kierującej celowo światem ; rozum mieli za doniosłą , ale tylko ludzką władzę , służącą do poznania , a nie za siłę kosmiczną

Demokryt wszystkie zjawiska traktował równomiernie jako materialne

Demokryt oddzielał czyny moralne od tych ,które są spełniane pod przymusem, pod naciskiem innych lub dla przypodobania się innym. Istotę tej etyki stanowiło , że dobrem najwyższym jest zadowolenie, środkiem pozyskania go rozum. Zadowolenie to stan harmonii , ciszy, spokoju ducha a osiąga się go przez umiar, bo nawet rozkosze jeśli są nadmierne nie są już rozkoszami. Kierownikiem postępowania ma być rozum, który ma panować nad umiejętnościami. Uważał, rozkosze zmysłowe są krótkotrwałe, a umysłowe długotrwałe jegoetyka była eudajmonistyczna i intelektualistyczna. 

- Pitagoras- Pitagoras założył związek etyczno-religijny, który stał się ośrodkiem badań naukowych. Nauka miała funkcję oczyszczającą, dusza ludzka na skutek win, grzechu znalazła się w ciele, teraz musiała się oczyścić.
Pitagorejczycy pierwsi zajęli się matematyką, zaczęli ją opracowywać naukowo. Dla pitagorejczyków ARCHE to liczba; liczba była zasadą, to źródło rzeczywistości; zjawiska obserwowane w przyrodzie można wyrazić poprzez liczbę; liczba jest boska, czcili zwłaszcza 10 i 4. Uważali, że liczbie świat zawdzięcza swój ład i kształt. Uważali, że badając liczbę można w niej wyróżnić element ograniczający i ograniczony. Każdą liczbę można określić jako parzystą - tu przeważa element nieograniczoności; nieparzystą - nieskończoności.

Elementy ograniczoności:
1. obrazowała czy przeważa liczba skończona lub nieskończona
2. linię
3. przedstawiała sobą płaszczyznę
4. bryła
5. wysoki poziom organizacji
6. spoczynek, ruch
7. to co proste, to co krzywe
8. światło i ciemność
9. dobro i zło
10. dzieli świat na to, co kwadratowe i podłużne.

Wg Pitagorejczyków "wszystko jest liczbą".

Protagoras był inicjatorem teorii minimalistycznej. Był sensualistą, co doprowadziło go do relatywizmu. Według niego nie ma prawdy powszechnej, bo prawda jest dla każdego inna.
Relatywizm Protagorasa miał zabarwienie antropologiczne. Hasłem jego było: "Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek; istniejących, że istnieją; nieistniejących, że nie istnieją". Znaczy to, że jaka w każdej sprawie odpowiedź jest trafna, to zależy od człowieka, który ją daje. Dlatego też w każdym przypadku może się zdarzyć, że będą o nim wypowiedziane zdania ze sobą sprzeczne, np. choroba jest zła i dobra; zła dla chorego, a dobra dla lekarza.
Prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego, o ile posiada większą użyteczność praktyczną.

B) OKRES OŚWIECENIA STAROŻYTNEGO – zainteresowanie filozofów przeniosło się na zagadnienia humanistyczne

- Protagoras z Abdery (ok. 480-410 p.n.e.), filozof grecki, jeden z czołowych sofistów. Dokonał przewrotu w myśli filozoficznej, kierując ją odkosmologii ku zagadnieniom antropologii. W latach dojrzałych przebywał w Atenach, należał do grona przyjaciół Peryklesa.
Napisał Rozprawę polemiczną o prawdzie i bycie, poza tym był autorem prac gramatycznych, etyczno-społecznych, technicznych oraz dzieła O bogach, które stało się przyczyną wytoczonego mu procesu i spowodowało jego ucieczkę z Aten i śmierć w czasie podróży na Sycylię.
Protagoras z Abdery był inicjatorem minimalistycznej teorii poznania, zwolennikiem sensualizmu i relatywizmu. Twierdził, że poznanie jest względne, skoro opiera się na postrzeżeniach, gdyż postrzeżenia tej samej rzeczy bywają różne u różnych osób.
Uznając różnorodność zjawisk podkreślał, że także różnorodna i względna jest rzeczywistość. Konsekwencją relatywizmu poznawczego stał się rozwijany przez niego praktycyzm i konwencjonalizm. Protagoras z Abdery był też twórcą początków estetyki, głównie teorii poezji. Pozostawił po sobie wielu uczniów, w tym: Kseniadesa z Koryntu i Eutydema z Chios.

- SOKRATES- Dla Sokratesa dusza to nie tylko źródło życia, ale przede wszystkim źródło świadomości własnego "ja". Dusza i umysł to jedno. W duszy funkcjonuje rozum, to miejsce najważniejszych wyborów i wewnętrznych dyskusji. Dusza jest ośrodkiem świadomości; tu podejmowane są decyzje. Dla Greków była to zjawa, coś cielesnego, ale z substancji delikatniejszej niż ciało; błąka się cierpiąc. Dla Orfików dusza jest duchem w człowieku, uwięzionym w ciele; po śmierci się wyzwala lub gdy człowiek śpi i jest nieświadomy.

Poglądy etyczne Sokratesa dadzą się sformułować w 3 tezach:
1) Cnota jest dobrem bezwzględnym
Sokrates wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga. Zalety te nazwał "cnotami", to specjalne zalety moralne spośród zalet człowieka. Prawa dotyczące cnoty moralnej wywodzą się z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego. Cechą cnoty jest jej powszechność. Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe, dla dóbr moralnych powinien poświęcić dobro niższe.
2) Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem
Czyn ludzki jest niezawodnie dobry, gdy wypływa z niego pożytek. Szczęście jest również związane z cnotą; szczęśliwy jest bowiem ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota.
3) Cnota jest wiedzą
Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty - jest tym samym co cnota. Można się jej nauczyć, gdyż jest wiedzą. Wielkie dobro, jakim jest cnota, nie jest wrodzone, można je nabyć - od nas więc zależy, czy to dobro posiadamy.

- PLATON (427-347)

- nowy rodzaj bytu

Nie rzeczy są przedmiotami pojęć, Stałe własności przysługują pojęciom , ale nie przysługują rzeczom.

- ustrój świata jest hierarchiczny.

-rzeczy są zmienne a idee niezmienne. Pogląd dualistyczny Platona przyjmował ,że istnieje nie jeden rodzaj, ale dwa rodzaje bytu; był poznawały przez zmysły i byt poznawany przez pojęcia, zniszczalny i wieczny, wieczny i niezmienny ,realny i idealny, rzeczy i idee.

- idee a rzeczy. Bytem są wieczne i niezniszczalne idee. Jedynie idee istnieją , a o rzeczach można powiedzieć co najwyżej , że stają się.

-nauka o duszy. Funkcja biologiczna duszy. Platon przestał duszę rozumieć materialnie. Dusza jest właśnie jako czynnik życia , przeciwieństwem materii , bo materia jest z natury bezwładna, a dusza jest źródłem ruchu. Jest realna a nie materialna.

- funkcja poznawcza duszy. Poznanie jest funkcją duszy , bo idee znamy , choć ciało wcale z nimi nie ma i nie może mieć styczności.

- funkcja religijna duszy Platon operował nie jednym lecz dwoma pojęciami duszy: szerszym i węższym. Pierwsze było oparte na rozważaniach biologicznych i psychologicznych, drugie na religijnych. Dusza w pierwszym znaczeniu obejmowała czynności zmysłowe, w drugim - była samym rozumem. Pierwsza była składnikiem materialnej przyrody, druga nie była niczym z tą przyrodą związana.

-dusza a ciało

- Arystoteles (384-322)teoria pojęć i sądów
Logika powinna uczyć, jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów - dowód - przeto definicja i dowód były dla Arystotelesa głównymi tematami logiki.

pojęcia są ogólne w mniejszym lub większym stopniu i tworzą przez to hierarchię coraz ogólniejszych pojęć . Szczytem hierarchii są najogólniejsze rodzaje. Definicja pojęcia dokonywa się przez umieszczenie go w tej hierarchii, zaliczenie do rodzaju wyższego. Przy najwyższych rodzajach jest okres definiowania: są one podstawą wszelkiej definicji, ale same nie mogą być definiowane, nie ma bowiem wyższych ponad nie rodzajów, Wynikało więc z założeń Arystotelesa, że istnieją pojęcia ogólne nie mające i nie potrzebujące definicji.
~ analogicznie stosunki panują w teorii sądów. Sądy również tworzą hierarchię, mianowicie hierarchię racji i następstw, przy czym sądy bardziej ogólne mogą stanowić rację dla mniej ogólnych, nigdy odwrotnie. Szczytem hierarchii sądów są sądy najogólniejsze . Dowód przeprowadza się przez umieszczenie sądu w tej hierarchii sprowadzenie do sądu wyższego, to znaczy do takiego, który dla niższego stanowi rację , Przy najwyższych sądach jest okres dowodzenia.
- poznanie ma charakter bierny; wszelka władza umysłu ,jeśli ma poznawać przedmioty zewnętrzne, musi być receptywna, czyli poddawać się działaniu tych przedmiotów.

Filozofia Arystotelesa opierała się więc na prawdach bez dowodu, była świadomie filozofią dogmatyczną.

1. OKRES SYSTEMÓW STAROŻYTNYCH

(IV w p.n.e) następujący bezpośrednio po okresie oświecenia i ściśle z nim związany, miał najrozleglejszy zakres zagadnień, uchodził za klasyczny szczytowy okres filozofii starożytnej.

-EPIKUR- Człowiek może utrudniać sobie życie pogonią za dobrami ale za cenę z rezygnacji z pewnych dóbr człowiek może być szczęśliwy . Człowiekowi radość i szczęście odbierają:

~ lęki , którymi człowiek odgradza się od szczęścia

~ strach przed Bogami , którzy patrzą na jego życie

~ śmierć czyli brak życia

~ ból, choroba

Właściwa forma życia to życie wśród przyjaciół, propaguje rozsądne korzystanie z życia.

Poglądy na temat atomów - przejął Epikur od Demokryta , który uważał ,że atomy spadają z próżni bez możliwości odchyleń . Epikur twierdził że atomy mają zdolność do parenklizy i niektórzy dopatrują się fizycznej interpretacji tego ,że człowiek może przez swoje życie wpłynąć na swój los.

- FILON- Pierwsza, zatem synteza myśli żydowskiej i filozofii greckiej dokonała się właśnie przez grecki przekład Biblii hebrajskiej. Septuaginta dla Żydów, którzy chcieli być wierni tradycji i stała się autentycznym Pismem Świętym.

Takim właśnie była, Septuaginta dla Filona z Aleksandrii, Żyda wychowanego na greckiej kulturze, dla którego greka była językiem ojczystym, biegłego w filozofii, oczywiście, nie we wszystkich księgach Biblii ten proce, ufilozoficznienia i hellenizowania da je się zauważyć w jednakowym stopniu.

Podkreślenia jednak wymaga fakt, iż np. Psalmy, czy Księga Daniela są już w istocie nowymi zgoła utworami. Najbardziej pieczołowicie przełożona jest Tora, choć właśnie tam ów proces ufilozofoczniania jest najbardziej widoczny.

- CYCERON- Cyceron, Marcus Tullius Cicero, (106 - 43 r. p.n.e.)

Rzymski polityk (jako konsul udaremniał spisek Kataliny), ale przede wszystkim pisarz i najznakomitszy mówca rzymski.  Autor wielu mów sądowych i politycznych (m.in. 44 po zamordowaniu Cezara i 14 atakujących Marka Antoniusza, którego uważał za wroga republiki). Cechowała je erudycja, polot i dowcip.  Pisał również dzieła retoryczne dotyczące teorii wymowy, doboru materiału, sposobu wygłaszania przemówień, stylu i języka, rozwijając poglądy Greków. Jest również autorem pism filozoficznych, z których najbardziej znane są rozmowy Rozmowy tuskulańskie (Disputationes Tasculanae), O państwie (De republica), O naturze bogów(De natura deorum), O przyjaźni (Deamicitia). Z mów najsłynniejsze to o obronie poety Archiasza oraz cztery mowy przeciw Katylinie, z których najbardziej znana jest pierwsza. Zachował się także zbiór korespondencji prywatnej Cycerona - ponad 900 listów, z których można poznać życie codzienne Rzymian owych czasów. Cyceron był czynny politykiem, obrońcą republikańskiego Rzymu, co przypłacił życiem. W czasie wojny domowej po śmierci Juliusza Cezara został zamordowany przez jednego z siepaczy kandydatów do objęcia władzy, Antoniusza. Sława Cycerona wynikała przede wszystkim ze świetnego stylu. Nikt nie potrafił pisać po łacinie tak zwięźle, a zarazem poetycznie. Doskonała równowaga między jasnością i prostotą a ozdobnością jego języka kontrastowały z surowością znakomitej prozy Juliusza Cezara.

Jako eklektyk kształtował swoje poglądy biorąc za punkt wyjścia kilka systemów filozoficznych. Popierał etykę stoicką, krytykował swobodę obyczajów. Stworzył łacińską terminologię filozoficzną. Zapoznał Rzym z filozofią grecką a w swoich dziełach konfrontował myśl grecką z rzymską tradycją i rzeczywistością. Jego dzieła wywarły spory wpływ na twórców europejskich.

E) OKRES SYNKRETYCZNY O CHARAKTERZE RELIGIJNYM

-ŚW. AUGUSTYN- urodzony w IV wieku w Tagaście w Afryce Północnej. Ojciec - poganin, był przedstawicielem senatu, matka natomiast chrześcijanka - św. Monika, która przez wiele lat modliła się o nawrócenie syna¹. Studiował retorykę, czyli: teorię, sztukę przemawiania, krasomówstwo - po łacinie artes liberales². Po skończonej szkole udał się na dalsze studia do Kartaginy, by kontynuować naukę retoryki. Tam też pojawiły się u niego pasje literackie i filozoficzne. Wyznawał manicheizm³, który wtedy rywalizował z chrześcijaństwem.

Według Augustyna pierwsze stworzenie dotyczy duszy człowieka ze wszystkimi bytami duchowymi. Drugie stworzenie to ciało. Wynika stąd, iż ciało i dusza ludzka zostają stworzone osobno. Chciał tu podkreślić jedność substancjalną człowieka i twierdzi: „Człowiekiem nie jest samo ciało albo sama dusza, lecz to, co jest złożone z duszy i z ciała\". Filozof wprowadza podział duszy ludzkiej, którą określa animus, na trzy stopnie. Pierwszym stopniem są zmysły (sensus), zmysły te są zewnętrzne i wewnętrzne. Drugim stopniem duszy ludzkiej jest wyobraźnia (spiritus), która może oznaczać pamięć zmysłową lub rozumną część duszy, jak to ujmuje Pismo Święte. Trzecim stopniem podziału duszy jest wyższa część duszy, czyli mens. Wyróżnia tu: ratio - rozum, w którym zawarte są sądy, rozumowania i wiedza; dalej intelligentia, - czyli to, co najwyższe w człowieku - dar Ducha Świętego; i intellectus, czyli władzę wyższą od rozumu. Augustyn stara się podać definicję duszy, którą nazywa pewną substancją rozumną, przysposobioną do kierowania ciała. Stwierdza, iż człowiek jest duszą rozumną używającą śmiertelnego i ziemskiego ciała⁵.

W rozważaniach o duszy Św. Augustyn zastanawia się jak będąc substancją może posługiwać się ciałem - inną substancją. Pyta jak dusza tkwi w ludzkim ciele, gdy nie może trwać w sposób rozciągły w rozciągłym ciele. Znajduje odpowiedź twierdząc, iż dusza tkwi w całym ciele i w każdej jego części, dzięki napięciu życiowemu i przez swą działalność dusza jest w ciele. Dusza pragnie połączenia z ciałem, ale go nie potrzebuje. Na ewentualnym połączeniu duszy z ciałem zyskuje ciało. Dusza jest też pośrednikiem między ideami Bożymi, które je ożywiają a ciałem, które ożywia dusza. Dusza otrzymując od idei Bożych kształt, wymiary, uporządkowanie, udziela ich ciału. Ciało, więc uczestniczy w ideach za pośrednictwem duszy. Ciało dzięki duszy wykonuje jemu właściwe czynności i otrzymuje od niej wewnętrzny i zewnętrzny porządek. Jak twierdzi stąd płynie piękno ciał z ładem w nich panującym⁶

„Wielka to rzecz, człowiek, albowiem Bóg uczynił go na swoje podobieństwo, lecz człowiek pozostaje dla siebie tajemnicą⁷.\"

Święty Augustyn najbardziej wnikliwe, dogłębne informacje na temat człowieka zawarł w swym dziele „De Trinate\". Teologia Trójcy Świętej pozwala lepiej zrozumieć pojęcia dotyczące osoby ludzkiej. Filozof pod wpływem Platona pojmuje duszę człowieka jako miejsce, w którym zamieszkuje boskość. Wyznaje: „Chcę poznać Boga i duszę. Czy nic więcej? Nic zgoła\". Człowiek jest przedstawiony w świetle Boga, który to jest najwyższą zasadą ludzkiego istnienia, absolutną doskonałością, początkiem i kresemkażdej osoby. Ludzkie poznanie pochodzi od Boga. Życie osoby jest trwałym pragnieniem posiadania Boga: „Stworzyłeś nas, bowiem jako skierowanych ku Tobie i niespokojne jest serce nasze, dopóki w Tobie nie spocznie\". Człowiek Augustyna może dokonywać wyboru, pomiędzy dobrem a złem, lecz gdy chce wybrać dobro, potrzebna mu jest łaska Boża. Bóg i wolny człowiek tworzą materię życia w harmonii, w której Bóg szanuje wolność człowieka.

U św. Augustyna przejawia się też pesymizm w stosunku do człowieka, który grzeszy. Jak dalej twierdzi filozof człowiek realizuje się w miłości, a radością dla niego jest osiągniecie prawdy, która to prawda jest celem każdego człowieka⁸.

Augustyn wyjaśniał, iż Bóg uczynił ciało człowieka na swój obraz i podobieństwo, obdarzając go duszą, by przez rozum wzniósł się ponad wszystkie inne istoty, które są na ziemi, w wodzie i w świecie, człowiek jako istota stworzona przez Boga otrzymał moc panowania nad światem. Człowiek jest podobny do Boga, podobieństwo to jest dynamiczne, czyli człowiek ma obowiązek doskonalenia się przez poznawanie i miłość Boga.⁹

Okresy filozofii greckiej

1. okres przedsokratyczny VII – IV w p.n.e

2. okres klasyczny- IV w p.n.e

3.okres praktyczny- III w p.n.e

4.okres neoplatoński – I-III w p.n.e