Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
"Wartości i cele życiowe a wybór kariery zawodowej" - dr Anna Paszkowska-Rogacz
pobierz prezentację
ROZUMIENIE WARTOŚCI NA GRUNCIE PSYCHOLOGII
1.1.
Pojęcie wartości
1.2.
Pojecie wartości" w psychologii
1.3.
Proces wartościowania
1.4.
System i hierarchia wartości
WARTOŚCI CENIONE W PRACY ZAWODOWEJ
2.1.
Praca jako wartość
2.2.
Pojęcie wartości zawodowych
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl 2.3.
System wartości a wybór kariery zawodowej
CELE I WARTOŚCI A PLANOWANIE ŻYCIA
3.1.
Znaczenie celów w życiu człowieka
3.2.
Cechy celów
BIBLIOGRAFIA
1. ROZUMIENIE WARTOŚCI NA GRUNCIE PSYCHOLOGII 1.1. Pojęcie wartości
Wartości należą
do podstawowych ludzkich przekonań. Wyrażają się zarówno w dążeniu jak i unikaniu zdobycia dóbr materialnych i niematerialnych takich jak (Hornowska, Paluchowski, 1993):
-
pieniądze,
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
- władza
-
duchowość.
Pojęcie wartość" jest wieloznaczne i w dużym stopniu intuicyjne, co rodzi głębokie problemy w podejmowaniu w naukach humanistycznych tematyki wartości i wartościowania. Słownik Języka Polskiego definiuje wartość" jako (...) cechę lub zespół cech właściwych danej osobie lub rzeczy,
stanowiących o jej walorach (np. moralnych, artystycznych) cennych dla ludzi, mogących zaspokoić jakieś ich potrzeby; ważność, znaczenie kogoś, czegoś"
(Encyklopedia Multimedialna PWN - Słownik Języka Polskiego, 2000).
Na gruncie psychologii termin wartość" rozumiany jest zgodnie z tą definicją. Może być rozpatrywany w dwóch znaczeniach - kiedy coś ma wartość lub, kiedy coś jest wartością. W pierwszym przypadku wartość jest właściwością przedmiotu, a w drugim rzecz posiada atrybut bycia wartościową (Basistowa, 1987).
Innym źródłem
rozumienia pojęcia wartość" w psychologii jest filozofia. Oxfordzki Słownik Filozoficzny (Blackburn, 2004, 424-425) podaje następujące wyjaśnienie: Uznajemy jakąś cechę lub rzecz za wartość, gdy liczymy się z nią przy podejmowaniu decyzji. Inaczej mówiąc, bierzemy ją pod uwagę, kiedy staramy się wpłynąć na czyjś wybór lub kierować się własnymi decyzjami. Ludzie, którzy uważają wartości za subiektywne", myślą o nich w kategoriach osobistego stanowiska, które zajmuje się w wyniku swego rodzaju wyboru i które nie podlega racjonalnej dyskusji. Ludzie, którzy uważają wartości za obiektywne, przypuszczają, że możemy kierować się naszymi wyborami i korygować decyzje z jakiegoś niezależnego punktu widzenia, powołując się na wymagania rozumu, naturę ludzką, Boga lub inny autorytet".
Problematyka wartości była zawsze nieodłączną sferą rozważań filozofii, jednak dopiero w XIX wieku powstał jej osobny dział -
aksjologia. Aksjologia zajmuje się statusem wartości samej w sobie, jej istotą, możliwościami jej poznania i jej hierarchizacją. Właśnie w obrębie aksjologii dokonywane są rozróżnienia między wartością, normą i oceną, oraz rozgraniczenie pomiędzy sądami wartościującymi, sądami o wartości, i sądami oceniającymi. Jednak nawet na gruncie filozofii nie udało się jednoznacznej zdefiniować wartości - dlatego też w literaturze przedmiotu pojawiło się ostrzeżenie: O trudności zdefiniowania [wartości] zawodowy przedstawiciel filozofii obowiązany jest uprzedzić pracowników innych nauk, którzy chcą się tym terminem posługiwać. A także jest obowiązany poinformować ich, że termin jest chwiejny, że filozofowie nie umieli dotąd temu zapobiec" (Tatarkiewicz, 1978, s. 62 za Basistowa, 1987).
Toteż używanie pojęcia wartość", stosowanego szeroko również w dziedzinie psychologii, obciążone jest dużą wieloznacznością - co prowadzi do powstawania kolejnych niejasności.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Interesujący
podział wartości - na wartości odczuwanie oraz na wartości uznawane -
zaproponował Ossowski (1968):
-
wartości odczuwane są faktycznie atrakcyjne dla podmiotu, są to wartości w znaczeniu emocjonalnym;
-
wartości uznawane, to takie, które dzięki
oddziaływaniom społecznym powinny stawać się bardziej atrakcyjne dla jednostki i w jej przekonaniu posiadać jakiś walor obiektywny.
Wybór wartości uznawanej jest postępowaniem zgodnym z normami moralnymi a jej realizacja owocuje w postaci szacunku do samego siebie.
Jest to rozumienie wartości w sensie podmiotowym, subiektywistycznym (Sopuch, 1994).
1.2. Pojecie
wartości" w psychologii
Wartości
są od dawna przedmiotem badań psychologicznych, między innymi Rokeacha, (Brown, Brooks, 1990), Allporta, Vernona, Lindzeya (Hornowska, Paluchowski, 1993). Mimo dużego zainteresowania psychologii obszarem dotyczącym wartości wciąż brak jednolitych kryteriów dla tego pojęcia. Jednakże problematyka wartości jest niezwykle ważnym aspektem ludzkiej egzystencji, dlatego też czynione są próby opracowania tego tematu przez coraz liczniejsze grono psychologów. Niestety, problematyka wartości wydaje się być podejmowana zaledwie na doraźne potrzeby psychologów różnych orientacji, a nie jest przedmiotem badań całej tej dziedziny wiedzy.
Psychologowie osobowości rozumieją pojęcie wartość"
podobnie do pojęcia motyw" (Epstein, 1990; Nelson, Sinha, 1975). Psychologowie społeczni natomiast rozumieją wartość jako rozszerzenie pojęcia postawa". Pogląd ten nie ujmuje jednak problematyki wartości kompleksowo, ponieważ istnieją różnice między wartościami a postawami. Ponadto z jednej wartości mogą wywodzić się różne postawy, jak również jedna postawa może opierać się na różnych wartościach (Nelson, Sinha, 1975).
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Psychologiem postrzegającym wartości jako pojęcie analogiczne do pojęcia postawa" był Rokeach. Jego rozumienie wartości jest częścią bardziej ogólnej teorii osobowości - osobowości rozumianej jako system przekonań. Według Rokeacha wartość to trwałe przekonanie, że określony sposób postępowania lub ostateczny cel egzystencji jest osobiście lub społecznie preferowany w stosunku do alternatywnych sposobów postępowania lub ostatecznych stanów egzystencji" (Rokeach, 1973, s. 5 za Brzozowski 1989; Czerniawska 1995).
Ponadto twierdził on, iż wartości są przekonaniami ewaluatywnymi, które orzekają o obiekcie przekonania, że jest on dobry lub zły i wyróżniał trzy składniki wartości - poznawczy, emocjonalny i behawioralny. Podzielił również wartości na dwie podstawowe grupy (za Brzozowski, 1989):
-
wartości ostateczne -
najważniejsze, ponadsytuacyjne cele ludzkiego życia,
-
wartości
instrumentalne - dotyczą ogólnych sposobów postępowania, są to pojedyncze przekonania.
Wśród wartości ostatecznych Rokeach (s. 78 za Mróz, 2000) wyróżnił
wartości osobiste (mają charakter intrapersonalny - np. pasjonujące życie, wewnętrzna harmonia, zbawienie) oraz wartości społeczne (mają charakter interpersonalny - np. pokój na świecie, równość, bezpieczeństwo narodowe).
Wśród wartości instrumentalnych wyróżnił wartości moralne (dotyczą konkretnych zachowań, a nie ostatecznych celów życia - np. miłość, uczciwość, uprzejmość, umiejętność przebaczania) oraz wartości kompetencyjne (mają charakter bardziej osobisty i dotyczą samoaktualizacji - np. twórcza wyobraźnia, zdolności, ambicja, intelekt). Według Rokeacha wartości mogą pełnić funkcje adaptacyjne. Wartości instrumentalne (posłuszeństwo, uprzejmość, samokontrola) mogą mieć charakter utylitarny, prowadząc do osiągnięcia pewnych wartości ostatecznych, np. wygodnego życia, uznania społecznego.
Rokeach (za Czerniawska, 1995) zawęża jednak pojęcie wartości" do pewnej klasy trwałych przekonań o dynamicznym i transcendentnym charakterze, które znajdują swoje odzwierciedlanie w postawach i zachowaniu.
Istotne jest również, że według niego to wartości wpływają na postawy, cele, działanie, a nie odwrotnie. Wartości są jakby fundamentalną i pierwotną postawą, bardziej podstawową i elementarną niż inne. W polskiej psychologii Kocowski (1982) postrzega wartość w pewnym stopniu podobnie do Rokeacha - ujmuje ją jako swego rodzaju nadrzędną postawę; postawę, która obejmuje większy zakres obiektów i ma większe niż pozostałe postawy znaczenie dla człowieka. Według Kocowskiego wartość pełni rolę integrującą działalność człowieka - jednak zależna jest od podmiotu nadającego czemuś wartościowość (nadawanie wartościowości wynika z obiektywnie rozumianego systemu potrzeb).
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Istnieje w psychologii również tendencja do przedstawiania wartości jako celu lub motywu. Psychologiem, który tak rozumie pojęcie wartość" jest Epstein (1990). Według niego wartość, cel i motyw to terminy na tyle zbliżone, że w pewnych okolicznościach można je stosować zamiennie. Argumentuje to w ten sposób, że do osiągnięcia celu niezbędny jest motyw - w związku z tym cel jest czymś pożądanym i jako taki może być definiowany jako wartość. W
przypadku motywów istnieją, według Epsteina, pewne sfery, gdzie znaczenia wartości i motywu pokrywają się - jednak przyznaje on, że wartości częściej odnoszą się do ogólnych, istotnych społecznie konstruktów (na przykład takich jak wolność). Motywy natomiast mają swoje odniesienie do ściśle zakreślonych obszarów (na przykład takich jak agresja).
Interesującym przykładem na połączenie rozumienia wartości jako przekonania i jako celu jest koncepcja Stauba (1990). Przyjął on definicję Rokeacha, że wartość jest trwałym przekonaniem, iż dany sposób postępowania lub określony stan końcowy jest bardziej pożądany osobiście lub społecznie niż postępowanie lub stan przeciwny. Staub nie odmawiał związku wartości z preferencjami, ale postulował zwiększenie nacisku na ich motywacyjną naturę. Cele i wartości mają zbliżone znaczenie (odnoszą się do tego, co pożądane), jednak nie są ze sobą tożsame - różnią się treścią i wynikami, do których prowadzą. Dobro ludzkie, według Stauba, jest tym, co nadaje kierunek działaniom ludzkim poprzez wartości, natomiast cele związane są bardziej bezpośrednio z ja" niż z dobrem ogółu.
Wielu
badaczy spostrzega wartości jako czynnik zewnętrzny w stosunku do człowieka, jako element kultury lub systemu społecznego. Koncepcja Parsonsa (1969, s. 206
za Mróz, 2000) wpisuje się w ten model postrzegania wartości. Twierdził on, że struktury poszczególnych społeczeństw różnią się miedzy sobą dominującym wzorcem wartości - wartości to wzory wyobrażeń o tym, jaka treść jest przypisywana obiektom, z którymi spotyka się człowiek". Według Parsonsa wartości są nieodłączną częścią kultury danego społeczeństwa, a ponadto nie są one wytworem stosunków społecznych, lecz to społeczeństwo generuje wartości.
Wobec problemu sensu życia wybory dokonywane są w obrębie wartości, a osobowość kształtowana jest wokół tych wartości, które zostały zinternalizowane. Zgodnie z poglądami Parsonsa wartości nie są uwarunkowane biologicznie i nie są też następstwem rozwoju psychicznego jednostki Proces wbudowania kultury w system osobowości jest bardzo zbliżony do sposobu kształtowania się freudowskiego superego. Jest to droga kultury od osobowości poprzez szeroką gamę symboli przekazu społecznego" (Parsons za Matusewicz, 1971, s. 31).
1.3. Proces wartościowania
Wartościowanie
jest procesem wszechobecnym, uniwersalnym, mającym bezpośredni wpływ na podejmowanie decyzji, motywację oraz na prezentowane postawy. Proces wartościowania to formułowanie sądów oceniających, aprobowanie bądź
dezaprobowanie pewnych stanów rzeczy. Wszystkie nasze poczynania podyktowane są preferowaniem pewnych wartości - dążeniem do tego, co uznajemy za dobre, słuszne, http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl bądź korzystne (Ross, 1973). Sposób wartościowania nie jest cechą stałą, natomiast jego występowanie jest permanentne. Podlega mu wszystko, czego doświadczamy, niezależnie od naszego stanu wiedzy na dany temat - nie zawsze nawet zdajemy sobie z tego sprawę, ponieważ wartościowanie odbywa się również na poziomie nieświadomym, automatycznym, intuicyjnym (Wojciszke, 1988).
Postrzeganie
ściśle powiązane jest z ocenianiem. Dowodem na to może być chociażby refleksja nad językiem, przy pomocy którego się komunikujemy. Szczególnie potoczne porozumiewanie się nasycone jest afektem - niemal w każdym przypadku niesie ono ze sobą pozytywną lub negatywna ocenę wszystkiego, co postrzegamy. Badania przeprowadzone na ten temat (Wojciszke, 1988, 2000) dowiodły, że w języku jest bardzo niewiele określeń neutralnych w przeciwieństwie do wartościujących (badania te dotyczą również języka polskiego).
1.4.
System i hierarchia wartości
System wartości
jest trwałą organizacją przekonań o preferowanych sposobach postępowania lub ostatecznych stanach egzystencji, uporządkowanych według względnej ważności" (Rokeach, 1973, s. 5 za Brzozowski, 1989). W ludzkiej naturze leży dążenie do uporządkowania świata idei, ludzi i autorytetów w pewne harmonijne relacje - twierdził
Rokeach (za Czerniawska, 1995).
Zgodnie z jego
teorią w systemie wartości można wyodrębnić dziesięć głównych części w kolejności od najbardziej centralnych do najbardziej peryferycznych w strukturze przekonań (Brzozowski, 1989):
przekonania na temat własnego Ja";
system wartości ostatecznych, w skład którego wchodzą wartości indywidualne i społeczne;
system wartości instrumentalnych, na który
składają się wartości moralne i kompetencyjne; http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl 4.
systemy postaw;
postawy pojedyncze;
przekonania o własnych zachowaniach;
przekonania o postawach osób znaczących;
przekonania o wartościach i potrzebach osób
znaczących;
przekonania o zachowaniach osób znaczących;
zachowaniu się obiektów niespołecznych.
Według Rokeacha (za Brzozowski, 1989) o
podatności na zmiany decyduje centralność przekonań, ich położenie w systemie. Im bardziej centralnie położone jest przekonanie tym trudniej jest je zmienić - wartości położone są bardzo centralnie, zatem trudno jest je przeorganizować Jednak jeżeli w systemie wartości zostanie wprowadzona jakaś zmiana to związane jest ze zmianami w całym systemie poznawczym. Zdaniem Rokeacha system wartości ulega przeobrażeniom w toku całego życia - zmiany te odzwierciedlają doświadczenia społeczne, role podejmowane przez jednostkę, rozwój potrzeb, czy też reorganizację osobowości, a nawet zmiany biologiczne. Jednak jedynie dążenie do utrzymania i polepszenia poczucia własnej wartości jest motywem, który faktycznie implikuje powstawanie zmian w systemie wartości.
Wyznawane
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl systemy wartości są czynnikiem różnicującym grupy społeczne - potwierdziły to badania przeprowadzone w społeczeństwie amerykańskim, w wyniku których można twierdzić, że grupy społeczne wyodrębnione na podstawie różnych kryteriów socjologicznych różnią się również pod względem wyznawanych systemów wartości (Mróz, 2000). Jest to spójne z poglądami Rokeacha, który uważał, że wartości są wynikiem społecznego uczenia się w określonych warunkach.
Staub (1990) mówi
wprost o roli hierarchii wartości w książce Wartości indywidualne i społeczne z perspektywy motywacji i ich rola w pomaganiu i krzywdzeniu innych". Twierdzi on, że cechą celów i wartości
(zarówno indywidualnych jak i grupowych) jest to, że można je szeregować ze względu na ich ważność. Opisuje ich tak silną zależność, że proponuje nawet charakteryzowanie ich poprzez jedną hierarchię.
Kolejne, trochę odmienne, rozumienie systemu wartości przedstawia Gurycka (1986, s. 9), stwierdzając, że system wartości człowieka to system kategorii poznawczych służących mu do opisu i oceny świata, wyrażający się w tym, że pewne fakty, obiekty, zjawiska uważa się za szczególnie ważne dla siebie i innych". Tak rozumiana hierarchia wartości wpływa na sposób zachowywania się człowieka, ponieważ stanowi (jawnie bądź
ukrycie) mechanizm jego postępowania. Przyjęcie takiego postrzegania systemu wartości prowadzi do konkluzji, że wyznawana hierarchia wartości nadaje indywidualny rys zachowaniom, działaniom i wyborom jednostki (Gurycka, 1991).
System wartości jest zbiorem wartości osobistych zorganizowanym w hierarchię poprzez preferencje - tak definiuje to zjawisko Wojciszke (1990). To właśnie preferencja danej wartości ustala jej położenie w hierarchii. Ponadto
twierdzi on, że wartości, które umieszczamy wyżej w hierarchii mają większy wpływ na nasze zachowanie - niemniej jednak Wojciszke zaznacza bardzo wyraźnie, że te same wartości mogą być realizowane na zupełnie różne sposoby przez poszczególne jednostki.
1.5. Kształtowanie się systemu wartości
Powszechnie znany jest fakt, że wśród
wszystkich środowisk społecznych mających wpływ na rozwój młodej generacji szczególne znaczenie przypisuje się rodzinie. Od niej rozpoczyna się wpływ środowiska społecznego na człowieka - poprzez dostarczanie pierwszych wzorów postępowania, korygowanie nieprawidłowego zachowania się dziecka, realizację procesu wychowawczego. Rodzina jest grupą społeczną pośredniczącą między jednostką a szerszym otoczeniem społecznym" (Kopacz, 1990, s. 77).
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Jest to przyczynek do konkluzji, że w procesie kształtowania się systemu wartości każdego człowieka niezbywalną rolę pełnią rodzice, którzy oddziaływają na dziecko poprzez postawy rodzicielskie. I właśnie dziś przy coraz większym zaludnieniu, kolorowej mozaice postaw, światopoglądów, ras i narodów potrzeba wzorów - szczególnie dzieciom, które nieświadome są obowiązujących zasad i dopiero rozwija się u nich takie rozeznanie, czy dany postępek jest właściwy, czy nie. Bo to właśnie w dzieciństwie w ścisłym środowisku rodzinnym powstaje najmocniejszy fundament zasad i wartości, które pozwalają dziecku funkcjonować w społeczeństwie, pomagają podejmować decyzje i stanowią oparcie w sytuacjach kryzysowych. Dzieci przyswajają sobie ich zakazy i nakazy, zbierają doświadczenia, uczą się postrzegać sytuacje z punktu widzenia drugiej osoby, zaczynają rozumieć, dlaczego pewne rzeczy są dobre" a inne złe". I dopiero w okresie dojrzewania myślenie młodego człowieka staje się bardziej złożone, a działanie bardziej świadome i odpowiedzialne (Beil, 2000).
Z badań Czerwińskiej-Jasiewicz
(1997) na temat samowiedzy młodzieży oraz jej związku z decyzjami dotyczącymi ich własnej przyszłości wynika, iż system wartości osób w wieku 14-15 lat jest niestabilny i nieukształtowany", natomiast hierarchia wartości młodzieży 18-19
letniej cechuje się już większą stabilnością. Badania Stronga (1932, 1943, za Super, 1972), który zajmował się stałością zainteresowań porównując wyniki osób mających 15, 25, 35 i 55 lat dowodzą, że zainteresowania młodzieży zmieniają się w większości przypadków w okresie szkoły średniej lub nauki zawodu, natomiast zaufaniem można obdarzyć wyniki uzyskiwane przez osoby 18-letnie.
Według Darley'a (1955, za Super, 1972) można nawet ufać deklaracjom osób 15-letnich, pod warunkiem, że mamy do czynienia z młodzieżą inteligentną i dobrze zorientowaną".
1.6. Hierarchia wartości
młodzieży w świetle badań
W literaturze odnajdujemy
wiele badań dotyczących systemów wartości młodzieży polskiej. Ze studiów Świdy przeprowadzonych w latach 1973-1974 wśród uczniów klas maturalnych wynikało, iż młodzież zdecydowanie preferowała wartości intelektualne, a nie aprobowała wartości prestiżowych i materialnych. Ówczesna kultura za wartość centralną uznawała, zatem inteligencję, jednak akceptacja tych wartości, przez młodzież, jak stwierdza autorka, nie wynikała z przemyśleń, lecz była wyrazem nieświadomego ulegania pewnym prądom kulturowym. Badani znacznie wyżej cenili, bowiem inteligencję jako zdobiącą właściwość osobową", a nie wiedzę i samodzielne poglądy, dające szanse na twórcze przekształcanie poznanej rzeczywistości. Zdecydowanie odrzucone zostały przez młodzież wartości prestiżowe, znajdujące się na końcu hierarchii. Około 73% młodzieży pomijało to kryterium w ocenie podanych w ankiecie obiektów. Młodzież wyrażała dezaprobatę również wobec takich cech społecznych jak: snobizm, lizusostwo, podatność na presję opinii, które kojarzy z karierą i karierowiczostwem. Ważniejszy był
według niej szacunek dla siebie, a nie opinia społeczna. Mówiło się o innym wzorze sukcesu, niż bycie kimś, sprawowanie władzy i zdobycie sławy, panującym wśród osób badanych. Wartości konsumpcyjno-materialne zajęły przedostatnią pozycję. Ich niska akceptacja wskazywała na odrzucenie tego kryterium w ocenie rzeczywistości. W pytaniu o motywy wyboru zawodu warunki materialne ustępowały miejsca przyjemności i twórczemu, intelektualnemu charakterowi pracy (Świda, http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl 1979). Wartościami, które osiągnęły wysoki procent wskazań w badaniach przeprowadzonych przez Sopucha (1994) wśród studentów w latach 1977-1992 były: szczęście rodzinne, zdrowie, przyjaźń, dobre mieszkanie, dobre zarobki, wykształcenie i korzystanie z dóbr kulturalnych. W nikłym procencie wybierano lekką prace, beztroskie życie, kierownicze stanowisko i własność prywatną. Inne badania z zakresu hierarchii wartości młodzieży przeprowadzone na uczniach szkół warszawskich w 1987 roku wykazały, że najbardziej cenione wśród młodych było życie rodzinne i przyjaźń, natomiast za najmniej ważne uznali oni zaangażowanie w działalność polityczną i społeczną, a także kierownicze stanowisko (Skarżyńska, 1991).
Jak zauważa
Czerwińska-Jasiewicz (1997) największa liczba badań dotyczących systemów wartości młodzieży polskiej miała miejsce w okresach ważnych przemian społecznych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Niestabilność, przypadkowość i niepewność jutra, które w latach osiemdziesiątych postrzegane były za cechę charakterystyczną dla kultury zachodu, dziś dotyczą również sytuacji w Polsce. I nie jest to, jak stwierdziła Wojtasik (2002), stan przejściowy, ale raczej stała tendencja, która będzie się utrzymywać. Masowa kultura daje możliwość aż nadto wielu wyborów. Ich ogarnięcie staje się trudne, a nacisk tak duży, że rodzi u młodego człowieka chaos i brak poczucia bezpieczeństwa. Współczesne pokolenie jest, zatem w niezmiernie trudnej sytuacji, ze względu na wielość systemów wartości, jakie mu się proponuje.
Ciągle zmieniająca się sytuacja społeczna, duże tempo zmian, nowe zjawiska takie, jak rosnące bezrobocie, wzmożona migracja, lepszy dostęp do nauki i informacji, ogromna powszechność środków masowego przekazu, w tym Internetu to niektóre z czynników, które niewątpliwie mają wpływ na wyznawane obecnie wartości. Wobec przełomowych wydarzeń, jakie miały miejsce w naszym społeczeństwie, za interesujące zagadnienie można uznać system wartości przyjmowany w obecnych czasach przez młodych ludzi, jak również zakres zmian, jakie nastąpiły współcześnie. Skoro tempo przemian w kulturze jest tak szybkie, można domniemywać, iż przepaść między młodym pokoleniem lat siedemdziesiątych a generacją młodych dziś będzie znaczna.
2. WARTOŚCI CENIONE W PRACY ZAWODOWEJ
2.1. Praca jako wartość
Pojęcia wartości związanych z pracą służą za obiekt zainteresowania różnym dyscyplinom naukowym, między innymi socjologii, antropologii, politologii czy ekonomii (Gasiul, 1987). Od dawna są także przedmiotem badań psychologicznych, stanowią bowiem podstawę ludzkich przekonań. Część badaczy utożsamia wartości zawodowe z zainteresowaniami, inni z potrzebami, a przez niektórych traktowane są one jako postawy. Mimo nieścisłości w definiowaniu, większość naukowców zgodna jest co do tego, iż wartości zawodowe mają związek z motywacją do pracy, uruchamiają ludzkie działanie a ich poznanie zbliża nas do zrozumienia aktywności człowieka w danej dziedzinie.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Choć brak jest uniwersalnej listy wartości, która obowiązywałaby przez stulecia i na przestrzeni wszystkich kultur, praca - jako niewątpliwie jeden z ważniejszych elementów współczesnego życia - zajmuje istotne miejsce w hierarchii (Paszkowska-Rogacz, 2003). Istnieją trzy główne nurty dotyczące istoty pracy i sposobu traktowania jej przez ludzi (Kozioł, 2002). Najstarsza szkoła myślenia zakłada instrumentalne podejście jednostki do pracy, dla której stanowi ona przede wszystkim źródło dochodów i środek do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Twórcy drugiej szkoły przyjmują, iż praca jest celem samym w sobie i należy traktować ją jako dobro samoistne. Pracując człowiek nie tylko służy innym, ale również przez akt pracy sam staje się lepszy. Holistyczne podejście do tej kwestii, które prezentuje trzecia szkoła myślenia integruje poglądy dwóch poprzednich i uznaje pracę zarówno za środek osiągania korzyści materialnych, jak i cel sam w sobie - co ostatecznie prowadzi do zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Praca jako świadomy i twórczy akt jednostki uważana jest za źródło wartości i norm, które jej przynależą. Klepajczuk (1995) podkreśla przy tym, iż sztucznym jest przeciwstawianie pracy jako wartości samej w sobie i pracy jako źródła korzyści materialnych. Zakłada, że warunkiem autoteliczności pracy w stosunku do społeczeństwa globalnego jest jej instrumentalna funkcjonalność" (Klepajczuk, 1995, s.17).
W
psychologicznej analizie pojęcia praca" można wyróżnić dwa przeciwstawne podejścia wynikające z różnych tradycji (Bańka, 1994). Pierwsza z nich to tradycja kultu pracy i działania, a druga to tradycja sensu życia bez etosu pracy. W tradycji europejskiej praca zajmuje pierwszorzędne stanowisko, natomiast w przeciwstawnej tradycji, której przykładem są Indie zostaje ona zepchnięta w systemie wartości ludzkich i w psychice człowieka na dalszą pozycję. Indie są przykładem cywilizacji, która odrzuca życie świeckie w rozumieniu europejskim. Tu na czoło życia umysłowego wysuwają się cztery podstawowe pojęcia wyznaczające istotę psychiki indyjskiej: karman (prawo karmana to prawo przyczynowości, nieskończonej wędrówki oraz wiara w reinkarnację), maya (proces wiecznego powstawania i trwania kosmosu -
wieczny powrót" bytów), nirwana (czysty byt, rzeczywistość absolutna, niezniszczalna) i joga (środki osiągnięcia absolutu). W tradycji hinduskiej cała psychika człowieka nastawiona jest nie na życie, lecz na zerwanie z kondycją" ludzką i śmierć, którą traktują oni jak wyzwolenie i wolność absolutną. Świat utożsamiany jest z ułudą, cierpieniem, a życie nie ma większej wartości, od niego należy się oderwać, wyzwolić. Medytacja jako forma jogi pozwala osiągnąć koncentrację umysłu na miarę absolutnej wartości, oznacza odsunięcie się od świata, niedziałanie", dzięki któremu człowiek odnajduje własne, prawdziwe ja". W tradycji Zachodu dominuje dążenie odwrotne -
zapanować nad materią. Poczucie jakości życia związane jest z pracą -
działaniem. Dla człowieka Zachodu w sferze codzienności znajduje się praktyka, natomiast oderwanie od świata leży w sferze mitów i baśni. Zachodnia mentalność i koncepcja człowieczeństwa jest przesiąknięta etosem działania. Bierze to swój początek z kultury greckiej, w której miarą człowieka było pojecie pragma", czyli czyn, dzieło, istota, zawód, praca lub interes. Grecy, to co dziś nazywamy pracą, nazywali między innymi praksis - czyli wszelka czynność, działalność i to stanowiło istotę losu człowieka. Jednak, mimo iż w Europie dominuje etos działania, a w Indiach nirwana, są to jedynie typy mentalne, spotykane i tu i tam, które wzajemnie ze sobą konkurują. Dzięki temu nie każdy Europejczyk jest pracoholikiem i nie każdy Hindus nad pracę i bogactwo przedkłada wyższe stany świadomości.
2.2. Pojęcie wartości zawodowych
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl We
współczesnych badaniach nad wartościami zawodowymi dominuje stanowisko łączące dwie perspektywy: obiektywną i subiektywną. Wartości zawodowe w sensie obiektywnym mają charakter uniwersalny i można je rozpatrywać jako ogólne normy społeczne, które to określają pożądane cechy obiektów, cele oraz ideały.
Wartości zawodowe w sensie subiektywnym traktowane są jako podstawowe elementy osobowości. Stanowią względnie trwałe w czasie preferencje jednostki i przez to mogą wpływać na jej rozwój zawodowy i stosunek do pracy. Koncepcje łączące perspektywę obiektywną i subiektywną najpełniej ujmują naturę wartości (Zalewska, 2000).
Super (Hornowska, Paluchowski, 1993)
proponuje następujące określenie - wartości zawodowe są celami (obiektami), które jednostce są niezbędne, aby zaspokoić
potrzebę. Badanie wartości pomaga nam zrozumieć, jak ludzie działają i dlaczego to robią. Określona wartość może być zaspokojona przez więcej niż jeden rodzaj działań, czyli poprzez różne zainteresowania. Wartości są świadomym wyobrażeniem tego, co jest godne pożądania, na zdobyciu czego człowiekowi najbardziej zależy, ze względu na zaspokajanie potrzeb. Podobnie jak Rokeach (1979), Super traktuje wartości zawodowe jako
względnie trwałe przekonania, które będą określały preferencje jednostki dotyczące stanów rzeczy, sposobów jej postępowania. Ale zawęża zakres tych przekonań do sposobów zachowania i stanów rzeczy związanych z praca zawodową.
W badaniach, koordynowanych przez Supera
(Hornowska, Paluchowski, 1993), celem było powstanie techniki pozwalającej badać 21 następujących wartości związanych z pracą: wykorzystywanie i rozwijanie swoich zdolności, osiąganie mistrzostwa, awans, estetyka (piękno), altruizm (pomaganie innym), autorytet (kierowanie innymi), autonomia (niezależność), twórczość, korzyści materialne (wysoki standard, wygoda), własny styl życia, rozwój własny, aktywność fizyczna, prestiż (podziw, szacunek), ryzyko (wyzwanie), interakcje społeczne (działanie w grupie), stosunki społeczne (koledzy, przyjaciele), zmienność (urozmaicenie), dobre otoczenie (środowisko) pracy, wspólnota doświadczeń i światopoglądu, wysiłek fizyczny, pewność i bezpieczeństwo ekonomiczne.
Orientacja
jednostki na określone wartości zawodowe będzie odzwierciedlała ogólną hierarchię jej wartości, ale w odniesieniu do sfery pracy. Badania dotyczące wartości zawodowych wskazują, że pełnią one różne funkcje regulacyjne (Zalewska, 2000):
Wpływają
na oczekiwania jednostki związane z pracą oraz karierą zawodową. Są one obok zainteresowań zawodowych oraz potrzeb motorem rozwoju zawodowego oraz http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl różnicowania się preferencji zawodowych, aspiracji i celów jednostki.
na wartości zawodowe wiąże się nie tylko z ogólnym nastawieniem zawodowym, które wyraża się poprzez zainteresowania zawodowe jednostki, ale również wpływa na działalność pozazawodową jednostki. To potwierdza związek orientacji na wartości zawodowe z wartościami ogólnymi preferowanymi przez jednostkę.
z teorią dopasowania osoba - środowisko"
istotnym kryterium wyboru zawodu/miejsca pracy jest ocena szans realizacji preferowanych przez jednostkę wartości oraz prognozowanie sukcesów związanych z ich realizacją.
Wartości
zawodowe odgrywają istotną rolę w momencie dokonywania wyborów zawodowych. W
oparciu o nie, bowiem dokonywana jest przez jednostkę selekcja potencjalnych zawodów a w następnej kolejności wybór konkretnego zawodu.
Ważne
dla jednostki wartości zawodowe określają aspekty pracy, które są brane pod uwagę w sytuacji wyboru miejsca pracy.
na wartości zawodowe wpływa na relacje między pracą, karierą i pozycją zawodową. Osoby, których rozwój zawodowych jest zgodny z preferowanymi przez nie wartościami zawodowymi osiągają wyższą pozycję zawodową oraz zadowolenie z pracy w porównaniu z osobami, które oceniają własny rozwój zawodowy jako niezgodny z własną orientacją na wartości zawodowe.
Wartości
pełnią istotną rolę nie tylko w pracy zawodowej, ale również w aktywności pozazawodowej jednostki.
2.3. System wartości a wybór kariery
zawodowej
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Ocena
własnej hierarchii wartości jest elementem strategii określenia prawidłowych wyborów życiowych, służy rozwinięciu samoświadomości człowieka, szczególnie przydatnej w kształtowaniu motywacji do pracy. Schein (1990) na podstawie badań doszedł do wniosku, że istnieje ścisły związek między wyznawanym systemem wartości, potrzebami, kompetencjami a obranym rodzajem kariery i wyodrębnił
osiem grup takich wartości, nazywając je metaforycznie kotwicami" kariery zawodowej. Należą do nich:
zawodowe. Towarzyszy im dążenie do bycia fachowcem" w konkretnej dziedzinie, potwierdzenia własnego mistrzostwa, awansu poziomego. Tacy ludzie najczęściej nie są zainteresowani stanowiskami kierowniczymi.
menedżerskie. Celem zawodowym staje się wówczas zdobycie nowych doświadczeń w zakresie zarządzania, podejmowanie decyzji, zwiększenie zakresu władzy, dążenie do sukcesu finansowego.
i niezależność. Związana jest z dążeniem do poszerzenia marginesu własnej swobody, uwolnienia się z krępujących więzów i ograniczeń (związanych np. z biurokracją i autokratyzmem przełożonych). Osoby silnie nastawione na niezależność nie poszukują stanowisk kierowniczych, ale nie chcą być jedynie wykonawcami poleceń zwierzchników. Ich celem jest praca na stanowisku samodzielnych specjalistów i związana z nimi odpowiedzialność.
4. Bezpieczeństwo
i stabilizacja. Głównym motorem działania jest w tym przypadku emocjonalny związek z firmą, poczucie lojalności. Pracownicy o stosunkowo silnej potrzebie bezpieczeństwa mogą aspirować do stanowisk kierowniczych, ale najczęściej w ramach tej samej jednostki. Zwykle bronią się przed zmianami swojego środowiska, np. nie interesuje ich na ogół kariera międzynarodowa.
5. Kreatywność.
Przejawia się w tym, że osoby twórcze chętnie posiadają wiedzę o sobie, organizacji i różnych jej podsystemach, dostrzegają problemy i rozwiązują je, dążą do wprowadzenia zmian, innowacji itd. Są zwykle mobilne i pozytywnie nastawione do rotacji jako drogi podwyższania kwalifikacji oraz do awansu poziomego. Większość z nich satysfakcjonuje stanowisko doradcy szefa. Jedną z odmian kreatywności jest także przedsiębiorczość.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl 6. Usługi
i poświęcenie dla innych. Głównym celem w życiu staje się realizacja wartości humanistycznych, rozwiązywanie problemów politycznych, pomaganie innym, leczenie, nauczanie. Osoby wyznające te wartości chętnie angażują się w akcje społeczne, podejmują pracę jako wolontariusze.
7. Wyzwanie.
Podłożem działania jest tu często chęć przeciwstawiania się trudnościom i możliwość podejmowania ryzyka. Osoby lubiące wyzwania chętnie podejmują pracę w środowisku stwarzającym okazję do walki i rywalizacji. Pola wyzwań mogą być bardzo różne np. takie jak ratowanie firmy od bankructwa, ale również handel i sport.
życia. Osoby prezentujące tę wartość starają się o zachowanie proporcji i harmonii między różnymi aspektami życia - a przede wszystkim pracą i życiem osobistym. Są gotowe zrezygnować z wyższych dochodów na rzecz spędzania większej ilości czasu z bliskimi. Sukces to dla nich coś więcej niż sukces zawodowy.
W kolejnej edycji swojej pracy Schein (1993)
zrewidował powyższe założenia i stwierdził, że zarządzanie własną karierą związane jest z godzeniem indywidualnych potrzeb i umiejętności danej osoby z realiami miejsca pracy. Ostatecznie w swoim nowym modelu powiązał ze sobą indywidualne i organizacyjne aspekty rozwoju kariery wyróżniając pięć zasadniczych rodzajów kotwic" - kompetencje zawodowe, kompetencje menedżerskie, niezależność, bezpieczeństwo i stabilizacja oraz kreatywność.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Rys. 1 Stożek kariery (Schein, 1993)
Schein (1993), dla tak rozumianej
kariery stworzył ilustrację w postaci stożka (rys.1). Po pierwsze, rozróżnia on obiektywne (definiowanie przez otoczenie) postępy czyjejś kariery od oceny subiektywnej, opartej na własnych aspiracjach pracownika. Po drugie, każda z tych ocen dotyczyć może ruchu w płaszczyźnie poziomej, pionowej lub tak zwanego ruchu w głąb" organizacji. Osoba, która znajduje satysfakcję w pokonywaniu drogi w górę drabiny
organizacyjnej, dobrze będzie się czuła w zawodach i miejscach pracy zakładających hierarchiczność firmy tak, jak to się na przykład dzieje w wojsku. Możliwa jest również kariera pozioma, zakładająca nieustanne poszerzanie kompetencji umożliwiające zmianę stanowisk i zakresów obowiązków. W trzeciej drodze, w
głąb" organizacji miarą sukcesu jest zdobywanie władzy i wpływów, które wynikają z wieloletniej pracy w tej samej firmie i znajomości jej tajników. Taką wiedzą na przykład dysponują często sekretarki lub portierzy.
Bardzo zbliżone podejście do kwestii kariery prezentuje Derr (1988).
Według niego każda jednostka w toku kariery zawodowej kształtuje swoją orientację w stosunku do pracy. Jedna z orientacji jest zwykle dominująca, można ją jednak zmieniać na inną, zwykle podobną. Derr wyróżnia pięć takich orientacji:
-
Iść naprzód: jednostki posiadające
tę orientację są zainteresowane pionowym rozwojem swojej kariery zawodowej i pną się po jej szczeblach. Szczególne znaczenie mają dla nich pieniądze, władza i status społeczny. Rywalizują i są gotowe zaciekle walczyć. Orientacja ta jest charakterystyczna dla niektórych osób na początku rozwoju kariery. Może jednak stać się także bardziej trwałym sposobem realizowania własnego rozwoju zawodowego, zdobywania osiągnięć i sukcesów. Osoby idące naprzód" lubią być nagradzane za rezultaty swojej pracy, wysuwają pracę na pierwszy plan, chętnie podejmują nowe wyzwania. Uważa się, że jednostki te są łatwe w zarządzaniu".
Poniższy opis jest przykładem tego typu orientacji: Andrzej jest od sześciu lat
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl specjalistą w dużej firmie reklamowej. W wieku 31 lat zabłysnął już kreatywnością w kilku ważnych projektach. W wyniku wydajnej pracy został szybko awansowany. Zarządza projektami, w których przewodzi ludźmi starszymi od siebie. Szefowie są z niego zadowoleni. Niektórzy współpracownicy zauważają jego agresję i przebojowość, wiedzą jednak, że jest osobą zdecydowaną, formułuje swoje cele i umie je realizować. Jeździ tylko samochodami właściwych" marek, należy do odpowiednich" organizacji i chodzi na randki tylko z kobietami, które mogą być potencjalnymi żonami szefa.
-
Bezpieczęństwo: osoby, u których
dominuje orientacja związana z budowaniem poczucia bezpieczeństwa są gotowe zachować lojalność wobec firmy w zamian za poczucie przynależności. W historii zatrudnienia personelu firmy stanowią one większość. Z reguły przyjmują lokalny" punkt widzenia, przeciwny do globalnego." Zaczynają interesować się awansem w momencie zyskania optymalnego poziomu poczucia bezpieczeństwa. Są bardziej cierpliwe w oczekiwaniu na awans niż ci pracownicy, którzy idą naprzód." Zależy im na awansie, ale nie robią tego na siłę. Są gotowe zrobić wszystko by pomóc firmie i cenią sobie przede wszystkim bezpieczeństwo pracy i przynależność, tak jak Rafał z kolejnego studium przypadku: Rafał zaczął pracować dla dużej
firmy rozrachunkowej 25 lat temu - w roku jej założenia. Przez te lata awansował na stanowisko menedżera średniego szczebla kierującego setką projektów.
Rafał lubi swoją papierkową robotę i cieszy się z roli, jaką mógł odegrać w nieustającym rozwoju firmy. Uwielbia również opowiadanie o tradycjach i początkach firmy nowym pracownikom. Tych, którzy mogliby zboczyć z drogi, którą dąży firma, postrzega jako zdrajców niegodnych pracy w tej organizacji.
-
Wolność: jednostki takie oczekują
wolności w wykonywaniu wszelkich zadań i czynności. Są bardzo pracowite, kreatywne, pomysłowe, ustalają wysokie standardy pracy dla siebie i dla innych.
Mają duże poczucie niezależności i nie są zbytnio zainteresowane awansami. Nie lubią konformizmu i zależności. Bywają powściągliwe i trudne do poznania przez innych. Mogą sprawiać trudności osobom zarządzającym, tak jak Grzegorz, bohater kolejnej historii:
Grzegorz jest reporterem
politycznym, w dużej gazecie. Jego zdolność do zdobywania różnego rodzaju sensacji stała się już legendarna. Ciągle przedstawia swojemu szefowi prośby o dofinansowanie kosztownych spotkań politycznych, wielkich bankietów, biletów http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl lotniczych pierwszej klasy itd. Grzegorz rzadko jest widywany przy swoim biurku, ku zmartwieniu swego szefa. Umiejętności pisarskie i talent polityczny Grzegorza zainteresowały wysokiego urzędnika państwowego. Zaoferował on Grzegorzowi dobre stanowisko w kancelarii prezydenta. Grzegorz grzecznie odmówił
mówiąc, iż chociaż jest niezmiernie zaszczycony tą propozycją, woli zostać w swej starej, mniej prestiżowej, ale również mniej wymagającej pracy.
-
Równowaga: orientacja ta jest
uważana za jedną z najnowszych w kulturze pracy. Osoby, które dążą do równowagi cenią wartości związane z pracą, ale także poszukują satysfakcji w życiu rodzinnym i spędzaniu czasu wolnego. Mogą wybierać ważne dla siebie i stawiające wyzwania drogi kariery zawodowej, ale nie starają się znaleźć takich, które spełniłyby wszystkie lub większość ich oczekiwań. Jednostki takie są skłonne do ukrywania swoich poglądów. Są pracowite, wymagające wobec siebie i innych, gotowe zabłysnąć w czasie kryzysu, tak jak małżeństwo Karoliny i Daniela:
Karolina jest nauczycielką muzyki w
liceum w mieście średniej wielkości. Ma piękny głos i śpiewa od czasu do czasu w lokalnym zespole. Jej mąż, Daniel, jest nauczycielem języka w społecznym gimnazjum. Jest również utalentowanym muzykiem grającym wspaniale na kilku instrumentach. Przyjaciele nakłaniali tę parę do stworzenia duetu i próby zaistnienia w wielkim świecie, jednak Karolina i Daniel nie widzą siebie w takiej formie działalności. Teraz, kiedy już ustabilizowali się w swoich zawodach, zastanawiają się nad założeniem rodziny. Chcą jednak zachować czas na swoje prywatne pasje (zajęcia plastyczne Karoliny i zespół teatralny Daniela).
-
Sukces: dla osób z tą orientacją
sukces w karierze nie musi dotyczyć ogółu pracy. Pojęcie sukcesu definiują raczej jako odnoszące się do poszczególnych składników kariery i różnorodnych, specjalistycznych umiejętności. Są utalentowane i chcą wykorzystywać swoje zdolności. Motywuje je ciekawa praca, a nie pieniądze. Praca i kariera zawodowa zwykle wiążą się dla nich z czerpaniem z nich satysfakcji i zadowolenia. Osoby te są zwykle wysoce wyspecjalizowane w swoich dziedzinach. Lubią przygody i poszukiwania, łatwo się nudzą, ale bywa, że są również dobrymi http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl przedsiębiorcami, chociaż nie przypisuje się im zdolności menedżerskich. Ta orientacja charakteryzuje bohatera ostatniej opowieści: Wiesław, 35 lat, pracuje w
miejskiej komendzie policji od 13 lat. W tym czasie pracował na kilku różnych stanowiskach, zaczynając jako oficer drogówki, a kończąc na stanowisku szefa wydziału do spraw zabójstw. Jego naturalne zdolności, wspomagane sukcesami na każdym szkoleniu i w każdym programie, w którym brał udział oraz jego miłość do pracy, stworzyły z niego bardzo cennego pracownika. Wiesław czuje, że kiedy osiągnie i doświadczy wszystkiego w tej pracy, prawdopodobnie przeniesie się do Interpolu. Wiesław jest kawalerem z wyboru. Swój wolny czas spędza ćwicząc skoki spadochronowe i lotniarstwo. Bierze udziału w wielu imprezach sportowych, które przyciągnęły jego uwagę.
Tab. 1. Stosunek do pracy a strategie realizowania kariery zawodowej (Kirk, Kirk, 1995)
STOSUNEK DO PRACY
STRATEGIA
IŚĆ NAPRÓD
-
Chce należeć do elity
-
Lubi odpowiedzialność i bycie autorytetem
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
-
Lubi być nagradzany za rezultaty swej pracy
-
Dąży do wyzwań
-
Wysuń pracę na pierwszy plan
-
Opracuj plan kariery i pnij się szybko
-
Znajdź sponsora
-
Szukaj wyzwań
BEZPIECZEŃSTWO
-
Jest bardzo lojalny wobec swojej firmy
-
Lubi piąć się w górę, jednak nie robi tego na siłę
-
Jest gotów zrobić wszystko, by pomóc firmie
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
-
Ceni sobie bezpieczeństwo pracy
-
Znajdź właściwą firmę
-
Przestudiuj kulturę organizacji i dopasuj się do niej
-
Stawiaj wymagania organizacji ponad wszystko
-
Stań się członkiem organizacyjnej elity
-
Buduj sieć społecznego wsparcia
WOLNOŚĆ
-
Ma duże poczucie niezależności
-
Nie lubi konformizmu i uległości
-
Jest powściągliwy, trudny do poznania
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
-
Lubi znaleźć sobie niszę, w której jego opinia eksperta będzie niepodważalna
-
Realizuj swoje zobowiązania
-
Bądź jeden krok przed innymi
-
Gromadź, kontroluj i manipuluj unikatowymi
informacjami
-
Kiedy nadejdzie trudny czas - przetrwaj
-
Rozszerz swoją grupę kolegów
RÓWNOWAGA
-
Ukrywa swe poglądy
-
Ceni sobie jednocześnie życie osobiste i karierę
-
Jest pracowity i gotowy zabłysnąć w czasie kryzysu http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
-
Ma zawsze czas na drobne przyjemności
-
Realizuj swoje zobowiązania i przestrzegaj reguł
-
Znajdź sponsora
-
Zachowaj swoją strategię i sposób rozwoju kariery dla siebie
-
Oprzyj się kuszącym ofertom pracy
-
Spiesz się powoli
SUKCES
-
Jest utalentowany i chce swoje zdolności
wykorzystywać
-
Łatwo się nudzi
-
Jest motywowany przez ciekawą pracę, nie przez pieniądze
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
-
Ma wspaniałe pomysły, ale jest kiepskim menedżerem
-
Sprawiaj wrażenie nieprzeciętnego
-
Realizuj swoje zobowiązania
-
Poszukuj stymulujących zadań
-
Nabądź umiejętności przekonywania
-
Bądź przygotowany, by przeciwstawić się
przeciwnościom
Derr (1988) twierdząc, że istnieje związek pomiędzy cechami osobowości, oraz typami orientacji na karierę, sugeruje jednocześnie strategie ich rozwoju.
Zarys jego propozycji przedstawia tabela 1.
3. CELE I WARTOŚCI A PLANOWANIE ŻYCIA
3.1. Znaczenie
celów w życiu człowieka
Przygotowanie
planów dotyczących zarówno życia osobistego jak i zawodowego w oparciu o hierarchię wartości wymaga określenia kierunku działania, rozumianego zwykle jako cel. Jak pisze Zaleski (1991, s. 10, 11) Cele regulują ludzkie zachowanie w szerokim tego słowa znaczeniu, nadają porządek i sens życiu, pomagają człowiekowi w tworzeniu i urealnieniu przyszłości, pomagają mu wreszcie w odkrywaniu http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl własnych możliwości". Cele pobudzają ludzi do długotrwałych działań. Jak już wspomniano, cel można utożsamiać z naczelną dla danego działania wartością.
Umiejętność wytyczenia celów wymaga posiadania specyficznej zdolności do takiego patrzenia w przyszłość, by wyobrazić sobie to, czego nie ma jeszcze w rzeczywistości. Konstruowanie celów jest domeną typowo ludzką, wymaga bowiem świadomości umiejscowienia na kontinuum temporalnym, czyli posiadania perspektywy czasowej. Perspektywa czasowa obejmuje przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, tak więc czas psychologiczny człowieka płynie w dwóch kierunkach, to jest w stronę przeszłości i ku przyszłości (Nosal 2004, Zaleski 1991). Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość podlegają ocenie i bywają sytuowane we wzajemnych, różnorodnych relacjach. Ludzie w swym poznaniu i myśleniu posuwają się w przeszłość i przyszłość często daleko poza granice ich własnego życia. Człowiek żyje nie tylko w teraźniejszości, która obejmuje to, co teraz i tutaj, lecz również w teraźniejszości, której każdy moment może być odniesiony do każdego momentu w przeszłości i do każdego momentu w przyszłości" (Nawrat 1981, s. 99).
Istnieją dwa główne typy orientacji temporalnej: retrospektywna, skierowana na przeszłość, i prospektywna, zwrócona w przyszłość (Nawrat 1981). Z punktu widzenia planowania kariery, istotny jest ten drugi typ, planowanie
nieodzownie wiąże się wszak ze zwrotem ku przyszłości, co w literaturze przedmiotu nosi nazwę przyszłościowej perspektywy czasowej (PPC). Dzięki jej posiadaniu człowiek nie tylko może spoglądać w przyszłość, ale i tworzyć ją zgodnie z uznawanymi wartościami, preferencjami i potrzebami.
Perspektywa przyszłościowa oznacza nakierowanie świadomości ku temu, co nadejdzie w postaci celów do osiągnięcia i planów realizacyjnych (Zaleski 1991).
Uwzględniając wcześniejsze doświadczenia oraz percepcję aktualnego stanu rzeczy jednostka ma możliwość zapełniania PPC - działania oraz planowania swych działań - formułując oczekiwania, plany, nadzieje i lęki związane z przyszłością. Planowanie oznacza więc, że Jednostka antycypacyjnie umieszcza w różnych punktach przyszłości obiekty, fakty, które pozostają w jakiejś relacji do jej osoby (Zaleski 1991, s. 43). Innymi słowy, człowiek tworzy właściwe sobie cele, do których osiągnięcia zmierzać będzie jego działanie. Czym zatem są cele?
Cele, uważane za poznawcze konstrukty odnoszące się do przyszłości, od wielu lat leżą w kręgu zainteresowania psychologów, a szczególnie tych badaczy, którzy zajmują się osobowością i motywacją. Zaleski (1991) wymienia chociażby: Tomaszewskiego, Locke'a, Scotlanda, Ryana, Bodena, Bandurę, Obuchowskiego, Klingera, Łukaszewskiego, Nuttina, Pervins, Atkinsona, Seligmanna i Rottera. Cel życiowy to wynik próby zapanowania nad życiem, zaplanowania swojej przyszłości: Bazując na swoim własnym doświadczeniu życiowym, biorąc pod uwagę własne życzenia i upodobania, czynniki społeczne i kulturowe, człowiek podejmuje decyzje, co do przedmiotu swoich dążeń" (Zaleski 1987, s. 138).
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Na gruncie psychologii cele rozumiane były rozmaicie. W
zależności od koncepcji teoretycznej, czy przyjętej w niej terminologii, badacze mówili o: celach, zamiarach, intencjach, planach, aspiracjach, standardach itp., zaś pod pojęciami tymi kryły się zarówno obiekty, jak i stany.
Sam problem celów i celowości zachowań ludzkich pojawiał się powszechnie na marginesie różnych teorii, jednak największe zainteresowanie - i jednocześnie centralne miejsce - zyskał sobie dopiero w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku (Zaleski, 1991). Jednym z pierwszych psychologów zajmujących się celowością zachowań ludzkich był McDougall, który uznał, że planowanie swoich działań odróżnia człowieka od zwierząt i jest czynnikiem specyficznie ludzkim (za Zaleski 1991). Cel określał on jako swoistą formę twórczej relacji między podmiotem i przedmiotem", relacji świadomego i rozmyślnego" poszukiwania czy dążenia (za Zaleski 1991, s. 20). Uwypukla to znaczenie celów jako pożądanych, a odległych od podmiotu i chwili obecnej obiektów. Behawioryzm - tłumaczący świat w kategoriach zależności bodziec-reakcja - posługiwał się terminem cel" na określenie sytuacji, do których człowiek dąży, a więc pozytywnych lub, których unika, czyli awersyjnych, tym samym poszerzając rozumienie celu (Zaleski 1991, s. 21). Celem może więc być nie tylko to, co pragniemy, ale i to, by czegoś uniknąć.
Na uwagę zasługuje model motywacji (zwany też teorią celów i planów działania) zaproponowany przez Nuttina. (Mądrzycki, 2002; Zaleski, 1991), który uznał, że cele są wynikiem poznawczego przepracowania potrzeb i nadał im kluczowe znaczenie motywacyjne. Według niego, aby zrozumieć zachowanie człowieka należy uwzględniać cztery elementy: jednostkę, sytuację, zachowanie i cel - nie można bowiem rozpatrywać człowieka w oderwaniu od jego otoczenia. Otoczenie jednostki składa się z sytuacji, które są subiektywnie konstruowane przy użyciu funkcji poznawczych - sytuacje, są zatem jedynie reprezentacją świata zewnętrznego, a nie obiektywnie istniejącymi, fizycznymi układami elementów. Posiadając wewnętrzną wizję świata - znajdując się w danej sytuacji - podmiot działa na ten percypowany stan rzeczy. Działanie to umożliwia posiadanie celu, którym jest wyobrażona i pożądana zmiana w otoczeniu. Podsumowując, człowiek spoglądając na świat z własnej perspektywy i mając w myśli cel, podejmuje działanie skierowane na określone rezultaty. Wraz z rozwojem psychologii humanistycznej, cele i wybory dokonywane przez jednostkę stały się coraz szarzej dyskutowanym zagadnieniem.
Ponieważ cele regulują życie ludzkie, ważne jest, by jednostka potrafiła je trafnie i właściwie dla siebie samej ustanawiać. Mówi się, że człowiek jest kowalem własnego losu, że sam panuje nad swoim życiem i robi to, co sam dla siebie wybrał. I choć postawienie celu należy do jednostki, to w praktyce cele zawsze stawiane są w zależności od kontekstu (zewnętrznego czy wewnętrznego), w jakim się człowiek aktualnie znajduje. W literaturze wskazuje się na dwa główne źródła celów (Zaleski, 1991): własne, wewnętrzne potrzeby (za tym ujęciem optują między innymi Lewin czy Nuttin) oraz wyuczone lub przejęte ze społeczeństwa standardy (takie stanowisko przyjmuje na przykład Bandura). Nie sposób jednoznacznie opowiedzieć się za jednym z tych dwu podejść. Najrozsądniejszym zdaje się być założenie, że postawienie celu wiąże się ze wzajemnym ścieraniem tych dwu ważnych grup czynników - wewnętrznych pragnień i warunków zewnętrznych.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Przywołując opinie badaczy zagadnienia zależności orientacji na przyszłość od typu osobowości Zaleski (1991) wskazuje na to, iż jedni ludzie mają tendencje teliczne - co oznacza, że są zorientowani na planowanie, czyli na przyszłość, inni zaś parateliczne, a więc są zorientowani na przeżycia tu i teraz", żyjąc głównie w czasie teraźniejszym. Ponadto, z rozwojem perspektywy czasowej wiążą się też dwa - zdeterminowane osobowościowo
- rodzaje patrzenia na przyszłość: aktywne (wyrażające się w myśleniu o tym, co mamy zamiar zrobić i planowaniu swoich działań) oraz pasywne, które cechuje bierne oczekiwanie na to, co nastąpi i brak aktywizacji do działania, mających tę przyszłość odmienić.
Wielu badaczy zwróciło się ku podmiotowi i jego wewnętrznym cechom, z zamiarem odnalezienia w nich czynników regulujących zachowanie i wpływających na formułowanie celów (Mądrzycki, 2002). Zależności te były rozpatrywane na wielu płaszczyznach i pod kątem wielu różnych czynników. Zaowocowało to powstaniem wielu różnych koncepcji teoretycznych, uwypuklających różne aspekty osobowości. Przeprowadzone w celu ich weryfikacji badania empiryczne, zdają się potwierdzać wieloaspektowe powiązania między rozbudowaniem orientacji temporalnej i kształtem potencjalnych celów jednostki a różnymi cechami osobowości. Między innymi wykazano, że na cechy planów życiowych jednostki wpływają: poziom samoakceptacji, położenie poczucia kontroli, poczucie własnej skuteczności, atrybucje czy choćby poziom aspiracji, który ma bezpośrednie przełożenie na trudność celów.
To, jak człowiek percypuje samego siebie, co w psychologii - zależnie od teorii - nosi nazwę: obrazu siebie, samooceny, samoakceptacji, poczucia własnej wartości, pewność siebie etc. (Zaleski, 1991) odgrywa zasadniczą rolę w podejmowaniu prób regulowania własnego życia. Jak pisze Zaleski (1991, s. 126): Ludzie reagują na świat zgodnie z obrazem siebie.
Jednostki o wysokiej samoocenie będą wzmacniane przez kolejne osiągnięcia i mają szansę na realizację coraz to trudniejszych zadań. Jednostki z niską samooceną doświadczające niepowodzeń, będą stawiały się w coraz gorszej sytuacji." Dlatego też, można się spodziewać, że osoby pewne siebie będą stawiały sobie kolejne, coraz to ambitniejsze cele, podczas gdy osoby o niskiej pewności będą biernie poddawały się temu, co niesie im los. To przekonanie, warunkujące spojrzenie na przyszłość, jest też ściśle związane z poczuciem własnej skuteczności. Określenia tego używał Bandura (jest ono zbliżone do pojęcia samooceny, jednak traktowanej tu bardziej globalnie) na określenie swoistego dla każdej jednostki oczekiwania, że dane zachowanie doprowadzi do pożądanego wyniku (Zaleski, 1991). Człowiek jest z góry przekonany, że działając w konkretny sposób odniesie sukces bądź porażkę. Gdy ocenia dany efekt za niemożliwy do osiągnięcia - rezygnuje z podjęcia aktywności na jego rzecz. Oznacza to, że człowiek na podstawie tworzonych przez siebie, na poziomie poznawczym, reprezentacji przyszłych wyników swych działań podejmuje decyzje zarówno o podjęciu aktywności, jak i o wytrwałości w swych dążeniach (Mądrzycki, 2002). Zdaniem Bandury, percepcja własnej skuteczności ma wpływ na wybór działań i środków z otoczenia. Implikuje to, że funkcjonując w określony środowisku społecznym i oceniając je, ludzie podejmują te działania, które - w swej ocenie - mogą skutecznie wykonywać. Dlatego właśnie osoby, które nisko oceniają własną skuteczność są skłonne raczej do omijania sytuacji uważanych za trudne, bądź przekraczające ich możliwości, na rzecz podejmowania tych, które są łatwiejsze, a więc leżących w granicach ich wydolności (Bandura, za: Mądrzycki, 2002; Zaleski, 1991). Zaleski rozciąga tę teorię także na proces stawiania sobie celów do osiągnięcia. Jeśli zatem jednostka ocenia, że jakiś antycypowany obiekt jako pozostający poza jej zasięgiem, prawdopodobnie nie http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl będzie uznawać go za swój cel i wybierze cel łatwiejszy, czyli bardziej realny (Zaleski, 1991).
Trudno jednoznacznie, a zarazem obiektywnie stwierdzić, jak duża rola w kształtowaniu celów przypada osobowości. Bez wątpienia jednak Cel powinien być «zgrany» z typem osobowości. Poznanie siebie, swojego optymalnego rytmu pracy i emocji z nim związanych jest warunkiem znalezienia optymalnej strategii [postawienia oraz] realizacji celu i uniknięcia negatywnych efektów ubocznych (...)" (Zaleski, 1991, s. 65).
Wśród zewnętrznych czynników wpływających na formowanie celów decydującą rolę odgrywa kultura i środowisko społeczne. Otoczenie społeczne, w tym także jego wymiar ekonomiczny, wpływa nie tylko na dominujące w danym kręgu wartości, ale też dostarcza gotowych wzorców dążeń. Istnieją cele determinowane ściśle przez historyczny okres, w którym żyje jednostka, a więc zależne od ducha epoki", aktualnych wydarzeń etc., i wspólne dla całego pokolenia. Niektóre spośród tych dążeń pojawiają się na kartach historii i z jej biegiem znikają (na przykład chęć zostania żołnierzem czy podejmowania rycerskich czynów), inne są ponadczasowe i występują w każdym pokoleniu (jak choćby założenie rodziny). Jednakże decydujący - szczególnie u młodych ludzi -
wpływ na tworzenie planów na przyszłość ma środowisko rodzinne, atmosfera domu, sprawy, które są przedmiotem dyskusji, wskazówki ze strony rodziców, a szczególnie ich własne postępowanie." (Zaleski, 1991, s. 68). Wcale nierzadko zdarza się, że to rodzice - świadomie lub nieświadomie - ukierunkowują własne dzieci na określone drogi życiowe. Pewne cele są wręcz przekazywane z pokolenia na pokolenie (na przykład wybór zawodu lekarza). Naturalnie, źródłem celów są dla ludzi własne doświadczenia, powstające także przez wnioski wynikające z obserwacji, przyjmowanie rad innych osób, czy internalizację treści zaczerpniętych z literatury czy kina. W dzisiejszych czasach coraz większą rolę odgrywają na tym polu media, które dostarczają informacji na temat obiektów i stanów, do których warto dążyć".
Strategie socjalizacyjne przybrane przez rodziców ukierunkowują dziecko raczej na określanie siebie w kategoriach stałych cech i podkreślają - jako wartość zgodność zachowania z tym kim się jest", jakie się ma przekonania i wartości, bądź raczej zwracają uwagę dziecka na zgodność postępowania z zewnętrznymi wymaganiami sytuacji, uczą opisywania siebie w kategoriach Ja - tu i teraz" (Skarżyńska, 1991, s. 82). Dzięki temu dziecko nabiera przekonania, co do konieczności oraz możliwości aktywnego kontrolowania siebie i swego otoczenia. Uczy się zasad postępowania oraz tego, czy warto planować i organizować swoje życie pod kątem własnych pragnień czy raczej należy dostrajać się do otoczenia i tego, co niesie los. Tym samym nabywa, bądź
nie nabywa, umiejętności planowania i stawiania celów. Zależność przekonania o możliwości kształtowania przyszłości od postaw, jakie przyjęli rodzice wobec swoich dzieci, potwierdziły badania empiryczne. Przykładowo, przeprowadzone przez Trommsdorff badania ujawniły, iż dzieci, które percypują rodziców jako kochających, opiekuńczych i dających wsparcie, rozwijają pozytywny stosunek do przyszłości, bardziej wierzą w przyszłe sukcesy jako rezultaty własnych działań, niż dzieci otrzymujące mniej wsparcia za strony rodziców" (Zaleski, 1991, s. 47).
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl 3.2. Cechy
celów
Cele
charakteryzują się pewnymi specyficznymi cechami strukturalnymi. Zależnie od rozpatrywanej cechy, można wyróżnić określone kryterium ich klasyfikacji.
Wszelkie kategorie mają jednak charakter umowny, kryteria nie są bowiem rozłączne. Przed omówieniem poszczególnych cech celów, należy podkreślić, iż nie wynikają one z ich obiektywnej zawartości treściowej, a są im subiektywnie przypisywane przez planujący podmiot. Najogólniej cele można podzielić pod względem takich cech jak (Mądrzycki, 2002; Zaleski, 1991): 1. Rozpiętość
czasowa - na jej podstawie wyróżniamy cele bliższe, dalsze etc. - wiąże się ona z długością przyszłościowej perspektywy czasowej i oznacza różnice odnośnie tendencji do tworzenia planów na krótszy lub dłuższy okres, mniej lub bardziej odległych w czasie. Wspomniana już wcześniej orientacja na przyszłość (PPC), może być traktowana zarówno jako wymiar (czy dymensja) celu lub jako cecha osobowości. Dodatkowo, cele mogą być ze sobą zintegrowanie, czyli ułożone względem siebie w sposób hierarchiczny, to znaczy bliższe cele mogą być podporządkowane dalszym;
2. Realność - dająca nam cele realne, nierealne itd. -
świadczy o możliwości osiągnięcia celu, określa jego prawdopodobieństwo. Cele mogą być realne i idealne; pierwsze z nich są, lub przynajmniej mogą być, przez podmiot urzeczywistnione, drugie pozostają w sferze idei, nieosiągalnych marzeń i mają mały związek z podejmowanym zachowaniem. Jak pisze Zaleski (1991, s.
75): Jedni ludzie stawiają cele i je realizują, podczas gdy inni myślą i marzą o swym celu, ale nie podejmują działań w tym kierunku." Realność jest właśnie tą cechą celu, która odróżnia go od fantazji. Cele są tworzone z myślą o ich realizacji, dotyczą więc nie tylko wartościowych stanów czy przedmiotów, lecz mają zarazem odpowiednie prawdopodobieństwo urzeczywistnienia. Marzenia zaś kierowane są głównie uczuciami i życzeniami, w małym zaś stopniu realnymi możliwościami (Mądrzycki, 2002). W tym miejscu warto zaznaczyć, że określenie jakiegoś przedmiotu jako cel lub marzenie jest czysto subiektywne, bowiem pojęcia te mogą kryć identyczne treści - przykładowo, to co dla jednych jest marzeniem (dom z basenem), dla innych jest łatwo dostępnym celem.
Zakwalifikowanie czegoś jako marzenie lub cel wiąże się z trafnym ocenianiem przez jednostkę własnych możliwości oraz warunkami zewnętrznymi - i wiąże się z chociażby poczuciem kontroli czy poczuciem własnej skuteczności - zaś umiejętność ta wzrasta wraz z nabywaniem przez jednostkę doświadczenia życiowego (Mądrzycki, 2002);
3. Dynamizm, plastyczność - umożliwiająca wyróżnienie celów sztywnych" czy wciąż przekształcanych - immanentna cecha każdego celu, gdyż właściwie postawiony cel można modyfikować i zmieniać, co jest naturalnym efektem rozwoju człowieka oraz nabywania przez niego nowych doświadczeń i informacji;
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl 4. Wartość lub ważność - dająca nam cele o różnym poziomie istotności dla jednostki - mówiąca o tym, że poszczególnym celom jednostka przypisuje określone znaczenie. Jednocześnie, odpowiednia subiektywna ważność celu stanowi warunek konieczny, by doczekał się realizacji; 5. Konkretność - wyznaczająca cele sprecyzowane, konkretne, ogólnie sformułowane, abstrakcyjne - wyznacza precyzję określenia przedmiotu celu, czyli tego, co chcemy osiągnąć. Jedne cele formułowane są w sposób szczegółowy (na przykład: zamierzam dostać piątkę na maturze), inne zaś w sposób ogólny (na przykład: starać się jak najlepiej, by zdać maturę); 6. Idiocentryzm - określająca cele jako idiocentryczne lub allocentryczne - ta cecha łączy się ze wskazaniem, komu służy dany cel.
Cele mogą być stawiane z myślą o sobie samym (idiocentryzm), lecz mogą też służyć większej liczbie osób, jako tak zwane cele kolektywne (allocentryzm).
Warto nadmienić, że niektóre cele mogą być osiągnięte jedynie poprzez wysiłek grupowy - na przykład: wygrany mecz piłkarski; 7. Finalność - dająca cele ostateczne i podrzędne, cząstkowe - wskazuje na to, czy dany cel jest sformułowany jako finalny, końcowy czy też stanowi jedynie kolejny etap w osiągnięciu czegoś. Cecha ta wiąże się z układaniem celów w sposób hierarchiczny. Zazwyczaj ludzie stawiają sobie zarówno cele finalne, jak i podrzędne (zwane też podcelami lub celami instrumentalnymi), które są najczęściej kolejnymi etapami czy środkami do osiągnięcia celu ostatecznego. Jako przykład może posłużyć plan przeczytania w danym tygodniu określonego fragmentu książki, by w dalszej perspektywie, zdać egzamin maturalny, który z kolej może być etapem do dostania się na studia.
Zaleski (1991, s. 77) wskazuje też, że: Specjalną kategorię celów finalnych stanowią cele ostateczne, na które skierowane jest całe życie człowieka. Mogą dotyczyć realizacji wartości religijnych, moralnych, narodowych jak też własnej osobowości.";
8. Szansa osiągnięcia celu - cele możliwe i cele z małym prawdopodobieństwem sukcesu - określa oczekiwanie sukcesu. Niektóre cele, oceniane jako realne, mogą - chociażby w miarę wykonywania przedłużania się wykonywania działań na ich poczet - zostać ocenione jako coraz bardziej odległe czy wymykające się" (szansa może dotyczyć przedmiotu celu per se, na przykład pójść do kina we wtorek", ale także okresu
jego realizacji - na przykład pójść do kina" w ogóle); 9. Konflikt między celami - ta cecha celu łączy się z wielością dążeń ludzkich. Zważywszy na fakt, iż ludzie mogą realizować wiele celów jednocześnie, niekoniecznie komplementarnych czy należących do tej samej sfery życia, oczywistym jest, że cele te mogą pozostawać względem siebie w konflikcie lub nawet być jawnie antagonistyczne - co oznacza, że zajmowanie się http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl jednym celem uniemożliwia realizację drugiego i odwrotnie (ze względów czasowych, przestrzennych, ponoszonych nakładów lub kosztów). Jako przykład mogą posłużyć dwa konkurencyjne cele: zorganizowanie przyjęcia urodzinowego i konieczność nauki do egzaminu;
10. Dystans - określa subiektywną odległość dzieląca jednostkę od osiągnięcia celu;
11. Akceptacja - wskazuje na poziom internalizacji celu.
Trudno jest badać cele pod względem treściowym, gdyż ich różnorodność jest ogromna. Jak zauważa Zaleski (1991), mało jest badań psychologicznych poświęconych celom w sferach osobistego życia. Prawdopodobnie spowodowane jest to faktem, iż badania tego typu są niezwykle czasochłonne i kosztowne, a źródłem wiedzy o celach mogą być jedynie wypowiedzi osób badanych.
Cele można jednak - w zależności od zawartości treściowej - grupować, łącząc w poszczególne kategorie. Ponieważ dotyczą one wszystkich sfer życia i działania człowieka, ich dywersyfikacja jest ogromna. Cele dotyczą wszak zarówno sfery materialnej i duchowej, odnoszą się do samego podmiotu i innych osób, przedmiotów fizycznych lub rzeczywistości pojęciowej, mogą być wreszcie pozytywne, jak i negatywne (dotyczące tworzenia, ale i niszczenia).
Różni badacze proponują odmienne kategorie
klasyfikowania przedmiotu celów. Nuttin (za: Zaleski, 1991) podzielił cele na cztery kategorie treściowe: dotyczące samego podmiotu, dotyczące innych ludzi (spraw interpersonalnych i społecznych), odnoszące się do naturalnych lub wyprodukowanych przez człowieka przedmiotów oraz pozostające w kręgu rzeczywistości pojęciowej - będące produktami ludzkiej aktywności poznawczej: nauka, religia, wolność, sprawiedliwość, prawda. Zaleski z kolei podzielił cele na następujące kategorie: akademickie, interpersonalne, intrapersonalne, zawodowe/ekonomiczne, zdrowie/ciało, rekreacja/hobby, czytanie/kultura, duchowe, zawodowe/ekonomiczne/finansowe.
Podobny podział przedstawiła Szefer-Timoszenko (1986, s.
107), która wyróżniła cele:
-
intelektualne - związane z podnoszeniem poziomu wykształcenia, zdobywaniem wiedzy, poszerzeniem horyzontów umysłowych,
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
-
interpersonalne - warunkujące poprawne stosunki międzyludzkie i brak konfliktów z otoczeniem,
-
intrapersonalne - dotyczące sfery <ja>, związane z poczuciem własnej wartości, doskonaleniem siebie,
-
konsumpcyjne - eksponujące znaczenie dóbr materialnych,
-
kulturalno-rekreacyjne - związane z uczestnictwem w kulturze, rekreacją, sportem, turystyką, hobby,
-
osobiste - dotyczące sfery przeżyć emocjonalnych i uczuć, takich jak miłość, przeżycia religijne,
-
rodzinne i rodzicielskie - związane z życiem rodzinnym i przyszłością dzieci,
-
zawodowe - związane z rolą pracy zawodowej w życiu człowieka."
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Podsumowując, ustalenie celów w sposób zasadniczy określa kierunek działań człowieka (Gladding, 1994). Cele mogą być różnorakie i dotyczyć różnych sfer życia jednostki. Zawsze jednak są konstruowane po to, by określić egzystencję człowieka, nadać jej sens i porządek. Ludzie organizują swoje życie wokół osiągania przedmiotów, zdobywania doświadczeń, organizowania zdarzeń, które przyciągają emocjonalnie" (Zaleski, 1987, s. 258). Konkretne, realistyczne cele prowadzą do trwałego zaangażowania jednostki - a tym samym wypełniają jej życie, dzięki posiadanym celom wykonywane zajęcia stają się bardziej atrakcyjne i dostarczają większej satysfakcji. Posiadanie celów dostarcza też stabilności i tożsamości. Człowiek chce wiedzieć, co będzie robił
następnego dnia czy miesiąca - cele dostarczają mu swoistego programu działania, nadają mu sens i mobilizują do wytrwałości.
Brak celów w życiu lub ciągłe niepowodzenia w ich realizacji mogą prowadzić do wielu zaburzeń - od wyuczonej bezradności, poprzez szukanie pseudorozwiązań (na przykład za pomocą alkoholu) do wycofania, załamania. Z kolej osiągnięcie celu ma wiele pozytywnych następstw. Prócz wartości samej w sobie (osiągnięciu tego, co było zamierzone), wiążą się z wartościami związanymi z osobowością - jak: samoocena, poczucie sprawstwa i kompetencji, samoakceptacja. Wpływa ono też na motywację i aspiracje, mobilizuje do stawiania celów następnych.
Ludzie różnią się między sobą pod względem umiejętności w konstruowaniu realistycznych, czyli gotowych do realizacji celów. Dla normalnej i aktywnej jednostki przyszłość nie jest ucieczką od obecnej rzeczywistości, lecz światem celów kierujących jego obecnymi działaniami."
(Zaleski, 1991, s. 58). Umiejętność tworzenia celów ma związek z wieloma czynnikami. Zawsze jednak Podmiot jako aktywny układ zajmuje centralne miejsce wśród różnych czynników warunkujących zarówno postawienie celu, jak i jego realizację. Będąc wykonawcą własnych zamiarów, jednostka wypełnia stawiane przez cel wymagania na swój sposób, zgodny z konfiguracją różnych cech tworzących jej osobowość i w różnym stopniu modyfikujących działania."
(Zaleski, 1991, s. 92).
Realizowanie wybranego celu przebiega w określonych warunkach czasowych.
Z badań Zaleskiego (1991) wynika, że dążenia młodzieży zależą od okresu życia, jakiego mają dotyczyć. Inne będą cele stawiane na najbliższy tydzień (dominuje wśród nich np. uzyskanie dobrego stopnia), inne na miesiąc (tu najważniejsze jest zaliczenie semestru). W kategorii celów na dziesięć lat zaznacza się duża różnorodność tematów z przewagą celów zawodowych i finansowych. Wśród celów dotyczących całego życia wyróżniają się następujące: osiągnąć sukces i szacunek w swoim zawodzie, mieć stałą i zadowalającą pracę, być szczęśliwym, mieć zabezpieczenie finansowe i wygodne życie (35,22%), mieć szczęśliwą i stabilną rodzinę (21,93%), poświęcić się badaniom i twórczej pracy (11,96%), w pełni wykorzystywać to, co życie oferuje, osiągnąć pełną samorealizację, permanentnie uczyć się (7,64%), poświęcić się życiu religijnemu (6,98%), poświęcić się biednym i nieszczęśliwym ludziom (6,31%). Poza tymi najczęściej podawanymi celami, ludzie stawiają sobie różne cele indywidualne, których zakwalifikowanie do większej grupy nie jest możliwe. Również struktura celów, od jednotygodniowego http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl do celu dotyczącego całego życia różni się w zależności do osoby. Jedni ludzie cel krótszy podporządkowują długofalowemu, inni tworzą cele niepowiązane ze sobą. Jeszcze inny przypadek to brak celów długofalowych.
Brown i Brooks (1990) podają czteroelementową charakterystykę właściwie określonych celów. Po pierwsze, cele powinny być konkretne. Pragnienie ucznia Chciałbym robić coś ciekawego w życiu" jest zbyt ogólne, żeby mógł on podjąć konkretne kroki w celu jego realizacji. Natomiast sformułowanie Chciałbym być od października studentem informatyki" spełnia warunek dostatecznej konkretności. Po drugie, cele powinny być osiągalne. Tylko realna możliwość osiągnięcia tego, czego w życiu pragnie pozwoli uczniowi poświecić czas, energię, zdolności. Na przykład wyznanie Chciałbym zostać mistrzem skoków narciarskich" brzmi nierealistycznie w ustach młodego człowieka, który nie ćwiczy jazdy na nartach, ani nie wykazuje uzdolnień sportowych. Kiedy uczeń szkoły średniej mówi Chcę przejąć gabinet dentystyczny po ojcu" i zamierza studiować stomatologię po ukończeniu liceum, będąc jednocześnie laureatem olimpiady biologicznej, cel można uznać za wysoce realny. Osiągalność celu po trzecie, zależy od adekwatnej samooceny człowieka. Zarówno przecenianie i niedocenianie własnych kompetencji wiąże się z zachwianiem równowagi między możliwościami a wykonaniem planowanego działania. Czwartym, ważnym atrybutem celu jest wysoka wartość, jaką ma on dla samego ucznia.
Wysoka wartość celów z punktu widzenia rodziców lub nauczycieli może spełniać niekiedy rolę motywującą, niemniej najistotniejsze jest wewnętrzne pragnienie osiągnięć osoby, która ma ów cel realizować.
Określenie celów podstawowych jest początkiem planowania kariery i pomaga odpowiedzieć na pytanie: Co jest dla mnie w życiu najważniejsze?"
BIBLIOGRAFIA
Bańka, A. (1994). Jakość życia w psychologicznych koncepcjach człowieka i pracy. W: A. Bańka i R. Derbis (red.), Psychologiczne i pedagogiczne wymiary jakości życia (s. 19-40). Poznań - Częstochowa: Augustyn Bańka & Romuald Derbis.
Basistowa, J. (1987). Niektóre sposoby wykorzystania terminu wartość" w polskiej psychologii współczesnej. Przegląd Psychologiczny, 30.
Beil, B. (2000). Dziecko grzeczne i niegrzeczne: http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl dlaczego dziecku potrzebne są wartości?. Warszawa: Pax.
Blackburn, S. (2004). Oxfordzki
słownik filozoficzny. Warszawa: Książka i Wiedza.
Brown, D., Brooks, L. (1990). Career Counselling Techniques, Boston: Allyn and Bacon.
Brzozowski,
P. (1989). Skala wartości (SW). Polska adaptacja Value Survey M. Rokeacha. Warszawa: Wydział
Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Czerniawska,
M. (1995). Inteligencja a system wartości. Studium psychologiczne.
Białystok: Trans Humana. Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Czerwińska-Jasiewicz, M. (1979). Psychologiczna analiza cech decyzji zawodowych młodzieży szkolnej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Czerwińska-Jasiewicz, M. (1997). Decyzje młodzieży dotyczące własnej przyszłości (uwarunkowania psychospołeczne). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Derr, C. B. (1988). Managing the new
careerist. The diverse career success orientation of today's workers. San Francisko: Jossey-Bass.
Encyklopedia
Multimedialna PWN - Słownik Języka Polskiego (2000). PWN.
Epstein, S. (1990). Wartości z perspektywy poznawczo-przeżyciowej teorii ja". W: J. Reykowski, N. Eisenberg i E. Stauba, Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania (s.11-32)
Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. PAN.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Gasiul, H. (1987). Formalne cechy systemu wartości jako wskaźniki rozwoju osobowości. Studium empiryczne. Toruń: Zakład Psychologii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Gladding, S. T. (1994). Poradnictwo zawodowe zajęcie wszechstronne. Warszawa: Wydawnictwo Urzędu Pracy.
Gurycka, A. (1986). Systemy wartości młodzieży licealnej (1978) a oddziaływania szkoły. Warszawa: Wydawnictwo UW.
Gurycka, A. (1991). System wartości młodzieży licealnej 1978 - 1989. Psychologia Wychowawcza, 2.
Hornowska, E., Paluchowski, W. (1993).Technika badania ważności pracy. Model teoretyczny i wstępne wyniki. W: J. Brzeziński (red.) Psychologiczne i psychometryczne
problemy diagnostyki psychologicznej. Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kirk, J.
J., Kirk, L. D. (1995). Training Games for Career Development. New York: McGraw-Hill, Inc.
Klepajczuk, B. (1995). Etos pracy w przededniu transformacji systemu społecznego. Szczecin: Wydawnictwo naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Kocowski, T. (1982). Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa. Wrocław.
Polska Akademia
Nauk. Komitet Badań i Prognoz "Polska 2000". Zakład Narodowy im.
Ossolińskich.
Kopacz, M. (1990). Niedojrzałość emocjonalno -
społeczna dzieci a poziom dojrzałości ich rodziców. Białystok: Dział
Wydawnictw Filii UW w Białymstoku.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Kozioł, L. (2002). Motywacja w pracy. Determinanty ekonomiczno - organizacyjne. Warszawa - Kraków: PWN.
Matusewicz, C. (1975). Psychologia
wartości. Poznań: PWN.
Mądrzycki T. (2002). Osobowość jako
system tworzący i realizujący plany. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Mróz, B. (2000). W poszukiwaniu nowych wartości.
Badania hierarchii wartości u młodzieży liceum prywatnego. Prace psychologiczne, LI. Acta Universitis Wratislaviesis Nr 2211.
Nawrat, R. (1981). Orientacja Temporalna. Przegląd technik pomiaru i wyników badań. Przegląd Psychologiczny.
24, 1.
Nelson, T. M., Sintha, B.K. (1975). Psychologiczne koncepcje wartości. Zdrowie Psychiczne, 3.
Nosal, Cz. (2004). Neuropsychologia kodowania temporalnego i poczucia temporalnego. Przegląd Psychologiczny,
47, 2.
Nosal, Cz. (1977). Psychologia pracy. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej.
Ossowski, S. (1968). Zagadnienia psychologii społecznej. Warszawa: PWN.
Paszkowska-Rogacz, A. (2003). Psychologiczne podstawy http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl wyboru zawodu. Przegląd koncepcji teoretycznych. Warszawa: KOWEZiU.
Ratajczak, Z. (1977). Człowiek i praca.
Psychologiczna analiza pracy. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Rokeach, M. (1979). From individual to institutional values: with special reference to
the values of science, W: M.
Rokeach (red.). Understanding
human values. New York: Free
Press.
Ross, W. D. (1973), The Right and
the Good, Oxford: Oxford Press.
Schein, E. H. (1990). CareerAnchors. Discovering Your Real Values. San Francisko: Jossey-Bass/Pfeifer Printing.
Schein,
E. H. (1993). Career Anchors. Discovering Your Real Values, rev. San Diego: Pfeiffer.
Skarżyńska K. (1991. Konformizm i
samokierowanie. Warszawa: Instytut Psychologii PAN.
Skarżyńska, K. (1991). Konformizm i samokierowanie jako wartości (struktura i źródła). Warszawa: Polska Akademia Nauk.
Sopuch,
K. (1994). Postawy studentów wobec życia i wybór wartości. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Staub,
E. (1990). Wartości indywidualne i społeczne z perspektywy motywacji i ich rola w pomaganiu i krzywdzeniu innych. W: S. Epstein, J. Reykowski, E. Staub (red.), http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania. Wrocław: Ossolineum.
Super, D. E. (1972). Psychologia zainteresowań. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szefer-Timoszenko, J. (1986). Wartości i cele życiowe. Analiza relacji zbieżności i rozbieżności. Przegląd Psychologiczny. 29, 4.
Świda, H. (red.). (1979). Młodzież a wartości.
Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Wojciszke,
B. (1988). Wprowadzenie: wszechobecność wartościowania. W: Wojciszke B. (red), Studia nad procesami wartościowania. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
PAN.
Wojciszke,
B. (1990). System wartości osobistych a zachowanie. W: S. Epstein, J.
Reykowski, E. Staub (red.), Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania. Wrocław: Ossolineum.
Wojciszke,
B. (2000a). Ocenianie ludzi. W: S. Epstein, J. Reykowski, E. Staub (red.), Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania. Wrocław: Ossolineum.
Wojtasik, B. (2002). Rozterki i niepokoje polskiego doradcy w realiach ponowoczesnego świata. Rynek Pracy, 9/10, 128-139.
Zaleski, Z. (1987). Atrybucyjna analiza kontynuacji i rezygnacji z celów zawodowych. Przegląd Psychologiczny.
30, 4.
Zaleski, Z. (1991). Psychologia zachowań celowych. Warszawa: PWN.
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl Zalewska A.
(2000) Adaptacja kwestionariusza Orientacja na wartości zawodowe" Seiferta i Bergmana do warunków
polskich. Studia Psychologiczne,
38, 57-77.
Opracowała:
dr Anna Paszkowska-Rogacz
pracownik naukowy
Zakładu Psychologii
Pracy i Poradnictwa
Zawodowego
Instytutu Psychologii
Uniwersytetu Łódzkiego
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:08