Problemy bezrobocia, rynek pracy

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

I. BEZROBOCIE – DEFINICJA

1.

Stan przeciwstawny pracy, którą najczęściej rozumie się jako produkcyjną i

zarobkową działalność człowieka

2.

Stan przymusowej bezczynności człowieka

3.

Zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i

poszukująca jej, nie znajduje zatrudnienia

4.

Z ekonomicznego punktu widzenia – analityczna kategoria. Oznaczająca

nierównowagę pomiędzy popytem a podażą na rynku pracy

II.

ŹRÓDŁA WIEDZY NA TEMAT BEZROBOCIA

W Polsce istnieją co najmniej dwa źródła danych o sytuacji na rynku pracy i jednocześnie dwie różne definicje bezrobocia.

1.

Pierwszym źródłem są prowadzone kwartalnie od 1992 roku badania aktywności

ekonomicznej ludności (BAEL). Badania te są zgodne z metodyką Międzynarodowej

Organizacji Pracy. Za bezrobotne uznaje się wówczas osoby, które nie pracowały w ciągu ostatniego tygodnia, lecz przynajmniej przez 4 tygodnie aktywnie poszukiwały pracy oraz były gotowe i mogły podjąć pracę.

2.

Urzędy pracy, które rejestrują bezrobotnych.

III.

STRUKTURA I RODZAJE BEZROBOCIA

Podstawą określenia charakteru bezrobocia oraz elementem oceny szans różnych kategorii

bezrobotnych na rynku pracy jest znajomość jego struktury.

•

W zależności od TRWANIA okresu poszukiwania pracy wyróżnia się bezrobocie

długookresowe (do 12 miesięcy)

średniookresowe (6 miesięcy)

krótkookresowe (czas pozostawania bez pracy nie przekracza 3 miesięcy)

chroniczne – oznacza pozostawanie bez pracy przeszło rok, przy czym

wywołuje ono dezaktywizację zawodową pracowników.

•

Bezrobocie różnicować można także ze względu na KRYTERIA SPOŁECZNO-

ZAWODOWE: bezrobocie mężczyzn, kobiet, młodzieży, osób w podeszłym wieku,

bezrobocie w mieście i na wsi.

•

Bezrobocie może przybierać też RÓśNE FORMY: bezrobocia jawnego, ukrytego lub

fikcyjnego.

a.

bezrobocie jawne ustalane jest na podstawie badań BAEL lub też ewidencji

urzędów pracy.

1

Problemy bezrobocia, rynek pracy

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

b.

bezrobocie ukryte oznacza, że istnieje grupa osób pozbawionych pracy, lecz z

różnych przyczyn nie zarejestrowanych jako bezrobotne (np. osoby, które

zaprzestały poszukiwań pracy).

c.

o bezrobociu fikcyjnym zaś mówimy, gdy część zarejestrowanych

bezrobotnych w rzeczywistości w cale nie chce podjąć pracy ( np. rejestruje się

jedynie ze względu na możliwość otrzymania zasiłku).

•

Ze względu na POWODY, które sprawiają, że ludzie pozostają bez pracy można

wyróżnić kilka rodzajów bezrobocia:

Bezrobocie naturalne (dobrowolne) – obejmuje bezrobotnych, którzy należą do zasobu pracy, lecz za ustaloną na rynku płacę nie chcą podjąć pracy. Udział bezrobocia

dobrowolnego w całości zasobów pracy to naturalna stopa bezrobocia.

Bezrobocie przymusowe – dotyczy bezrobotnych, którzy nie mogą znaleźć pracy za

obowiązującą na rynku płacę.

Bezrobocie frykcyjne (płynne) – polega na równoległym występowaniu bezrobocia i

wolnych miejsc pracy. Wiąże się np. z:

1.

ruchliwością pracowników: obejmuje osoby czasowo bezrobotne z powodu zmiany

miejsca pracy lub kwalifikacji, przechodzenia na emeryturę, wchodzenia na rynek pracy ludzi

wkraczających w wiek produkcyjny.

2.

powstaje w wyniku terytorialnego lub zawodowego niedopasowania podaży siły

roboczej do popytu.

3.

zmianie miejsca pracy towarzyszą dobrowolne przerwy w pracy lub trudności ze

znalezieniem nowego zajęcia – ten rodzaj bezrobocia powstaje zatem też w związku z

przekwalifikowaniem się pracujących. Zwykle bezrobocie krótkookresowe związane z

mobilnością pracowników, którzy szukają jak najlepszej pracy; jest odmianą naturalnego.

Bezrobocie klasyczne (lub płacowe) – pojawiające się, gdy w wyniku działalności związków

zawodowych lub ustawodawstwa pracy poziom płac jest wyższy od poziomu równowagi

(pracodawcy zmniejszają wówczas popyt na pracę). Niektórzy teoretycy łącza zatem

powstanie bezrobocia z wymuszaniem przez związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu

płac realnych.

Bezrobocie strukturalne – związane z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin działalności gospodarczej, w związku z czym powstaje nadmiar pracowników

reprezentujących określone zawody. Jest ono rezultatem niedostosowania liczby osób

poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy w całej gospodarce oraz w przekroju

regionalnym, kwalifikacyjnym lub gałęziowym (np. górnictwa węgla kamiennego,

hutnictwa). Ten rodzaj bezrobocia towarzyszy rozwojowi społeczno-ekonomicznemu,

zwłaszcza wprowadzaniu innowacji techniczno-organizacyjnych, które oszczędzają pracę

ludzka, lub zmianom konkurencyjności gałęzi przemysłu.

Bezrobocie technologiczne – jest odmianą bezrobocia strukturalnego; związane jest z postępem technologicznym; towarzyszy wprowadzaniu innowacji technicznych dających

znaczne oszczędności pracy żywej.

2

Problemy bezrobocia, rynek pracy

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

Bezrobocie koniunkturalne (transformacyjne, keynesowskim); pojawia się, gdy popyt w całej gospodarce się zmniejsza; związane jest z cyklicznymi zmianami koniunktury

gospodarczej; w okresie recesji, wraz z malejącą produkcją maleje zapotrzebowanie na pracę.

Pracodawcy zwalniają ludzi tymczasowo zbędnych, a przyjmują w okresie lepszej

koniunktury. Stan transformacji gospodarczej może się jednak wydłużać, co ma wpływ na wydłużenie okresu pozostawania bez pracy.

Bezrobocie sezonowe – jest jedną z form bezrobocia strukturalnego; wynika z sezonowości

zapotrzebowania na określony rodzaj pracy; np. rośnie na zimę, gdy zamierają prace

budowlane.

IV. TRZY GŁÓWNE GRUPY INSTRUMENTÓW POLITYKI ZATRUDNIENIA:

1. Działania w celu zwiększania popytu na siłę roboczą

• subwencjonowani płac i zatrudnienia, mające na celu utrzymanie albo zwiększenie

jego dotychczasowego poziomu w przedsiębiorstwach prywatnych

• tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze państwowym w myśl specjalnych

programów zatrudnienia

Programy te służą aktywizacji zawodowej w dziedzinie gospodarki charakteryzujących się

wysoką stopą bezrobocia.

+ Za tą formą interwencji państwa przemawia to, że w stosunkowo krótkim czasie daje ona

wymierne efekty. Często programy takie są jedyna możliwością zapewnienia miejsc pracy

bezrobotnym, gdyż osoby długotrwale bezrobotne maja duże trudności z powrotem na rynek

pracy i uzyskaniem zatrudnienia w firmach prywatnych.

- podstawowy zarzut - opinia o niskiej wydajności osób zatrudnionych.

Pomimo to, programy takie są wykorzystywane w wielu krajach o gospodarce rynkowej.

Czasami są tez karta przetargową i odgrywają rolę polityczną – są wykorzystywane w

kampaniach politycznych.

W praktyce wpływ tego typu programów na zmniejszenie bezrobocia jest skromny – skala programów jest zbyt mała w stosunku do problemu.

• Popieranie szeroko rozumianej przedsiębiorczości indywidualnej

Formy i sposoby pobudzania inicjatywy prywatnej są różnorodne. Można do nich zaliczyć:

- ogólne oddziaływanie państwa w celu zapewnienia warunków rozwoju

przedsiębiorczości prywatnej

- specjalne programy rządowe popierające rozwój małych i średnich

przedsiębiorstw – popierane dziś w wielu krajach Europy zachodniej. Wiąże

się z tym zarówno „tworzenie odpowiedniego klimatu”, jak i „wprowadzanie

ułatwień finansowych, w dostępie do informacji, pomocy organizacyjnej,

pomocy w formie szkolenia”.

Metody popierania:

Samozatrudnienie

Zasiłki celowe na zakładanie firm

Tworzenie wolnych stref gospodarczych lub stref aktywności gospodarczej

3

Problemy bezrobocia, rynek pracy

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

Wśród form pomocy dla małych i średnich firm wyróżnia się:

- przyznawanie ulg podatkowych

- tworzenie systemu ochrony przed bankructwem

- gwarantowanie zamówień rządowych

- lokalne inicjatywy wzrostu zatrudnienia

- pomoc w tworzeniu własnych zakładów przez bezrobotnych lub zagrożonych

bezrobociem

• Roboty publiczne

najczęściej

spotykany

przykład

prac

interwencyjnych,

związanych

najczęściej

z przeciwdziałaniem bezrobociu, polega na zatrudnianiu bezrobotnych do prac związanych

z budową infrastruktury w danym państwie (np. przy budowie autostrady).

Roboty publiczne – zatrudnienie bezrobotnego przy wykonywaniu prac zorganizowanych przez organy samorządu terytorialnego lub instytucję użyteczności publicznej oraz

organizacje statutowo zajmujące się problematyką; ochrony środowiska, kultury, oświaty,

sportu i turystyki, opieki zdrowotnej oraz pomocy społecznej, a także spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze środków samorządu

terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych lub środków instytucji, organizacji,

spółek wodnych i ich związków.

2. Zmniejszanie podaży siły roboczej

Możemy tu wyróżnić:

• zmniejszenie zasobów siły roboczej

- wcześniejsze przechodzenie na emeryturę

- przedłużanie okresu kształcenia

- przedłużanie lub wprowadzanie obowiązkowej służby wojskowej

- osłabianie aktywności zawodowej, np. kobiet przez zachęty do zajmowania się

wychowywaniem dzieci)

• zmniejszenie liczby godzin pracy

- skracanie czasu pracy

- wydłużanie urlopów

- zmniejszanie liczby godzin ponadnormatywnych

- zatrudnianie w niepełnym wymiarze czasu pracy

3. Porozumienia międzynarodowe w sprawie transferu siły roboczej

Ludzie nie mogąc znaleźć racy we własnym kraju, poszukują jej za granica. Decydują się na

stałą lub czasowa emigrację. W tej sytuacji rozwiązanie problemów bezrobocia wymagają

skoordynowanych działań międzynarodowych. Były i są one podejmowane w krajach UE.

Jednak – mimo zniesienia wielu ograniczeń w przepływie siły roboczej – nie wypracowano zasad europejskiego rynku pracy.

Traktat z Maastricht ujmuje te zagadnienie dość ogólnie.

4

Problemy bezrobocia, rynek pracy

Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska

R è s u m è

Oprócz tego o b o w i ą z u j e znajomość następujących zagadnień:

1. Charakter przemian w sferze pracy we współczesnym świecie (proszę zwrócić uwagę

na czynniki ekonomiczne, polityczne, społeczne, demograficzne etc.).

2. Elastyczność rynku pracy (co oznacza, jakie są jej pozytywne, a jakie negatywne

strony tej formy zatrudnienia)

3. Skutki bezrobocia (pozytywne i negatywne rezultaty)

4. Zadania polityki społecznej w walce z bezrobociem

5. Pasywne polityka rynku pracy a aktywne polityka rynku pracy

6. Fundusz Pracy

7. rodzaje instrumentów służących zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego bezrobotnym

Odpowiedzi znajdą Państwo w literaturze zalecanej jako obowiązkowa (zob. Program

do polityki społecznej)

5