barok032aangelsa

Temat: Barok - nurty w literaturze.

Barok ma dwa podstawowe nurty tj.: dworkowy i dworski.

Ten pierwszy oparty na sarmatyźmie, czyli typie kultury szlacheckiej
ukształtowanej w okresie baroku, chociaż zapoczątkowanej w latach 80-tych XVI w.
Jego podstawą było uznanie, że słowianie pochodzą ze starożytnego mężnego rodu
Sarmatów przybyłych z dalekiego orientu. Sarmatyzm wiązał sie z pewnym modelem
życia i wartościami, które z biegiem czasu degradowały się i nabierały
negatywnego zabarwienia takiego jak: nacjonalizm czy zaściankowość. Nurt
dworkowy kształtował się w dwóch odmianach:

A. Poprzez nawiązanie do sarmatyzmu renesansowego. Jego przedstawicielem był
Wacław Potocki, podkreślający w swoich dziełach potrzebę patriotyzmu, gdyż
pierwotnie sarmatyzm odwoływał się właśnie do tych cech.

B. Model typowej, przeciętnej mentalności szlacheckiej, ukazujący zderzenie
pozytywnych i negatywnych elementów sarmatyzmu, np.: "Pamiętniki" Jana
Chryzostoma Paska.

Wacław Potocki (1621-1676) wydał dwa zbiory wierszy "Ogród fraszek" i "Moralia".
W wierszu "Nierządem Polska stoi" poeta krytykuje życie szlachty, jej chciwość i
prywatę, zwraca uwagę na niestałość prawa osłabiającą państwo "Co rok nowe prawa
i konstytucyje", "Pospolite ruszenie" udowadnia samowolę szlachty. Porusza
sprawy obronności kraju, które są zaniedbywane. Jest to utwór zdecydowanie
pesymistyczny podobnie jak "Zbytki polskie", w których Potocki przedstawia
marzenia i nierealne pragnienia kraju, w którym zamożne warstwy społeczne nie
zauważają potrzeby wsparcia bankrutującego skarbu państwa. W wierszu "Czuj!
Stary pies szczeka" poeta utożsamia się z psem, który nadremnie ujada chcąc
obudzić gospodarza, Polskę symbolizuje dom podkopywany przez zbójców. Ważnym
dziełem Potockiego jest "Transakcja wojny chocimskiej", będąca pierwszym polskim
eposem rycerskim. Dzieło to zawiera elementy kroniki, jednak głównym jego celem
jest pokazanie dawnej waleczności polskiego rycerstwa. Hetman Chodkiewicz
przedstawiony jest tu jako odważny żołnierz i wspaniały strateg. Styl utworu
jest podniosły, uroczysty, przeważają zdania długie i charakterystyczne dla
baroku liczne porównania.

Jan Chryzostom Pasek (1636-1701) był pamiętnikarzem i szlachcicem, brał udział w
wojnie ze Szwedami, Węgrami i Moskwą. Ogromny temperament, awanturnicze życie
pełne procesów skończyło się skazaniem na banicje, której jednak nie dożył. Jego
pamiętniki dotyczą okresu od 1656 do 1688 roku; były pisane z perspektywy czasu
i można w nich wyróżnić dwie części.

Pierwsza (Diariusz) dotyczy życia żołnierskiego, jest to okres oparty na
sarmatyźmie pojmowanym jako wszystkie męskie cechy, jak np.: waleczność, odwaga.
Zawiera ona opisy wypraw Paska do obcych krajów, gdzie wolny czas spędzał na
obserwowaniu tamtejszych obyczajów i kultury. Część zawierająca te opisy zwana
jest Itinerariuszem. Wszystko to podporządkowuje normom gawędy, przefiltrowuje
historię przez własne doświadczenia. Przedstawiając swoje przygody autor
podkreśla nieskazitelność swojej postawy.

Druga część jego pamiętnika (Raptularz) składa się z synkretycznych notatek z
życia, w których opisuje polowania i hodowlę, nie opisuje natomiast procesów i
awantur. Zwraca uwagę także retoryczny styl utworu. Pasek ukazuje swój kunszt
budowy zdania, umie korzystać z retorycznych środków wyrazu, nawiązuje także do
motywów mitologicznych (Achilles).

Nurt drugi dworski.

Są to lekkie utwory o kunsztownej budowie, sprawne językowo przeważnie o
tematyce towarzyskiej i miłosnej, oparte na paradoksie (marynizm).

Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) był czołowym przywódcą stronictwa
profrancuskiego oraz rzecznikiem praw Jana Kazimierza i Marii Ludwiki. Jego
utwory były głównie o tematyce dworskiej i erotycznej. Zawierały obraz życia
rozumianego jako gra, przemienność realności i nicości. Swoje wiersze pisał do
szuflady, nie dbał o rozgłos. Poezja Morsztyna nawiązuje do Marina Moriniego.

"Cuda miłości" to sonet, w którym zwracają uwagę liczne kontrasty, mówiące o tym
jak wiele sprzecznych uczuć targa zakochanym człowiekiem. Jednak sprzeczności te
nie prowadzą do katastrofy, a wręcz przeciwnie - na tym polega cudowność tego
uczucia.

"Do trupa"- podmiot liryczny porównuje się do trupa, jest on zabity "strzałą
miłości". W wierszu zwracają uwagę liczne hiperbole i antytezy.

"Niestatek" można uważać za żart dotyczący natury ludzkiej. Oprócz miłości widać
u Morsztyna pewien barokowy konceptyzm, wynikający ze złożoności i zmienności
świata, który ukazywany jest sensualistycznie. Poeta bawi się konwencjami np:
trenem w wierszu "Nagrobek Perlisi", w którym opiewa śmierć psa. Pragnie też
podkreślić swoją sprawność warsztatową. Zwraca uwagę gradacja uczuć. Poezja
Morsztyna nie miała być odbiciem świata ale jedynie osobistą jego koncepcją
wynikającą z przjemności tworzenia.

Daniel Naborowski (1573-1640) - poeta wszechstronnie wykształcony,
przedstawiciel manieryzmu, będącego gatunkiem pośrednim między renesansem a
barokiem. Jego poezja zawierała renesansowe treści w barokowej formie, kładł
nacisk na ekspresję, wprowadzał elementy fantastyczne, kładł nacisk na
ozdobność. W swoich wierszach poruszał problem ludzkiego życia będącego tylko
"Dźwiękiem, cieniem, dymem, wiatrem, błyskiem, głosem, punktem" - "Krótkość
żywota" uznawał uczucia i wartości duchowe za trwałe w przeciwieństwie do
wartości materialnych - "Marność", "Do Anny" - niezmienność uczuć, "Cnota grunt
wszystkiemu".