barok024aangelsa

Temat: Barok - dwa oblicza sarmatyzmu w literaturze epoki.

W późnym średniowieczu powstało stwierdzenie, że Polacy są spadkobiercami
Sarmatów. W XVII wieku szlachta polska doszukiwała się swej genealogii u
starożytnych Sarmatów, cechujących się odwagą, walecznością, rycerskością oraz
wspaniałomyślnością.
Za najważniejszą cechę Sarmaty uważano pobożność- Sarmata był rycerzem wciąż
gotowym do walki w obronie chrześcijaństwa.
Portret polskiego Sarmaty przedstawił w swoich "Pamiętnikach" Jan Chryzostom
Pasek, którego uważano za przykład prawego szlachcica. Jego pamiętnik jest
przepełniony ideologią ogółu XVII- wiecznej szlachty, ideologią nacechowaną
zacofaniem umysłowym oraz fanatyzmem, ale mamy tu również do czynienia z
patriotyzmem, walecznością oraz gotowością do obrony ojczyzny.
Bohater Paska sporo podróżował - w oddziałach Stefana Czarneckiego dotarł aż do
Danii, gdzie w przerwach między bitwami i potyczkami między sobą ( co uważał za
normalne) obserwował kulturę i obyczaje mieszkańców. Choć, jak przystało na
prawdziwego Sarmatę, przekonany jest o wyższości polskiej kultury daleki jest od
potępień:
"Wolu, wieprza albo barana kiedy zabiją, ton najmniejszej krople krwie nie
zepsują, ale ją wytoczą w naczynie; namięszawszy w to krup jęczmiennych albo
tatarczanych (...)".
Polski szlachcic to nie tylko żołnierz, ale i ziemianin. Pasek dumie określił
siebie słowami: "ultaque civis" ; "bom i szlachcic, bom i żołnierz". Jako
ziemianin zajmuje się przedewszystkim sprawami majątkowymi, odkładając na bok
sprawy publiczne.
Z akt sądowych Paska wynika, że jego sprawy nie schodziły z wokandy i w końcu
został skazany na banicję. To jeszcze jedno, tym razem potwierdzone życiem,
oblicze polskiego sarmatyzmu.
Zupełnie inny obraz polskiego Sarmatyzmu przedstawia w swych utworach Wacław
Potocki. Wychował się on wśród tradycyjnych ziemiańskich wzorów kultury
polskiej, dużo czytał żywił kult dala pisarzy greckich i rzymskich. Podobnie jak
Pasek, Potocki nie tylko prowadził żywot ziemianina, ale podjął służbę
żołnierską - służył w oddziałach hetmana Mikołaja Potockiego na Ukrainie.
W swym najbardziej znanym dziele " Transakcja wojny chocimskiej" przedstawia
portret polskiego Sarmaty raczej krytycznie, chciał zmusi szlachtę do
zastanowienia się nad sobą.
Cały utwór, choć miał opisywać przygotowania do bitwy i samą bitwę, przerywany
jest rozważaniami na temat: oni i my. Poeta przez cały utwór porównywał szlachtę
dawną oraz współczesną. Zwracał uwagę na zanik tradycji rycerskiej,
nieumiejętność wykorzystywania przywilejów i wszechobecna prywata.
Współczesną sobie szlachtę Potocki krytykuje we wszystkich napisanych przez
siebie utworach. Jednak szlachtę, szlachtę umiejącą wykorzystać dobrze swoje
przywileje, uważa za podstawę kraju. Potocki w przeciwieństwie do Paska nie
spogląda z uwielbieniem na Polskich Sarmatów. Krytykuje konserwatyzm szlachty,
jej wykręcanie się od służby wojskowej, brak troski o dobro ojczyzny.
Najbardziej Potockiego denerwuje fakt, iż szlachta przestała być skutecznym
zbrojnym ramieniem państwa.
Barokowi pisarze- sami uważający się za Sarmatów, nie mogli zbyt krytycznie
pisać o polskiej szlachcie. Pasek zauważa tylko zalety swojego stanu, Potocki
także wady, ale mówi jak szlachcic więc nie ośmiesz ani nie gani, ale wzywa
tylko do poprawy.
Dlatego prawdziwe i obiektywne spojrzenie na polskich Sarmatów przyniesie
dopiero oświecenie.