barok014aangelsa

Temat: Barok - charakterystyka epoki.(4).

Barok w Europie rozpoczyna się w XVI w. , a kończy się w XVIII w. Nazwę epoki
wzięto z terminologii historii sztuki: portugalskiej ,,barocco", hiszpańskiej
"barueca". Nazwy te oznaczają perłę o dziwacznym kształcie. Już sama nazwa mówił
a o sobie negatywnie. Ujemnie oceniane były: malarstwo, rzeźba, muzyka,
literatura baroku. Wyróżnia się barok:
? hellenistyczny
? wieków średnich
? XVIII wieku
? romantyczny .
W epoce baroku doszło do przemian społeczno-religijnych oraz licznych wojen.
Renesansowe nury reformacyjne uległy załamaniu. Kościół starał się odzyskać
swoją dawną pozycję. Na soborze trydenckim (1545 - 1563) postulowano o
wzmocnienie władzy papieskiej oraz podjęcie działań przeciw reformacji.
Uwolnienie zasad religijnych miało się odbywać poprzez sztukę o charakterze
sakralnym (architektura, malarstwo, rzeźba, literatura). Wiele dzieł sztuki
uległo zniszczeniu, a ogłoszeniem Indeksu Ksiąg zakonnych zapoczątkowano
kościelną cenzurę. Wszystkie te zjawiska, zmierzające do przeciwdziałania
reformacji, określa się mianem kontrreformacji. Szczególną rolę miał odegrać
utworzony w 1534 roku przez Ignacego Loydę, zakon Najświętszej Marii Panny Serca
Jezusowego. Członków tego zakony nazywano jezuitami. Utrwalili oni wiatę
katolicką wśród różnych narodów. Procesowi temu sprzyjała podjęta z czasem praca
edukacyjna, szkolna. Do zakonu uczęszczali również innowiercy, którzy byli tam
miło przyjmowani i tolerowani. Metody nauczania czerpane były z gimnazjów
renesansowych. Jezuici kształcili gruntownie w zakresie języka i literatury
łacińskiej , a także greckiej. Działalność jezuitów była generalnie
podporządkowana interesom kontrreformacji. Towarzystwo Jezusowe kultywowało
politykę kulturalną instytucji kościelnej, popierając między innymi walkę ze
szkodliwymi dla wiary katolickiej dziełami.
Po wprowadzeniu Indeksu Ksiąg Zakonnych w życie, Towarzystwo Jezusowe
kontrolowało księgarnie i drukarnie. Uiszczono pisma heretyckie i antykościelne.

W baroku można wyróżnić dwa wielkie nurty literackie:
? literatura kościelna
? literatura świecka
Literatura religijna
Umocnienie władzy kościoła sprzyjało wtedy wzrostowi zainteresowania relacjami
między Bogiem a człowiekiem .
Mistycyzm - literatura, która pokazuje wewnętrzne przeżycia człowieka
wierzącego.
Poezja metafizyczna - najsilniej rozwinęła się w Anglii w XVII w. Poezja ta
ukazuje rozważania natury filozoficzno-religijnej.
Literatura świecka
W środowisku dworskim kształtowały się różne nurty poetyckie :
Manieryzm - nurt charakterystyczny dla sztuki i poezji włoskiej, rozwijający się
w XV wieku. Cechował się bogactwem formalnym, przepychem, dekoracyjnością.
Gongoryzm - kierunek w barokowej poezji hiszpańskiej. Charakteryzuje się
bogactwem formalnym i stosowaniem wyszukanych metafor.
Marinizm - kierunek w poezji włoskiej; odmiana konceptyzmu. Ukształtował go
poeta włoski Giambattista Marimo (Marini). Jego poezja stała się wzorem i normą
estetyczną dla jego naśladowców - marinistów. Język poetycki jako
"nieprzezroczysta materia" utkana z rzadkich słów, sprzecznych epitetów, a nade
wszystko z niezwykłych i przebogatych metafor. Opis ukazywanych zjawisk bywa
zazwyczaj barwny, plastyczny, nieledwie malarski. Wiersz buduje często własny,
"nadrealny" świat, poeta zadziwia czytelnika fantastyką kreacji (retoryka).
Konceptyzm - główny kierunek w poezji baroku. Ukształtował się w poezji
hiszpańskiej i włoskiej wczesnego baroku i wpłynął na całą poezję (również
prozę) epoki. Podstawowymi wyróżnikami stylu znamiennego dla konceptyzmu były:
kunsztowna ornamentyka, dziwne metafory, paradoksy, "puenty" - czyli "koncepty".
Język bogaty i niezwykły, skupiający na sobie uwagę odbiorcy.
Pierwsze zwiastuny nowego nurtu pojawiły się w Hiszpanii i we Włoszech. W
Hiszpanii obok gongoryzmu rozwinął się dramat. Jej najwybitniejszym
przedstawicielem był Lope de Vega. Parodię wielu eposów rycerskich stworzył
Miquel de Cervantes (Don Kichot). Na literaturę elżbietańską w Anglii wpłynął
William Szekspir (Makbet, Hamlet). Krajem, w którym barok wygasł najszybciej
była Francja, gdzie Pierre Corneille był najwybitniejszym dramaturgiem (Cyd).
Epoka baroku to także czas powstania i rozwoju opery. Opera zaczęła się
kształtować we Włoszech we Florencji a pierwszym, który napisał operę był
Monteverdi. Bardzo szybko opera dotarła do Polski, dzięki Władysławowi IV, który
zaprosił śpiewaków operowych włoskich do Polski. Potem na zamku królewskim
założono wspaniały teatr operowy. Od 1637 roku w tym teatrze wystawiano bardzo
dużo wspaniałych dramatów muzycznych.

Barok w Polsce
W epoce literackiego baroku polskiego można wyróżnić trzy okresy;
? wczesny barok
? rozkwit kultury barokowej
? zmierzch baroku.
Wczesny barok przypada na ostatnie dwudziestolecie XVI i początek XVII wieku. W
tym okresie tworzy jeszcze Kochanowski , Szymon Szymonowic. Pierwsze lata
kontrreformacji owocują literaturą religijną Piotra Skargi, M.S. Szarzyńskiego.
Rozkwit kultury barokowej przypada na lata 1620-1680. Rozwija się sztuka i
literatura sakralna - religijna. W tym okresie szerzy się nietolerancje
religijna. W tym okresie pojawia się literatura dworska (J.A. Morsztyn; Z.
Morsztyn; D. Naborowski ), a także literatura sarmacka (Wacław Potocki, Jan
Chryzostom Pasek).
Zmierzch baroku przypada na lat a1680-1730 -- lata saskie. Dominujący nurtem
stała się literatura okolicznościowa i religijno-dydaktyczna.


Sarmatyzm prąd kulturowy polskiego baroku. Ukształtował się w drugiej połowie
XVI wieku jako legenda o pochodzeniu szlachty polskiej od starożytnego plemienia
mężczyzn Sarmatów znad Morza Czarnego. Mit sarmacki określił rychło ideologię
szlachty, a w XVII wieku także styl życia, twórczość artystyczną, stając się
znakomitym wyrazem kultury szlacheckiej. Demokracja szlachecka. "Złotandywność".
Wolność i swoboda szlacheckiego iszałidualizmu. Pochwała tradycji szlachectwa
jako zespołu wartości etycznych. Umiłowanie dawności, prostoty, pewnej surowości
obyczajów. Religijność żarliwa, prosta, fanatyczna. Niechęć do nazbyt złożonych
spekulacji intelektualnych i pewna niechęć do pracy. Ideały sarmatyzmu -
republikanizm, wolność, szlachectwo, wiara - określiły postawę przeciętnego
ówczesnego szlachcica. Łączył się z tym jeszcze kult swojskości (ksenofobia -
chorobliwa niechęć do obcych kultur) i ziemiańskiego żywota.
Sarmata był rycerzem, sytym ziemianinem, zakochanym w przeszłości, który
zapełniał czas zabawą (polowaniem i biesiadą) i politykowaniem. Był owym
(pijanym często) rębajłą, który wierzył w cuda i gardłował po sejmikach. Lubił
życie rodzinne. W ideologii sarmackiej wykształcił się pewien stereotyp Polaka:
szlachcica, ziemianina., katolika. Nieszlachcic i niekatolik nie mógł być
Polakiem. Polak był wyższy nad wszystkie narody i doskonalszy, toteż gardził
obcymi. Lecz czerpał od nich wiele, zwłaszcza ze Wschodu (z Turcji). Orientalny
przepych zaspokajał upodobania szlachcica. Szlachta przejęta była swoją misją
dziejową i szczególną, nadludzką wartością.
Sarmatyzm pełnił funkcję ideologii narodowej. Nie stał się formacją kulturową i
pozostał prądem w obrębie formacji barokowej. Literatura związana z sarmatyzmem
była obfita: pisano wówczas powszechnie. Pisano dla siebie i grona znajomych;
wiele utworów pozostało w rękopisach. Pisarzem, który znakomicie wyraził
przeciętną sarmacką wizję świata, był Jan Chryzostom Pasek. Wacław Potocki
zbliżał się do sarmatyzmu.
Mesjanizm sarmacki wiara w posłannictwo narodu polskiego, mającego do spełnienia
misję wyznaczoną mu przez Boga. Mesjanizm sarmacki wypływał z wiary religijnej i
świadomości patriotycznej dawnych Polaków. Powstało przekonanie, że Polacy
(czyli szlachta) to naród wybrany przez Boga i powołany do misji dziejowej, jak
kiedyś Izrael.