barok025aangelsa

Temat: Barok - geneza epoki.

Tło historyczne epoki to przede wszystkim wojny (z wojną trzydziestoletnią 1618
- 1648 na czele) oraz powolne wyniszczanie wewnętrzne kraju i osłabianie jego
międzynarodowej pozycji. Początek upadku Rzeczypospolitej sygnalizowały
wystąpienia opozycji magnacko - szlacheckiej przeciwko projektom reform (m.in.
wzmocnienia władzy królewskiej, uporządkowania spraw skarbu, państwa i wojska),
rokosz Lubomirskiego skierowany przeciw królowi w roku 1665 i abdykacja Jana
Kazimierza w 1668. Dopiero Jan III Sobieski swym zwycięstwem pod Wiedniem w 1683
r. częściowo przywrócił dawną świetność Rzeczypospolitej, jednak na krótki okres
czasu.

Kontekstem społecznym dla rozwoju baroku była w krajach katolickich
kontrreformacja, a w krajach protestanckich ustabilizowanie się i
instytucjonalizacja Kościołów reformowanych, co sprzyjało kształtowaniu się
nowego typu religijności. W Polsce do głosu dochodził natomiast nurt sarmacki.

Sarmatyzm to pogląd o szczególnym pochodzeniu szlachty polskiej. W oparciu o XVI
- wiecznych historyków twierdzono, że szlachta polska wywodzi się od Sarmatów,
starożytnego plemienia, zamieszkującego przed wiekami ziemie polskie (w
rzeczywistości Sarmaci zasiedlali w połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. ziemie
nad dolną Wołgą). Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru, jak
np. wrodzoną dumę, waleczność, odwagę, męstwo, wierność, itp.. Szlachcie taka
koncepcja własnego pochodzenia i własnych przodków bardzo przypadła do gustu -
zaczęto więc poszukiwać własnych korzeni, tworzyć rodowody oparte na sarmackim
pochodzeniu, powstał właściwie jeden ogromny sarmacki mit szlachecki.

Dopiero w późniejszym okresie czasu określenie to zaczęło wiązać się z
negatywnymi cechami szlachty: megalomanią, ksenofobią ( czyli lękiem przed
wszystkim, co obce), nacjonalizmem, nietolerancją religijną, awanturnictwem,
sobiepaństwem, skłonnościami do pijatyk, umiłowaniem zbytku, ciasnymi
horyzontami myślowymi i dewocyjną pobożnością. Sarmatyzm to również pewna
niechęć do nauki - za wystarczające wiadomości sarmaci uznawali te wyniesione z
kolegiów jezuickich. Pod koniec baroku najjaskrawiej chyba uwidocznił się zanik
ducha obywatelskiego i brak troski o losy ojczyzny. Sarmatyzm stał się synonimem
upartego konserwatyzmu i warcholstwa, rozpadu i zaniku kultury dawnego rycerstwa
polskiego.

Rozwijająca się kontrreformacja i tworzący się nurt sarmatyzmu nie była jedynymi
ważkimi zjawiskiami społecznym w XVII - wiecznej Rzeczypospolitej. Potęga
ówczesnej Polski (drugiego co do wielkości państwa Europy) nie równoważyła
panujących w niej konfliktów narodowościowych i społecznych. W
wielonarodowościowej Rzeczypospolitej Polacy stanowili zaledwie ok. 40 %
ludności, a liczba obywateli obcej narodowości zwiększała się wraz z włączaniem
do jej obszarów nowych ziem wschodnich. Ponadto fakt, iż Polska była jednym z
najbardziej na wschód wysuniętych państw Europy czynił z niej swoiste przedmurze
kultury chrześcijańskiej, narzucając jej niejako rolę swoistego bufora przed
zapędami Turków i Tatarów.

Do głosu dochodziły powiększające się różnice społeczne i majątkowe pomiędzy
stanem szlacheckim i coraz bardziej wyzyskiwanym stanem chłopskim. Konflikty te
przybierały często bardzo radykalne formy, a na ziemiach południowej Ukrainy
doprowadziły do wybuchu powstania Kozaków zaporoskich w roku 1648. Były to
pierwsze oznaki schyłku świetności Rzeczypospolitej.

Różnice majątkowe istniały również wewnątrz stanu szlacheckiego. Obejmował on
tak skrajnie różne grupy majątkowe, jak magnaterię i szlachtę bezrolną. Jednak
mimo, iż bardzo dbano o spójność i odrębność tego stanu często dochodziło w nim
do różnych scysji i sporów, nie tylko na tle majątkowym, ale i politycznym.
Ponadto dostrzec można było przypadki nobilitacji ludzi nie wywodzących się z
tego stanu. Wszystko to prowadziło do napięć społecznych, które umiejętnie
wykorzystywała i podsycała magnateria, narzucając swoją politykę wewnętrzną
Rzeczypospolitej.