WETERYNARIA
DERMATOLOGIA
W PRAKTYCE
dr n. wet. Marcin Szczepanik, dr n. wet. Dorota Pomorska
Zakład Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR w Lublinie
Alergia pokarmowa
u psów i kotów
Streszczenie Abstract
Alergia pokarmowa jest chorobą, która jest dosyć często spoty- Food hypersensitivity is a common disease in small animals (about
kana u zwierząt (u około 1% psów i kotów występują negatywne 1% dogs and cats have adverse reaction to ingested food) (8).
reakcje na pobierany pokarm) (8). Szacuje się, że alergia po- Incidence of food adverse reaction is estimated at 1 to 5% of all
karmowa to od 1 do 5% spośród wszystkich chorób skóry i 23% skin diseases and 23% of nonseasonal allergic dermatitis (8, 15).
przypadków niesezonowych alergicznych chorób skóry (8, 15). This condition is the third most common hypersensitivity disease
Zarówno u psów, jak i kotów jest to trzecia pod względem często- both in dogs and cats. This disease is difficult to diagnose and
ści występowania choroba o podłożu alergicznym. cure. Food hypersensitivity is commonly complicated by another
Choroba ta jest trudna w rozpoznawaniu i leczeniu. Alergia pokar- allergy skin diseases such as flea bite hypersensitivity or atopy,
mowa jest często komplikowana przez inne współwystępujące cho- which make diagnosis difficult (14, 15).
roby alergiczne, jak alergiczne pchle zapalenie skóry lub atopowe
zapalenie skóry, co utrudnia postawienie rozpoznania (14, 15).
SÅ‚owa kluczowe Key words
alergia pokarmowa, psy, koty food hypersensitivity, dogs, cats
Wyróżnia się dwie formy negatywnych błonie śluzowej jelit są usuwane przez Stwierdzono również, że psy z atopią mają
reakcji na składniki pokarmowe: alergię przeciwciała IgA, jeżeli jednak przejdą większą koncentrację swoistych prze-
pokarmową i nietolerancję pokarmową. przez błonę śluzową, zostaną usunięte ciwciał IgE przeciwko alergenom pokar-
Alergia pokarmowa jest definiowana jako przez wątrobę w postaci kompleksów mowym w porównaniu do psów zdro-
świądowa choroba skóry, która związana z przeciwciałami. U zdrowych osobni- wych (1).
jest z pobraniem alergizujących substan- ków, nawet jeśli antygeny przejdą przez Alergeny pokarmowe to głównie roz-
cji zawartych w pokarmie. W przypadku naturalne mechanizmy obronne, nie do- puszczalne w wodzie glikoproteiny. W przy-
alergii pokarmowej mamy do czynie- chodzi do rozwoju nadwrażliwości dzię- padku psów najczęstszą przyczyną alergii
nia z rozwojem reakcji immunologicz- ki aktywacji limfocytów supresorowych pokarmowej są: wołowina  czynnikiem
nej w stosunku do alergenów zawartych i rozwoju anergii. U zwierząt z alergią uczulającym jest albumina bydlęca i bydlę-
w pokarmie. pokarmową mamy do czynienia z uszko- ce IgG (60%), soja, drób, mleko, kukurydza,
dzeniem tych wszystkich naturalnych zboże i jaja, ryby, stosunkowo często stwier-
ETIOLOGIA I PATOGENEZA mechanizmów obronnych, co prowadzi dzane są również reakcje na ryż, sporadycz-
Za rozwój alergii pokarmowej jest od- do rozwoju choroby. nie również na ziemniaki (8, 11, 15).
powiedzialny głównie typ I nadwrażli- Innymi powodami, które mogą przy- W przypadku kotów głównymi alerge-
wości (faza natychmiastowa i póz
na). czynić się do rozwoju choroby u zwierząt, nami są ryby (42%), wołowina, jaja, drób,
Podejrzewa się również udział nadwraż- mogą być obecność pasożytów jelitowych wieprzowina, mleko krowie, mięso kró-
liwości typu III i IV w patogenezie tej lub też infekcje wirusowe jelit (15). W ta- lików i konina (12). Oprócz alergenów
choroby (7, 15). kich sytuacjach na skutek uszkodzenia białkowych za uczulenia odpowiedzialne
W przypadku nietolerancji pokarmo- przewodu pokarmowego dochodzi do są takie alergeny niebiałkowe, jak grzyby,
wej brak jest natomiast mechanizmu im- przechodzenia antygenów przez nor- konserwanty, barwniki i zagęszczacze.
munologicznego, a objawy chorobowe malne mechanizmy obronne jelit i do Często u poszczególnych osobników do-
mogą wynikać np. z toksycznego wpły- rozwoju odpowiedzi immunologicznej. chodzi do rozwoju nadwrażliwości w sto-
wu składników zawartych w pokarmie Osobniki zarobaczone są również zdolne sunku do więcej niż dwóch składników
(toksyn bakteryjnych lub histaminy) lub do wytwarzania większej ilości przeciw- pokarmu.
związane są z zaburzeniami metabolicz- ciał IgE, co dodatkowo może wpływać na
nymi lub czynnikami wrodzonymi (15). rozwój choroby. Stwierdzono, że u kotów OBJAWY KLINICZNE
U zwierząt zdrowych nie dochodzi zarobaczonych Toxocara cati dochodzi do U kotów i psów nie stwierdzono predys-
do rozwoju nadwrażliwości w związku wytwarzania specyficznych przeciwciał pozycji wiekowej ani płciowej (15, 17), cho-
z szeregiem mechanizmów fizjologicz- klasy IgE w stosunku do alergenów po- ciaż zwykle alergia pokarmowa występuje
nych. W przypadku gdy błona śluzowa dawanych drogą pokarmową (2). u młodych zwierząt, a najwięcej przypad-
jelit nie jest uszkodzona, nie dochodzi Zdaniem różnych autorów od 4 do 30% ków obserwowanych jest u psów poniżej
do przechodzenia przez nią większości psów z atopowym zapaleniem skóry cier- 1 roku i kotów między 4. a 5. rokiem ży-
dużych cząsteczek. Antygeny obecne na pi również na alergię pokarmową (14, 4). cia (13, 15). U kotów predysponowane do
62 LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005
WETERYNARIA
DERMATOLOGIA
W PRAKTYCE
rozwoju choroby mogą być koty syjamskie sezonowy. Najbardziej wyrażony jest on oraz wszystkie czynniki powodujące
lub ich mieszańce. Natomiast jeśli chodzi na głowie, małżowinach usznych, kar- zapalenie zewnętrznego przewodu słu-
o psy, to najczęściej chorują cocker spa- ku, a niekiedy może przyjmować postać chowego (u kotów głównie otodektozę).
niele, springer spaniele, labrador retriwe- uogólnioną. Podobnie jak u psów świąd W przypadku kotów dodatkowo należy
ry, owczarki colie, sznaucery miniaturowe, ten jest często oporny na podawanie gli- uwzględnić czynniki powodujące pro-
shar pei`e, boksery, pudle, jamniki, owczar- kokortykosteroidów (pozytywne efekty sówkowe zapalenie skóry i zespół kwa-
ki niemieckie i golden retriwery. po podaniu glikokortykosteroidów ob- sochłonny oraz często występujące u tego
Dominującym objawem chorobowym serwuje się u około 50% kotów). U części gatunku dermatozy psychogenne.
u psów jest niesezonowy świąd. Wy- zwierząt może być obserwowany obrzęk Postawienie pewnego rozpoznania
stępują pewne miejsca predylekcyjne, naczynioruchowy, pokrzywka, zapalenie alergii pokarmowej możliwe jest tylko
w których świąd jest najbardziej wyra- spojówek. Oprócz wymienionych stwier- na podstawie diety eliminacyjnej i wy-
żony. Takimi miejscami są głowa, uszy, dza się również objawy ze strony układu konanej następnie próby prowokacyj-
pachy, pachwiny oraz dystalne odcinki trawiennego (wymioty, biegunka, tkli- nej z pokarmem, który podejrzewany
kończyn (15). W niektórych przypadkach jest o wywoływanie objawów. Dieta taka
świąd u zwierząt może mieć charakter powinna być stosowana przez okres 4-6
sezonowy i zwiÄ…zane jest to z okreso- tygodni, niekiedy konieczne jest jej prze-
wym dodawaniem pewnych produktów dłużenie do nawet 10-13 tygodni. Zwie-
do karmy lub karmieniem pokarmem rzę należy stopniowo przyzwyczajać do
dostępnym sezonowo. W przypadku tej nowego pokarmu. Nową dietę powinno
choroby świąd jest zwykle oporny na po- się wprowadzać stopniowo przez okres
dawanie glikokortykosteroidów. 3-5 dni w celu uniknięcia powikłań ze
Alergię pokarmową należy podejrze- strony układu trawiennego. (5)
wać przede wszystkim u psów, u których Dietę eliminacyjną należy dobrać in-
wystąpił świąd w wieku poniżej szóstego dywidualnie do każdego pacjenta. Przed
miesiąca życia. Na skórze chorych zwie- jej skomponowaniem bardzo ważne jest
rząt pojawiają się grudki, krosty, rumień, przeprowadzenie skrupulatnego wywia-
niekiedy może dochodzić do powsta- du dotyczącego wcześniejszego żywienia
nia pokrzywki. W póz
niejszym okresie i podawanych składników pokarmowych.
Ryc. 1. DominujÄ…cym objawem alergii pokarmowej jest bardzo silny
choroby jako skutek znacznego świądu Może być ona przygotowywana samo-
świąd. Widoczne są przerzedzenia włosa, wyłysienia, rumień, nadżerki
i strupy na głowie i szyi kota
dominują zmiany pourazowe i wykwity dzielnie w domu przez właściciela i po-
wtórne, takie jak przeczosy, wyłysienia winna być oparta na pokarmach, które
czy owrzodzenia. W przypadku dłużej do tej pory nie były podawane zwierzę-
trwającej choroby może być również ob- ciu. Można też zastosować odpowiednio
serwowane przebarwienie skóry. Należy dobraną dietę komercyjną.
pamiętać, że często jedynym objawem, Zdaniem niektórych autorów die-
zwłaszcza w początkowym okresie roz- ta przygotowana przez właściciela jest
woju choroby, może być nawracające skuteczniejsza w porównaniu do diet ko-
obustronne zapalenie ucha zewnętrz- mercyjnych (5, 15), tym niemniej w nie-
nego. Tak jest u około 20% psów cier- których sytuacjach, gdy właściciel nie jest
piących na tę chorobę (10). Jeżeli więc wstanie przygotowywać pokarmu, moż-
mamy do czynienia z psem chorującym na zastosować dietę komercyjną.
na nawrotowe zapalenia ucha, ta jednost- Pozytywne wyniki uzyskano u psów
ka chorobowa musi być brana pod uwagę i kotów, u których stosowana była dieta
w rozpoznaniu różnicowym. na bazie hydrolizowanego białka (16).
Często objawy wikłane są przez wtór- Jeśli zdecydujemy się na zastosowanie
Ryc. 2. U kotów alergia pokarmowa może być przyczyną zespołu eozy-
ne infekcje bakteryjne, co prowadzi do diety komercyjnej, należy wybrać dietę
nofilowego. Widoczny jest lokalizujÄ…cy siÄ™ na doogonowej powierzchni
ropnych zapaleń skóry (zwłaszcza zapa- kończyny miednicznej ziarniniak liniowy
zawierającą w swoim składzie właśnie
lenia mieszków włosowych) oraz przez takie białko, które w związku z niską
łojotok. U części psów (około 10 do 15%) wość powłok brzusznych, limfocytar- masą cząsteczkową nie jest w stanie wy-
może dochodzić do występowania obja- no-plazmocytarne zapalenie okrężnicy), woływać reakcji alergicznej. Niestety,
wów innych niż dermatologiczne. Naj- oddechowego i nerwowego oraz zabu- wadą tego typu diet jest ich stosunkowo
częściej są one związane z przewodem rzenia zachowania. wysoka cena. Pozostałe diety (oparte na
pokarmowym i obejmujÄ… wymioty, bie- nietypowych z
ródłach białka) mogą być
gunki i zapalenie okrężnicy. U psów jak ROZPOZNANIE ewentualnie wykorzystane w dalszej czę-
do tej pory nie stwierdzono objawów Postawienie rozpoznania alergii pokar- ści leczenia, po postawieniu rozpoznania
związanych z układem oddechowym. mowej nie jest proste, co jest związane i ustaleniu czynnika uczulającego. Po uzy-
U uczulonych kotów najbardziej cha- z tym, że jej objawy mogą przypominać skaniu poprawy stanu klinicznego poda-
rakterystyczne są objawy dermatologicz- inne choroby. Należy mieć zawsze na jemy kolejno i pojedynczo te składniki
ne, takie jak świąd o różnym nasileniu, uwadze współwystępowanie kilku cho- pokarmowe, które zwierzę jadło wcze-
prosówkowe zapalenie skóry, zapalenie rób u jednego zwierzęcia. W rozpoznaniu śniej. Objawy kliniczne związane z aler-
twarzowej części pyska, złuszczające za- różnicowym należy uwzględnić atopo- gią pokarmową pojawiają się u zwierząt
palenia skóry, wyłysienia, pokrzywka, we zapalenie skóry, alergiczne pchle za- uczulonych na dany składnik pokarmowy
zespół eozynofilowy i zapalenie ucha palenie skóry, świerzb, zapalenie skóry najczęściej po okresie od 2 do 48 godzin
zewnętrznego (12, 15, 17, 18). Świąd wywoływanie przez Malassezia spp., bak- po jego ponownym wprowadzeniu do
występujący u zwierząt z reguły jest nie- teryjne zapalenie mieszków włosowych diety. Należy jednak obserwować zwierzę
64 LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005
WETERYNARIA
DERMATOLOGIA
W PRAKTYCE
przez okres około 2 tygodni, ponieważ za a, jak wiemy, w patogenezie choroby pew- 3. Guaguere A., Prelaud P.: A practical guide to
feline dermatology. Merial 1999.
pewne formy alergii pokarmowej mogą ną rolę odgrywają również inne mechani-
4. Hiller A., Grifin C.E.: The ACVD task force on
być odpowiedzialne reakcje typu opóz
- zmy immunologiczne, które nie mogą być
canine atopic dermatitis (X): is there a relation-
nionego. Dopiero po tym czasie, jeśli nie wykryte za pomocą tych metod. Pewnym
ship between canine atopic dermatitis and cuta-
wystÄ…piÄ… objawy zwiÄ…zane z uczuleniem, wskaz
nikiem umożliwiającym podejrze-
neous adverse food reactions?  Vet. Immmunol.
należy dodać do karmy następny podej- wane alergii pokarmowej jest eozynofilia,
Immunopathol. , 2001, 81, 227-231.
rzany składnik (5). która jednak nie zawsze jest obecna. Na-
5. Jackson H.A.: Diagnostic Techniques in Derma-
leży pamiętać, że występuje ona również
tology: The Investigation and Diagnosis of Ad-
przy innych chorobach alergicznych oraz
verse Food Reactions in Dogs and Cats.  Clinic.
pasożytniczych. Jeśli wykonamy u chore-
Techniques in Small Animal Pract. , 2001,
go zwierzęcia badanie histopatologiczne
16, 233-235.
wycinka skóry, to można tam stwierdzić
6. Jackson H.A. i wsp.: Evaluation of the clini-
powierzchowne, okołonaczyniowe zapale- cal and allergen specific serumimmunoglobulin
E responses to oral challenge with cornstarch,
nie skóry oraz naciek komórkowy złożony
corn, soy and a soy hydrolysate diet in dogs with
z komórek jednojądrzastych i neutrofi-
spontaneous food allergy.  Vet. Dermatol. ,
lów; niekiedy mogą być widoczne również
2003,14, 181-187.
eozynofile. W przypadku kotów w prepa-
7. Leistra M., Willemse T.: Double-blind evalu-
racie mogą być obecne również komórki
ation of two commercial hypoallergenic diets in
tuczne. Generalnie badanie histopatolo-
cats with adverse food reactions.  J. of Feline
giczne nie jest metodą, która umożliwia po-
Med. Surg. , 2002, 4, 185-188.
stawienie pewnego rozpoznania, zwłaszcza
8. Martín Á. i wsp.: Identification of allergens
w sytuacjach, gdy u zwierzęcia na skutek
responsible for canine cutaneous adverse food
świądu dochodzi do zmian pourazowych
reactions to lamb, beef and cow s milk.  Vet.
Ryc. 3. W wielu przypadkach u psów typowym objawem alergii pokar-
i różnego typu wtórnych infekcji, które
mowej jest rumieniowo-woszczynowe zapalenie ucha zewnętrznego Dermatol. , 2004, 15, 349-356.
dodatkowo zmieniajÄ… obraz histopatolo- 9. Mueller, Tsohalis: Evaluation of serum aller-
giczny, tym niemniej może być pomocne gen-specific IgE for the diagnosis of food adverse
reactions in the dog.  Vet. Dermatol. , 1998, 9,
w wykluczeniu innych chorób branych
167-171.
pod uwagę w diagnostyce różnicowej.
10. Murphy K.M.: A Review of Techniques for the
Investigation of Otitis Externa and Otitis Me-
LECZENIE
dia.  Clinical Techniques in Small Animal
Postępowanie terapeutyczne u zwierząt
Practice , 2001, 16, 236-24.
chorych polega na unikaniu kontaktu
11. Ohmori K. i wsp.: Bovine Serum Albumin is
z alergenem. Po ustaleniu czynnika uczu-
One of Common Allergens in Dogs With Spon-
lającego można albo powrócić do diety
taneous Beef Allergy.  J. Allergy. Clin. Immu-
 domowej nie zawierającej składnika
nol. Abstracts , 115, S243.
pokarmu, który okazał się być czynni-
12. Reedy L.M. i wsp.: Allergic Skin Diseases of
kiem uczulającym, albo też zdecydować
Dogs and Cats. 2nd ed., London, W.B. Saun-
siÄ™ na dietÄ™ komercyjnÄ… opartÄ… na z
ródle
ders, 1997, 173-188.
białka nie będącym u danego zwierzęcia 13. Rosser E.J.: Food allergy in dogs and cats: a re-
czynnikiem uczulającym. U części zwie- view.  Vet. Aller. Clinic. Immunol. , 1998, 6,
Ryc. 4. Typową lokalizacją objawów towarzyszących alergii pokarmowej
21-35.
rzÄ…t dochodzi do ponownego pojawienia
są dystalne odcinki kończyn. Widoczny jest rumień w przestrzeniach
międzypalcowych 14. Saridomichelakis M.N. i wsp.: Canine atopic
się objawów klinicznych, co związane
dermatitis in Greece: clinical observations and
jest z uczuleniem się na kolejne skład-
the prevalence of positive intradermal test reac-
Alergiczne testy śródskórne jak do- niki pokarmu. U takich zwierząt należy
tions in 91 spontaneous cases.  Vet. Immunol.
tychczas nie znajdują zastosowania w dia- ponownie przeprowadzić całe postę-
Immunopathol. , 1999, 69, 61-73.
gnostyce alergii pokarmowej. Również powanie diagnostyczne (dietę elimina-
15. Scott D.W., Miller W.H., Griffin C.E.: Small
oznaczanie poziomu specyficznych prze- cyjną i próbę prowokacyjną) i usunąć
Animal Dermatology. W.B. Saunders Com-
ciwciał IgE nie jest metodą umożliwiającą z pokarmu dany składnik. W niektórych
pany, 2001 s. 615-627.
postawienie rozpoznania (3, 5, 6, 9). Wiele przypadkach poprawę (z reguły bardzo
16. Szczepanik M., Pomorska D.: Ocena skutecz-
psów zdrowych nie wykazujących jakich- nieznaczną) można stwierdzić po zasto-
ności diety Royal Canin Hypoallergenic w lecze-
kolwiek objawów alergii pokarmowej lub sowaniu u zwierząt leków przeciwhista- niu alergii pokarmowej u psów i kotów.  Mag.
też cierpiących na inne choroby wykazuje minowych (Chlopheniramina 4-8 mg na Wet. , 2004, 13, 34-36.
pozytywne dodatnie reakcje serologiczne zwierzÄ™ doustnie, w 2 dawkach) i gliko- 17. White S.D., Sequoia D.: Food hypersensitivity
in cats: 14 cases (1982-1987).  J. of Am. Vet.
z alergenami pokarmowymi (15). Niektó- kortykosteroidów (prednison 1-2 mg/kg
Med. Assoc. , 1989, 194, 692-695.
re psy z atopią mogą reagować dodatnio raz dziennie doustnie), (3).
18. Wills J., Harvey R.: Diagnosis and manage-
na podawane śródskórnie alergeny po-
ment of food allergy and intolerance in dogs and
karmowe, tym nie mniej reakcja ta nie
Piśmiennictwo
cats.  Aust. Vet. J. , 1994, 71, 322-325.
wykazuje korelacji z objawami kliniczny-
1. Foster A.P. i wsp.: Serum IgE and IgG responses
mi (5). Metodą, którą można zastosować
to food antigens in normal and atopic dogs, and
w pewnych sytuacjach, jest test degranu- dr n. wet. Marcin Szczepanik
dogs with gastrointestinal disease.  Vet. Immu-
lacji bazofilów, jednak test ten jest bardzo Zakład Diagnostyki Klinicznej
nol. Immunopathol. , 2003, 92, 113-124.
pracochłonny, co utrudnia jego praktycz- i Dermatologii Weterynaryjnej Wydziału
2. Gilbert S., Halliwell R.E.W.: The effects of en-
ne wykorzystanie. Niestety, wszystkie te- doparasitism on the immune response to orally
Medycyny Weterynaryjnej AR w Lublinie
sty serologiczne są w stanie wykryć tylko administered antigen in cats.  Vet. Immunol. 20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
Immunopathol. , 2005, 106, 113-120.
nadwrażliwość typu natychmiastowego, e-mail: [e-mail]
66 LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005