1
GLOSARIUSZ TERMINÓW UNII EUROPEJSKIEJ
Redakcja: Aleksandra Misztal-Kania
Warszawa 2004
Wybór definicji i terminów z następujących publikacji:
„Słownik Rozwoju Regionalnego”
Marek Kozak, Andrzej Pyszkowski, Robert Szewczyk, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego,
Warszawa 2001 r.
Polityka Regionalna
Glosariusz angielski-francuski-niemiecki-polski
Opracowanie wersji polskiej Jolanta Falkenberg, Anna Gałkiewicz; Konsultacja językowa dr
Maciej Górka, Maria Łabędzka, Maria Rzewuska; Konsultacja terminologiczna i naukowa: dr
Marek Kozak, prof. dr hab. Irena Pietrzyk, prof. dr hab. Jacek Szlachta, Urząd Komitetu
Integracji Europejskiej, Warszawa 2001 r.
„Podręczny Słowniczek Terminów Unii Europejskiej”
Iwona B. Zakrzewska, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa, grudzień 2000 r.
„Angielsko-polski słownik terminologiczny programów rozwoju regionalnego”
Praca zbiorowa. Redakcja Joanna Żebrowska-Cielek. Zespół autorski: Urszula Golec, Marek
Kozak, Tomasz Kierzkowski, Hanna Kosarczyn, Robert Krasnodębski, Cezary Gołębiowski,
Joanna Podgórska, Andrzej Pyszkowski, Robert Szewczyk, Dariusz Szymańczak, Joanna
Żebrowska-Cielek. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, copyright Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości 2002 r.
„Angielsko-Polski Słownik Terminologiczny dla Beneficjentów Programu Phare – Spójność
Gospodarcza i Społeczna”
Praca zbiorowa zespołu autorskiego w składzie: Urszula Golec, Marek Kozak, Tomasz
Kierzkowski, Hanna Kosarczyn, Robert Krasnodębski, Cezary Gołębiowski, Joanna Podgórska,
2
Dariusz Szymańczak, Joanna Żebrowska pod redakcją Joanny Żebrowskiej, Polska Agencja
Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001 r.
A
Absorpcyjna zdolność (absorption capacity)
W ujęciu regionalnym: zdolność danego regionu do efektywnego wykorzystania
napływających z zewnątrz zasobów, w tym środków finansowych (głównie chodzi o środki
pomocowe i kredyty). Zdolność absorpcyjna generalnie zależy od poziomu rozwoju
społeczno-gospodarczego i instytucjonalnego regionu oraz od warunków, na jakich
udostępniane są środki z zewnątrz.
Accession-Driven Assistance/Programme
Model pomocy przedakcesyjnej podporządkowany przygotowaniom kraju stowarzyszonego
do spełnienia wymogów członkostwa Unii Europejskiej. Zob. Demand-Driven Assistance vs.
Donor Driven Assistance
Acquis Communautaire
Zob. Dorobek Prawny Wspólnot.
Addendum
Dokument modyfikujący warunki ogólne umowy (kontraktu).
Agencja płatnicza (Paying Agency)
Instytucja wskazana przez rząd i podlegająca specjalnej procedurze akredytacji (w
uzgodnieniu z Komisją Europejską), odpowiedzialna za płatności w ramach Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Agencja Płatnicza spełnia trzy główne funkcje:
autoryzuje, realizuje i księguje płatności. Niekiedy Agencja Płatnicza wykonuje też funkcje
wdrożeniowe: weryfikuje projekty, organizuje przetargi, dokonuje kontroli technicznej itp.
Na przykład w Polsce jako agencję płatniczą dla programu SAPARD rząd wskazał Agencję
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
3
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ARiMR
Instytucja rządowa powołana w 1994 roku, która wspiera przedsięwzięcia przyspieszające
proces przemian strukturalnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Agencja jest m.in.
odpowiedzialna za stronę wdrożeniową, jak również finansową, księgową i kontrolną
płatności w ramach programu SAPARD.
Agencja Rozwoju Lokalnego ARL (Local Development Agency LDA)
Instytucja, której podstawowa charakterystyka zbieżna jest z opisem Agencji Rozwoju
Regionalnego. Najważniejsza różnica to węższy obszar działania, ograniczony (na ogół
statutowo) do gminy, powiatu bądź grupy gmin. W Polsce istnieje około 20 ARL.
Agencja Rozwoju Regionalnego ARR (Regional Development Agency RDA)
Instytucja, której misją jest wspomaganie i promocja szeroko pojmowanego rozwoju danego
obszaru lub regionu. Dobrze zarządzana agencja łączy najlepsze cechy sektora publicznego
(planowość, przewidywalność, ostrożność) i sektora biznesu (elastyczność, efektywność,
podejmowanie ryzyka, szybkość działania). Agencje są także naturalnym i akceptowanym
pośrednikiem między władzą publiczną a biznesem. Kluczowe cele to wsparcie rozwoju
ekonomicznego regionu oraz pozyskiwanie inwestorów z zewnątrz. Stosuje zróżnicowane
instrumenty (zob. instrumenty rozwoju regionalnego). Główni akcjonariusze to administracja
publiczna (rządowa i samorządowa), instytucje okołobiznesowe, rzadziej przedsiębiorstwa.
Przeważa kapitał regionalny. Zasadnicze formy prawne w Polsce to spółka z o.o. lub akcyjna
oraz fundacja. W Polsce działa prawie 70 Agencji Rozwoju Regionalnego, w tym około 20
Agencji Rozwoju Lokalnego.
Agencja Wdrażająca (Implementing Agency)
Zob. Jednostka Wdrażająca
Agenda 21
Zbiór zaleceń i wytycznych działań na rzecz ekorozwoju, przyjęty podczas tzw. Szczytu Ziemi,
konferencji ONZ w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 roku.
4
Agenda 2000 (Agenda 2000 For a Stronger and Wider Union)
Unia Europejska Silniejsza i Rozszerzona, znana także pod nazwą Pakiet Santer'a. W styczniu
1995 r. ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Santer wyznaczył Komisji
podstawowe kierunki pracy na najbliższe lata. Po pierwsze, wzmocnienie Unii Europejskiej
poprzez reformę instytucjonalną, wzrost zatrudnienia i konkurencyjności, zmodyfikowanie
poszczególnych programów sektorowych itp. Po drugie, dokładne sprecyzowanie zasad
członkostwa dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej i jednoczesne spowodowanie
przyjęcia niektórych krajów do Unii Europejskiej w latach 2001-2003. Uznano, że kraje
ubiegające się o członkostwo w Unii będą musiały spełnić tzw. Kryteria kopenhaskie, przyjęte
w czerwcu 1993 roku na posiedzeniu Rady Unii Europejskiej w Hadze, m.in. przyjęcie Acquis
Communautaire, wykazanie zdolności do przyjęcia całości zobowiązań wynikających z
członkostwa w Unii, przestrzeganie praw człowieka, rozwój demokracji itd.
Akcesja (accession)
Wstąpienie nowych państw do Unii Europejskiej
Akredytacja (accreditation)
1) Powierzenie danej instytucji wyznaczonych zadań, po wcześniejszym spełnieniu przez
nią określonych kryteriów, np. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa została
akredytowana przez Komisję Europejską jako Agencja Płatnicza programu SAPARD.
2) W programach Phare przeznaczonych dla MŚP (Małych i Średnich Przedsiębiorstw)
udzielanie uprawnień wykonawcom usług doradczych i informacyjnych do pełnienia
zadań, związanych z doradztwem dla małych i średnich przedsiębiorstw.
Akty prawne Wspólnot Europejskich (EU Legislation)
Pod pojęciem „aktu prawnego Wspólnot Europejskich” należy rozumieć sformalizowany akt
woli organu wspólnotowego. Organa te tworzą następujące akty prawne: rozporządzenia
(bezpośrednio obowiązujące w państwach członkowskich); dyrektywy (zobowiązujące
państwa członkowskie do osiągania określonych celów); decyzje (odnoszące się do kwestii
indywidualnych); zalecenia i opinie (nie mające mocy wiążącej).
Amerykańska Agencja Rozwoju Międzynarodowego (American Agency for International
Development USAID)
5
Amerykańska Agencja Rozwoju Międzynarodowego, której zadaniem jest przekazywanie
pomocy rządu USA dla innych państw.
Analiza celów (analysis of objectives)
Zob. Cykl Zarządzania Projektem
Analiza ekonomiczna (economic analysis)
Zob. Analiza Kosztów i Korzyści CBA.
Analiza finansowa (financial analysis)
Zob. Analiza Kosztów i Korzyści CBA.
Analiza interesariuszy (stakeholder analysis)
Polega na identyfikacji wszystkich uczestników projektu/programu oraz ich interesów,
problemów i możliwości. Wyniki tej analizy stanowią integralną część planowanego projektu.
Analiza Kosztów i Korzyści (Cost-Benefit Analysis, CBA)
Procedura oceny celowości realizacji projektu poprzez porównywanie korzyści i kosztów,
składająca się z dwóch etapów, tj. analizy finansowej i analizy ekonomicznej. Rezultaty są
najczęściej wyrażane za pomocą wewnętrznej stopy zwrotu i wartości zaktualizowanej netto.
Koszty i korzyści (costs and benefits): mogą być zarówno pieniężne, jak i niepieniężne (np.
koszty i korzyści społeczne, brane pod uwagę w analizie ekonomicznej wartości
zaktualizowanej netto ENPV oraz ekonomicznej stopy zwrotu ERR. Do pieniężnych zalicza się
m.in. zakup, sprzedaż usług i towarów, a do niepieniężnych jako koszt np. pogorszenie stanu
środowiska, a jako korzyść np. skrócenie czasu przejazdu, zmniejszenie wypadkowości.
Analiza finansowa (financial analysis): pierwszy etap analizy kosztów i korzyści, który bada
płynność finansową przedsięwzięcia oraz opłacalność z punktu widzenia bezpośredniego
beneficjenta. W badaniu płynności bierze się pod uwagę wszystkie przepływy pieniężne w
całym cyklu życia projektu. Opłacalność przedsięwzięcia bada się poprzez porównywanie
korzyści i kosztów, uwzględniając ryzyko, wyrażonych w wartościach pieniężnych
6
przeliczonych wg cen rynkowych (najczęściej stałych). Rezultaty są najczęściej wyrażane za
pomocą wewnętrznej stopy zwrotu IRR i wartości zaktualizowanej netto NPV.
Analiza ekonomiczna (economic analysis): drugi etap analizy kosztów i korzyści (zob. Analiza
Kosztów i Korzyści CBA), który bada opłacalność przedsięwzięcia z punktu widzenia
społeczeństwa. Etap ten polega na porównywaniu korzyści i kosztów, uwzględniając ryzyko,
wyrażonych w wartościach pieniężnych przeliczonych wg cen rozrachunkowych (najczęściej
stałych). Rezultaty są najczęściej wyrażane za pomocą wewnętrznej stopy zwrotu IRR i
wartości zaktualizowanej netto NPV.
Analiza problemowa (problem analysis)
Zob. Drzewko problemów.
Analiza równości płci (gender analysis)
Identyfikacja i monitorowanie dynamiki zmian w zakresie sytuacji płci, ze szczególnym
uwzględnieniem różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami odnośnie funkcji produkcyjnych,
reprodukcyjnych i decyzyjnych, dostępu do zasobów, specyfiki potrzeb, zainteresowań i
problemów oraz barier pełnego współuczestniczenia w realizowanych przedsięwzięciach.
Analiza strategii (analysis of strategies)
W Cyklu Zarządzania Projektem oznacza krytyczną ocenę alternatywnych sposobów
osiągnięcia zamierzonych celów oraz wybór jednego lub kilku z nich dla celów planowanego
projektu. Polega m.in. na identyfikacji celów niepożądanych oraz grupowania celów
pożądanych.
Analiza SWOT (SWOT analysis)
Analiza silnych stron (strengths), słabych stron (weaknesses), szans (opportunities) i
zagrożeń (threats). Metoda stosowana między innymi przy opracowywaniu Strategii Rozwoju
Regionu, pozwalająca przeanalizować atuty i słabości regionu wobec szans i zagrożeń,
stwarzanych przez otoczenie. Metoda SWOT obejmuje analizę wewnętrzną (silne i słabe
strony) oraz zewnętrzną (szanse i zagrożenia) stanu społeczno-gospodarczego regionu.
7
Analiza wewnętrzna polega na ocenie mocnych i słabych stron, czyli obecnego potencjału
regionu. Analiza zewnętrzna pozwala poznać możliwości i zagrożenia dalszego rozwoju
regionu, związane z procesami zachodzącymi w otoczeniu. Analiza SWOT musi uwzględnić
czynniki lokalne, regionalne, krajowe i globalne oraz określić, na ile i w jaki sposób są one
znaczące dla regionu.
Analiza wrażliwości (sensitivity analysis)
Narzędzie wykorzystywane do badania wpływu ryzyka na wynik projektu w analizie kosztów i
korzyści CBA. Analiza wrażliwości polega na zbadaniu wpływu zmian w istotnych czynnikach
analizy finansowej lub ekonomicznej na jej ostateczny wynik. Odpowiada m.in. na pytanie,
jaka będzie wartość wewnętrznej stopy zwrotu IRR czy wartości zaktualizowanej netto NPV,
jeżeli np. koszty, korzyści lub cykl życia projektu zmienią się o daną wartość.
Anioły biznesu (business angels)
Prywatni inwestorzy, którzy dysponując odpowiednim doświadczeniem oraz kapitałem
wspierają wybrane małe i średnie przedsiębiorstwa, głównie w początkowej fazie ich
działalności. Przekazują im zarówno swoją wiedzę, doświadczenie i technologie, jak i środki
finansowe. W zamian mogą otrzymywać część zysków przedsiębiorstwa. Niektórzy
inwestorzy działają jednak na zasadach non-profit. Europejska Sieć Aniołów Biznesu
(European Business Angels Network EBAN) pośredniczy w nawiązywaniu kontaktów
pomiędzy MŚP oraz inwestorami. Szacuje się, że obecnie w Business Angels działa ok. 125
tysięcy aktywnych inwestorów. Krajowe i regionalne sieci Business Angels, działające w
partnerstwie z bankami i innymi instytucjami są zazwyczaj współfinansowane przez rząd.
ARiMR
Zob. Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa
Asesor (Assessor Expert)
Ekspert posiadający dogłębną wiedzę o zagadnieniach objętych programem dotacji
(grantów), który jest zaangażowany przez instytucję kontraktującą w celu wykonania
8
szczegółowej pisemnej oceny wniosku o przyznanie grantu przy użyciu opublikowanych
siatek oceny. Asesor nie może być członkiem Komitetu Oceniającego.
Audyt (audit)
Ogół działań, poprzez które uzyskuje się niezależną ocenę funkcjonowania tej instytucji,
legalności, gospodarności, celowości, rzetelności; audyt jest zazwyczaj wykonywany przez
odrębną komórkę, podporządkowaną bezpośrednio kierownikowi instytucji lub przez firmę
zewnętrzną. Audyt jest zazwyczaj wykonywany przez odrębną komórkę, podporządkowaną
bezpośrednio kierownikowi instytucji lub przez firmę zewnętrzną.
Ścieżka audytu (audit trial): sposób prowadzenia audytu w danym programie, określający
podział obowiązków i odpowiedzialności pomiędzy instytucją wyznaczoną do zarządzania
programem, administracją krajową, regionalną, instytucjami kontrolnymi i menedżerami
projektów. Ścieżka audytu powinna uwzględniać przepływ środków finansowych, informacji,
dokumentacji i zasad kontroli na poziomie menedżera projektu/zarządzającego. Ścieżka
audytu jest przygotowana dla każdego systemu zarządzania i kontroli. Pozwala na
weryfikację całościowych kosztów realizacji programu, przedłożonych Komisji Europejskiej
do akceptacji z poszczególnymi wydatkami, potwierdzonymi dokumentami (fakturami) oraz
na weryfikację alokacji i wszystkich transferów funduszy wspólnotowych i krajowych.
Avis
Zob. Opinia.
B
Badanie „na próbie” (sample check)
Metoda kontroli programu polegająca na sprawdzeniu prawidłowości wdrażania wybranej
grupy projektów.
BC-NET (Business Cooperation Network
Zob. Sieć Współpracy między Przedsiębiorstwami
Benchmark
9
Miara, miernik oceny, poziom odniesienia. Kryteria, które mogą być wykorzystane jako
standard, miara oceny realizacji poszczególnych zadań/przedsięwzięć, np. miernikiem dla
oceny wpływu na środowisko dużych projektów infrastrukturalnych jest zgodność z
wymogami UE. We wnioskach aplikacyjnych do Phare ESC 2001 jako „benchmarks”
rozumiano wydarzenia oznaczające zakończenie etapu działań, ramy czasowe, terminarz
działań. Zob. Milestones of Project.
Benchmarking
„Porównanie z najlepszymi” – upowszechniająca się zasada i technika stymulowania rozwoju
regionalnego/lokalnego poprzez uczenie się od tych osób lub instytucji, które osiągają
najlepsze efekty (sukcesy) w rozwiązywaniu konkretnych problemów (np. tworzenie nowych
miejsc pracy, promocja regionu, przyciąganie inwestorów, zdobywanie środków
pomocowych).
Beneficjent (beneficiary)
Beneficjent, odbiorca pomocy.
Beneficjent bezpośredni (direct beneficiary): z punktu widzenia analizy kosztów i korzyści
(Cost and Benefit Analysis CBA) jest to osoba, podmioty prawne lub grupa społeczna,
bezpośrednio korzystająca z projektu inwestycyjnego i będąca jego właścicielem. W Cyklu
Zarządzania Projektem jest to grupa beneficjentów, która otrzymuje wsparcie ze środków UE
w ramach danego projektu, jak np. jednostki wdrażające, ministerstwa.
Beneficjent końcowy (final beneficiary): w rozumieniu Rozporządzenia Rady Unii
Europejskiej z 21 czerwca 1999 roku, wprowadzającego ogólne przepisy dotyczące Funduszy
Strukturalnych (1260/99/WE) są to instytucje oraz firmy publiczne i prywatne,
odpowiedzialne za wykonanie Operacji. W przypadku programów pomocy stosownie do art.
87 traktatu ustanawiającego Unię Europejską i w przypadku pomocy przyznanej przez
instytucje wyznaczone przez państwa członkowskie, beneficjentami końcowymi są instytucje,
które przyznają pomoc. Na przykład beneficjentem końcowym w tym rozumieniu jest
fundusz poręczeń, nie zaś podmiot korzystający z poręczenia. W Funduszach Strukturalnych
jest to instytucja, odpowiedzialna za zlecanie operacji, tj. instytucja wyznaczona przez
państwo członkowskie, której zadaniem jest przyznawanie pomocy. W Cyklu Zarządzania
10
Projektem są to grupy społeczne, sektory gospodarcze nie będące grupą docelową, a
czerpiące korzyści w wyniku realizacji projektu o dłuższym horyzoncie czasowym, jak np.
dzieci w wyniku realizacji projektu w sektorze ochrony zdrowia i edukacji.
Beneficjent pośredni (indirect beneficiary): z punktu widzenia analizy kosztów i korzyści
(Cost and Benefit Analysis CBA) jest to osoba, podmioty prawne lub grupa społeczna,
korzystająca pośrednio z projektu inwestycyjnego i nie będąca jego właścicielem. W Cyklu
Zarządzania Projektem może to być np. grupa beneficjentów wspierana w ramach projektu
w ramach projektu w celu poprawy jakości usług prowadzonych dla grupy docelowej.
przykładem może być kadra szkolona w celu poprawy jakości usług doradczych dla rolników.
Bezrobocie (unemployment)
Sytuacja, w której pewna część zdolnych do pracy i poszukujących jej pracobiorców nie
znajduje zatrudnienia mimo stałego poszukiwania pracy.
Bezrobocie frykcyjne/przejściowe (frictional unemployment): wynikające z indywidualnych
decyzji o zmianie pracy, zawodu, miejsca zamieszkania lub z wchodzenia na rynek pracy.
Bezrobocie strukturalne (structural unemployment): Trwała przewaga podaży pracy nad
popytem, wynikająca z niedopasowania strukturalnego, przeważnie w postaci
nieadekwatnego do popytu przygotowania zawodowego ubiegających się o pracę. W
przeciwieństwie do bezrobocia koniunkturalnego wykazuje niską elastyczność; skuteczne
przeciwdziałanie bezrobociu strukturalnemu wymaga przeważnie kompleksowej
restrukturyzacji dotkniętych nim obszarów.
Stopa bezrobocia (unemployment rate): stosunek liczby osób uznanych za bezrobotnych do
liczby osób wchodzących w skład zasobów pracujących, wyrażony w procentach. Zasoby
pracy składają się ze wszystkich osób w wieku produkcyjnym, które są skłonne i zdolne do
pracy i które są liczone jako zatrudnione lub bezrobotne.
Białe Księgi (White Papers)
Rodzaj dokumentacji opracowywanych i publikowanych przez Komisję Europejską i
przedkładanych do przyjęcia przez Radę Unii Europejskiej (dawniej przedkładano białe księgi
11
Radzie Europejskiej). Po zaakceptowaniu białe księgi stają się obowiązującym w Unii
programem działania w danej sferze i danym obszarze. Np. „Biała Księga w sprawie
przygotowania krajów stowarzyszonych Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z
Rynkiem Wewnętrznym Unii Europejskiej” opracowana przez Komisję Europejską w grudniu
1994 roku, a zatwierdzona na szczycie w Cannes w 1995 roku. Ten ważny dokument miał
ułatwić wymienionym krajom przystosowanie się do wymagań rynku wewnętrznego, choć
nie precyzował kalendarium tego procesu. Można poza tym wymienić przykładowo tzw.
Białą Księgę Cockfielda, zawierającą program legislacji potrzebnych do wprowadzenia Rynku
Wewnętrznego, uważaną za „kamień milowy” tego Rynku.
Bieguny wzrostu (growth centres)
Centra rozwojowe, w których zlokalizowane są nowoczesne gałęzie przemysłu, liczne
instytucje gospodarcze i usługowe. Charakteryzują się dużą dynamiką procesów
innowacyjnych. Są to obszary ekspansywne, mobilizujące i kreujące rozwój regionów
położonych wokół nich. Biegunami wzrostu są z reguły duże ośrodki miejskie.
Blueprints
Zob. Rysunki, Schematy
BOT (Build-Operate-Transfer)
Zob. Buduj-eksploatuj-przekaż.
Buduj-eksploatuj-przekaż (BOT)
Model finansowania przez kapitał prywatny inwestycji, w których tradycyjnie wykorzystuje
się środki sektora publicznego; firma prywatna otrzymuje koncesję na budowę i eksploatację
obiektu (np. elektrowni, autostrady, portu lotniczego) na okres, który przyniesie
wygenerowane z obiektu przychody; stopę zwrotu za poniesione ryzyko i wysiłek oraz
zapewni pokrycie zadłużenia firmy. Następnie, po wygaśnięciu koncesji, firma prywatna
przekazuje rządowi prawa własności do wybudowanego obiektu.
Budżet Unii Europejskiej (EU Budget)
Na budżet Unii Europejskiej składają się dochody, wydatki na bieżącą działalność Unii oraz
koszty własne instytucji. Dochody budżetu UE pochodzą obecnie z: 1) ceł importowych; 2)
12
opłat wyrównawczych za produkty rolne; 3) części VAT (1,4 punktu procentowego); 4)
wkładów krajów członkowskich, zależnie od potrzeb Unii, naliczanych w relacji do PKB. Za
projekt i wdrożenie budżetu bierze odpowiedzialność Komisja Europejska. Tzw. Władzę
budżetową mają Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski. Rada nadzoruje budżet w
zakresie tzw. Wydatków obligatoryjnych, natomiast Parlament w zakresie wydatków
nieobligatoryjnych. Komisja Europejska składa także sprawozdanie z wykonania budżetu
wraz z opinią Trybunału Obrachunkowego przed parlamentem i Radą. Rok budżetowy
rozpoczyna się 1 stycznia a kończy 31 grudnia. Podstawę prawną budżetu Unii stanowią art.
268-280 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej.
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Budżet UE 91 995
93 385
100 255 102 035 103 075 104 995 107 040
Business Cooperation Network BC-NET
Zob. Sieć Współpracy Między Przedsiębiorstwami
C
CAP (Common Agricultural Policy)
Zob. Wspólna Polityka Rolna
CBA (Cost-Benefit Analysis)
Zob. Analiza Kosztów i Korzyści
Cel Zasadniczy Polityki Strukturalnej UE
Zgodnie z Traktatem Rzymskim jest nim wzmacnianie spójności i zmniejszanie różnic
gospodarczych oraz społecznych między najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami Unii.
Podstawowymi zasadami polityki służącej do jego realizacji są: dodatkowość, partnerstwo,
programowanie i koncentracja środków. Unia zapewnia wsparcie dla działań
podejmowanych zgodnie z Celem Zasadniczym Polityki Strukturalnej oraz koordynuje jego
realizację z zamiarem osiągnięcia pełnej integracji wewnątrz organizmu Unii. Instrumentami
finansowania tej polityki są Fundusze Strukturalne oraz Fundusz Kohezji oraz Europejski Bank
13
Inwestycyjny. Większość środków polityki strukturalnej UE przeznacza się na politykę
regionalną.
Cele (objectives)
Określenie w fazie wstępnej przygotowania projektu planowanych efektów, jakie ma
przynieść dane działanie o charakterze publicznym.
Cel generalny, ogólny (general objective): cel określający perspektywę, w której pomoc ma
zostać udzielona, w tym ogólną strategię pomocy, a także niektóre cele szczegółowe.
Cel horyzontalny (horizontal objective): Cel horyzontalny jest wyznaczony dla wszystkich
projektów realizowanych w ramach jednego programu, np. celem odnoszącym się do
wszystkich projektów wdrażanych w ramach części programu Phare ESC jest rozwój zasobów
ludzkich i MŚP. W Funduszach Strukturalnych cel horyzontalny to taki, w odniesieniu do
którego można planować działania na całym terytorium Unii Europejskiej, bez ograniczeń
regionalnych czy krajowych. W latach 2000-2006 jako cel horyzontalny wy7znaczono cel 3
(przeciwdziałanie bezrobociu).
Cel operacyjny (operational objective): Precyzyjnie oszacowany cel w konkretnym obszarze
działań, który służy osiągnięciu celu szczegółowego.
Cel regionalny (regional objective): Cel, który realizowany jest wyłącznie we wskazanych
regionach. Np. dla Phare ESC jest to wsparcie dla rozwoju infrastruktury.
Cel szczegółowy/bezpośredni (immediate/specific objective): Cel, który zostanie osiągnięty
bezpośrednio w wyniku realizacji projektu.
Cel szerszy/strategiczny (wider/overall objective): Cel określony w szerszej perspektywie
sektorowej, regionalnej lub krajowej, do której ma się przyczyniać realizacja projektu. Np. dla
projektów regionalnych realizowanych w ramach programu Phare ESC, cel strategiczny
określa się jako: zwiększenie spójności społeczno-gospodarczej województwa.
Cele Polityki Strukturalnej UE (EU Structural Policy Objectives)
14
Precyzyjnie zdefiniowane zadania (cele) służące osiągnięciu celu zasadniczego, jakim jest
spójność społeczno-ekonomiczna Unii Europejskiej. Środki polityki strukturalnej zgodnie z
zasadą koncentracji mogą być przeznaczone tylko na przedsięwzięcia mieszczące się w
określonych rozporządzeniem Rady Unii Europejskiej celach. Liczba i definicje celów
podlegały zmianom.
CELEX
Baza danych (głównie o przepisach) Unii Europejskiej.
Cena (price)
Ceny rozrachunkowe (Accounting/Shadow Prices): w odróżnieniu od cen rynkowych są to
ceny najbardziej zbliżone do cen, jakie wystąpiłyby w otwartej gospodarce rynkowej w
warunkach konkurencji doskonałej, bez ingerencji państwa. Dla produktów występujących
na rynkach międzynarodowych przyjmuje się tzw. ceny graniczne (border prices); dla
produktów występujących tylko w danym kraju najprostszym rozwiązaniem jest
skorygowanie cen o podatki pośrednie i subwencje, wpływające na cenę produktu. Dla
kosztów i korzyści niematerialnych, jak np. polepszenie czy pogorszenie środowiska
naturalnego przyjmuje się koszty utraconych korzyści (opportunity costs). W projektach,
które wpłyną niekorzystnie na środowisko, koszt będzie zawarty w odpowiedzi
„beneficjenta” na pytanie: ile by zapłacił za niepogorszenie się środowiska, a w przeciwnej
sytuacji korzyść będzie zawarta w odpowiedzi „beneficjenta” na pytanie, ile by zapłacił za
polepszenie środowiska.
Ceny graniczne (border prices): Ceny produktów na rynkach międzynarodowych,
skorygowanych o koszty przesłania. W eksporcie będą to FOB (free-on-board – dostawa na
statek za darmo), a w imporcie CIF (cost: insurance and freight – koszty: ubezpieczenie i
fracht). Wg nomenklatury Incoterms.
Cena interwencyjna (intervention price): Rodzaj wspólnotowej gwarancji zakładającej, że
ceny podstawowych produktów rolnych nie mogą spaść poniżej określonego progu. W razie
takiego spadku odpowiednie organy państwowe przystępując do zakupienia tych produktów
po cenach interwencyjnych.
15
Cena kontraktowa (contract price): np. w przypadku robót budowlanych jest to kwota
wymieniona w kontrakcie jako należna do zapłacenia wykonawcy za wykonanie robót
zgodnie z postanowieniami umowy.
Cena progu: Minimalna cena dla produktów rolnych importowanych na rynek wspólnotowy.
Ceny niższe w imporcie są automatycznie podnoszone za pomocą dodatkowych opłat
wyrównawczych lub ceł do poziomu ceny progu.
Cena śluzy (sluice-gate price): Cena ustalana na podstawie kosztów produkcji produktów
rolnych w krajach wspólnotowych, powiększona o opłaty dodatkowe. Cena ta skutecznie
chroni własny rynek przed tańszą produkcją z importu.
Certyfikacja wydatku/płatności (certification of expenditure)
Także poświadczenie wydatku/płatności. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Unii Europejskiej
Nr 438/1260 płatności okresowe i końcowe (salda końcowe) muszą być potwierdzane na
standardowych formularzach (zał. II do Rozporządzenia) przez osobę/departament w ramach
Jednostki Płatniczej, która jest funkcjonalnie niezależna od służb akceptujących refundację
wydatków.
CFCU (Central Financing and Contracting Unit)
Zob. Jednostka Finansująco-Kontraktująca
CI (Community Initiatives)
Zob. Inicjatywy Wspólnoty
Cluster
Zob. Grono przedsiębiorczości.
Clusters & Networks
Zob. Grona i sieci współpracy podmiotów gospodarczych
Counterpart Funds (CPF)
Fundusze utworzone w wyniku sprzedaży dostarczonej Polsce w latach 1989-1991 pomocy w
naturze (głównie żywność). Dobra te, sprzedane na polskim rynku, pozwoliły zgromadzić
fundusze, wykorzystywane do wspierania restrukturyzacji gospodarki i rozwoju społecznego
16
(równolegle do innych środków pomocy zagranicznej). Główne Counterpart Funds pochodzą
z Unii Europejskiej.
CSF (Community Support Framework)
Zob. Podstawy Wsparcia Wspólnoty PWW.
Cykl Zarządzania Projektem (Project Cycle Management PCM)
Metodologia zarządzania cyklem życia projektu, obejmująca fazy od programowania poprzez
realizację i zakończenie projektu po jego ocenę. Zob. drzewko celów, drzewko problemów,
analiza strategii.
Czas wykonania (time for completion)
Dotyczy robót budowlanych: okres przewidziany w kontrakcie na wykonanie i wykończenie
robót wraz z przeprowadzeniem prób końcowych, liczony od daty rozpoczęcia prac.
Cztery Swobody Jednolitego Rynku (four freedoms of movement on the Single Market)
Cztery elementy Jednolitego Rynku (Wewnętrznego), opisane w Traktacie Rzymskim z 1957
roku, a mianowicie: swobodny przepływ osób, swobodny przepływ kapitału, swobodny
przepływ towarów i swobodny przepływ usług.
D
DATAR (Delegation a l’amenagement du territoire et a l’action regionale)
Francuskie Biuro Pełnomocnika ds. Zagospodarowania Terenu i Polityki Regionalnej. Jego
zadaniem jest prowadzenie polityki regionalnej i koordynowanie jej celów z celami planu
narodowego, zapewnienie spójności polityki regionalnej z innymi działaniami
podejmowanymi przez rząd (np. z polityką sektorową). DATAR posiada status administracji
celowej (administration de mission), na jej czele stoi pełnomocnik, podlegający bezpośrednio
prezesowi Rady Ministrów, chociaż DATAR jako instytucja jest podporządkowana
Ministerstwu Przemysłu.
De minimis (de minimis rule)
Zob. Zasada „de minimis”
17
Decentralizacja (decentralisation)
Przekazanie prawa podejmowania decyzji do niższego, autonomicznego szczebla organizacji
(np. terytorialnej kraju). Przekazaniu uprawnień decyzyjnych powinno też towarzyszyć
stworzenie warunków do ich wykorzystania, tj. udostępnienie zasobów niezbędnych, by
uprawnienia te mogły być efektywnie i skutecznie wykorzystane. W układzie regionalnym
decentralizacja musi wynikać z ustawy, czyli powszechnie obowiązującego aktu prawnego,
nie zaś z jednostkowej decyzji administracyjnej w trybie np. upoważnienia. W rozumieniu
Komisji Europejskiej przekazywanie przez Komisję Europejską prawa do podejmowania
decyzji w kwestiach zarządzania programami do kraju kandydującego. Zob. Dekoncentracja.
Decyzja (decision)
Zob. Prawo Wtórne UE.
Deklaracja bezstronności i poufności (declaration of impartiality and confidentiality)
Deklaracja podpisywana przez osoby wchodzące w skład komisji przetargowej,
potwierdzająca ich bezstronność i zachowanie poufności i tajemnicy obrad.
Deklaracja obiektywności i poufności (declaration of objectivity and confidentiality)
Deklaracja podpisywana przez osoby uczestniczące w przygotowaniu dokumentów
przetargowych, potwierdzająca ich obiektywizm i zachowanie zasady poufności przy
opracowywaniu dokumentów przetargowych.
Deklaracja Sztutgardzka
Deklaracja przyjęta przez Radę Europejską w Sztutgarcie w czerwcu 1983 roku. Podkreślono
tam konieczność ustanowienia Unii Europejskiej. Dokument ten przyznaje Radzie
Europejskiej główną rolę stymulującą proces integracji europejskiej. Podkreślono w nim
konieczność podjęcia działań integrujących na innych płaszczyznach, nie tylko na
ekonomiczno-finansowej.
Dekoncentracja (deconcentration)
Ogólnie: rozproszenie; poziome przesunięcie uprawnień decyzyjnych w ramach tego samego
szczebla organizacji w drodze: a) przekazania uprawnień decyzyjnych w trybie upoważnienia;
18
ostateczne prawo decyzji i odpowiedzialność nadal pozostaje w ośrodku centralnym; b)
zlokalizowania np. urzędu centralnego poza stolicą; bez względu na jego fizyczną lokalizację,
urząd nadal pozostaje integralną częścią szczebla centralnego. Zob. Decentralizacja.
Delimitacja (delimitation)
Podział obszaru dla określonych celów na podstawie odpowiednio wybranych kryteriów. W
praktyce planowania delimitacji dokonuje się na podstawie badania zasięgu przestrzennego
diagnozowanych zjawisk, dla określenia odpowiadającego mu zasięgu regulacji zawartych w
planach i programach.
Delors, Jacques Lucien Jean
Polityk francuski, twórca tzw. Teorii koncentrycznych kręgów integracji europejskiej. W
latach 1985-1995 był przewodniczącym Komisji Europejskiej. Były minister gospodarki i
finansów w rządzie francuskim. Delors ogłosił w 1987 roku tzw. Pakiet Delors’a, wskazujący
na możliwości zintegrowanej Europy. W 1989 roku przyjęto na posiedzeniu Rady Europejskiej
w Madrycie tzw. Pakiet Delors’a II (Raport Delors’a), dotyczący Unii Gospodarczej i
Walutowej. Pierwszy rozdział pakietu (raportu) prezentował Unię Gospodarczą i Walutową
jako niezbędne uzupełnienie Jednolitego Rynku (Rynku Wewnętrznego). W rozdziale drugim
zawarto zarys kluczowych instytucji, takich jak Europejski Instytut Walutowy oraz Europejski
Bank Centralny. Każdy z Pakietów przewidywał podwojenie środków na politykę strukturalną
w stosunku do okresu poprzedniego.
Demand-Driven Assistance vs. Donor-Driven Assitance (Supply-Driven Assistance)
Zob. Wsparcie.
Directoria
Cykliczne spotkania przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych oraz instytucji i
programów stawiających sobie za cel wspieranie rozwoju regionalnego i współpracy
międzyregionalnej, organizowane przy współudziale Komisji Europejskiej.
DIS Phare (Decentralised Implementation System Phare)
Zob. System Realizacji Programów Phare
Dodatkowość (additionality)
19
Zob. Zasada Dodatkowości.
Dokumenty Programowe Phare
Zob. Memorandum Finansowe Phare i Standardowa Fiszka Projektowa w ramach Phare 2
Donor
Instytucja (osoba) ofiarowująca pomoc. Inaczej: dawca pomocy, darczyńca, donator.
Dorobek prawny Wspólnot, dorobek wspólnotowy, dorobek regulacyjny UE, dorobek
prawny UE (acquis communautaire)
Określenie całości prawodawstwa Wspólnot, obejmującego przepisy, zasady prawne zawarte
w traktatach, aktach prawa wspólnotowego i w orzecznictwie. Szczególne znaczenie ma
Acquis dla krajów ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej. Są one zobligowane
do przyjęcia całego Acquis Communautaire w momencie uzyskania statusu członka Unii
Europejskiej. Traktat z Maastricht zobowiązuje sygnatariuszy do zachowania Acquis w całości
i stosowania go w pomnażaniu dorobku Wspólnot.
Dostosowanie się (adaptability)
Także zdolności przystosowawcze, elastyczność. Np. promowanie zdolności
przystosowawczych przedsiębiorstw i ich pracowników.
Dotacja (grant, endowment)
Na ogół: środki finansowe przekazany biorcy (np. gminie) na ściśle określony w umowie (lub
w prawie) cel. Biorca pod rygorem prawa nie może zmienić przeznaczenia środków i np.
wydać na utrzymanie szpitala dotacji przewidzianej np. na budowę ratusza lub zagraniczny
wyjazd studialny. Dotacja służy spowodowaniu, by biorca wykonał zadania priorytetowe z
punktu widzenia dawcy (np. rządu). Zob. Subwencja, grant.
DOUANE 2000
Program zainicjowany w kwietniu 1995 roku przez Komisję Europejską. Program obejmuje
modernizację systemu celnego w polityce eksportowej Unii Europejskiej. Zajmuje się
ujednoliceniem procedury celnej we wszystkich krajach Unii, oraz kształceniem kadr
20
europejskich na potrzeby nowego systemu pracy. Przedmiotem programu jest również
dostrajanie prawa celnego poszczególnych państw do prawodawstwa Unii Europejskiej.
Drzewko celów (objective tree)
W Cyklu Zarządzania Projektem jest to diagram, obrazujący przewidywane działania w
układzie logicznym z uwzględnieniem relacji działania-efekty, sporządzany jako kolejny etap
po analizie problemowej.
Drzewko problemów (problem analysis)
W cyklu Zarządzania Projektem jest to jedna z form przeprowadzania analizy projektu.
Ustrukturyzowane studium negatywnych aspektów otoczenia projektu, mające na celu
wyodrębnienie ciągów przyczynowo-skutkowych. Analiza ta definiuje problemy jako
istniejące negatywne sytuacji, a nie jako brak pozytywnego rozwiązania, np. brak środków w
gospodarstwach – źle, niskie dochody gospodarstw – dobrze.
Dumping regionalny (regional dumping)
Obniżanie cen na produkty regionu poniżej kosztów ich uzyskania za pomocą dotacji,
subwencji, ulg i zwolnień podatkowych a także odstępstw od egzekucji należności. Granice
między dopuszczalnymi a niedozwolonymi formami zwiększania konkurencyjności cenowej
określają w skali globalnej konwencje Światowej Organizacji Handlu (World Trade
Organisation WTO), których sygnatariuszem jest m.in. Polska.
Dumping socjalny (social dumping)
Zjawisko występujące wtedy, gdy dane państwo członkowskie wskutek pewnych zabiegów
prawnych lub ekonomicznych obniża koszty przedsięwzięć znacznie poniżej kosztów
występujących w innych krajach Unii, przyciągając i zatrzymując na swoim terenie
inwestycje, tworząc dodatkowe miejsca pracy. Przykładem dumpingu socjalnego może być
fakt nie podpisania tzw. Poprawek do Pakietu Socjalnego (chodzi tu o poprawki do klauzuli
Traktatu Rzymskiego w części dotyczącej polityki socjalnej przez premiera Wielkiej Brytanii
John’a Majora przy jednoczesnej akceptacji dokumentu przez wszystkie pozostałe państwa
członkowskie. Fakt ten jest znany pod nazwą „brytyjskiego opt-out”.
21
Dyrekcja Generalna (DG, skrót od franc. Direction Générale)
Główna jednostka administracyjna w ramach Komisji Europejskiej. Każda z 23 Dyrekcji
zajmuje się określonym obszarem polityki i gospodarki. Większość Dyrekcji ma siedzibę w
Brukseli.
Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej (DG Regio)
Dawniej Dyrekcja Generalna XVI. Departament Komisji Europejskiej, odpowiedzialny za
zmniejszanie społeczno-gospodarczych zróżnicowań pomiędzy regionami Unii. Zadaniem DG
Regio jest także alokacja środków pochodzących z dwóch głównych funduszy Unii
Europejskiej – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego EFRR (ang. ERDF) oraz
Funduszu Kohezji (ang. Cohesion Fund) na potrzeby rozwoju regionów wchodzących w skład
państw członkowskich.
Dyrektywa (Directive)
Zob. Prawo Wtórne UE.
Dyskontowanie Przepływów Pieniężnych (discounting cash flows)
Proces odwrotny do naliczania procentu składanego, polegający na sprowadzeniu przyszłych
przepływów pieniężnych do wartości bieżącej z zastosowaniem stopy dyskontowej.
Działania (activities)
Określone zadania, podejmowane w trakcie realizacji projektu, mające na celu osiągnięcie
założonych rezultatów projektu.
Działania powiązane z projektem (linked activities)
W fiszce: przeszłe lub obecne działania, podejmowane w ramach programów UE (np. inne
projekty), które mają znaczenie/wywierając bezpośredni wpływ na realizację danego
projektu.
Działania przedakcesyjne/preakcesyjne (pre-accession activities)
Tu: działania przygotowujące dany kraj do członkostwa w Unii Europejskiej. Obejmują
dostosowanie prawa, instytucji i struktur (zwłaszcza gospodarczych) do prawa i praktyki UE.
22
Działanie (measure)
W rozumieniu Funduszy Strukturalnych: składa się z grupy podobnych projektów o
określonym budżecie; środki na realizację danego priorytetu w okresie kilku lat.
Działanie na rzecz Rozwoju Zatrudnienia Lokalnego (Local Employment Development
Action LEDA)
Inicjatywa utworzona przez Komisję Europejską w 1986 roku. W zakresie działań tej
inicjatywy jest wspieranie regionów o dużych problemach związanych z bezrobociem. Przede
wszystkim za pomocą rzetelnych analiz poszukuje się przyczyn negatywnych zjawisk i
sposobów wyjścia z impasu. Następnym krokiem jest wspieranie odkrytych możliwości
regionalnych poprzez promocję wiedzy specjalistycznej, dokumentacji, dokształcania w
wymaganym kierunku. Wreszcie następuje wspieranie finansowe inicjatyw w kierunku
promocji zatrudnienia.
Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich (Official Journal of the European Communities)
Wydawany we wszystkich oficjalnych językach Unii Europejskiej. Seria „S” suplementarna
zawiera załączniki i uzupełnienia. Seria „L” zawiera wszelkie akty legislacyjne organów
wspólnotowych oraz decyzje podjęte przez oficjalnych przedstawicieli państw członkowskich.
Seria „C” zawiera komunikaty, czyli szerokie spektrum dokumentów, w tym projekty aktów
prawnych, opinie, dokumentację spraw wniesionych do Trybunału Sprawiedliwości oraz
niektóre orzeczenia, aktualny terminarz spotkań różnych organów wspólnotowych,
protokoły z posiedzeń Parlamentu Europejskiego oraz aktualny kurs Euro wobec walut
narodowych.
E
EAGGF (European Agriculture Guidance and Guarantee Funds)
Zob. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
EBAN (European Business Angels Network)
Zob. Anioły biznesu
ECU (skrót od European Currency Unit)
23
Europejska Jednostka Walutowa, która stanowiła centralny element Europejskiego Systemu
Walutowego. Od marca 1979 roku, wraz ze stworzeniem Europejskiego Systemu
Walutowego wprowadzono obok Europejskiej Jednostki Obliczeniowej (przyjętej wcześniej
dla ułatwienia księgowości we Wspólnotach) Europejską Jednostkę Walutową, która w 1981
roku całkowicie ją zastąpiła. ECU służyła jako „koszyk” walut państw członkowskich oraz jako
jednostka rozrachunkowa w zakresie kredytowania i finansowania interwencyjnego oraz jako
instrument równoważenia sald banków państw członkowskich Wspólnot. Traktat z
Maastricht ustanowił wprowadzenie jednolitej waluty europejskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej. W związku ze zbieżnością nazwy – ECU, które było
średniowieczną francuską monetą, w związku z tym samym pochodzeniem portugalskiego
„escudo”, a także w związku z faktami stosowanie w niektórych państwach członkowskich
zupełnie dziwacznych form ECU, takich jak „ecu” w Wielkiej Brytanii oraz „mecu” jako milion
ECU w niektórych krajach Unii, Rada Europejska na posiedzeniu w Madrycie w grudniu 1994
roku przyjęła nową nazwę dla ECU – „EURO”.
Efekt (effect)
Produkt, rezultat.
Efekt bezpośredni (direct effect): efekt interwencji publicznej dla bezpośrednich adresatów.
Z wyłączeniem efektów ubocznych, a także innych grup.
Efekt „deadweight” (deadweight effect): zjawisko polegające na tym, że zamierzone efekty
realizowanego programu lub projektu osiągnięto by nawet wówczas, gdyby na danym
obszarze nie był realizowany ten program lub projekt.
Efekt katalityczny (catalytic effect): W rozumieniu Phare ESC, wsparcie ze środków Phare
musi pociągać za sobą działania związane z priorytetem akcesji, które w przeciwnym razie nie
miałyby miejsca, lub mogłyby mieć miejsce później.
Efekt netto (net effect): efekt, który może być przypisany tylko i wyłącznie pomocy
publicznej, w przeciwieństwie do pozornych zmian, innych przyczyn lub efektów brutto.
24
Efekt pośredni (indirect effect): efekt, który pojawia się w szerszym kontekście
gospodarczym, społecznym lub ekologicznym, wykraczający poza bezpośredni obszar
interwencji publicznej.
Efekt przeniesienia (displacement effect): efekt osiągnięty w danym regionie kosztem
innego regionu (świadomie lub nie) np. spadek liczby bezrobotnych w X dzięki przeniesieniu
fabryki z Y (gdzie występuje wzrost bezrobocia).
Efekt selekcji („zbierania śmietanki) (skimming-off effect): konsekwencje rekrutacji
uczestników szkolenia, preferującej te jednostki, które mają największe szanse na uzyskanie
najlepszych rezultatów (bierze się pod uwagę osiągnięcia uczestników, a nie stopień ich
zadowolenia ze szkolenia).
Efekt substytucji, zastępowania (substitution effect): np. bezrobotni, którzy zostali
przeszkoleni, wypierają z rynku osoby gorzej wyszkolone.
Efekt synergii (synergy effect): proces polegający na tym, że efekt społeczno-gospodarczy
kilku powiązanych ze sobą projektów jest większy niż suma efektów poszczególnych
projektów wdrażanych indywidualnie. W przypadku projektów pomocowych efekt synergii
zachodzi, gdy sumaryczny efekt projektów pomocy publicznej lub poszczególnych
komponentów jednego projektu jest większy niż suma efektów pojedynczych projektów lub
komponentów.
Efekt uboczny (by-effect, unexpected effect, additional effect, side effect): wpływ, który
został ujawniony w trakcie oceny działań, a nie był przewidziany podczas realizacji lub
bezpośrednio po jej zakończeniu, a także bezpośrednie konsekwencje wobec innych
adresatów pomocy, którzy mogli uzyskać lub stracili w wyniku realizacji projektu.
Efektywność (efficiency)
Porównanie i ocena efektów projektu i programu w stosunku do nakładów (zwłaszcza
finansowych). Efektywność obrazuje stosunek pomiędzy produktami, rezultatami i/lub
oddziaływaniem, a wkładem, rozumianym jako zasoby finansowe, użyte do ich osiągnięcia.
W Cyklu Zarządzania Projektem jest to miara stosunku kosztów przeprowadzonych działań
25
do osiągniętych rezultatów ilościowych i jakościowych. Sprawdza, czy rezultat 7został
osiągnięty najniższym możliwym kosztem. Aby ocenić efektywność wsparcia należy
porównać alternatywne drogi dojścia do tych samych rezultatów.
Ekonomiczna wartość zaktualizowana netto (Economic Net Present Value NPV)
Zob. Wartość zaktualizowana netto
Ekorozwój (eco-development)
Rozwój w zgodzie z naturą, trwały, stabilny i zrównoważony, zdolny do przetrwania i
samopodtrzymujący się, traktowany jako antidotum na globalny kryzys cywilizacyjny i jako
wyznacznik kształtowania przyszłości w długiej perspektywie trwania. Przedrostek „eko” jest
często nadużywany, m.in. dla celów reklamowych. Zob. Rozwój Zrównoważony.
Ekspansywne struktury regionalne (expansive regional structures)
Regionalne struktury społeczno-gospodarcze charakteryzujące się przewagą składników
rozwojowych nad składnikami schyłkowymi. W gospodarce regionu oznacza to dominację
produkcji nowoczesnej, naukochłonnej, łatwo zbywalnej; w demografii – duży udział
roczników młodych i dobrze wykształconych. Zob. Region Inteligentny.
Ekwiwalent szybkości po linii prostej (Equivalent Straight-Line Speed ESS)
Wskaźnik, który mierzy dostępność dwóch miejsc niezależnie od odległości między nimi. Jest
on wyrażony ilorazem odległości w linii prostej pomiędzy dwoma miejscami i najkrótszego
czasu, potrzebnego na pokonanie trasy pomiędzy tymi miejscami. Wskaźnik ten jest
wykorzystywany do mierzenia rezultatów projektów infrastruktury drogowej.
Endogeniczny potencjał
Potencjał własny (wewnętrzny) danego regionu. Rozwój gospodarczy zazwyczaj promuje się
poprzez dwa równoległe działania: a) rozwój potencjału endogenicznego; b) przyciąganie
inwestorów z zewnątrz.
Engrenage
Zazębianie się – w terminologii wspólnotowej jest to zjawisko zatrudniania urzędników i
ekspertów narodowych do prac w instytucjach wspólnotowych, co w praktyce pozwala
26
spojrzeć szerzej na sprawy integracji. Takie podejście jest zgodne z funkcjonalistyczną teorią
integracji europejskiej. Powszechne są krótkoterminowe kontrakty w Brukseli (lub w innych
instytucjach europejskich) dla fachowców, którzy są na stałe zatrudnieni w swoich krajach.
EQUAL
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej
ERDF (European Regional Development Fund)
Zob. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
ESC (Economic and Social Cohesion)
Zob. Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej, Program Phare – Spójność Gospodarcza i
Społeczna
ESDP (European Spatial Development Perspective)
Zob. Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego
ESF (European Social Fund)
Zob. Europejski Fundusz Społeczny
Etap identyfikacji projektu (identification phase)
Drugi etap Cyklu Zarządzania Projektem, polegający na wstępnym opracowaniu projektu z
uwzględnieniem celów, rezultatów i działań. Ma na celu ustalenie, czy należy kontynuować
opracowywanie studium wykonalności projektu.
EURADA (European Association of Regional Development Agencies)
Zob. Europejskie Stowarzyszenie Agencji Rozwoju Regionalnego
EUREG (European Journal of Regional Development)
Periodyk wydawany przez Komisję Europejską, poświęcony problematyce rozwoju
regionalnego Unii Europejskiej.
EURO
Wspólna waluta krajów Unii Europejskiej, przyjęta na posiedzeniu w Madrycie w grudniu
1994 roku. W przeciwieństwie do ECU nie jest to waluta koszykowa (w jej skład wchodziło, w
27
odpowiednim układzie procentowym, klika walut) lecz samodzielna i pełnosprawna
jednostka pieniężna. Emisja EURO dokonywana jest przez Europejski Bank Centralny. W
okresie przejściowym (styczeń 1998-lipiec 2002) na rynku funkcjonowały także waluty
narodowe. Najpóźniej do stycznia 2002 roku banknoty i monety nominowane w EURO
musiały znaleźć się w obiegu równolegle do walut narodowych, które w ciągu następnych 6
miesięcy musiały zniknąć. Przystąpienie Polski do UE spowoduje konieczność odniesienia
złotówki do mocnego EURO, a co za tym idzie – aprecjację polskiej waluty. Zanim to jednak
nastąpi, Polska musi zmierzyć się z wymagającymi kryteriami konwergencji.
EUROBAROMETR
Regularne badania opinii publicznej prowadzone od 1973 roku na zlecenie Komisji
Europejskiej (Dyrekcja Generalna ds. Społeczeństwa Informacyjnego). Badania obejmują
reprezentację całej ludności Unii.
EURO-INFO, Sieć (EURO-INFO CENTRES, EURO-INFO CORRESPONDENCE CENTRES (EIC;
EICC)
Począwszy od 1987 roku pod patronatem Komisji Europejskiej stworzono sieć europejskich
centrów informacyjnych (kilkaset) w państwach członkowskich oraz stale rozbudowującą się
sieć korespondencyjnych centrów w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i basenu Morza
Śródziemnego. Sieć Euro-Info jest jednym z głównych elementów Trzeciego Wieloletniego
Programu dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, do którego Polska przystąpiła w 1998 roku.
Nadrzędnym celem Euro-Info Centres w Polsce jest integracja małych i średnich
przedsiębiorstw z Jednolitym Rynkiem Unii Europejskiej. Przewidziano utworzenie w Polsce
12 samodzielnych ośrodków Euro-Info. Centra mają za zadanie przybliżać wiedzę na temat
integracji europejskiej, informować o podstawach prawnych i zasadach funkcjonowania Unii
Europejskiej, informować o programach UE, udzielać pomocy w znalezieniu partnerów do
współpracy gospodarczej, udostępniać dokumentację dorobku Wspólnot. Materiały
znajdujące się w centrach są udostępniane wszystkim zainteresowanym.
Europa (Europe)
W kulturze starożytnej Grecji Europą nazywano jej kontynentalną część wraz z nieznanymi
terenami położonymi na północ i zachód od niej. Nazwa Europa prawdopodobnie pochodzi
od asyryjskiego „ereb”, co oznaczało zachód, skąd za pośrednictwem kultury fenickiej
28
dotarło do Grecji. Znany jest także z greckiej mitologii fakt porwania córki króla Tyru, Europy
przez Zeusa pod postacią białego byka o złoconych rogach. Wschodnią granicę kontynentu
europejskiego wyznaczają góry Ural, choć historycznie traktowano rzekę Don jako wschodnią
granicę Europy.
Europa 2000 (Europe 2000)
Opracowanie Komisji Europejskiej z 1991 roku dotyczące próby wyłowienia „obszaru
południowego prosperity” – ciągnącego się od Katalonii przez południową Francję, poprzez
północne Włochy po Bawarię i Austrię. Opracowanie to zawierało wszechstronną analizę
gospodarki tego terenu, migracji, transportu i telekomunikacji oraz środowiska naturalnego.
Europa 2000 Plus (Europe 2000 Plus)
Zaktualizowane w 1994 roku studium perspektyw rozwoju i zagospodarowania terytorium
Wspólnoty, uwzględniające bliską akcesję Austrii i krajów skandynawskich oraz dalszą –
krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Fragmenty dokumentu i kartogramy dotyczące tych
ostatnich odbiegały od realiów przestrzennego zagospodarowania Europy Środkowej i
Wschodniej, co wywołało krytykę m.in. ze strony polskiej.
Europa á la Carte (Europe á la Carte)
Model integracji europejskiej, w którym państwa członkowskie decydują samodzielnie, czy
uczestniczą w danej inicjatywie integracyjnej czy nie. Takiej zasady trzymał się rząd Wielkiej
Brytanii stosując tzw. „opt-out” w ramach Pakietu Socjalnego Traktatu z Maastricht. Taki
model stanowi w praktyce zagrożenie dla całego procesu integracji. Europa á la carte jest
tożsama z modelem „geometrii zmiennej“ integracji europejskiej.
Europa dwóch prędkości (od franc. Europe a deux vitesses)
Termin ten po raz pierwszy pojawia się w Raporcie Leo Tindemansa, ówczesnego premiera
Belgii z 1975 roku. Zakłada się tam, że nie wszystkie państwa mogą lub też chcą podążać w
kierunku integracji europejskiej w jednakowym tempie, a w związku z tym należy odnaleźć
środki do pogodzenia różnych interesów. Miałoby się to odbywać z akceptacją Rady,
poprzedzoną uzasadnionym wnioskiem Komisji. Generalnie odrzucono założenia tego
raportu, lecz przy wprowadzaniu Mechanizmu Wymiany Walut w końcu lat
siedemdziesiątych dopuszczono możliwość działania w różnych „ prędkościach” w ramach
Europejskiego Systemu Walutowego.
29
Europa Kobiet
Wszelkie działania w ramach instytucji unijnych dotyczące miejsca i roli kobiet w procesie
integracji europejskiej. Można tu wyodrębnić trzy etapy takich działań. Działania wstępne, to
przepisy zawarte w Traktacie Rzymskim. Zobowiązuje się tam państwa członkowskie do
wynagradzania kobiet i mężczyzn jednakowo za tę samą pracę. Za etap pierwszy należy
przyjąć program Komisji Europejskiej w ramach „Równości szans dla kobiet” z lat 1982-1985,
mający na celu usunięcie barier prawnych w poszczególnych państwach członkowskich i
wymuszanie przyjęcia regulacji wspólnotowych. Etap drugi z lat 1986-1990 stanowił
rozwinięcie pierwszego ze szczególnym uwzględnieniem pomocy kobietom w zakresie
eliminacji zagrożeń wynikających z szybkiego rozwoju technologii i szybkiego tempa rozwoju
gospodarczego i przemian społecznych z nich wynikających. Etap trzeci, od 1991 roku
opatrzony skrótem NOW (od ang. New Opportunities for Women) finansowany w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego obejmuje głównie swym działaniem problematykę
permanentnego dokształcania się i powrotu na rynek pracy kobiet z powodów rodzinnych
długo nieczynnych zawodowo. Inicjatywa ta zajmuje się poszukiwaniem nowych form
kształcenia zawodowego, odpowiedniego do stale rosnących wymagań rynku pracy oraz
rozwojem instytucji pomagających w wychowaniu dzieci matek czynnych zawodowo. W
ramach Traktatu z Maastricht został podpisany układ o polityce społecznej, gdzie gwarantuje
się równouprawnienie kobiet i mężczyzn w zakładzie pracy, równość wynagrodzenia,
równość szans w zakresie dostępności do pracy i awansu. W zakresie dodatkowych ulg i
uprawnień dla kobiet państwa członkowskie Wspólnot mają swobodę działania.
Europa Koncentrycznych Kręgów
Koncepcja integracji europejskiej zaprezentowana w styczniu 1989 roku na forum
Parlamentu Europejskiego przez Jacques’a Delors’a. Zakłada zwiększający się począwszy od
zewnętrznego kręgu stopień integracji. Krąg wewnętrzny stanowiłyby kraje Wspólnot
Europejskich po stworzeniu Unii Politycznej, Jednolitego Rynku Wewnętrznego i Unii
Gospodarczej i Walutowej. Następny krąg tworzyłyby kraje EFTA jako bliskie gospodarczo i
prawnie spokrewnione z państwami członkowskimi. Krąg trzeci to państwa stowarzyszone ze
Wspólnotami Europejskimi, które mając na uwadze potencjalne przyszłe członkostwo
dostrajają swoje gospodarki do wymogów wspólnotowych. Czwarty krąg to KBWE jako dobra
płaszczyzna współpracy europejskiej w sensie ogólnym.
30
Europa Narodów
W 1984 roku powołano na posiedzeniu Rady Europejskiej w Fontainebleau Komitet na rzecz
Europy Narodów. Komitet ten znany także pod nazwą Komitetu Adonino zredagował dwa
raporty w 1985 roku i w 1986 roku. Wiele elementów tych raportów dotyczących tożsamości
europejskiej, obywatelstwa europejskiego czy powołania instytucji Ombudsmana zostało
ujętych w Traktacie o Unii Europejskiej. Potrzebę przybliżenia Europy obywatelom
sygnalizowano wcześniej, np. w Raporcie Tindemansa z 1975 roku, skąd samo pojęcie
„Europa Narodów” (Europa Obywateli”) wzięło swój początek.
Europa Ojczyzn (od l’Europe des Patries)
Model konfederacyjny integracji europejskiej oparty na unii (konfederacji) suwerennych
ojczyzn, lansowany przez byłego prezydenta Francji Charlesa de Gaulle’a. Już w 1944 roku de
Gaulle proponował utworzenie w Zachodniej Europie ugrupowania gospodarczego, które nie
będzie naruszało suwerenności państw członkowskich. W 1961 roku powstał konfederacyjny
model integracji europejskiej, zwany także Planem Fouchet’a (od nazwiska
przewodniczącego zespołu opracowującego model). Zakładał on prymat państw
członkowskich wewnątrz wspólnoty, czyli tzw. Międzyrządowość. Chociaż model ten został
odrzucony, w pewnych obszarach możemy odnaleźć i dzisiaj elementy międzyrządowości.
Dobrym przykładem może być Rada Europy lub EFTA. W Traktacie o Unii Europejskiej także
można odnaleźć obszary, które są nadal tylko w gestii Rady, czyli ustalane są w drodze
współpracy między państwami.
Europa Regionów
Terminem tym określa się koncepcję będącą w opozycji do centralistycznego tworzenia
wspólnych instytucji europejskich. W ramach „Europy Regionów” zabiega się o
uczestniczenie regionów w sprawowaniu władzy. Lata osiemdziesiąte charakteryzują się
znacznym wzrostem tendencji regionalistycznych i decentralistycznych w państwach
członkowskich Wspólnot. Zjawisko to występowało na tle dyskusji i prac nad Jednolitym
Aktem Europejskim. Szczególnie aktywnie działały na rzecz regionalnej reprezentacji w
Brukseli landy niemieckie oraz autonomiczne wspólnoty hiszpańskie, a także wspólnoty i
regiony z Belgii. Postanowienia Jednolitego Aktu Europejskiego nie w pełni jednak
satysfakcjonowały regionalistów. W czasie tworzenia Traktatu z Maastricht wyrażono na
31
szczeblu rządów państw członkowskich wolę utworzenia Komitetu Regionów, którego
inauguracyjne posiedzenie odbyło się w marcu 1994 roku. Komitet Regionów jest ciałem o
charakterze wyłącznie doradczym.
EUROPARTENARIAT (EP)
Jeden z sześciu komponentów Trzeciego Wieloletniego Programu dla Małych i Średnich
Przedsiębiorstw (TWP MS) do którego Polska przystąpiła w 1998 roku. Strategia EP
prowadzona przez Komisję Europejską w 1987 roku została później rozszerzona na kraje
Europy Środkowej i Wschodniej. EP tworzy system imprez targowych o charakterze ogólnym,
sprzyjających wymianie doświadczeń, towarów i usług oraz zawiązywaniu kooperacji.
Krajowymi koordynatorami udziału polskich przedsiębiorstw w Europartenariacie są Centra
Euro-Info. Inicjatywa już wygasła. Zostanie ponownie zdefiniowana w ramach nowego
Wieloletniego Programu dla Przedsiębiorczości i Przedsiębiorstw (2001-2005).
European Court of Auditors ECA
Zob. Europejski Trybunał Obrachunkowy
European Court of Justice ECJ
Zob. Europejski Trybunał Sprawiedliwości
European Policies Research Centre EPRC
Instytut przy uniwersytecie w Strathclyde w Szkocji. Na zlecenie Komisji Europejskiej
sporządza i publikuje raporty o polityce regionalnej UE, jej instrumentach i efektach.
Europejska Fundacja Szkoleniowa (EFS, ETF od European Training Foundation
Powstała w maju 1990 roku na podstawie decyzji Rady Europejskiej z grudnia 1989 roku.
Dopiero w 1993 roku zakończyły się procedury ustalania siedziby fundacji i stał się nią Turyn.
W pierwszej fazie działalność EFS dotyczyła krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W 1994
roku rozszerzono działalność fundacji na kraje objęte programem TACIS (10 byłych republik
Związku Radzieckiego wraz z Gruzją i Azerbejdżanem) oraz Mongolię. EFS udziela wsparcia
finansowego w zakresie doradztwa, wymiany informacji. Organizuje seminaria
międzynarodowe, konferencje, spotkania i szkolenia. Fundacją kieruje Rada grupująca
przedstawicieli państw członkowskich Wspólnot oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej.
Europejska Karta Samorządu Lokalnego (Terytorialnego) EKST
32
Przyjęta przez Komitet Ministrów Rady Europy 15 października 1985 roku Karta definiuje
samorząd, wskazuje jego prawa i niezbędne kompetencje. Kartę podpisała większość państw
członkowskich Rady Europy. Polska podpisała EKST 26 kwietnia 1993 roku i ratyfikowała 22
listopada 1993 roku, a obwieściła o jej ratyfikacji 14 lipca 1994 roku.
Europejska Karta Samorządu Regionalnego
Przygotowywana przez Radę Europy swoista „konstytucja” regionalna, określająca status
regionu. Uchwalona w czerwcu 1997 roku przez Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych
Rady Europy. Zob. Europejska Karta Samorządu Lokalnego.
Europejska Karta Socjalna (ESC –European Social Charter)
Została uzgodniona w Turynie w październiku 1961 roku przez Radę Europy. Weszła w życie
w lutym 1965 roku. Składa się z 38 artykułów oraz z protokołów dodatkowych. Karta
zobowiązuje państwa-sygnatariuszy do przyjęcia co najmniej 5 z 7 praw z tzw. „jądra
obowiązkowego” (compulsory nucleus). Są to: prawo do pracy (dążenie do likwidacji
bezrobocia), prawo do organizowania się i zawierania układów zbiorowych, prawo do
bezpieczeństwa socjalnego, prawo do opieki społecznej i medycznej, prawo do zasiłków
rodzinnych, prawo pracowników przyjezdnych oraz ich rodzin do opieki i ochrony. Nadzór
nad przestrzeganiem postanowień Karty sprawuje niezależny Komitet Ekspertów, składający
się z maksymalnie siedmiu członków. Komitet Ekspertów wybierany jest na sześcioletnią
kadencję przez Komitet Ministrów Rady Europy.
Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego (European Spatial Development
Perspective ESDP)
Studium perspektyw rozwoju i zagospodarowania terytorium Unii Europejskiej, sporządzone
przy szerokim udziale krajów członkowskich. Obejmuje także obszar krajów
stowarzyszonych. Dokument nie ma charakteru obligatoryjnego, jednakże pełni ważną rolę
opiniotwórczą w sferach administracji publicznej i biznesu.
Europejska Wspólnota Energii Atomowej EURATOM (European Atomic Energy Community
EAEC – EURATOM)
Powstała na mocy Traktatu podpisanego w Rzymie 25 marca 1957 roku. Postanowienia
traktatu weszły w życie 01 stycznia 1958 roku. Celem powstania tej struktury było
33
spowodowanie szybkiego rozwoju przemysłów jądrowych. Zaplanowano stworzenie
europejskiego rynku badań i wymiany informacji w dziedzinie doświadczeń z energią
jądrową, pomoc w zakresie dostępu i wykorzystania materiałów rozszczepialnych,
opracowanie norm bezpieczeństwa i ich egzekwowanie, zapewnienie swobodnego
przepływu kapitału oraz myśli technicznej i siły roboczej. Wspólnota ta posiada Wspólne
Centrum Badawcze, składające się z dziewięciu instytutów w czterech ośrodkach: w Geel w
Belgii, w Inspra we Włoszech, w Petten w Holandii oraz w Karlsruhe w Niemczech. EURATOM
sprawuje bezpośrednią kontrolę nad użytkownikami paliw jądrowych, zapewniając
jednocześnie pokojowe wykorzystanie tej energii. Po katastrofie elektrowni atomowej w
Czernobylu (Ukraina) w 1986 roku nastąpiło wzmocnienie i przyspieszenie współpracy w
ramach EURATOMu i na zewnątrz Wspólnoty. W 1991 roku uzgodniono z krajami Europy
Środkowej i Wschodniej oraz z byłymi krajami Związku Radzieckiego założenia
instytucjonalnej współpracy pomiędzy EURATOMem a poszczególnymi agencjami
narodowymi w zakresie nuklearnego bezpieczeństwa. Instytucje EURATOMu mieszczą się w
Brukseli, Luksemburgu i Sztrasburgu.
Europejska Wspólnota Gospodarcza EWG (European Economic Community EEC)
Powstała na mocy Traktatu Rzymskiego z 25 marca 1957 roku, którego postanowienia weszły
w życie 1 stycznia 1958 roku. Jednym z pierwszych europejskich pomysłów integracyjnych
był tzw. Plan Beyen’a, holenderskiego ministra spraw zagranicznych z 1955 roku. Reakcją na
to memorandum był szczyt ministrów spraw zagranicznych z państw członkowskich
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali EWWiS z czerwca 1955 roku, który zlecił opracowanie
zasad działania przyszłej wspólnoty. Efektem pracy zespołu ekspertów był tzw. Raport
Spaak’a. Raport ten został przyjęty przez ministrów spraw zagranicznych z państw EWWiS na
konferencji w Wenecji w maju 1956 roku. Wymienione opracowania stanowiły podstawę do
powstanie EWG. Za główne zadania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej przyjęto działania
na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarczego, podniesienie poziomu życia obywateli
Wspólnoty, zniesienie ograniczeń w przepływie towarów, usług, osób i kapitału, zniesienie
opłat celnych i innych ograniczeń w obrocie pomiędzy członkami Wspólnoty, prowadzenie
wspólnej polityki rolnej, tworzenie nowych wspólnotowych instytucji i funduszy, współpracę
z byłymi koloniami na drodze stowarzyszenia z EWG. Do organów Wspólnoty należą:
Parlament Europejski, Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej, Trybunał Sprawiedliwości
34
i Trybunał obrachunkowy. Na podstawie postanowień Traktatu o Unii Europejskiej od 1
listopada 1993 roku Europejska Wspólnota Gospodarcza przyjęła nazwę Wspólnota
Europejska.
Europejska Wspólnota Obronna EWO (European Defense Community EDC)
Z inicjatywą jej powstania (znaną także pod nazwą Plan Pleven’a) wystąpiła w październiku
1950 roku Francja. Wspólnotą obronną miały być objęte kraje tzw. Szóstki (Francja, Niemcy,
Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg). Zakładano podobną strukturę jak w Europejskiej
Wspólnocie Węgla i Stali EWWiS. Umundurowanie miało być ujednolicone, a jednostki
przemieszane pod względem narodowościowym. Zakładano jednoosobowe dowództwo
Wspólnoty, obejmujące 40 dywizji. W maju 1952 roku podpisano w Paryżu Traktat o
Europejskiej Wspólnocie Obronnej. Po jego podpisaniu rozgorzała we Francji burzliwa
dyskusja, która w efekcie debaty parlamentarnej w 1954 roku zmusiła rząd Francji do
odejścia od dalszych prac nad Wspólnotą. Po klęsce EWO na jej podstawach powstała jednak
inna organizacja, Unia Zachodnioeuropejska.
Europejska Wspólnota Węgla i Stali EWWiS (European Coal and Steel Community ECSC)
9 maja 1950 roku Francja zaproponowała, by niemiecka i francuska produkcja stali oraz
wydobycie węgla zostały podporządkowane ponadpaństwowej, wspólnej kontroli. Została
ona ustanowiona na podstawie Traktatu Paryskiego z kwietnia 1951 roku, który wszedł w
życie 23 lipca 1952 roku pod nazwą Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Oprócz Niemiec i
Francji do Wspólnoty weszły: Belgia, Holandia, Włochy i Luksemburg. Powstanie EWWiS w
znacznym stopniu ułatwiło państwom członkowskim korzystanie z pomocy ekonomicznej w
ramach Planu Marshalla. Powołano organy Wspólnoty: Wysoką Władzę, Wspólne
Zgromadzenie Parlamentarzystów oraz Trybunał Sprawiedliwości. Instytucje EWWiS stały się
prototypami późniejszych struktur europejskich. Wysoka Władza przekształcona została w
Komisję Europejską, a wspólne Zgromadzenie w Parlament Europejski. EWWiS stała się także
żywym przykładem teorii funkcjonalistycznej integracji europejskiej (łączenia się w określone
struktury dla określonych ściśle zadań z instrumentarium prawnym potrzebnym tylko do
osiągnięcia danego celu).
Europejska Współpraca Polityczna EWP (European Political Cooperation EPC)
35
Termin ten oznacza stosowane od 1970 roku procedury, dotyczące regularnych konsultacji
ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich Wspólnot, mających na celu
wypracowanie wspólnego stanowiska. Szczyt szefów państw i rządów w Hadze (1969 r.) zlecił
opracowanie zasad współpracy politycznej. Opracowanie to, znane jako Raport Davignon’a,
regulowało zasady działania EWP jako płaszczyzny współpracy znajdującej się poza
strukturami Wspólnot. Od 1974 roku EWP została przyporządkowana nowo powstałej Radzie
Europejskiej jako najwyższemu gremium politycznemu Wspólnot. Od listopada 1993 roku
struktury i zadania EWP zostały przyporządkowane Wspólnej Polityce Zagranicznej i
Bezpieczeństwa na mocy Traktatu z Maastricht (tzw. II filar Unii Europejskiej).
Europejski Bank Centralny EBC (European Central Bank ECB)
Jego powstanie przewidywały postanowienia Traktatu z Maastricht, który wszedł w życie 1
listopada 1993 roku. W 1998 roku przystąpiono do ich realizacji i powołano Dyrektoriat i
Radę Naczelną EBC. Siedzibą Europejskiego Banku Centralnego jest Frankfurt nad Menem.
Powstał on na bazie Europejskiego Instytutu Walutowego, organizacji z dużymi tradycjami.
EBC współpracuje z bankami emisyjnymi państw członkowskich w ramach Europejskiego
Systemu Banków Centralnych. Do głównych zadań EBC należy utrzymywanie stabilności cen,
nadzór nad polityką walutową Unii Europejskiej, przechowywanie i zarządzanie rezerwami
walutowymi państw członkowskich a także nadzór nad instytucjami kredytowymi i
dopilnowywanie stabilności systemów finansowych.
Europejski Bank Inwestycyjny EBI (European Investment Bank EIB)
Powołany do życia w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską
Wspólnotę Gospodarczą. Głównym zadaniem EBI jest finansowanie inwestycji kapitałowych
w państwach członkowskich Wspólnot oraz w państwach Europy Środkowej i Wschodniej
oraz w państwach basenu Morza Śródziemnego. Bank swoim zasięgiem obejmuje także
państwa-strony Konwencji z Lomé. EBI działa w oparciu o zasadę non-profit. Ministrowie
finansów z państw członkowskich Wspólnot tworzą Radę Nadzorczą. Siedzibą EBI jest
Luksemburg.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EBOiR (European Bank for Reconstruction and
Development EBRD)
36
W 1989 roku ówczesny prezydent Francji Francois Mitterrand zaproponował stworzenie
specjalistycznego banku pomagającego w restrukturyzacji ekonomicznej oraz liberalizacji
rynków w rejonie postkomunistycznych państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz wśród
byłych państw Związku Radzieckiego. EBRD powstał w 1990 roku i posiada siedzibę w
Londynie. Większość udziałów (51%) przypadło Wspólnocie Europejskiej.
Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Centre Européen pour le
Développement de la Formation Profesionelle CEDEFOP)
Utworzone jako samodzielny instytut przez Radę Wspólnoty Europejskiej w 1975 roku w
Berlinie. Centrum zajmuje się przede wszystkim doradztwem na użytek władz
wspólnotowych. Ponadto organizuje i realizuje badania naukowe, sympozja
międzynarodowe oraz wymianę informacji, m.in. za pomocą sieci informacyjnej EURYDICE.
Europejskie Miasto Kultury (European City of Culture)
Tytuł przyznawany corocznie od 1985 roku miastom Unii. Za tytułem idą dotacje na imprezy
kulturalne. W 2000 roku Kraków został uznany za jedno z europejskich miast kultury.
Europejskie Stowarzyszenie Agencji Rozwoju Regionalnego (European Association of
Regional Development Agencies EURADA)
Ponadnarodowa organizacja zaangażowana w sprawy rozwoju regionalnego. Założona w
1991 roku, zrzesza około 150 agencji z Unii Europejskiej. Od 1996 roku członkami
stowarzyszonymi są niektóre polskie agencje, także Polska Agencja Rozwoju Regionalnego
PARR. Funkcje EURADA: reprezentowanie interesów agencji wobec władz Unii, realizacja
projektów współfinansowanych przez Unię, organizowanie seminariów, konferencji. Siedzibą
Stowarzyszenia jest Bruksela.
Europejskie Stowarzyszenie Szkół Planowania (Association of European Schools of Planning
AESOP)
Powstało w 1987 roku w celu rozwoju edukacji w zakresie planowania przestrzennego i
regionalnego. W ramach tej organizacji zrzeszonych jest 150 wyższych szkół europejskich, w
tym 5 szkół polskich (Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Uniwersytet Łódzki, Politechnika
Warszawska, Politechnika Wrocławska i Uniwersytet Warmińsko-Mazurski). W trakcie
37
corocznych kongresów AESOP odbywają się sesje poświęcone planowaniu i polityce
regionalnej.
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EFTA (European Free Trade Association)
Stowarzyszenie powstałe na mocy Konwencji Sztokholmskiej ze stycznia 1960 roku, która
weszła w życie 3 maja 1960 roku. Austria, Szwecja, Wielka Brytania, Dania, Norwegia,
Szwajcaria i Portugalia, zaniepokojone osiągnięciami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
EWG, powstałej w 1958 roku, postanowiły powołać EFTA; postanowiono stworzyć obszar
wolnego handlu, by nie stracić dostępu do rynków EWG. Konwencja Sztokholmska powołała
Radę EFTA jako podstawowy organ stowarzyszenia. W latach późniejszych do EFTA wstąpiły
Islandia, Finlandia i Lichtenstein. W związku z wejściem kilku państw do Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej (Wspólnoty Europejskiej), członkami EFTA pozostały Islandia,
Norwegia, Szwajcaria i Lichtenstein.
Europejski Fundusz Inwestycyjny EFI (EIF – European Investment Fund)
Uzgodniony w grudniu 1992 roku w czasie obrad Rady Europejskiej w Edynburgu. Potrzeba
jego powstania wiąże się z rosnącym bezrobociem i ogólnym spadkiem tempa rozwoju
gospodarczego. Powołano go na podstawie art. 30 statutu Europejskiego Banku
Inwestycyjnego EBI w marcu 1994 roku. Ponad 50 banków zgłosiło akces do EFI jako
członkowie-założyciele. Celem funduszu jest głównie finansowanie długoterminowe tzw.
Sieci transeuropejskich (w zakresie energetyki, transportu i telekomunikacji) oraz wspieranie
średnich i małych przedsiębiorstw przez udział finansowy w przedsięwzięciach
rozw9ojowych.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (ang. European Agriculture Guidance
and Guarantee Fund EAGGF, franc. Fonds Européen d’Orientation et de Garantie Agricole
FEOGA)
Utworzony w 1962 roku na mocy Traktatu Rzymskiego jest jednym z funduszy
strukturalnych, administrowany przez Komisję Europejską, zajmuje się transformacją
struktury rolnictwa oraz rozwojem obszarów wiejskich. Fundusz realizuje między innymi
następujące zadania:
1. Wzmocnienie i reorganizacja struktur rolnictwa i leśnictwa;
38
2. Zapewnienie konwersji kierunków produkcji rolnej i promowanie pozarolniczej
działalności gospodarczej w obszarach wiejskich;
3. Pomoc w osiągnięciu akceptowanego społecznie poziomu życia rolników, w tym
bezpośrednie wsparcie finansowe;
4. Pobudzenie świadomości społeczności żyjących na obszarach wiejskich w celu chronienia
środowiska przyrodniczego, zachowania walorów krajobrazu etc.
Do Funduszy Strukturalnych zaliczana jest tylko część EAGGF, określana jako Sekcja
Orientacji, związana z realizacją Celu 1. Zob. Cele Polityki Strukturalnej.
Europejski Fundusz Rozwoju EFR (European Development Fund EDF)
Powstał na mocy Traktatu Rzymskiego z marca 1957 roku pod nazwą Fundusz Rozwoju
Krajów i Terytoriów Zamorskich. Miał on stymulować przemiany w krajach będących
terytoriami zamorskimi Włoch, Holandii, Belgii i Francji, które prawnie stały się krajami
złączonymi ze Wspólnotami. W tym kształcie fundusz funkcjonował do 1962 roku. W lipcu
1963 roku w Jaunde podpisano konwencję regulującą prawne aspekty stowarzyszania ze
Wspólnotami byłych kolonii afrykańskich. Wydatki na ten cel były pobierane z następnej
„rundy” Funduszu. Od 1995 roku obowiązuje tzw. Ósma „runda” Funduszu. Od lat
sześćdziesiątych do końca dziewięćdziesiątych zmieniały się profile poszczególnych rund.
Jednak wydatki liczone w liczbach bezwzględnych są w miarę upływu czasu stale wzrastające.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR (European Regional Development Fund
ERDF)
Uruchomiony dopiero w marcu 1975 roku, pomimo że potrzebę jego powołania ujęto
formalnie w Traktacie Rzymskim z 1957 roku. Traktat z Maastricht zdefiniował ściśle rolę
EFRR. Celem funduszu stała się potrzeba wyrównywania dysproporcji pomiędzy regionami.
Jeśli chodzi o wykazy zadań, na których realizację mogłyby być przeznaczone środki z EFRR,
to zostały one uporządkowane w 1988 roku i zmodyfikowane w 1993 roku. Przyjęto, że w
ramach pomocy dla regionów dotkniętych upadkiem tradycyjnego dla nich przemysłu
(węglowy, stoczniowy, stalowy, tekstylny itp.) środki z EFRR nie mogą przekraczać 75%
całkowitego kosztu zadania oraz nie mogą być mniejsze niż 50% całkowitego kosztu. W
39
ramach innych zadań udział funduszu w kosztach zamyka się odpowiednio w granicach 50% i
25% (rozwiązywanie problemów centrów miast, budowa dróg, budowa elektrowni,
gospodarka wodna).
Europejski Fundusz Społeczny EFS (European Social Fund ESF)
Powstał na mocy postanowień Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę
Gospodarczą. Został uruchomiony w 1960 roku jako najstarszy ze wspólnotowych funduszy
strukturalnych. Postanowienia dotyczące EFS zostały poprawione i rozwinięte w Traktacie z
Maastricht. EFS (w dzisiejszym kształcie ma na celu stwarzanie ułatwień w zakresie
uzyskiwania zatrudnienia w całym obszarze Wspólnot oraz pomoc w adaptowaniu się do
nowych warunków. Pomoc w zakresie EFS jest udzielana organizacjom wspieranym
finansowo przez władze publiczne poszczególnych państw. Fundusz jest nadzorowany przez
Komisję Europejską.
Europejski Instytut Walutowy EIW (European Monetary Institute EMI)
Utworzony w styczniu 1994 roku na mocy Traktatu z Maastricht w związku z przejściem do
drugiego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej. Instytut Walutowy miał być pierwszym
etapem powstawania Europejskiego Banku Centralnego (w trzecim etapie Unii Gospodarczej
i Walutowej). EIW koordynował współpracę banków centralnych poszczególnych krajów a
także nadzoruje politykę walutową w poszczególnych krajach Unii.
Europejski Instytut Zatrudnienia EURES
Instytucja powstała w 1994 roku; służy poszukującym pracy z całego obszaru
wspólnotowego. W ramach urzędu funkcjonuje także bank danych dotyczących problemów
zatrudnienia z krajowych urzędów zatrudnienia (pośrednictwa pracy)
Europejski Obszar Gospodarczy EOG (European Economic Area EEA)
Stworzony na mocy traktatu zawartego w Oporto 2 maja 1992 roku. Jest to obszar wolnego
handlu, do którego należy 18 państw (państwa członkowskie Unii oraz Lichtenstein, Islandia i
Norwegia). Szwajcaria, która podpisała traktat o EOG nie jest członkiem obszaru w związku z
niezatwierdzeniem członkostwa na drodze referendum krajowego. Inicjatywa powstania
EOG wyszła ze strony państw członkowskich EFTA już w 1984 roku w ramach Deklaracji
Luksemburskiej. Instytucjami EOG są: Rada składająca się z przedstawicieli Komisji
Europejskiej i Przedstawicieli państw-sygnatariuszy, obradujący dwa razy w roku Wspólny
40
Komitet złożony z wysokich urzędników państw-sygnatariuszy, obradujący raz w miesiącu
Komitet Parlamentarny złożony z członków Parlamentu Europejskiego oraz
parlamentarzystów z krajów EFTA, Komitet Doradczy złożony z członków Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego KES oraz przedstawicieli Komitetu Doradczego EFTA.
Podstawowym celem EOG jest wprowadzenie i utrzymanie czterech wolności jednolitego
rynku: swobodnego przepływu towarów, swobodnego przepływu osób, swobodnego
przepływu usług i swobodnego przepływu kapitału (z niewielkimi ograniczeniami). Do tego
dochodzą jeszcze cele w zakresie ochrony środowiska i ochrony praw konsumenckich, a
także działania na rzecz spójności ekonomicznej i społecznej tego obszaru.
Europejski Obszar Sądowniczy (Espace Judiciaire Europeen)
Termin zaproponowany przez prezydenta Francji Valery Giscard d’Estaing’a w 1977 roku jako
próba stworzenia skoordynowanej polityki państw członkowskich Wspólnot w zakresie wiz,
ekstradycji, azylu, mający na celu ułatwienie współpracy w tym zakresie pomiędzy policją,
urzędami imigracyjnymi, sądami. Sprawy te po wielu latach żmudnej pracy w pokonywaniu
różnic wynikających ze sprzecznych często ze sobą praw w poszczególnych krajach znalazły
poczesne miejsce w Traktacie z Maastricht w ramach filaru Wymiar Sprawiedliwości i Spraw
Wewnętrznych.
Europejski System Banków Centralnych ESBC (European System of Central Banks ESCB)
Stanowi podstawowy element polityki monetarnej państw uczestniczących w 3 etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej. W skład ESBC wchodzą banki centralne państw członkowskich
Unii Europejskiej oraz Europejski Bank Centralny.
Europejski System Walutowy ESW (European Monetary System EMS)
Zaczął funkcjonować w marcu 1979 roku z mocą wsteczną od 1 stycznia 1979 roku.
Ustanowiony został w Brukseli przez Radę Europejską w grudniu 1978 roku. Podstawowym
celem ESW było stworzenie europejskiej strefy stabilności walutowej oraz zacieśnienie
współpracy europejskiej na polu polityki monetarnej. Głównymi elementami składowymi
ESW stały się: Europejska Jednostka Walutowa (ECU), Mechanizm Kursów Wymiany Walut
(Exchange Rate Mechanism) oraz mechanizm kredytowy. Orędownikami powstania ESW byli
ówczesny kanclerz Niemiec Zachodnich Helmut Kohl oraz prezydent Francji Valery Giscard
d’Estaing. Organami zarządzającymi w ramach ESW były: Rada Ministrów Finansów, Komitet
41
Walutowy, Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. Członkostwo w ESW łączyło się z
udziałem w koszyku walutowym tworzącym wartość ECU oraz z koniecznością zdeponowania
20% rezerw złota i dolarów w Europejskim Instytucie Walutowym EIW. Po wprowadzeniu III
etapu Unii Gospodarczo-Walutowej skład koszyka walut został zamrożony. Obecnie system
ten stanowi część struktury Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Europejski Trybunał Obrachunkowy (European Court of Auditors ECA)
Organ odpowiedzialny za kontrolę budżetu Unii Europejskiej (w dużym uproszczeniu jest to
unijna Najwyższa Izba Kontroli, chociaż nie ma tak szerokich uprawnień jak polska NIK).
Trybunał bada też wykorzystanie środków pomocowych Unii Europejskiej w krajach Europy
Środkowej.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości (European Court of Justice ECJ)
Posiada siedzibę w Luksemburgu. Powołany jako jedna z czterech instytucji na mocy Traktatu
Paryskiego (o powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali EWWiS). Składa się z sędziów,
przedstawicieli państw członkowskich. Łączy funkcje trybunałów: konstytucyjnego,
najwyższego, międzynarodowego oraz administracyjnego. Przewodniczącego Trybunału
powołuje się bezwzględną większością głosów spośród sędziów Trybunału na trzyletnią
kadencję. Kadencja sędziów trwa sześć lat.
Europejski Urząd Statystyczny EUROSTAT
Funkcjonuje od 1953 roku z siedzibą w Luksemburgu, częściowo w Brukseli. EUROSTAT
publikuje kilkanaście wydawnictw statystycznych zajmujących się poszczególnymi sektorami
gospodarki. Porównania statystyczne są dokonywane nie tylko na podstawie danych z
państw członkowskich Unii Europejskiej, ale także państw członkowskich EFTA, innych krajów
Europy oraz Stanów Zjednoczonych i Japonii.
EUROPOL
1) miasto odgrywające istotną rolę w przestrzeni europejskiej dla funkcjonowania Europy,
europolis; 2) system współpracy policji (Biuro Policji Europejskiej).
Euroregiony (Euroregions)
42
Obszary przygraniczne objęte współdziałaniem dwóch lub więcej państw w zakresie
określonym konwencją madrycką Rady Europy o współpracy przygranicznej z maja 1980
roku. Euroregiony mają na celu rozwijanie dobrosąsiedzkich stosunków, wymianę kulturalną,
wymianę handlową i usługową, wspólne inwestycje (najczęściej z zakresu ochrony
środowiska naturalnego), zabezpieczanie się przed skutkami klęsk żywiołowych, ochronę
dziedzictwa kulturowego regionu, wspieranie turystyki przygranicznej itd. Jako pierwszy na
granicy polskiej powstał Euroregion Nysa (1991 r.), skupiający przygraniczne tereny Czech,
Niemiec i Polski. Euroregiony korzystają z dofinansowania bezpośrednio z Unii Europejskiej a
także ze środków PHARE (na współpracę trans-graniczną przeznacza się ok. 30% ogółu
środków).
Eurowybory/Wybory Europejskie (European Elections)
Wybory do Parlamentu Europejskiego, odbywające się co pięć lat począwszy od 1979 roku.
Rada wydała w 1976 roku Akt o Wyborach Europejskich. Biorąc pod uwagę tradycje
głosowania w różnych krajach, w różnych dniach tygodnia, Eurowybory odbywają się w ciągu
czterech dni. W różnych państwach członkowskich wykorzystywane są różne systemy
wyborcze. Eurowybory są pierwszymi w świecie i największymi wyborami
międzynarodowymi. Elektorat liczy około 265 milionów wyborców. Istnieje niekorzystna
tendencja spadku procentowego udziału w Eurowyborach. Wpływ na to zjawisko ma
poczucie dużego dystansu do Parlamentu Europejskiego i nieznajomość kandydatów w
wyborach.
Ewaluacja (evaluation)
Zob. Ocena
F
FAPA (Foundation of Assistance Programmes for Agriculture)
Zob. Fundacja Programów Pomocowych dla Rolnictwa
Federacyjna koncepcja integracji
Założenia federalistyczne są podstawą Traktatów Rzymskich oraz Traktatu o Unii
Europejskiej. Instytucje europejskie i ich zależności są w pewnej mierze oparte na koncepcji
federalistycznej integracji europejskiej, choć wskutek sprzeciwu niektórych państw nie
43
nazywa się np. Unii Europejskiej ciałem federalnym. Potrzebę powstania zintegrowanej
Europy według koncepcji federacyjnej wygłosił jako pierwszy Winston Churchill w 1946 roku
w Zurichu. Zwolenników federacyjnej koncepcji nazywa się federalistami, którzy w efekcie
różnicy zdań podzielili się na konstytucjonalistów i funkcjonalistów., Konstytucjonaliści
uważają regulacje konstytucyjne za podstawę procesów integracyjnych poprzez odgórny
podział kompetencji w ramach struktury, ograniczający suwerenność państw członkowskich.
Preferują oni rozwój skokowy integracji, niejako wymuszony lecz gwarantujący szybkie
osiągnięcie zjednoczenia i powstanie „superpaństwa”. Głównym przedstawicielem
konstytucjonalistów był Winston Churchill. Funkcjonalizm zakładał przede wszystkim, że
początku integracji należy szukać w zacieśnianiu współpracy gospodarczej, której dobre
doświadczenia z jednego sektora niejako automatycznie przeniosą się na inne, co w efekcie
wymusi oddolnie powstanie gospodarczych struktur europejskich. Wszystkie te działania
odnoszą się tylko do integracji gospodarki a nie polityki, co jest dla funkcjonalizmu
charakterystyczne. Zwolennikami tej koncepcji integracji byli: Jean Monnet, Ludwig Erhard,
Alcide De Gasperi oraz Robert Schuman.
Fiche d’impact
Oszacowanie skutków danego przedsięwzięcia, projektu Komisji Europejskiej. Fiche d’impact
stanowi załącznik każdego z ważnych projektów ustawodawczych.
Fiche financiere
Podobnie jak w przypadku fiche d’impact jest to opracowanie dodawane do dokumentacji
projektowej lecz w zakresie skutków dla budżetu Unii Europejskiej.
Filary Traktatu z Maastricht
Elementy metafory zastosowanej w traktacie, gdzie porównuje się Unię Europejską ze
świątynią, a właściwie jej frontonem opartym na trzech filarach. Filary Unii to (I) Wspólnoty
Europejskie, II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz (III) Wymiar
Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne.
FIFG (Financial Instrument for Fisheries Guidance)
Zob. Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa
44
Finansowa wartość zaktualizowana netto (Financial Net Present Value FNPV)
Zob. Wartość zaktualizowana netto.
Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance
FIFG)
Fundusz strukturalny powołany na potrzeby rybołówstwa, uzupełniający fundusz
ustanowiony w 1993 roku. Zajmuje się promowaniem zmian strukturalnych w tym sektorze
gospodarki.
Flaga europejska (European Flag)
Zatwierdzona przez Komisję Europejską w 1985 roku jako 12 pięcioramiennych gwiazd nie
stykających się z sobą, w kolorze złotym, na lazurowym tle. Ich liczba odpowiada liczbie
gwiazd nad głową Najświętszej Marii Panny (Księga Objawienia 12:1). Przekonanie, że liczba
gwiazd odzwierciedla liczbę państw Unii Europejskiej i zwiększa się proporcjonalnie z jej
rozszerzaniem jest nieprawdziwe.
FRDL
Zob. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Fundacja Programów Pomocowych dla Rolnictwa (Foundation of Assitance Programmes for
Agriculture FAPA)
Utworzona w 1991 roku na mocy porozumienia pomiędzy rządem RP a Komisją Europejską.
FAPA koordynuje i zarządza niektórymi programami pomocowymi (w tym Phare) w sektorze
rolnictwa oraz wybranymi komponentami programu SAPARD.
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej FRDL
Powstała w 1989 roku. Wspiera samorządność w Polsce w dziedzinach: społeczeństwa
obywatelskiego, zarządzania gminą oraz integracji europejskiej. Podstawowymi formami
działań FRDL są: szkolenia przedstawicieli samorządu terytorialnego, konsultacje i
doradztwo, ekspertyzy, konferencje i seminaria.
Fundusze Strukturalne (Structural Funds)
45
Fundusze znajdujące się w gestii Komisji Europejskiej. Stanowią one główne środki
pomocowe dla słabiej rozwiniętych regionów wspólnotowych. Są to: Europejski Fundusz
Społeczny EFS (ESF), Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR (ERDF/FEDER) oraz
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa EFOiGR (EAGGF/FEOGA). Czasami
dodaje się do tej grupy Finansowy Instrument Wspierania Rybactwa FIWR (FIFG). Fundusze
strukturalne sięgają ok. 30% budżetu Unii Europejskiej na lata 2000-2006. W myśl
postanowień Traktatu o Unii Europejskiej powołano Fundusz Spójności; uważany za fundusz
strukturalny (spełnia podobną funkcję), działający jednak na innych zasadach niż pozostałe
fundusze strukturalne.
Fundusze Strukturalne - Cele i nakłady (Objectives and Inputs):
1989-1993
1994-1999
2000-2006
Cel
Środki
w mld
euro
(ceny
z
1988
r.)
Cel
Środki
w mld
euro
(ceny
z
1992
r.)
Cel
Środki
w mld
euro
(ceny
z 1999
r.)
Cel 1
(regionalny)
34,0
Cel 1
(regionalny)
96,5
Cel 1
(regionalny)
135,9
Cel 2
(regionalny)
6,4
Cel 2
(regionalny)
15,7
Cel 2
(regionalny)
22,5
Cele 3 i 4
(horyzontalne)
7,2
Cele 3 i 4
(horyzontalne)
11,5
Cel 3
horyzontalny
24,1
Cel 5a
(horyzontalny)
3,5
Cel 5a
(horyzontalny)
5,4
Rybołówstwo
(instrument
dla regionów
poza
obszarem
Celu 1
1,1
46
(regionalny)
Cel 5b
(regionalny)
2,7 Cel
5b
7,0 -
-
-
-
Cel 6
(regionalny)
0,7 -
-
Ogółem
56,6
136,8
183,6*
* Bez 11,1 mld euro przeznaczonych na przejściowe wsparcie dla regionów tracących dostęp
do pomocy Unii Europejskiej, bez 21,84 mld euro pomocy przedakcesyjnej dla krajów
kandydujących oraz bez 58,07 mld euro zarezerwowanych dla nowych członków. Źródła:
EUROSTAT (1994); Komisja Europejska (1996); Rada Europejska (Konkluzje Szczytu
Berlińskiego 24-25 marzec 1999). Zob. Fundusze Strukturalne.
Fundusze Strukturalne - pułapy pomocy (Assistance/Support Ceilings): Pułapy pomocy Unii
Europejskiej są zróżnicowane i od 1 stycznia 2000 roku wynoszą:
a) w przypadku projektów infrastrukturalnych generujących przychody:
50% w krajach objętych Funduszem Kohezji;
do 40% kosztów całkowitych w innych regionach Celu 1;
25% na obszarach Celu 2
Powyższe stopy mogą zostać zwiększone o 10% jeżeli pomoc jest wydatkowana na inżynierię
finansową, a tych 10% nie będzie miało formy pomocy bezpośredniej.
b) w przypadku inwestycji w przedsiębiorstwach:
35% w regionach Celu 1;
15% na obszarach Celu 2.
Udział ten może wzrosnąć o 10% jeżeli pomoc dotyczy małych i średnich przedsiębiorstw
(MŚP) i nie będzie realizowana w formie bezpośredniej. Zob. Cele Polityki Strukturalnej UE.
47
Fundusze strukturalne - ścieżki programowania: Kraj członkowski może w uzgodnieniu z
Komisją Europejską wykorzystać dwie ścieżki programowania: klasyczną i uproszczoną.
Ścieżkę uproszczoną zaleca się zwłaszcza dla programów nie przekraczających 1 mld euro
oraz realizowanych w ramach Celu 2 i 3 (Zob. Cele Polityki Strukturalnej UE).
Ścieżka klasyczna
1. Rząd składa Komisji uzgodniony na szczeblu regionalnym i krajowym plan rozwoju. Plan
obejmuje następujące elementy:
a) Opis aktualnej sytuacji (dysproporcje i luki rozwojowe, już zaangażowane środki,
pomoc wcześniej otrzymana z Unii i ich efekty wraz z oceną).
b) Opis odpowiedniej strategii służącej realizacji priorytetów i celów rozwoju,
opatrzony informacją ilościową i wstępną oceną spodziewanych rezultatów
poszczególnych typów działań.
c) Ogólne zestawienie finansowe sumujące środki krajowe i unijne, przeznaczone na
realizację poszczególnych priorytetów.
2. Negocjacje z Komisją Europejską.
3. Komisja Europejska w wyniku negocjacji i na podstawie ww. planu ustala Podstawy
Wsparcia Wspólnoty PWW (Ramowy Plan Wsparcia, ang. CSF), określający zobowiązania
finansowe Komisji w stosunku do głównych elementów planu objętych planem, formy
wsparcia, procedury oceny i monitoringu, terminy.
4. W drodze uzgodnień krajowych i regionalnych, rząd na podstawie CSF przedstawia
Komisji Europejskiej projekt programu operacyjnego (OP).
5. Negocjacje z Komisją Europejską.
6. Przyjęcie przez Komisję programu operacyjnego, określającego szczegółowo rodzaje
środków i działań.
7. Uzupełniający dokument planistyczny (wskazanie beneficjentów i szczegółowy podział
środków między działania). Kierowany do wiadomości Komisji).
48
Ścieżka uproszczona
1. Rząd składa Komisji uzgodniony na szczeblu regionalnym i krajowym projekt jednolitego
(uproszczonego) dokumentu programowego, zawierający:
a) Plan (diagnoza, strategia, główne osie rozwoju regionu).
b) Projekt programu operacyjnego (środki i szczegółowe zadania).
2. Negocjacje z Komisją Europejską.
3. Przyjęcie przez Komisję Europejską jednolitego (uproszczonego) dokumentu
programowego obejmującego:
a) Podstawy Wsparcia Wspólnoty PWW (diagnoza, strategie, główne elementy,
monitoring).
b) Projekt operacyjny.
4. Uzupełniający dokument planistyczny (skazanie beneficjentów i szczegółowy podział
środków między działania) do wiadomości Komisji.
Ścieżka uproszczona nie oznacza zmniejszenia zakresu wymaganych informacji, a jedynie
redukcję faz oprogramowania.
Fundusze strukturalne – Zasady (Principles): Normy przyjęte przez Komisję Europejską w
1989 roku, regulujące działanie Funduszy Strukturalnych. Określono cztery podstawowe
zasady: Zasada Koncentracji, Zasada Programowania, Zasada Partnerstwa, Zasada
Dodatkowości. Zob. też Zasada Subsydiarności (Pomocniczości, Fundusze Strukturalne.
Fundusz Know How
Zob. Know How Fund.
Fundusz Kohezji/Spójności (Cohesion Fund)
Zgodnie z postanowieniami Traktatu z Maastricht utworzono fundusz, o którego powstaniu
zadecydowano w czasie posiedzenia Rady w Edynburgu w grudniu 1992 roku. Fundusz służy
wspieraniu inicjatyw w zakresie ochrony środowiska oraz tzw. Sieci transeuropejskich w
49
zakresie transportu (funkcja spójności). Działa on niezależnie od funduszy strukturalnych.
Fundusz obsługuje te państwa Unii Europejskiej, których dochód narodowy brutto per capita
stanowi niecałe 90% średniego dochodu w państwach członkowskich. Skierowany jest – w
przeciwieństwie do funduszy strukturalnych – do państw a nie regionów. Zadaniem
Funduszu Kohezji było ułatwienie ich integracji poprzez stworzenie sieci infrastrukturalnych
dla ułatwienia rozwoju tych państw (usunięcia białych plam strukturalnych) i ułatwienia
rozwiązania bezpośrednich więzi z gospodarczym centrum Unii. Środki Funduszu
przeznaczono wyłącznie na inwestycje w zakresie: 1) ochrony środowiska oraz 2)
transeuropejskich sieci komunikacyjnych (głównie autostrad). Działania Funduszu
zaplanowano początkowo na lata 1994-1999 (łączny budżet 15,1 mld ECU). Fundusz Kohezji
nie jest funduszem strukturalnym (Zob. Fundusze Strukturalne), lecz tzw. instrumentem
ekonomiczno-politycznym. Komisja Europejska przedłużyła działanie Funduszu na lata 2000-
20006, przeznaczając nań 18 mld euro. W odróżnieniu od Funduszy Strukturalnych Fundusz
Spójności: a) obejmuje całe państwa, nie regiony; b) finansuje poszczególne projekty
inwestycyjne, bez konieczności ujmowania ich w ramy szerokich programów; c)
współfinansuje tylko wielkie projekty inwestycyjne (ponad 10 mln euro).
Fundusz Mikro (Micro Fund)
Utworzony w 1994 roku przez Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości do realizacji
programów wspierania mikro-przedsiębiorczości w Polsce. Udziela niewielkich pożyczek (5-
30 tys. Złotych) dla firm zatrudniających do 10 osób lub pożyczek dla grup przedsiębiorców
wzajemnie sobie poręczających.
G
Global Resource Information Database GRID
Zob. Światowa Baza Danych o Zasobach Naturalnych
Globalizacja (globalisation)
Trend zacieśniania się powiązań społecznych, ekonomicznych, ekologicznych i in. W skali
światowej. W zarządzaniu przedsiębiorstwem, a także w programowaniu rozwoju
regionalnego globalizacja oznacza potrzebę uwzględnienia w strategii działania szeroko
50
rozumianych uwarunkować zewnętrznych o wymiarze światowym. Zasadniczym nośnikiem
globalizacji jest przyspieszenie przepływu informacji.
Grant, subwencja, dotacja (grant)
W praktyce programów pomocowych UE bezpośrednie wsparcie beneficjenta w formie
bezzwrotnego finansowania bądź współfinansowania jego projektu. Subwencja jest
definiowana jako bezpośrednia pomoc finansowa lub ulgi związane z rezygnacją z dochodów,
przyznawane przedsiębiorstwom przez sektor publiczny dla osiągnięcia odpowiednich celów
polityki gospodarczej. Może być to na przykład utrzymanie konkretnych przedsiębiorstw lub
całych sektorów gospodarki, wspieranie koniecznych przekształceń, wspieranie potrzebnej
produkcji. Wspólnoty Europejskie, podobnie jak inne organizacje gospodarcze świata, dążą
do rezygnacji z subwencji jako działań zakłócających mechanizmy konkurencji. Wyjątek
stanowią pewne elementy polityki społecznej, regionalnej i strukturalnej.
Bezpośrednie przyznanie dotacji (direct award of grant): przyznanie jednego lub więcej
grantów bez zastosowania trybu przetargowego. Bezpośrednie przyznanie dotacji jest
możliwe tylko w określonych okolicznościach i musi być przedmiotem raportu oceniającego.
Subwencje eksportowe: Subwencje stosowane przy wywozie produktów rolnych z obszaru
Wspólnot Europejskich do państw trzecich, przyznawane producentom rolnym. Pokrywają
one różnicę pomiędzy ceną sprzedaży na terenie Wspólnot a niższą ceną w ramach tego
eksportu. Subwencje te jednocześnie są gwarancją cen minimalnych i instrumentem zbytu
nadprodukcji rolnej.
Grant globalny (global grant)
Obok klasycznego trybu przygotowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty i programów
operacyjnych, Unia Europejska wykorzystuje możliwość przekazania środków z Funduszy
Strukturalnych w formie grantu globalnego dla instytucji pośredniczącej, wskazanej przez
zainteresowane państwo członkowskie. Zawarta w tej sprawie umowa określa: rodzaje
działań, kryteria doboru beneficjentów, warunki i zakres pomocy Funduszy Strukturalnych,
monitoring. Zasadniczo granty globalne służą wsparciu lokalnych inicjatyw rozwojowych.
Instytucja pośrednicząca musi przedstawić gwarancje płynności finansowej, mieć
kompetencje administracyjne, operować na obszarze danego regionu lub regionów.
51
GRID (Global Resource Information Database)
Zob. Światowa Baza Danych o Zasobach Naturalnych
Grona i sieci współpracy podmiotów gospodarczych (Clusters & Networks)
Zespoły współpracujących i wspierających się przedsiębiorstw, głównie małych i średnich
MŚP, powiązanych często z uniwersytetem, inną jednostką naukowo-badawczą lub
wiodącymi przedsiębiorstwami. Według wielu badaczy, Clusters & Networks są
potencjalnym źródłem efektów mnożnikowych i z tego względu powinny zastępować
tradycyjne formy wspierania rozwoju regionalnego. W literaturze wyróżnia się sieci
sektorowe (oparte na MŚP działających w tym samym sektorze), sieci horyzontalne (różne
formy współpracy zainteresowanych, równych podmiotów) oraz sieci wertykalne
(współpraca np. dostawców, firm zaopatrzeniowych dla globalnego odbiorcy).
Grono przedsiębiorczości (cluster)
Znajdujące się w geograficznym sąsiedztwie skupisko podobnych firm i powiązanych z nimi
instytucji, które zapewniają wyspecjalizowane umiejętności, informacje, kapitał i
infrastrukturę. Przedsiębiorstwa te korzystają z podobnych nakładów, technologii albo
innych powiązań zaopatrzeniowych.
Grupa Helsińska
Grupa sześciu państw: Bułgaria, Litwa, Łotwa, Malta, Rumunia i Słowacja, z którymi w 2000
roku rozpoczęto negocjacje o członkostwie w UE. Decyzję o rozpoczęciu negocjacji z tą grupą
państw podjęła Rada Europejska podczas szczytu w Helsinkach w grudniu 1999 roku.
Grupa Kangaroo (Kangaroo Group)
Założona po pierwszych bezpośrednich wyborach do Parlamentu Europejskiego przez
deputowanych z różnych opcji jako ruch na rzecz wolności przemieszczania się. Grupa
przeprowadzała kampanie na rzecz znoszenia barier pozataryfowych i wprowadzenia
Jednolitego Rynku. Uchodzi za jedną z najsilniejszych jednozadaniowych grup nacisku w
ramach Parlamentu Europejskiego. Grupa wydaje periodyk Kangaroo News.
Grupa Luksemburska
52
Tzw. „Grupa 5+1”, tzn. Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Estonia oraz Cypr. Podczas szczytu w
Luksemburgu w grudniu 1997 roku Rada Europejska zdecydowała o otwarciu w dniu 31
marca 1998 roku procesu akcesyjnego z tą grupą państw. Państwa te zostały oficjalnie
uznane jako negocjujące o członkostwo w Unii Europejskiej i spełniające kryteria wymagane
do prowadzenia właściwych negocjacji akcesyjnych.
Grupa Siedmiu, G-7
Regularne (od 1975 roku) szczyty gospodarcze szefów rządów i ministrów finansów
najbardziej uprzemysłowionych państw świata: Stanów Zjednoczonych, Kanady (od 1976
roku), Japonii, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji i Włoch. Od 1977 roku w obradach Grupy
Siedmiu bierze także przedstawiciel Wspólnot w osobie przewodniczącego Komisji
Europejskiej.
H
Handel i dystrybucja (distributive trade)
Jeden z sześciu elementów Trzeciego Wieloletniego Programu dla Małych i Średnich
Przedsiębiorstw, do którego Polska przystąpiła w grudniu 1998 roku. Celem Distributive
Trade jest identyfikacja (poprzez przeprowadzenie prac badawczych) wzorcowych modeli,
które mogłyby być rozpowszechniane oraz opracowanie rekomendacji działań. Kolejnym
etapem jest rozpowszechnianie takich wzorcowych rozwiązań. Działania, które mogą zostać
dofinansowane w ramach tego komponentu obejmują: 1. organizację seminariów
informacyjnych na temat konkurencyjności małych przedsiębiorstw handlowych, handlu
elektronicznego, nowych technologii stosowanych przez handlowe małe i średnie
przedsiębiorstwa oraz wzorcowych modeli w handlu na terenach wiejskich, 2. działania
stymulujące rozwój handlu na terenach wiejskich; 3. zwiększanie konkurencyjności małych i
średnich firm handlowych. Prawo organizacji seminariów oraz realizacji projektów
pilotowych można uzyskać drogą konkursową. Element ten został przedefiniowany w
ramach nowego Wieloletniego programu dla Przedsiębiorczości i Przedsiębiorstw (2001-
2005).
Harmonizacja (approximation)
Zespół działań mających na celu ujednolicenie lub przynajmniej wzajemne uzgodnienie
przepisów prawa, procedur administracyjnych, instrumentów ekonomicznych, finansowych i
53
politycznych na obszarze Wspólnot Europejskich, mających na celu zrealizowanie Wspólnego
Rynku.
Harmonizacja obrotu towarowego
Kiedy na skutek wejścia w życie Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej z 1957
roku zostały zniesione cła i kontyngenty handlowe okazało się, że dalszą przeszkodą w
tworzeniu Wspólnego Rynku są normy krajowe, bardzo często nieuzasadnione żadnymi
względami bezpieczeństwa czy zdrowotnymi, służyły jako podstawowe elementy
protekcjonistyczne w nieuczciwej konkurencji w ramach Wspólnot. Usunięciu tych
sztucznych barier miała służyć harmonizacja, zwana „zbliżaniem” systemów prawnych w celu
osiągnięcia prawidłowego funkcjonowania Wspólnego Rynku. Pomocnym stało się
powstanie w 1961 roku Europejskiego Komitetu Normalizacji (CEN), który przejął na siebie3
zadania harmonizacji norm towarowych w państwach członkowskich.
Harmonizacja podatkowa
Przyjmuje się, że nierówne obciążenia podatkowe w państwach członkowskich Unii
Europejskiej są czynnikiem ograniczającym Rynek Wewnętrzny. Działania idą w kierunku
harmonizacji podatków pośrednich, co ma w efekcie zapobiec zjawisku nieuczciwej
konkurencji poprzez likwidację granic podatkowych wewnątrz Unii.
Harmonizacja prawa (law approximation)
Ma na celu usunięcie barier w funkcjonowaniu Wspólnego Rynku poprzez ujednolicenie lub
zbliżenie różnych przepisów prawnych i administracyjnych, obowiązujących w państwach
członkowskich. Rada Unii Europejskiej przeprowadza harmonizację poprzez wydawanie
dyrektyw zbliżających lub ujednolicających przepisy prawa. Dla wsparcia tego procesu
przyjęto w ramach Jednolitego Aktu Europejskiego (1986 r.) zasadę kwalifikowanej
większości głosów przy podejmowaniu decyzji o harmonizacji prawa i procedur
administracyjnych.
Harmonogram (schedule)
Harmonogram działań (activity schedule): w Cyklu Zarządzania Projektem wykres lub
graficzne przedstawienie harmonogramu działań, określające trwanie, kolejność i zależności
poszczególnych etapów realizacji projektu. Stanowi również podstawę identyfikacji
54
kluczowych dat (wydarzeń) dla celów monitoringu oraz zakresów odpowiedzialności za
realizację poszczególnych etapów.
Harmonogram użytkowania zasobów (resources schedule): W Cyklu zarządzania Projektem
rozpisanie budżetu projektu z uwzględnieniem środków i kosztów w relacji do działań, w
rozbiciu na poszczególne etapy realizacji projektu. Sporządzany na podstawie
harmonogramu działań.
Haska Konferencja (Hague Conference)
Szefowie państw i rządów z sześciu państw członkowskich na szczycie w Hadze w grudniu
1969 roku przyjęli koncepcję Europejskiej Współpracy Politycznej, a także wprowadzenie
Unii Gospodarczej i Walutowej. Przyjmuje się, że postanowienia konferencji w Hadze
stanowią kamień węgielny integracji europejskiej.
Hierarchia celów (hierarchy of objectives)
Zob. Drzewko celów.
HORIZON
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej
Hymn Europy (Anthem of Europe)
Hymnem Unii Europejskiej jest fragment IX Symfonii Ludwiga van Beethovena do słów „Ody
do radości” Fryderyka Schillera.
I
IBEX (International Buyers Exhibition)
Jeden z sześciu elementów Trzeciego Wieloletniego Programu dla Małych i Średnich
Przedsiębiorstw, do którego Polska przystąpiła w 1998 roku. IBEX to nazwa spotkania dużych
przedsiębiorstw z małymi firmami, potencjalnymi podwykonawcami. Targi te koncentrują się
na ogół tylko na jednej branży. Organizator zaprasza około 50 dużych firm z danej branży
(również spoza UE). Firmy te określają swoje potrzeby i zgodnie z nimi wybieranych jest
około 200-250 małych i średnich przedsiębiorstw z UE i krajów sąsiadujących. Prawo
organizacji targów można zdobyć drogą udziału w konkursie ogłoszonym przez Dyrekcję
Generalną ds. Przedsiębiorczości. Inicjatywa już wygasła, lecz zostanie ponownie
55
zdefiniowana w ramach nowego Wieloletniego Programu dla Przedsiębiorczości i
Przedsiębiorstw (2001-2005).
Inicjatywa (Initiative)
Zob. Program Phare - Inicjatywa
Inicjatywy krajowe (National Initiatives NI)
Główna forma pomocy finansowej świadczona z Funduszy Strukturalnych, program
operacyjny inicjowany na szczeblu krajowym. Inicjatywa kraju członkowskiego może uzyskać
aprobatę Unii wtedy, jeżeli jest w formie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (CSF). Drugim
sposobem przedstawienia inicjatywy kraju członkowskiego jest przygotowanie Jednolitego
(Uproszczonego) Dokumentu Programowego (SPD).
Inicjatywy Wspólnoty (Community Initiatives CI)
Forma pomocy finansowej Funduszy Strukturalnych na rzecz osiągnięcia celów o charakterze
ponadkrajowym. Inicjatywy Unii opracowywane są na podstawie wytycznych ustalanych
przez Komisję Europejską. Wytyczne te stanowią uzupełnienie Podstaw Wsparcia Wspólnoty
(CSF) i ułatwiają rozwiązywanie problemów mających szczególnie poważny wpływ na
organizm Unii Europejskiej. W latach 1994-1999 Inicjatywy Wspólnoty stanowiły 10%
wartości środków Funduszy Strukturalnych, z tego jeden punkt procentowy był przeznaczony
na tzw. akcje innowacyjne. Były to: INTERREG II, LEADER II, REGIS II, NOW, YOUTHSTART,
HORIZON, INCLUSION, ADAPT i ADAPT BIS, RECHAR II, RESIDER II, RETEX, KONVER, SMEs,
URBAN, PESCA i PEACE.
W roku 2000 nastąpiła redukcja liczby inicjatyw UE z 13 do 4. Są to:
a) INTERREG – wsparcie dla projektów współpracy transgranicznej i międzynarodowej
(4875 mln euro);
b) LEADER – wsparcie dla projektów rozwoju obszarów wiejskich, zwłaszcza lokalnych
przedsięwzięć pilotażowych (2020 mln euro);
56
c) URBAN – przeciwdziałanie zjawiskom kryzysowym w centrach miejskich, dotkniętych
bądź zagrożonych masowym bezrobociem i różnymi formami patologii społecznej (700
mln euro);
d) EQUAL – współpraca w zakresie pomocy w uzyskiwaniu pracy dla grup społecznych
szczególnie narażonych na bezrobocie i wykluczenie z rynku pracy (także w formie
współpracy między krajami i regionami Unii Europejskiej (2847 mln euro).
Łącznie na inicjatywy przeznaczono w latach 2000-2006 10,4 mld euro, tj. 5,35% Funduszy
Strukturalnych. Ponadto 0,65% Funduszy przeznaczonych jest na działania innowacyjne,
służące wspieraniu nowatorskich przedsięwzięć o znaczeniu ponadkrajowym.
Inkubator przedsiębiorczości (business incubator)
Niekomercyjny instrument wsparcia powstawania i rozwoju nowych przedsiębiorstw,
zwłaszcza małych i średnich MŚP. Głównym celem jest ułatwienie warunków tworzenia i
startu MŚP oraz pomoc w przetrwaniu wczesnych faz cyklu rozwojowego. Inkubator to
określona przestrzeń – z reguły w formie szeregu pomieszczeń, przygotowanych do
podejmowania w nich działalności produkcyjnej lub usługowej na ulgowych warunkach
finansowych dla potencjalnych przedsiębiorców z dobrze przygotowanym i zaakceptowanym
biznes-planem nowego przedsięwzięcia. MŚP zlokalizowane w inkubatorze mogą też obniżyć
koszty dzięki: wspólnemu korzystaniu z mediów, infrastruktury, urządzeń, pomieszczeń
administracyjnych i sali konferencyjnej. Mają na ogół wspólnego księgowego, doradcę i
sekretariat. Wraz z upływem czasu i rozwojem MŚP administrator podnosi indywidualny
czynsz danej firmy, tak by po regulaminowo określonym czasie (2-5 lat) płaciła ona – już jako
okrzepła i gotowa do wejścia na wolny rynek – zwykły czynsz komercyjny i zwolniła miejsce
dla następnych chętnych. Inkubator jest narzędziem pobudzania aktywności ekonomicznej w
słabiej rozwiniętych regionach. W związku z rewolucją naukową i informatyczną ostatnich
lat, w wyżej rozwiniętych krajach rosnące nakłady kieruje się na podobne nieco do
inkubatorów ośrodki, mające generować firmy proinnowacyjne i o najwyższych
technologiach. Mają one służyć tworzeniu i transferowi innowacji z ośrodków naukowych w
sferę praktyki. Spotykane są różne zakresy działań i różne nazwy: np. centra transferu
technologii, centra innowacji, parki technologiczne, parki badawcze, parki naukowo-
57
przemysłowe. Powstają już też tzw. technopolis, całe miasteczka, w których naukowcy i
przedsiębiorcy pracują nad innowacjami przygotowywanymi do użytku komercyjnego.
Innowacja (innovation)
Występuje w literaturze ekonomicznej jako: (1) process obejmujący powstanie pomysłu,
prace badawczo-rozwojowe i projektowe, produkcję, marketing i upowszechnianie dóbr,
usług etc.; (2) dobra, usługi lub pomysły, które są postrzegane przez odbiorcę jako
jakościowo nowe na odpowiadających im rynkach.
INRED
Zob. Program Phare - INRED
Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej ISPA (Instrument for Structural Policies for
Pre-Accession ISPA)
Opracowany przez Komisję Europejską w 1998 roku instrument finansowy, wspierający 10
krajów Europy Środkowej i Wschodniej, przygotowujących się do akcesji do UE. Wzorowany
na Funduszu Kohezji, przeznaczony jest dla dużych projektów inwestycyjnych o wartości
powyżej 5 mln euro. Wsparcie obejmuje działania w zakresie środowiska naturalnego oraz
dostosowania sieci komunikacyjnych i transportowych do standardów europejskich. Program
ISPA realizowany w latach 2000-2006 dysponuje kwotą 1,04 mld euro rocznie. Środki
rozdzielane będą proporcjonalnie do populacji, powierzchni kraju oraz PKB na głowę
mieszkańca. Instrument jest równoległy do programu wsparcia dla rolnictwa i obszarów
wiejskich SAPARD oraz Phare, zintegrowanych w ramach Partnerstwa dla Członkostwa.
Instrumenty Rozwoju Regionalnego (Regional Development Instruments)
Regulacje i sformalizowane działania wspierające rozwój regionalny. Na ogół wyróżnia się
następujące instrumenty:
1. Instrumenty finansowe: a) bezpośrednie dotacje, „miękkie” kredyty (o obniżonym lub
subsydiowanym oprocentowaniu), koncesje podatkowe i parapodatkowe, subsydia dla
przedsiębiorstw; b) pośrednie: gwarancje bankowe, poręczenia, udziały kapitałowe;
2. Rozwój infrastruktury technicznej;
58
3. Rozwój „miękkiej” infrastruktury (otoczenia instytucjonalnego biznesu), wsparcie
głównie na rzecz: a) dostępu do informacji i doradztwa; b) szkoleń; c) badań i rozwoju,
transferu technologii i innowacji.
Instytucja Kontraktująca (Contracting Authority)
Zob. Jednostka Zamawiająca
Instytucja Zarządzająca (Managing Authority)
Instytucja wskazana przez rząd państwa członkowskiego w uzgodnieniu z Komisją
Europejską, odpowiedzialna za wdrożenie danego programu.
Instytucja Płatnicza (Paying Authority)
Zob. Agencja Płatnicza.
Instytucje Otoczenia Biznesu (Business Environment Institutions)
Niezbędne dla funkcjonowania i rozwoju gospodarki rynkowej instytucje publiczne i
niepubliczne, komercyjne i non-profit. Należą do nich instytucje finansowe (banki, giełda,
fundusze i in.), ubezpieczeniowe, informacyjne, szkoleniowe, konsultingowe a także
promocyjne. Instytucje te powszechnie uważane są za jeden z decydujących czynników
atrakcyjności regionu (miasta, kraju) dla inwestorów. W szerszym ujęciu ważnym elementem
pojęcia „otoczenie biznesu” jest system prawa i jego instytucje.
Interesariusze (stakeholders)
Dawniej „osoby żywotnie zainteresowane”. Osoby, grupy społeczne, instytucje lub firmy,
mające związek z projektem/programem. Mogą oni mieć pośredni lub bezpośredni związek z
realizowanymi działaniami, być pod ich wpływem lub na nie oddziaływać, negatywnie bądź
pozytywnie.
Internal Rate of Return IRR
Zob. Wewnętrzna Stopa Zwrotu
INTERPRISE
59
Jeden z sześciu głównych elementów Trzeciego Wieloletniego Programu dla Małych i
Średnich Przedsiębiorstw, do którego Polska przystąpiła w 1998 roku. INTERPRISE to targi
kooperacyjne, na których spotkają się przedsiębiorcy z kilku branż. Prawo do organizacji
INTERPRISE można uzyskać biorąc udział w jednym z konkursów ogłaszanych przez Dyrekcję
Generalną ds. Przedsiębiorczości. Przy organizacji targów obowiązuje ściśle określona
metodologia i procedury, opisane w „INTERPRISE Vademecum”. Inicjatywa wygasła, lecz
zostanie ponownie zdefiniowana w ramach nowego Wielkiego Programu Dla
Przedsiębiorczości i Przedsiębiorstw (2001-2005).
INTERREG
Inicjatywa Unii Europejskiej zainicjowana w 1990 roku, dotycząca przede wszystkim
przedsięwzięć w zakresie infrastruktury, współpracy publicznych przedsiębiorstw
zaopatrzeniowych, małych i średnich firm, wspólnych inicjatyw w zakresie ochrony
środowiska naturalnego, rozwoju turystyki przygranicznej i agroturystyki. Program ten jest
zasilany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (FEDER) oraz Fundusz Spójności, a
środki są przyznawane i nadzorowane przez komitety nadzorcze. Obecnie realizowana jest
trzecia edycja programu przewidziana na lata 2000-2006.
Inżynieria finansowa (Financial Engineering)
Zwana także montażem finansowym. Polega na kojarzeniu różnych źródeł i sposobów
finansowania dla realizacji danego projektu.
ISPA (Instrument for Structural Policies for Preaccession)
Zob. Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej
J
Jednolity Akt Europejski JAE (Single European Act SEA)
Wszedł w życie w lipcu 1987 roku. Był efektem pracy konferencji międzyrządowych w
Luksemburgu, Brukseli i Mediolanie w latach 1985-1986. Jednolity Akt Europejski stanowił
poważną modyfikację Traktatów Wspólnotowych zawartych w 1957 roku. JAE wprowadził
przede wszystkim zmiany w regulacjach traktatowych umożliwiające tworzenie Rynku
Wewnętrznego i przyspieszenie integracji europejskiej. JAE wprowadził kwalifikowaną
większość głosów do głosowań Rady, odchodząc od wymogu jednomyślności, blokującego
60
procesy decyzyjne. Zwiększył kompetencje Komisji Europejskiej. Poszerzył legislacyjne
uprawnienia Parlamentu Europejskiego poprzez procedury współpracy i współdecydowania.
Bardzo ważne były przepisy o spójności polityki gospodarczej i walutowej, o ustanowieniu
polityki badań naukowych i rozwoju technologicznego, o polityce ochrony środowiska
naturalnego oraz o polityce społecznej.
Jednolity (Uproszczony) Dokument Programowy (Single Programming Document SPD)
Dokument przygotowany przez rząd kraju ubiegającego się o dostęp do pomocy finansowej z
Funduszy Strukturalnych w ramach inicjatyw kraju członkowskiego. Na podstawie Podstaw
Wsparcia Wspólnoty CSF lub SPD jest zatwierdzana przez Komisję Europejską Inicjatywa
Krajowa. Dokument ten łączy w sobie funkcje Ramowego Planu Wsparcia CSF z
wyodrębnioną uprzednio fazą przygotowywania programów operacyjnych Funduszy
Strukturalnych, zawierającą zasady i zakres funkcjonowania pomocy ze strony Unii.
Przygotowanie SPD skraca procedurę planistyczną. SPD musi zawierać te same informacje,
co CSF wraz z towarzyszącym mu programem operacyjnym. Zob. Inicjatywy Krajowe,
Fundusze Strukturalne: Ścieżki Programowania.
Jednostka Finansująco-Kontraktująca (Central Financing and Contracting Unit CFCU)
Powstała w lutym 1999 roku pod nadzorem Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
Realizuje niektóre programy Phare, zwłaszcza w zakresie tzw. rozwoju instytucjonalnego i
twinningu. Nie mając osobowości prawnej, ulokowana została w Fundacji Skarbu Państwa
Fundusz Współpracy. Żargonowa nazywana z angielska CFCU.
Jednostka wdrażająca (Implementing Agency IA)
Instytucja wskazana przez rząd w uzgodnieniu z Komisją Europejską i odpowiedzialna za
wdrożenie programu. Dawniej określano ją nazwą PMU (Project Management Unit). W
programach Phare jest to instytucja wskazana przez rząd w tzw. Memorandum Finansowym
Phare, odpowiedzialna za realizację danego programu Phare w zgodzie z procedurami i
wytycznymi Komisji Europejskiej. IA odpowiada za przygotowanie dokumentów
programowych i planistycznych, sprawozdawczość wobec Komisji i rządu, nadzór nad
realizacją przetargów, administrację finansową itd.
61
Jednostka Zamawiająca (Contracting Authority)
Zamawiający, Instytucja Kontraktująca. Komisja Europejska, państwo lub inny podmiot
prawny, który zawiera kontrakty zgodnie z ustaleniami Umowy Finansowej.
Joint Monitoring Committee
Zob. Wspólny Komitet Monitorujący.
JOPP (Joint Venture PHARE Programme
Program zainicjowany przez Komisję Europejską, realiz9owany od 1991 roku. Przeznaczony
dla krajów postkomunistycznych Europy Środkowej i Wschodniej objętych PHARE. Program
JOPP skupia się na rozwoju sektora prywatnego w ramach średniej i małej przedsiębiorczości
poprzez przedsięwzięcia typu „joint venture”. Już w pierwszych trzech latach funkcjonowania
JOPP udało się zrealizować kilkaset inicjatyw typu „joint venture”.
K
Kamienie milowe projektu (milestones of a project)
W harmonogramie realizacji projektu: ważna data w realizacji danego zadania.
Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników, Karta Sztrasburska
(Charte Communautaire des Droits Sociaux Fondamentaux des Travailleurs)
Uchwalona przez Radę w 1989 roku w zgodzie z literą Europejskiej Karty Socjalnej oraz
dorobkiem prawnym Międzynarodowej Organizacji Pracy, nie mająca mocy prawnej,
pozostająca uroczystą deklaracją woli. Karta zawiera zbiór przywilejów pracowniczych takich
jak: równouprawnienie kobiet i mężczyzn, prawo swobodnego wyboru miejsca pracy na
obszarze Unii Europejskiej, prawo do wypoczynku i opieki socjalnej, prawo do doskonalenia
zawodowego, swobodnego zrzeszania się i prowadzenia negocjacji grupowych itp. Karta jest
czasami nazywana Kartą Sztrasburską.
Klaster (cluster)
Zob. Grono przedsiębiorczości.
Know How (ang. wiedzieć jak)
62
Nie objęta prawami patentowymi, licencjami i innymi zabezpieczeniami prawnymi część
wiedzy na temat sposobu wytwarzania dóbr i usług. Obejmuje elementy sztuki i wiedzy
eksperckiej, związanej z konkretnym produktem lub technologią.
Know How Fund
Fundusz Know How dla Polski, utworzony w Wielkiej Brytanii w 1989 roku na rzecz pomocy
dla rozwoju demokracji w Polsce i przechodzenia do gospodarki rynkowej. W latach
dziewięćdziesiątych finansował średniorocznie pomoc o wartości ok. 10 mln funtów (55 mln
złotych). Wyraźnie regionalny wymiar miał realizowany w dawnych województwach
lubelskim i białostockim Polsko-Brytyjski Program Rozwoju Przedsiębiorczości (PBEP).
Kohezja (Cohesion)
Zob. Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej; Fundusz Kohezji.
Komisja Europejska KE, Komisja Wspólnot Europejskich (Commission of the European
Communities, European Commission)
Naczelny organ wykonawczy Wspólnot Europejskich. Na mocy Traktatu fuzyjnego z kwietnia
1965 roku jest wspólnym organem trzech Wspólnot. Od podpisania Traktatu o Unii
Europejskiej (1992 r.) komisarzy wybiera się na 5 lat. Rządy państw członkowskich
wystawiają wspólną kandydaturę na przewodniczącego Komisji Europejskiej, a dopiero w
porozumieniu z kandydatem są ustalane kandydatury na członków Komisji. Następnym
etapem jest zatwierdzenie proponowanego składu przez Parlament Europejski większością
głosów. Ostatecznego nadania kompetencji dokonują Państwa Członkowskie. Ostatnim
etapem formowania Komisji Europejskiej jest ustalenie dwóch wiceprzewodniczących przez
wybraną już Komisję. Komisja obraduje z reguły raz na tydzień na tajnych posiedzeniach.
Komisarze mają obowiązek zachowania całkowitej niezawisłości co potwierdzają osobistą
przysięgą. Komisja ma swoją siedzibę w Brukseli. Podlegają jej 24 Dyrekcje Generalne, które
spełniają rolę wspólnotowych ministerstw. Ogółem Komisja Europejska zatrudnia około 19
tysięcy pracowników.
Komisja Przetargowa (Evaluation Committee)
63
Komisja Oceniająca (dot. procedur przetargowych Phare). Komisja, składająca się z
nieparzystej liczby członków (co najmniej trzech) z prawem głosu, z których każdy musi
posiadać niezbędną wiedzę ekspercką w zakresie technicznego i merytorycznego
przygotowania projektów w celu prawidłowego przeprowadzenia przetargu. W skład Komisji
Przetargowej wchodzą także Przewodniczący oraz Sekretarz (oboje bez prawa głosu).
Komitet Ekonomiczno-Społeczny KES (Economic and Social Committee)
Instytucja Unii Europejskiej, powołana na mocy Traktatu Rzymskiego, która ma na celu
reprezentowanie interesów ekonomicznych i społecznych członków UE. Komisja Europejska i
Rada są zobowiązane do zasięgnięcia opinii Komitetu przed podjęciem decyzji dotyczących
m.in. polityki zatrudnienia, równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy, ustawodawstwa
społecznego, spraw socjalnych, prawa do osiedlania się, zagadnień oświatowych, ochrony
zdrowia, konsumentów, środowiska i rozwoju regionalnego. Komitet Ekonomiczno-
Społeczny jest organem przedstawicielskim niewybieralnym. W jego skład wchodzą
przedstawiciele państw członkowskich w liczbie od 6 do 24, w trzech zasadniczych grupach:
pracodawców, związków zawodowych, innych grup interesów (wolne zawody, rolnicy,
stowarzyszenie konsumenckie, izby handlowe). Komitet składa się z 222 przedstawicieli oraz
takiej samej liczby zastępców. Komitet wybiera na czteroletnią kadencję przewodniczącego,
zastępców i członków prezydium.
Komitet Ekonomiczny i Finansowy KEF (Comité Economique et Financier)
Zastąpił dotychczasowy Komitet Walutowy w trzecim etapie dochodzenia do Unii
Gospodarczej i Walutowej w myśl Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. W skład
Komitetu wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, Komisji Europejskiej i
Europejskiego Banku Centralnego.
Komitet Monitorujący (Monitoring Committee)
Powoływany wspólnie przez Komisję Europejską oraz kraj beneficjenta dla celów
monitoringu danego programu. Jego zadaniem jest zapobieżenie jednostronnym ocenom,
wypracowanie uzgodnionych zawczasu kryteriów sukcesu (porażki), sposobu oceny,
częstotliwości i zakresu analiz cząstkowych i końcowych. Analogiczne komitety monitorujące
powołuje się na niższych szczeblach np. regionu. Zgodnie z aktami wykonawczymi do ustawy
64
o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, komitety powstaną na szczeblu krajowym (pod
przewodnictwem ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego) oraz wojewódzkim (pod
przewodnictwem wojewody).
Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju KPZK
Komitet naukowy, utworzony w 1958 roku przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Posiada
wielki dorobek naukowy i publicystyczny (ponad trzysta wydawnictw książkowych). Liczy
obecnie 44 członków, powołanych przez Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
Komitet Rady Ministrów ds. Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju
Organ pomocniczy Rady Ministrów powołany we wrześniu 1998 roku rozporządzeniem
prezesa Rady Ministrów w celu skoordynowania działań organów rządowych w tej sferze.
Przewodniczy mu minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego.
Komitet Regionów KR (Committee of the Regions CR)
Powołany na mocy Traktatu z Maastricht. Instytucja doradcza, składająca się z 222
reprezentantów organów lokalnych i regionów europejskich i tyluż zastępców (najczęściej są
to szefowie regionów, burmistrzowie dużych miast oraz przewodniczący samorządów
lokalnych), którzy są zobowiązani do reprezentowania wspólnych interesów samorządów
lokalnych i regionalnych dotyczących dziedzin podlegających konsultacji, jak np. spójność
gospodarcza i społeczna, sieci transeuropejskie i polityka transportowa, zdrowie publiczne,
edukacja i szkolenia, polityka społeczna, kultura, ochrona środowiska, proces integracji.
Komitet może z własnej inicjatywy opiniować działania w zakresie rolnictwa i ochrony
środowiska bezpośrednio dotyczące miast oraz regionów. Duży nacisk na rozwój regionalny
w ramach Unii Europejskiej wywierają działacze regionalni z Niemiec, Hiszpanii i Belgii.
Komitet posiada swoją siedzibę w Brukseli. Sekretarza Generalnego i członków komitetu
wybiera się co cztery lata. Pierwsze plenarne posiedzenie Komitetu Regionów odbyło się w
marcu 1994 roku.
Komitet Stałych Przedstawicieli CoRePer (Comité des Représentants Permanents)
Powstał w styczniu 1958 roku, z siedzibą w Brukseli. W skład CoRePer’u wchodzą
przedstawiciele państw członkowskich Wspólnot Europejskich w randze ambasadorów. Są
oni akredytowani przy Radzie Unii Europejskiej, za główne ich zadanie należy uznać
65
przygotowywanie spotkań Rady Unii Europejskiej, wykonanie zadań zleconych przez Radę,
szukanie rozwiązań satysfakcjonujących wszystkie państwa członkowskie.
Komitet Walutowy KW (CM Comité Monetaire)
Powstał na podstawie przepisów Traktatu Rzymskiego z 25 marca 1957 roku jako oficjalny
organ doradczy przy Radzie. W trzecim etapie tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej
Komitet Walutowy został zastąpiony Komitetem Ekonomicznym i Finansowym.
Komitet Zarządzający Spraw Lokalnych i Regionalnych Rady Europy
Forum współpracy ministrów (ministerstw) kompetencyjnie związanych z samorządem
terytorialnym. Zob. Rada Europy.
Komitet Zawodowych Organizacji Rolniczych (Comité des Organisations Profesionelles
Agricoles COPA)
Powstał w 1958 roku. Komitet ten stoi na straży interesów producentów rolnych w stałych
kontaktach z instytucjami europejskimi. COPA wywiera znaczny wpływ na profile
wspólnotowej polityki rolnej.
Komplementarność (complementarity)
Uzupełnianie się. Wymóg, aby kilka inwestycji publicznych (lub poszczególnych
komponentów danego przedsięwzięcia) wpływało na osiągnięcie tego samego celu.
Koncentracja (concentration)
Zob. Zasada Koncentracji.
Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
Dokument planistyczny sporządzany przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych w
trybie prac nad strategią rozwoju kraju. Określa przyrodnicze, kulturowe, społeczne i
ekonomiczne uwarunkowania oraz cele polityki przestrzennej państwa. Zaakceptowany
przez Radę Ministrów w listopadzie 1999 roku. Zgodnie z ustawą z 7 lipca 1994 roku, po
akceptacji przez Radę Ministrów staje się podstawą dla programowania ponadlokalnych
przedsięwzięć publicznych, wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju.
Koncepcja Równoważenia Rozwoju Kraju w Układzie Przestrzennym
66
Główna teza strategiczna Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju,
przyjętej w 1999 roku przez Radę Ministrów. Jej istota polega na wspieraniu przez państwo
wykorzystania regionalnie zróżnicowanych zasobów, szans i predyspozycji rozwojowych jako
głównego czynnika wyrównywania poziomu i warunków życia w układzie przestrzennym.
Koncepcja Spolaryzowanego Rozwoju Regionalnego
Jeden z wariantów polityki regionalnej państwa, rozpatrywany w trybie prac nad jej
sformułowaniem. Polega na uznaniu obiektywnego charakteru biegunowego wzrostu
zróżnicowań międzyregionalnych w procesach transformacji polskiej gospodarki. Kładzie
nacisk na konieczność wsparcia regionów najbardziej efektywnych, których rozwój pociągnie
za sobą z czasem pozostałe regiony. Zob. Bieguny Wzrostu.
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy (Congress of Local and Regional
Authorities of Europe)
Powstał w 1994 roku na bazie Europejskiej Konferencji Samorządu Lokalnego. Cele:
popieranie autonomii władz lokalnych i regionalnych, zapewnienie wpływu na politykę,
stymulowanie współpracy międzyregionalnej. Reprezentowanych jest 39 krajów
członkowskich Rady Europy (572 przedstawicieli samorządów).
Konkurencyjność regionu (regional competitiveness)
Pojęcie stosowane w dwojakim znaczeniu: 1) jako zespół cech decydujących o atrakcyjności
regionu z punktu widzenia lokowania w nim inwestycji i jako miejsca zamieszkania; 2) jako
wyraz przewagi technologicznej lub niższych cen produktów i usług wytwarzanych w regionie
w porównaniu z analogicznymi produktami i usługami w innych regionach.
Konsorcjum (consortium)
Zgrupowanie kwalifikujących się osób fizycznych lub prawnych, które składa ofertę lub
wniosek o wzięcie udziału w procedurze przetargowej lub które odpowiedziały na wezwanie
do składania ofert. Może to być stałe zgrupowanie prawnie zarejestrowane albo zwołane
nieoficjalnie dla konkretnej procedury przetargowej lub zaproszenia do składania propozycji.
Wszyscy członkowie konsorcjum (tzn. osoba wiodąca i wszyscy inni członkowie) ponoszą
wspólną i solidarną odpowiedzialność wobec instytucji kontraktującej.
Konsultacje powtórne (
67
Procedura prawna dotycząca prawa Parlamentu Europejskiego do żądania powtórnej
konsultacji z Radą UE danej propozycji, gdy poprawka wniesiona przez Radę do projektu aktu
prawnego jest niezgodna z poprawkami Parlamentu lub jeżeli fakty w sprawie uległy
znaczącej zmianie. Podstawą tej procedury jest porozumienie między Parlamentem, Komisją
i Radą z 1973 roku, uznane później przez Trybunał Sprawiedliwości.
Kontrakt (contract)
Umowa zawierająca konkretne warunki, zawarta pomiędzy dwoma lub więcej osobami czy
instytucjami, w której złożono obietnicę wyświadczenia usług oraz/lub zrealizowania dostaw
w zamian za cenne korzyści nazwane wynagrodzeniem. Podsumowanie kosztów
wykonywania umowy stanowi budżet umowy/kontraktu (contract budget). Koszty te
stanowią cenę umowy/kontraktu (contract value). Krótki zarys (maksimum 10 wierszy)
planowanej umowy w celu włączenia jako opisu do powiadomienia o możliwości zamówienia
oraz do noty objaśniającej stanowi opis umowy/kontraktu (contract description).
Kontrakt mieszany/łączony (mixed contract): kontrakt zawarty pomiędzy oferentem a
Zamawiającym, który dotyczy co najmniej dwóch rodzajów działań, np. robót i dostaw, usług
i dostaw itp.
Kontrakt na dostawy (supply contract): Kontrakt zawarty pomiędzy dostawcą usług a
Zamawiającym na zakup, leasing, wypożyczenie lub sprzedaż ratalną (z lub bez opcji kupna)
dóbr; może dotyczyć takich zadań, jak instalacja, serwis, naprawy, szkolenia i serwis
gwarancyjny (dot. zainstalowanego sprzętu).
Kontrakt na pomoc doradczą (technical assistance contract): Kontrakt pomiędzy dostawcą
usługi a Zamawiającym, na mocy którego dostawca usług pełni rolę doradczą, prowadzi bądź
nadzoruje projekt, zapewnia udział konsultantów określonych w umowie, prowadzi szkolenia
itp.
Kontrakt na roboty budowlane (works contract): Kontrakt zawarty pomiędzy wykonawcą a
Zamawiającym na przeprowadzenie robót budowlanych.
Kontrakt na usługi/umowa świadczenia usług (service contract): Kontrakt zawarty
pomiędzy oferentem a Zamawiającym na świadczenie usług, takich jak wsparcie doradcze
bądź przygotowanie opracować, szkolenia itp. (dostarczanie usług niematerialnych).
68
Kontrakt obmiarowy (unit price contract): Kontrakt, gdzie za poszczególne rodzaje robót
określane są stawki jednostkowe, a zapłata następuje za rzeczywiście wykonany zakres
robót.
Kontrakt ramowy (framework contract): umowa na czas określony, zawarta na wybrane
kategorie usług (branże wyznaczone przez Komisję Europejską). Umowy ramowe są
stosowane w celu zapewnienia w realizacji projektu udziału wstępnie wybranych
specjalistów (firm współpracujących z Komisją Europejską) po standardowych stawkach
wynagrodzenia.
Kontrakt ryczałtowy (lump-sum contract): umowa, która przewiduje stałą kwotę za całość
robót. Możliwa do zastosowania, gdy zakres robót jest niewielki i nieskomplikowany, lub gdy
dla dużych kontraktów jest on dokładnie zdefiniowany, bez możliwości zmian w realizowanej
inwestycji.
Kontrakt w oparciu o stawkę/honorarium (fee-based contract): kontrakt na usługi, gdzie
niezmienne są stawki wynagrodzeń (honoraria) poszczególnych ekspertów, np. za dzień lub
miesiąc pracy.
Kontrakt Wojewódzki (Voivodship Contract)
Według ustawy z 12 maja 2000 r. O zasadach wspierania rozwoju regionalnego jest to
umowa pomiędzy Radą Ministrów a samorządem województwa, określająca zakres, tryb,
warunki oraz środki na realizację:
1. Zadań wynikających z programów wojewódzkich, które uzyskały wsparcie rządu,
2. Zadań należących do spraw nadzorowanych przez ministrów właściwych, które
wspierane są przez samorząd województwa.
Po podpisaniu kontraktu przez ministra (strona rządowa) i marszałka województwa (strona
samorządowa) kontrakt, a także ewentualne zmiany w kontrakcie wymagają zatwierdzenia
przez sejmik województwa oraz przez Radę Ministrów.
Kontrola finansowa (financial control)
69
mechanizmy i środki zapewniające prawidłowe funkcjonowanie procesu gromadzenia i
dysponowania środkami publicznymi. Kontrola finansowa obejmuje kontrolę zarządczą i
audyt.
Kontrola fuzji przedsiębiorstw (Control of Company Mergers & Acquisitions)
Od września 1990 roku obowiązuje na obszarze Wspólnot Europejskich rozporządzenie
dotyczące przedsiębiorstw międzynarodowych, które w wyniku fuzji osiągnęły obrót powyżej
5 miliardów ECU. W takim przypadku podlegają one automatycznie kontroli Komisji
Europejskiej. Celem takiej polityki jest przeciwdziałanie skoncentrowaniu nadmiernej ilości
kapitału i władzy w wybranym sektorze gospodarki.
Kontyngenty (quotas)
Ilościowe ograniczenia eksportu lub importu, służące regulacji podaży. Oprócz kontyngentów
towarowych istnieją kontyngenty dewizowe, wyznaczające pułap dewiz na pewne operacje
w handlu zagranicznym, a także kontyngenty celne wyznaczające ilość towarów
sprowadzanych do danego państwa bez cła lub przy cle obniżonym.
KONVER
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej
Konwergencja (convergence)
Wzajemne zbliżanie polityk narodowych do wspólnotowej polityki gospodarczej i walutowej.
W tym celu od 1974 roku Rada uchwaliła szereg procedur mających na celu osiąganie
konwergencji. Przewiduje się w nich między innymi obowiązkowe konsultacje przy zmianie
parytetu kursów walutowych i przy odejściu od dyrektyw na polu gospodarki przez jakieś
państwo członkowskie.
Konwergencji kryteria (convergence criteria)
Zob. Kryteria Konwergencji.
Konwersja (conversion)
70
Przekształcenie, proces radykalnej przebudowy struktury społeczno-gospodarczej danego
regionu, polegający na zastępowaniu starych i nieefektywnych ekonomicznie dziedzin
gospodarowania przez nowe gałęzie i sektory.
Koordynacja Informacji w Zakresie Środowiska Naturalnego CORINE (franc. Coordination
des Informations sur l’Environment)
Wspólnotowy program uruchomiony w 1984 roku, mający na celu usprawnienie
międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony środowiska naturalnego poprzez
udostępnienie dorobku odnośnych instytucji rządowych i pozarządowych z poszczególnych
krajów Wspólnot wszystkim zainteresowanym, a także koordynację narodowych programów
ochrony środowiska naturalnego.
Korytarze Ekologiczne
Pojęcie stosowane w naukach przyrodniczych i w urbanistyce dla określenia powiązań
przestrzennych między elementami ekosystemu, dającymi możliwość migracji gatunków
zwierzęcych i roślinnych, cyrkulacji powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i
podziemnych. Planowanie przestrzenne powinno uwzględniać zachowanie korytarzy
ekologicznych, warunkujących utrzymanie równowagi ekologicznej.
Korzyści Aglomeracji (conurbation effect)
Jeden z tradycyjnych czynników lokalizacji produkcji. Zysk możliwy do pozyskania dzięki
lokalizacji w obrębie ukształtowanych, nowoczesnych systemów infrastruktury technicznej
aglomeracji, które umożliwiają powiązania z innymi funkcjami oraz kooperację. Korzyści
aglomeracji wynikają ze wspólnego użytkowania elementów tego systemu i pełniejszego
wykorzystania ich zdolności usługowych. Sprzyja to racjonalnemu zużyciu zasobów i
odpadów produkcyjnych, specjalizacji produkcji, łatwiejszemu dostępowi do rynków zbytu
itp.
Koszty (costs)
Koszty alternatywne (opportunity costs): wartość zasobów w ich najlepszym, odrzuconym
zastosowaniu.
Koszty kwalifikowane/kwalifikowalne (eligible costs): koszty, których poniesienie jest
merytorycznie uzasadnione lub zwłaszcza koszty, które spełniają kryteria zasadności,
71
wyznaczone przez zarządzającego (dawcę) i mogą zostać pokryte ze środków przyznanych w
ramach wsparcia Funduszy Strukturalnych.
Koszty utopione (sunk costs): koszty poniesione niezależnie od tego, czy projekt będzie
realizowany czy nie. Nie są uwzględnione w procesie oceny projektów inwestycyjnych.
KPZK
Zob. Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
Krajowe Stowarzyszenie Agencji Rozwoju Regionalnego KSARR (National Association of
Regional Development Agencies NARDA)
Powołane i zarejestrowane w 1993 roku przez grupę prezesów Agencji Rozwoju
Regionalnego. Członkowie (64 osoby) KSARR to przeważnie osoby zatrudnione na
stanowiskach kierowniczych w agencjach. Członkami wspierającymi (18 instytucji) są w
większości agencje rozwoju regionalnego. Stowarzyszenie jest Organizacją Pozarządową
(NGO). Reprezentuje interesy zrzeszonych członków i wspiera rozwój regionalny, realizując
niewielkie projekty w tym zakresie. Stowarzyszenie wydaje kwartalnik pt. „Rozwój
Regionalny”.
Krajowy Koordynator Pomocy (National Aid Coordinator NAC)
Urzędnik reprezentujący instytucję rządową, odpowiedzialną za ogólną koordynację m.in.
programu Phare w danym kraju i za bieżące uzgodnienia z Komisją Europejską (dawcą). W
Polsce jest to szef Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej UKIE, który pełni rolę
koordynatora także dla wszystkich programów pomocy bezzwrotnej UE, w tym Funduszy
Przedakcesyjnych Phare, ISPA i SAPARD. NAC zapewnia ukierunkowanie projektów
realizowanych z programów pomocowych na cele związane bezpośrednio z integracją
europejską.
Krajowy System Innowacyjny KSI (National Innovations System)
Układ podsystemów produkcyjnych, naukowo-technicznych oraz rozwiązań
instytucjonalnych i zależności między nimi, charakteryzujący poziom innowacyjności danego
kraju. Zawiera przede wszystkich następujące elementy: instytucje sfery nauki i techniki,
przedsiębiorstwa i organizacje sfery przemysłu i usług, zajmujące się działalnością
72
technologiczno-przemysłową, wdrożeniami i komercjalizacją nowych rozwiązań (w tym
przedsiębiorstwa badawczo-rozwojowe) oraz instytucje i organizacje, które prowadzą
politykę innowacyjną i wpływają na przebieg procesów innowacyjnych. Między
wymienionymi składnikami KSI występują różnorodne powiązania o charakterze
planistyczno-informacyjnym, prawnym, organizacyjnym i finansowym. Współczesne KSI
charakteryzują się prowadzeniem długofalowych badań w sektorze nauki, wysoką
innowacyjnością przedsiębiorstw oraz sprawnie działającymi więzami między nauką a
przedsiębiorczością.
Krótkoterminowy Kapitał Inwestycyjny (venture capital)
Niegdyś terminem tym określano kapitał wysokiego ryzyka. Obecnie są to środki finansowe
przeznaczane na rozwój, udostępniane zainteresowanym przedsiębiorstwom w formach z
zasady nie prowadzących do wzrostu zadłużenia. Są to przede wszystkim udziały kapitałowe
(equity), pozwalające inwestorowi wprowadzić kapitał do danego przedsiębiorstwa z
jednoczesnym uzyskaniem praw wspólnika, a tym samym wglądu w sprawy firmy, udziału w
decyzjach i zyskach. Venture capital oferują wysoko wyspecjalizowane instytucje, które
wyszukują spółki dobrze rokujące, ale cierpiące na niedobór kapitału. Po zrealizowaniu zysku
inwestor na ogół wycofuje się, odsprzedając swoje udziały pozostałym wspólnikom bądź na
rynku kapitałowym. Przedsięwzięcie takie jest bardzo ryzykowne, ale stanowi też szansę
wysokich zysków.
Kryteria Konwergencji (convergence criteria)
Wynikające z Traktatu z Maastricht (Zob. Traktat o Unii Europejskiej) kryteria określające
warunki przystąpienia poszczególnych państw członkowski do unii walutowej. Podstawowe
kryteria są następujące: 1) niska inflacja – poniżej 3%, nie więcej niż 1,5 punktu
procentowego ponad średnią z trzech państw o najniższej inflacji; 2) dług publiczny poniżej
60% PKB (Produktu Krajowego Brutto); 3) wahania kursu waluty o ściśle określonych
granicach; 4) stabilność długoterminowej stopy procentowej; nie może ona wynosić więcej
niż 2 punkty procentowe ponad średnią z trzech państw o najniższej inflacji; 5) deficyt
budżetowy poniżej 3% PKB.
Kryteria Kopenhaskie (Copenhagen Criteria)
73
Zespół wymagań dotyczących państw zabiegających o akcesję do Unii Europejskiej, które
zostały przyjęte na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku.
Można tu wymienić m.in. zdolność do przyjęcia prawnego dorobku wspólnotowego,
ugruntowanie mechanizmów demokratycznych, przestrzeganie praw człowieka, ochrony
mniejszości, uzyskanie potencjału gospodarczego zbliżonego do standardu wspólnotowego,
przestrzeganie zasad wynikających z Jednolitego Rynku (Rynku Wewnętrznego) oraz
zdolność do przystąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej. Państwo kandydujące powinno
ponadto uwiarygodnić, że nie przyczyni się do spowolnienia procesów integracji
europejskiej.
Kryteria Oceny (evaluation criteria)
Zob. Ocena.
KSARR
Zob. Krajowe Stowarzyszenie Agencji Rozwoju Regionalnego
KSI
Zob. Krajowy System Innowacyjny
Kwalifikowanie się regionu, obszaru (eligibility of regions, areas)
Uprawnienie do ubiegania się o wsparcie np. z Funduszy Strukturalnych poprzez spełnianie
niezbędnych warunków. Oznacza fakt posiadania wymaganych cech przez region, projekt lub
grupę beneficjentów przy ubieganiu się o pomoc ze środków polityki strukturalnej UE, np.
regiony europejskie uprawnione do ubiegania się o wsparcie w ramach Celu 1 polityki
regionalnej UE muszą charakteryzować się PKB per capita niższym niż 75% średniej dla UE.
Kwota produkcyjna (production quota)
Ustalanie kwot produkcyjnych należy do administracyjnych sposobów ograniczania wielkości
produkcji. Celem wprowadzenia kwot jest poprawa bilansu między produkcją a konsumpcją
wewnątrz Wspólnoty. Obecnie każdemu państwu przydzielana jest jedna kwota, tzw. Kwota
narodowa.
Kwota przeznaczona na działania specjalne/dodatkowe (contingencies)
74
Kwota uwzględniona w kontrakcie jako „rezerwa”, przeznaczona na dostarczenie dóbr,
materiałów, świadczenie usług, którą można wydać w całości, częściowo lub wcale, w
zależności od potrzeb. Rezerwa taka może zostać wykorzystana zgodnie z wytycznymi
Nadzorującego Projekt, który bierze pod uwagę jego prawidłową realizację i zachowanie
odpowiedniej jakości.
Kwoty tymczasowe (provisional sums)
Kwoty określone w kontrakcie, przeznaczone na zapłacenie robót dodatkowych lub
zamiennych o zwiększonej wartości, zatwierdzone przez inżyniera nadzorującego.
Kwoty zatrzymane (retention money)
Różnica pomiędzy kolejną transzą, a całkowitą wartością dofinansowania projektu ze
środków pomocowych. W praktyce jest to różnica pomiędzy wartością faktury a kwotą
faktycznie wypłaconą wykonawcy.
L
LEADER, Sieć Działań na rzecz Rozwoju Gospodarki Wiejskiej (Liaison Entre Actions de
Developement de l’Economie Rurale)
Program wspólnotowy zainicjowany przez Komisję Europejską w 1991 roku. Realizowany w
ramach polityki społecznej, finansowany przez fundusze strukturalne. Działania dotyczą
szczególnie opracowywania nowatorskich rozwiązań i ich realizację poprzez sieć lokalnych
agencji rozwoju wsi. Można tu wymienić trzy kategorie środków: dotyczące tworzenia,
wyposażania i zarządzania agencjami; umożliwiające funkcjonowanie tych sieci; dające
bezpośrednią korzyść podmiotom gospodarczym oraz mieszkańcom danych obszarów
rolnych. Działania te mają służyć rozwojowi agroturystyki, zakładaniu sieci rezerwatów,
dostępowi małych przedsiębiorstw do doradztwa, transferu technologii, kształcenia
zawodowego itp. Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej.
LEDA, Local Employment Development Action
Zob. Działanie na rzecz Rozwoju Zatrudnienia Lokalnego..
Leonardo da Vinci
75
Program promocji i rozwoju kształcenia i szkolenia zawodowego poprzez wymianę
doświadczeń i innowacji. Obejmuje także Polskę.
Liberalizacja (liberalisation)
Oznacza w praktyce usunięcie narodowych ograniczeń w międzynarodowym obrocie
towarów, usług, osób i kapitału, które utrudniają działanie wolnej konkurencji pomiędzy
poszczególnymi państwami. Państwa Unii Europejskiej znajdują się w światowej czołówce
liberalizacji (Rynek Wewnętrzny). W podobnym kierunku zmierzają działania takich
organizacji jak Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu GATT, Międzynarodowy Fundusz
Walutowy IMF, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD.
LIFE
Wspólnotowy program zainicjowany w 1991 roku. Program LIFE łączy w sobie kilka inicjatyw
dotyczących finansowania ochrony środowiska naturalnego realizowanych w ramach polityki
ekologicznej (takie instrumenty finansowania jak GUA, MEDSPA, NORSPA, ACNAT zostały
włączone do sfery ochrony środowiska). Program ten wspiera projekty dotyczące ochrony
fauny i flory, przyjaznych środowisku technologii, współpracy w ramach sieci ekologicznych.
Oprócz wspólnotowych podmiotów gospodarczych i osób fizycznych programem mogą być
objęte inicjatywy, podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne z krajów basenu Morza
Śródziemnego i Morza Bałtyckiego. Obecnie realizowana jest trzecia edycja programu
przewidziana na lata 2000-2004.
List akceptujący (letter of acceptance)
Pismo podpisane przez Zamawiającego, zawierające formalną akceptację Oferty.
Lista (list)
Długa lista (long list): w procedurach przetargowych jest to lista podsumowująca wszystkich
oferentów, którzy złożyli swoje aplikacje na przetarg ograniczony na świadczenie usług.
Krótka lista (short list): w procedurach przetargowych jest to lista oferentów wybieranych z
„długiej listy”, którzy zostali zaproszeni do przetargu po spełnieniu warunków prekwalifikacji.
Lobbing (lobbying)
76
Oddziaływanie na rozwiązania prawne i decyzje władz drogą przedstawienia urzędnikom i
parlamentarzystom informacji, opinii i uwag przez organizacje reprezentujące określone
grupy interesów. W demokracjach lobbing jest zinstytucjonalizowany: oficjalni reprezentanci
tych grup są zapraszani do prac komisji, zespołów, grup roboczych powoływanych przez
władze. Nazwa wywodzi się z XIX w. Od oczekujących w korytarzach (ang. lobby) urzędów
osób, zabiegających o przyjęcie przez władze rozstrzygnięć zgodnych z interesami
„lobbystów”.
M
Maastricht
Zob. Traktat o Unii Europejskiej
Makroregion (Macroregion)
Umownie: wielki region; w praktyce polskiej obszar kilku województw, wyodrębniony na
potrzeby planowego zagospodarowania przestrzennego kraju. Początkowo (w latach 1972-
1975) wyodrębniono trzy makroregionalne obszary problemowe (nadmorski, południowy i
północnowschodni). W 1975 roku podzielono kraj na 8 makroregionów. Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego i Budownictwa stosowało podział na 10 makroregionów, utrzymując
w każdym z nich biuro rozwoju regionalnego. Zob. Biura Planowania Regionalnego.
Maksymalne wielkości pomocy (assistance/support ceiling)
Zob. Pułap pomocy
Małe i Średnie Przedsiębiorstwa MŚP (Small and Medium Enteprises SMEs)
Według ustawy „Prawo o działalności gospodarczej” z 19 listopada 1999 roku, za małego
przedsiębiorcę uznaje się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym zatrudniał
średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął przychód netto ze sprzedaży
towarów, wyrobów, usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w
złotych 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu, sporządzonego na koniec poprzedniego
roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 mln euro. Według ustawy za
średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, nie będącego małym przedsiębiorcą,
który w poprzednim roku obrotowym zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników
oraz osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług oraz operacji
77
finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 40 mln euro lub suma aktywów
jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła
równowartości w złotych 27 mln euro.
Marginalizacja (marginalisation)
Proces (i/lub stan) wyłączenia społeczności, instytucji, obszarów z procesów rozwojowych.
Zob. Peryferie.
Marketing Regionalny (regional marketing)
Uporządkowany zespół działań (wywodzących się z tzw. koncepcji pięcioelementowego
marketingu – Marketing Mix), obejmujących m.in. aktywną promocję i dystrybucję zasobów
regionalnych, w tym Mega-Produktu Regionalnego w celu zaspokojenia potrzeb
konsumentów i wytwórców (inwestorów) zewnętrznych i wewnętrznych w zamian za Rozwój
Regionalny. Zob. Promocja Regionu.
Materiały (materials)
W projektach infrastrukturalnych są to wszelkiego rodzaju rzeczy, stanowiące część robót
stałych, łącznie z pozycjami obejmującymi same dostawy (jeżeli występują), które mają być
dostarczane przez wykonawcę zgodnie z zapisami kontraktu.
Matryca Logiczna Projektu (LogFrame Matrix)
Jeden ze sposobów prezentacji programów/projektów, stosowany w ramach Phare oraz
kontraktów wojewódzkich. Matryca logiczna prezentuje najważniejsze aspekty projektu w
formie tabeli, logikę interwencji, założenia, obiektywnie weryfikowalne wskaźniki oraz źródła
weryfikacji. W matrycy wkładowi, produktom, rezultatom, celom szczegółowym oraz
szerszym programu/projektu przyporządkowuje się skwantyfikowane wskaźniki osiągnięć
oraz założenia i zagrożenia, które mogą warunkować lub utrudnić osiągnięcie celów
wyższego poziomu. Dodatkowo w matrycy podaje się także dokumenty (dane statystyczne,
raporty itp.),w których zostaną zweryfikowane wskaźniki osiągnięć.
MBO (Management by Objectives)
78
Zob. Zarządzanie przez cele
MEDA
Program Unii Europejskiej na rzecz współpracy regionów obszaru Morza Śródziemnego.
Wartość programu wynieść ma ok. 750 mln. euro rocznie.
MEDPARTENARIAT
Impreza oparta na wzorach EUROPARTENARIATU, organizowana przez kraje basenu Morza
Śródziemnego przy znaczącym wsparciu Komisji Europejskiej. W imprezie organizowanej w
1997 roku w Tunezji uczestniczyli też polscy przedsiębiorcy.
Megaprodukt Regionalny (regional megaproduct)
Uporządkowana oferta wzajemnie powiązanych zasobów lub produktów, wytworzona dzięki
umiejętnie zatrudnianym, regionalnym czynnikom i zasobom produkcji, których konsumpcja
lub wykorzystanie produkcyjne jest związane z danym regionem.
Memorandum Finansowe (Financing Memorandum)
Umowa podpisana pomiędzy UE i krajem, będącym adresatem pomocy, wyznaczająca cel
oraz zasięg danego programu pomocowego.
Memorandum Finansowe Phare (Phare Financing Memorandum)
Dotyczy programów Phare. Umowa między Komisją Europejską a rządem kraju beneficjenta
programu Phare. Memorandum określa: cele programu, wielkość środków finansowych w
podziale na główne komponenty, kryteria i sposoby realizacji, osoby i instytucje
odpowiedzialne za wykonanie, czas trwania, wkład kraju beneficjenta i inne warunki,
zależnie od specyfiki programu. Od 1997 roku memorandum jest bardziej zwięzłe, za to jego
integralną częścią są Standardowe Fiszki Projektowe, zawierające więcej szczegółowych
informacji o celach i przeznaczeniu środków. Podpisanie Memorandum Finansowego kończy
fazę programowania i rozpoczyna fazę wdrażania (implementacji). Memorandum jest
prawnym zobowiązaniem Komisji do sfinansowania określonego zakresu uzgodnionych
projektów.
Metoda Delficka (Delphi Panel)
79
Procedura bezpośrednich, anonimowych konsultacji kilku ekspertów, mająca na celu
ukierunkowanie opinii i przyjęcie wspólnego stanowiska. Metoda może być wykorzystywana
w ocenie ex ante dla oszacowania potencjalnego wpływu danej interwencji.
Miejsca pracy netto (net jobs)
Utworzone miejsca pracy, u uwzględnieniem m.in. efektu przeniesienia, efektu
zastępowania, efektu mnożnikowego.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego
Przepis gminny, ustalający przeznaczenie terenów na różne cele w całej gminie bądź w jej
części. Reguluje także zasady zagospodarowania obiektów podlegających ochronie, zasady
obsługi urządzeń infrastruktury technicznej oraz lokalne warunki i zasady zabudowy i
podziału terenów na działki budowlane. Jest podstawą do wydawania decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu.
Międzyrządowość
W teorii integracji europejskiej jest związana z konfederacyjną koncepcją integracji. Jako typ
rozwiązań instytucjonalnych i procesów decyzyjnych jest nierozerwalnym elementem
integracji europejskiej w zakresie istniejącego stanu faktycznego. Międzyrządowe – mówiąc
najprościej – jest to, co jest płaszczyzną współpracy państw członkowskich i integracji, lecz
nie jest bezpośrednio uzależnione od instytucji Wspólnot Europejskich. Na takiej formie
oparta jest działalność Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu EFTA, Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD, Rada Europy oraz nie wspólnotowe filary Unii
Europejskiej, tzn. Wspólnoty Europejskie, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
oraz współpraca na polu Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (III Filar).
Minister Właściwy (relevant Minister)
Minister kierujący działem/działami administracji rządowej, o których mowa w ustawie z 4
września 1997 roku o działach administracji rządowej. Jednym z działów jest rozwój
regionalny, wprowadzony do spisu działów w 1999 roku, podlegający od czerwca 2000 r.
Ministrowi rozwoju regionalnego i budownictwa.
MIP (Multiannual Indicative Programme)
80
Zob. Wieloletni Program Indykatywny Phare.
MIRIAM, Modelowy System Informacji w zakresie Rozwoju Inicjatyw Wiejskich i Rynków
Rolnych (Model Scheme for Information on Rural Development Initiatives and Agricultural
Markets)
Inicjatywa Komisji Europejskiej z 1990 roku mająca na celu stymulowanie rozwoju terenów
wiejskich za pomocą sieci punktów informacyjnych, zajmujących się rynkiem artykułów
rolnych. Inicjatywa MIRIAM współpracuje z siecią centrów Euro-Info.
Model umiarkowanej, policentrycznej koncentracji
Model rozmieszczenia sił wytwórczych oraz Rozwoju Regionalnego, kształtujący politykę
państwa w tym zakresie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Główne cechy
modelu to wielobiegunowa koncentracja osadnictwa i czynników wytwórczych,
zapewniająca względnie równomierny rozwój społeczno-gospodarczy Polski oraz mająca
zapobiegać nadmiernej koncentracji, szczególnie w aglomeracjach katowickiej i
warszawskiej.
Monitoring
Proces systematycznego zbierania i analizowania ilościowych i jakościowych informacji na
temat wdrażania projektów całego programu. Informacje zbierane w systemie monitoringu
mogą dotyczyć zarówno finansowego, jaki rzeczowego aspektu implementacji. Celem
monitoringu jest zapewnienie zgodności realizacji projektów i programu z wcześniej
zatwierdzonymi założeniami realizacji projektów i programu. Dobrze funkcjonujący system
monitoringu pozwala na wczesne wykrywanie zagrożeń związanych z prawidłową i
terminową realizacją projektu lub programu. Na podstawie informacji zebranych w ramach
procesu monitoringu, po zakończeniu wdrażania możliwe jest dokonanie oceny projektów i
programu według wcześniej określonych kryteriów. Za monitoring odpowiedzialna jest
zazwyczaj instytucja zarządzająca programem (projektem).
MŚP (SME)
Zob. Małe i Średnie Przedsiębiorstwa
Multiannual Indicative Programme MIP
81
Zob. Wieloletni Program Indykatywny Phare.
N
NAO (National Authorising Officer)
Zob. Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Pomocowych Pochodzących z Unii Europejskiej
Nakłady (inputs)
Działania, które należy podjąć oraz środki – określone kontrakty, granty/subwencje (np.
zasoby ludzkie, materiałowe I finansowe) – które należy zaangażować w celu osiągnięcia
założonego rezultatu.
NARDA
Zob. Krajowe Stowarzyszenie Agencji Rozwoju Regionalnego
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego (National Strategy of Regional Development)
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego jest to
dokument w formie uchwały Rady Ministrów, określający uwarunkowania, cele i kierunki
wspierania Rozwoju Regionalnego przez państwo.
Narodowy Dysponent Środków z Unii Europejskiej (National Authorising Officer NAO
Zob. Pełnomocnik Rządu do Spraw Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z Unii
Europejskiej.
Narodowy Fundusz (National Fund NF)
1) jednostka wydzielona w ramach Ministerstwa Finansów, poprzez którą fundusze UE
przepływają do odbiorcy – Departament Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie
Finansów;
2) rachunek w Narodowym Banku Polski NBP, na który przyjmowane są środki z UE.
Narodowy Koordynator Pomocy (National Aid Coordinator)
82
Instytucja rządowa, odpowiedzialna za ogólną koordynację m.in. programu Phare w danym
kraju i za bieżące uzgodnienia z Komisją Europejską (dawcą). W Polsce jest to Urząd Komitetu
Integracji Europejskiej (UKIE), który pełni rolę koordynatora także dla innych programów
pomocy bezzwrotnej, w tym Funduszy Przedakcesyjnych Phare 2, ISPA i SAPARD.
Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej NPPC (National
Programme of Preparation for Membership, National Programme for the Adoption of
Acquis)
Dokument wyznaczający kierunek działań dostosowawczych oraz określający harmonogram
ich realizacji w latach 1998-2002 w kontekście zbliżającego się członkostwa Polski w UE. Jego
treść wynika z następujących podstawowych elementów: z dotychczasowej realizacji Układu
Europejskiego i stanu przygotowań w Polsce do członkostwa w Unii Europejskiej, opinii
Komisji Europejskiej w sprawie polskiego wniosku o członkostwo Polski w UE, unijnego
dokumentu Partnerstwo dla Członkostwa oraz z okresowego Raportu Komisji Europejskiej na
temat postępów Polski na drodze do członkostwa w UE (Regular Report ‘98). NPPC zawiera
katalog tzw. priorytetów (konkretnych działań i zadań), wskazuje na instytucje
odpowiedzialne za ich realizację, rozkład czasu realizacji, koszty przedsięwzięć oraz źródła ich
finansowania (wewnętrzne i zewnętrzne). Zob. WNPR (Wstępny Narodowy Plan Rozwoju).
Networking
Upowszechniająca się technika poprawy pozycji konkurencyjnej regionu poprzez
organizowanie szerokiej sieci (ang. net) kontaktów i współpracy, a przez to uzyskanie
dostępu do najnowszych informacji w układzie regionalnym, krajowym, europejskim a nawet
światowym. Zob. Grona i sieci współpracy podmiotów gospodarczych.
NGO (Non-Governmental Organisation)
Zob. Organizacja Pozarządowa
Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (The Nomenclature of
Territorial Units for Statistics NUTS)
Jednolity schemat podziału terytorialnego krajów Unii Europejskiej, wprowadzony w 1988
roku. NUTS jest pięciostopniową klasyfikacją hierarchiczną, w której wyróżnia się trzy
83
poziomy regionalne (NUTS1-3) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS 4-5). Ze względów
praktycznych nomenklatura NUTS oparta jest przede wszystkim na podziałach
administracyjnych, istniejących w krajach członkowskich. Obecnie nomenklatura NUTS dzieli
przestrzeń europejską na 78 regionów szczebla NUTS 1, 211 regionów szczebla NUTS 2 oraz
1093 regionów szczebla NUTS 3. Poziom lokalny (NUTS 4) określany jest tylko dla niektórych
krajów Unii (1029 jednostek). NUTS 5 obejmuje 98 433 jednostki szczebla podstawowego.
Klasyfikacja NUTS jest podstawą prowadzenia regionalnych rachunków ekonomicznych i
statystyki regionalnej w wymiarze społeczno-gospodarczym. Klasyfikacja NUTS jest również
wykorzystywana na potrzeby polityki regionalnej UE. Regiony korzystające ze środków
Funduszy Strukturalnych są klasyfikowane według statystyki NUTS: regiony słabiej rozwinięte
niż pozostałe są określane na podstawie NUTS 2 (podobnie regiony słabo zaludnione).
Ośrodki kryzysowe delimitowane są według NUTS 3. Nomenklatura jednostek terytorialnych
do celów statystycznych (NTS) została wprowadzona w Polsce na podstawie Rozporządzenia
Rady Ministrów z 13 czerwca 2000 roku.
Liczba jednostek
NUTS w Unii
Europejskiej
Liczba jednostek
NUTS w Polsce
NUTS 1
regiony typu
niemieckich landów:
78
NTS 1
1 (cały kraj)
NUTS 2
regiony typu
niemieckich
Regierungsbezirk:
211 województw
NTS 2
od początku 1999
roku – 16 nowych
województw
NUTS 3
regiony typu
francuskich
departamentów:
1093
NTS 3
od 13 czerwca
2000 roku – 44
podregiony
84
NUTS 4
jednostki lokalne
typu brytyjskich
counties (występują
tylko w niektórych
państwach UE): 1029
NTS 4
od początku 1999
roku – powiaty 308
i 65 miast na
prawach powiatu,
razem 373
NUTS 5
jednostki lokalne
typu niemieckich
Gemeinden: 98 433
NTS 5
gminy: 2 489
Opracowanie na podstawie danych własnych oraz informacji uzyskanych z Ministerstwa
Rozwoju Regionalnego i Budownictwa
Normalizacja (standardisation)
Na Rynku Wewnętrznym Unii Europejskiej spełnia ważną rolę w usuwaniu barier
handlowych. W miejsce norm krajowych pojawiają się obowiązujące we Wspólnotach normy
europejskie. Opracowywaniem norm europejskich na podstawie dyrektyw normalizacyjnych
Unii Europejskiej zajmują się specjalistyczne organizacje takie jak CEN i CENE-LEC.
NOW
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej
Nowy Instrument Wspólnotowy, Mechanizm Ortoli’ego (New Community Instrument)
Nazwa pochodzi od nazwiska Francois-Xaviera Ortoli’ego, przewodniczącego Komisji
Europejskiej w latach 1973-1977. Nowy Instrument Wspólnotowy funkcjonuje od 1977 roku
jako uzupełnienie funduszy strukturalnych Wspólnot. Dopuszcza on zaciąganie przez Komisję
Europejską w imieniu Wspólnot pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego EBI na
wspomaganie projektów realizowanych w słabszych ekonomicznie państwach członkowskich
w dziedzinie transportu, energetyki i ochrony środowiska. W ramach NIW zostały
ograniczone kompetencje banku na korzyść kompetencji Komisji przy zarządzaniu
pożyczonym kapitałem.
NPV (Net Present Value)
85
Zob. Wartość Zaktualizowana Netto
NTS
Zob. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych
NUTS
Zob. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych
O
Obszar peryferyjny(peripheral area, remote area)
obszar leżący z dala od centrów rozwojowych, słabiej rozwinięty gospodarczo, z przestarzałą
infrastrukturą i często niedoinwestowany.
Obszar Wsparcia (support area)
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego jest to
obszar wyodrębniony ze względu na występujące w nim problemy rozwojowe, podlegający
określonym działaniom ze strony Rady Ministrów, administracji rządowej i jednostek
samorządu terytorialnego. Granice tego obszaru nie mogą przecinać granic powiatu.
Obszary Problemowe (problem area, area in difficulty, depressed area, disadvantaged
area)
W przestrzennym planowaniu strategicznym wyróżnione obszary koncentracji zjawisk i
procesów, na które zamierza się oddziaływać. W skali krajowej metoda obszarów
problemowych zastosowana została po raz pierwszy w cyklu prac, zakończonych w 1990
roku akceptacją przez Radę Ministrów Długookresowej Koncepcji Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju. Obecnie RCSS opracowało nowy projekt dokumentu dotyczącego
obszarów problemowych.
Obszary Zagrożenia Ekologicznego
Wyróżnione w 1982 roku przez ówczesną Komisję Planowania przy Radzie Ministrów
obszary, koncentrujące źródła zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego groźne dla zdrowia
ludności oraz ograniczające możliwości rozwoju gospodarczego. 27 zdefiniowanych
obszarów pokrywało ok. 11% powierzchni kraju, zamieszkanej przez prawie 1/3 ogółu
ludności. Badań o takim zakresie dotychczas nie powtórzono.
86
Ocena, ewaluacja (evaluation)
Okresowa ocena efektywności, skuteczności, oddziaływania, trwałości i zgodności projektu w
kontekście założonych celów. W odniesieniu do programów w ramach Funduszy
Strukturalnych, zgodnie z Rozporządzaniem Rady Unii Europejskiej Nr 1260 z 21 czerwca
1999 roku wyróżnia się trzy rodzaje oceny:
Ocena ex ante (wstępna), której celem jest stworzenie podstaw dla przygotowania
planów rozwoju, programów pomocy oraz uzupełnienie programu, których części
stanowi. Ocena ta jest przeprowadzana przed rozpoczęciem działań. Prowadzona przez
władze odpowiedzialne w kraju członkowskim za przygotowanie planów. Obejmuje
analizę słabych i silnych stron regionu (sektora). Ocenia zgodność strategii i celów z
charakterystyką regionu lub obszaru, z cechami demograficznymi włącznie. Określa
oczekiwany wpływ planowanych działań priorytetowych, zwłaszcza w kategoriach
zatrudnienia, ochrony środowiska, równych szans dla kobiet i mężczyzn, używając tam,
gdzie jest to możliwe mierzalnych celów (wskaźników).
Ocena interim (cząstkowa, pośrednia, śródokresowa), która w świetle ocen ex ante
bada wstępne rezultaty pomocy, jej zgodność i stopień osiągniętych celów. Ocenia także
sposób wykorzystania środków finansowych oraz system monitoringu i wdrażania.
Należy do obowiązków instytucji realizującej dany program, we współpracy z Komisją
Europejską. Obejmuje ocenę pierwszych efektów podjętych działań, spójność z oceną
wstępną (czy cele zachowują ważność) jak też przejrzystość i rzetelność zarządzania
finansowego oraz jakość monitoringu i wdrażania. Ocena ta będzie sporządzana przez
niezależną instytucję i zostanie przekazana właściwemu komitetowi monitorującemu i
Komisji Europejskiej nie później niż 31 grudnia 2003 roku. Posłuży do przeglądu
programów oraz do rozdzielenia rezerwy finansowej dla najlepiej rokujących
przedsięwzięć.
Ocena ex post (końcowa) jest dokonywana po pewnym czasie od zakończenia
przedsięwzięć. Obejmuje stopień wykorzystania zasobów, skuteczność i efektywność
pomocy oraz jej oddziaływanie i zgodność z oceną ex ante. Ocena ta przedstawia wnioski
dotyczące polityki spójności gospodarczej i społecznej. Obejmuje czynniki przyczyniające
się do sukcesu lub porażki wdrażania, jak również osiągnięć i rezultatów, w tym ich
87
trwałości. Należy do Komisji Europejskiej, działającej we współpracy z krajem
członkowskim i odpowiednią instytucją wdrażającą. Ocena ta zawiera wnioski dotyczące
spójności ekonomicznej i społecznej. Jest dokonywana przez niezależną instytucję i
obejmując okres 2000-20006 zostanie zakończona przed 31 grudnia 2009 roku. Oceny
Podstaw Wsparcia Wspólnoty CSF, Planu Operacyjnego OP oraz Uproszczonego
Dokumentu Programowego SPD zostaną przeprowadzone przed 31 grudnia 2005 roku
tak, aby umożliwić przygotowania do kolejnego okresu planistycznego.
Ocena wielokryteriowa; metoda oceny projektu, która uwzględnia wiele celów,
przypisując wagę każdemu mierzalnemu celowi.
Dokonaniu oceny służą kryteria oceny oraz wskaźniki. Zasadnicze kryteria to:
1. Odpowiedniość (relevance): stopień, w jakim cele programu odpowiadają
zmieniającym się potrzebom i priorytetom na szczeblu krajowym i unijnym (czy program
przyczynia się do rozwiązania problemu?).
2. Efektywność (efficiency): jak zasoby przetworzono w bezpośrednie produkty (outputs)
i rezultaty (results)?
3. Skuteczność (effectiveness): w jakim stopniu program przyczynił się do osiągnięcia
celów szczegółowych i ogólnych.
4. Użyteczność (utility): czy program przyczynił się do zaspokojenia potrzeb grup
docelowych lub społeczeństw.
Do powyższych kryteriów dodaje się także kryteria długiego trwania (sustainability) (na
poziomie użyteczności), poszukując trwałych zmian, jakie mogły pozostać po programie.
Ocena Gospodarcza i Finansowa (Economic and Financial Appraisal)
Analiza proponowanego projektu pod względem jego zawartości i zgodności z
ustanowionymi kryteriami. Jest to ostateczny etap przed podjęciem decyzji o finansowaniu
projektu i sprowadza się do sprawdzenia, czy jest on realny w kontekście realizacji celów i
zasadności wydatkowania środków. Zob. ocena ex ante.
Ocena Wpływu na Środowisko (Environmental Impact Assessment EIA)
88
Badanie polegające na określeniu, opisie i ocenie bezpośrednich i pośrednich skutków
danego przedsięwzięcia dla człowieka oraz dla komponentów środowiska przyrodniczego
(fauny, flory, wód, gleb, powietrza, klimatu, krajobrazu), oddziaływania między tymi
elementami; dóbr materialnych i dziedzictwa kultury. Ocena wpływu na środowisko powinna
być wykonana zgodnie z prawem polskim i odpowiednimi dyrektywami UE, dotyczącymi
ochrony środowiska naturalnego.
Oddziaływanie (impact)
Zob. Wpływ
Odpowiedniość (relevance)
Zgodność celów projektu i programu z potrzebami, priorytetami i problemami społeczno-
gospodarczymi regionu i obszaru, na którym był realizowany.
OECD (Organisation for Economic Cooperation and Development)
Zob. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
Oferta (proposal, bid, tender)
Zob. Przetarg.
Operacja (operation)
W rozumieniu Rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z 21 czerwca 1999 roku,
wprowadzającego ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych (1260/99/WE),
oznacza projekt lub czynność podejmowaną przez końcowych beneficjentów pomocy.
Opinia (Avis)
Właściwy procedurze akcesyjnej rodzaj opinii, którą Komisja Europejska przedstawia Radzie
Europejskiej i Parlamentowi Europejskiemu. Avis dotyczące przygotowań do członkostwa w
Unii Europejskiej poszczególnych państw kandydujących z 16 lipca 1997 roku, w części
poświęconej Polsce, zawiera między innymi schemat transformacji systemowej i reform
89
gospodarczych, zgodnych ze standardami Unii Europejskiej, mających na celu osiągnięcie
szybkiego wzrostu gospodarczego.
Opinia (opinion)
Zob. Prawo Wtórne UE.
Opłaty wyrównawcze (levies on imports, counterveiling duties)
Stosowane w przypadku gdy przy imporcie z krajów trzecich produktów rolnych ich ceny są
na granicy niższe niż ceny ustalone w ramach rynku wspólnotowego. Można więc opłaty
wyrównawcze nazwać ruchomym cłem, pozwalającym producentom rolnym Wspólnot na
utrzymanie wysokich cen zbytu.
Opt-out
Możliwość wyjścia z danego układu. Państwo członkowskie Wspólnot Europejskich, które z
jakichś powodów nie chce uczestniczyć w działaniach objętych uregulowaniami
traktatowymi może to zgłosić jako opcję „opt-out”. Taką decyzję dołącza się do danego
traktatu w formie protokołu. Najbardziej spektakularne jest „opt-out” Wielkiej Brytanii
wobec Pakietu Socjalnego Traktatu o Unii Europejskiej, wobec czego Pakiet Socjalny musiał
zostać usunięty z zapisów Traktatu i zawarty w formie Protokołu Socjalnego podpisanego
przez 11 pozostałych państw członkowskich (Zob. „dumping socjalny”).
Organizacja Pozarządowa (Non-Governmental Organisation NGO)
Organizacja utworzona z inicjatywy obywatelskiej do realizacji celów jednoczących
założycieli. Podstawowe formy prawne to stowarzyszenie i fundacja. Teoretycznie NGO może
przyjąć formę spółka akcyjnej, którą można założyć do realizacji każdego celu (nie tylko dla
osiągnięcia zysku).
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Cooperation
and Development OECD)
Założona w 1961 roku międzypaństwowa organizacja najwyżej rozwiniętych państw świata,
zajmująca się tworzeniem i czuwaniem nad przestrzeganiem podstawowych zasad
regulujących współpracę finansową i ekonomiczną państw członkowskich. Polska jest 28
90
krajem członkowskim OECD (od 1996 roku). Udział OECD to nie tylko prestiż, ale też
łatwiejszy dostęp do kapitału i wpływ na decyzje o charakterze globalnym.
P
Państwowa Rada Gospodarki Przestrzennej PRGP
Organ naukowo-doradczy w sprawach koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania
kraju. Od 1997 roku członków PRGP i jej przewodniczącego powołuje prezes Rady Ministrów.
PAO (Programme Authorising Officer)
Zob. Pełnomocnik ds. Realizacji Programu
Park Naukowo-Przemysłowy (industry and science park)
Przedsięwzięcie kojarzące potencjał naukowy regionu ze sferą produkcji. Jego bazę
materialną stanowi zazwyczaj wydzielona nieruchomość, uczestnikami zaś są uniwersytety i
inne ośrodki naukowo-badawcze, władze lokalne i regionalne, Agencje Rozwoju
Regionalnego, banki oraz przedsiębiorstwa publiczne i prywatne. Inicjatywa określana
mianem parku naukowo-przemysłowego musi spełniać następujące warunki:
- utrzymywać formalne i operacyjne związki z uniwersytetem lub inną szkołą wyższą;
- zachęcać do zakładania i rozwoju firm działających w oparciu o wiedzę;
- współuczestniczyć i zarządzać transferem technologii i umiejętności prowadzenia
wprowadzania biznesu do przedsiębiorstw w swoim regionie.
W Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych parki naukowo-przemysłowe uznawane są za
bardzo dobre narzędzia rozwoju regionalnego.
Park Technologiczny (technology park)
Instytucja, której zadaniem jest skupianie działań innowacyjnych i technologicznych oraz
kojarzenie firm w celu rozwijania kooperacji. Parki są ważnym elementem procesów
restrukturyzacji i modernizacji regionów. Wspierają gospodarkę poprzez tworzenie miejsc
pracy dla wysoko kwalifikowanej kadry, oferowanie firmom tanich pomieszczeń biurowych,
91
badawczych i produkcyjnych oraz profesjonalne doradztwo. Najwydajniej parki
technologiczne funkcjonują w sieciach, które umożliwiają wymianę doświadczeń i informacji.
Parlament Europejski (European Parliament)
Organ Unii Europejskiej, złożony z przedstawicieli państw członkowskich wybranych w
wyborach powszechnych na okres 5 lat. Ma uprawnienia do uchwalania budżetu,
przyjmowania nowych członków i zatwierdzania układów stowarzyszeniowych oraz do
kontroli pracy Komisji Europejskiej. Liczy obecnie 626 deputowanych, ma siedzibę w
Sztrasburgu.
PARP
Zob. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
PARR
Zob. Polska Agencja Rozwoju Regionalnego
Partnerstwo (partnership)
Zob. Zasada Partnerstwa
Partnerstwo dla Członkostwa (Accession Partnership)
Zasady współpracy Unii Europejskiej z krajami kandydującymi do członkostwa, przyjęte
podczas szczytu luksemburskiego 12-13 grudnia 1997 roku. Współpraca ta powinna być
kształtowana w oparciu o precyzyjnie zdefiniowany program NPPC przygotowujący do
członkostwa, w którym zawarte są zobowiązania państw kandydujących, dotyczące
określonych priorytetów, jak również kalendarz ich realizacji. Państwa kandydujące mają
możliwość zaznajomienia się z politykami i procedurami Unii poprzez udział w programach
wspólnotowych. Zadaniem Partnerstwa dla C7złonkostwa jest stworzenie jednolitej
struktury obejmującej priorytetowe obszary współpracy, zidentyfikowane przez Komisję
Europejską, dostępne środki finansowe umożliwiające realizację tych priorytetów oraz
określające warunki, które będą odnosiły się do tego rodzaju wsparcia. Partnerstwo dla
Członkostwa tworzy ramy działania dla szeregu instrumentów polityki (ISPA, SAPARD, Phare),
które zostaną wykorzystane w celu wsparcia przygotowań państw kandydujących do
członkostwa w Unii Europejskiej.
92
Partnerstwo Publiczno-Prywatne (public-private partnership)
Współpraca sektora publicznego (państwowego) i prywatnego. Koncepcja głosząca potrzebę
jak najściślejszej współpracy obu sektorów w celu osiągnięcia optymalnego postępu i
rozwoju kraju (regionu). Zgodnie z niżą głównym nośnikiem rozwoju jest gospodarka
rynkowa i podmioty prywatne, a administracja pełni funkcje usługowe, nie zaś władcze
wobec społeczeństwa. Miarą realizacji tej koncepcji jest udział NGO i firm prywatnych
(zwłaszcza) w wypełnianiu zadań państwa.
PCM (Project Cycle Management)
Zob. Cykl Zarządzania Projektem
PEACE
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej.
Pełnomocnik ds. Realizacji Programu (Programme Authorising Officer PAO)
W ramach programów Phare jest to imiennie wyznaczony dla każdego programu
przedstawiciel administracji, zatwierdzający decyzje kluczowe dla realizacji programu w
zakresie finansów, umów, kontraktów itp. PAO ponosi odpowiedzialność za zgodność
wydatkowania środków z celami programu, przepisami regulującymi programy Phare oraz
prawem polskim. Na ogół PAO to dyrektor departamentu lub podsekretarz stanu. Dawniej:
Urzędnik Zarządzający Programem.
Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z Unii Europejskiej
(National Authorising Officer NAO)
Przedstawiciel administracji centralnej nadzorujący Narodowy Fundusz, odpowiedzialny za
obsługę przepływów finansowych oraz kontrolę finansową środków z UE i środków
budżetowych, przeznaczonych na współfinansowanie programów pomocowych UE. Urzędnik
ten ponosi ogólną odpowiedzialność za zarządzanie finansowe środkami Phare w Polsce. W
randze podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów.
Pełnomocnik ds. Realizacji Programu (Programme Authorising Officer PAO)
93
Urzędnik administracji rządowej, odpowiedzialny za realizację programu i nadzorujący pace
Jednostki Wdrażającej lub Jednostki Finansująco-Kontraktującej.
PERSEUS
Komputerowy system sprawozdawczości finansowej Phare. Nie zastępuje systemu
księgowego. Wprowadzane na bieżąco dane o kontraktach i płatnościach są co miesiąc
przekazywane w formie elektronicznej do Komisji Europejskiej.
Peryferie (peryphery, i.e. rural peryphery)
Obszary leżące z dala od centrów rozwojowych, słabiej rozwinięte gospodarczo, z
przestarzałą infrastrukturą i często niedoinwestowane. Regiony peryferyjne nie są obszarami
tworzenia innowacji, a ich rozwój jest warunkowany zdolnością do wchłaniania innowacji z
zewnątrz (z obszarów centralnych). Regiony takie zwykle posiadają tylko pojedyncze lub
nieliczne, specyficzne szanse rozwoju (zasoby). Z reguły brak tam również dostatecznie
rozwiniętych związków gospodarki z nauką. Zob. Marginalizacja.
PESCA (od wł. rybołówstwo)
Zapoczątkowana w 1994 roku inicjatywa Komisji Europejskiej dotycząca wspierania
rybołówstwa w ramach Unii Europejskiej. Celem programu jest restrukturyzacja tego
sektora, finansowanie inicjatyw mających na celu utrzymanie lub tworzenie nowych miejsc
pracy dla rybaków, kształcenie i wymiana doświadczeń, organizacja i wspieranie projektów
trans-granicznych.
PETRA, Wspólnotowy Program Działań w zakresie Kształcenia Zawodowego Młodzieży oraz
jej Przygotowania do Dorosłości i Życia Zawodowego
Program powstał w 1989 roku, a w 1994 roku stał się częścią programu LEONARDO. W
ramach programu PETRA utworz9ono sieć różnorodnych inicjatyw, przygotowujących
młodzież do stale rosnących wymagań Rynku Wspólnotowego pracy oraz do warunków
życia, zmieniających się w związku z przemianami w ramach procesu integracji europejskiej.
PHARE (Poland and Hungary Assistance for Reconstructing their Economies)
Program pomocy finansowej PHARE dla podlegających procesowi przekształceń
gospodarczych państw wschodnioeuropejskich został uchwalony w końcu 1989 roku.
Koordynację działań powierzono Komisji Europejskiej. Program PHARE obejmuje dużą liczbę
94
projektów i akcji. Około 50% środków pochodzi z UE i jej państw członkowskich. Pomoc
przeznaczona jest na przyspieszenie reform gospodarczych w Europie Środkowej i
Wschodniej. UE i państwa PHARE opracowują roczne programy kierunkowe uwzględniające
podstawowe cele i sfery pomocy. W następstwie uchwały Rady Unii Europejskiej z listopada
1992 roku program PHARE został przekształcony w wieloletnią strategię pozostającą w
ścisłym związku z Układami Europejskimi. Do 1999 roku w ramach bezzwrotnej pomocy
PHARE dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej przeznaczono ponad 12 mld EURO.
Program ten kontynuowany jest jako PHARE 2000, w ramach którego podjęte zostały prace
na temat wzmocnienia zdolności administracyjnych i instytucjonalnych powiatów i gmin z
udziałem seminariów i szkoleń.
Phare CBC (Phare Cross-Border Cooperation)
Program współpracy przygranicznej, zainicjowany w 1994 roku i służący finansowaniu
projektów, głównie inwestycyjnych, sytuowanych na granicach krajów Phare z państwami
członkowskimi Unii Europejskiej. W przypadku Polski jest to przede wszystkim granica z
Niemcami, jak również granice morskie z Danią, Szwecją i Finlandią (CBC Bałtycki). Środki
programu wynoszą średniorocznie 53 mln euro. Phare CBC jest ściśle skoordynowany z
wewnętrznym programem Unii Europejskiej INTERREG. Koordynowany przez MSWiA.
Phare ESC (Spójność Gospodarcza i Społeczna, ang. Economic and Social Cohesion)
Program mający na celu zmniejszenie opóźnień i nierównomierności rozwoju regionów
poprzez promowanie aktywności gospodarczej, rozwiązywanie problemów społecznych
związanych z rynkiem pracy, restrukturyzacją oraz rozwój infrastruktury. Łączna alokacja
Programu Phare 2000 ESC przeznaczona na działania krajowe wynosi 130 mln euro.
Realizacja tego programu ma miejsce w 5 województwach: lubelskim, podkarpackim,
podlaskim, śląskim i warmińsko-mazurskim. Program współfinansuje 27 projektów
regionalnych, dotyczących sektora MŚP, rozwoju zasobów ludzkich oraz rozwoju
infrastruktury związanej z aktywizacją gospodarczą. Generalnie odpowiedzialność za
wdrażanie programu Phare 2000 ESC spoczywa na PARR.
Phare Inicjatywa
95
Program łagodzenia społecznych i regionalnych skutków restrukturyzacji górnictwa węgla
kamiennego i hutnictwa żelaza, a w szczególności planowanej znacznej redukcji zatrudnienia
i związanych z nią kosztów osłon socjalnych. Program dysponował środkami pomocowymi w
wysokości 30 mln euro (20 mln na górnictwo i 10 mln na hutnictwo). Program zakończył się
31 grudnia 1999 roku. Obecnie przygotowywany jest program Phare Inicjatywa II. Instytucją
zarządzającą programem jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.
Phare INRED (Zintegrowany Rozwój Regionalny – Integrated Regional Development)
Powstał w oparciu o zakończone w 1997 roku prace Zespołu Zadaniowego ds. Polityki
Strukturalnej. W ich trakcie przygotowano cztery zintegrowane programy pilotowe rozwoje
regionalnego:
Małopolski Program Rozwoju Wsi i Rolnictwa,
Regionalny Program Restrukturyzacji Gospodarki i Przeciwdziałania Bezrobociu w
Województwach Polski Północnej,
Program Restrukturyzacji i Rozwoju Gospodarki Województwa Katowickiego,
Ekorozwój w Euroregionie Sprewa-Nysa-Bóbr
Po reformie terytorialnej kraju wspólną decyzją Komisji Europejskiej i rządu RP głównymi
beneficjentami programu Phare INRED zostały samorządy w województwach:
zachodniopomorskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim,
małopolskim, świętokrzyskim, podkarpackim, lubuskim i śląskim. Generalnym celem
programu Phare INRED było przygotowanie polskich regionów do sprawnego i efektywnego
wykorzystywania Funduszy Strukturalnych. Przygotowanie to rozumie się jako wykształcenie
odpowiednich umiejętności i zdolności tych instytucji, które w przyszłości decydować będą o
możliwościach korzystania z pomocy europejskiej. Chodziło więc głównie o transfer wiedzy i
doświadczeń, umożliwiających sprawne programowanie, wdrażanie i monitorowanie działań
zgodnie z wymogami Komisji Europejskiej. Pośrednim celem programu było promowanie
współpracy instytucji regionalnych, gdyż jednym z warunków sprawnego wykorzystania
Funduszy Strukturalnych jest sieć instytucji współdziałających na rzecz rozwoju regionu.
96
Phare MULTIBENEFICIARY
Zob. Phare Multicountry.
Phare MULTICOUNTRY
Program Phare Wielonarodowy, czyli ta część środków Phare, która nie jest adresowana
bezpośrednio do indywidualnego kraju biorcy, lecz może być wykorzystana tylko na mocy
wspólnych uzgodnień wszystkich państw korzystających z programu Phare. Phare
Wielonarodowy ma w przeważającej części charakter donor-driven (Zob. Demand-Driven).
Funkcjonuje także Komitet Koordynacyjny, złożony z przedstawicieli wszystkich państw
biorców. Przewodniczą mu kolejno poszczególne państwa, kadencja jest roczna. Ostatnio
używa się też określenia programu jako Phare Multibeneficiary.
Phare RAPID
Głównym celem programu było ograniczenie zróżnicowania regionalnego poprzez
wspieranie rozwoju infrastruktury w wybranych regionach, których rozwój społeczno-
ekonomiczny jest opóźniony w stosunku do średniej krajowej. Program składał się z trzech
projektów: 1) budowa strategii i instytucji regionalnych; 2) współfinansowanie małych
projektów infrastrukturalnych oraz obiektów użyteczności publicznej; 3) opracowanie i
ocena rozwoju regionalnego. Program był realizowany w 10 byłych województwach (łódzkie,
katowickie, wałbrzyskie, rzeszowskie, suwalskie, olsztyńskie, krośnieńskie, nowosądeckie,
piotrkowskie, sieradzkie). Ogólną koordynację programu prowadziła PARR w Warszawie, zaś
w poszczególnych województwach tamtejsze Agencje Rozwoju Regionalnego pod kontrolą
władz regionu. W byłych województwach: krośnieńskim, nowosądeckim, piotrkowskim,
sieradzkim koordynacją zajmowała się Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA w
Warszawie i jej regionalne ośrodki.
Phare Spójność Gospodarcza i Społeczna
Zob. Phare ESC
Phare STRUDER (Program Strukturalnego Rozwoju Wybranych Regionów)
Program był realizowany w 6 byłych województwach: łódzkim, katowickim, wałbrzyskim,
rzeszowskim, suwalskim i olsztyńskim. Został zakończony 31 grudnia 1996 roku.
Koordynowany przez PARR; w regionach koordynacja i realizacja należała do miejscowych
97
Agencji Rozwoju Regionalnego pod nadzorem władz wojewódzkich. Program obejmował
szereg złożonych, komplementarnych wobec siebie instrumentów wsparcia. Część z nich
przestała działań po wyczerpaniu środków przed końcem 1996 roku, natomiast pozostałe,
jak np. Fundusz Poręczeń i udziały kapitałowe mają charakter ciągły i będą realizowane przez
kilka następnych lat (np. Fundusz Dotacji, Fundusz Poręczeń, Regionalne Fundusze
Inwestycyjne). Program STRUDER to największy dotąd i najbardziej złożony program rozwoju
regionalnego w Europie Środkowej.
Phare STRUDER 2 (Program Strukturalnego Rozwoju Wybranych Regionów 2)
Głównym celem programu, realizowanego w latach 1999-2000 było wspieranie procesów
wspomagających rozwój ekonomiczny w regionach szczególnie dotkniętych efektami
restrukturyzacji gospodarki. Program składał się z trzech projektów: 1) rozwój
instytucjonalny, planowanie strategiczne, szkolenia; 2) dotacje do projektów
infrastrukturalnych; 3) zarządzanie programem i pomoc doradcza. Program obejmował 14
dawnych województw: łódzkie, katowickie, wałbrzyskie, rzeszowskie, suwalskie, olsztyńskie,
piotrkowskie, sieradzkie, krośnieńskie, nowosądeckie, koszalińskie, elbląskie, łomżyńskie i
zamojskie. Koordynowany przez PARR. W ramach programu zrealizowano 86 małych
projektów infrastrukturalnych, przeprowadzono szkolenia dla przedstawicieli administracji
szczebla lokalnego i regionalnego, wydano publikację oraz dokonano monitoringu programu.
Piąty Ramowy Program Badań Rozwoju Technicznego i Prezentacji Wspólnot Europejskich (V
Framework Programme)
Służy podniesieniu konkurencyjności, innowacyjności i rozwoju Know How. Obejmuje Polskę.
Pierwszeństwo wspólnotowe
Stanowi trwały element Wspólnej Polityki Rolnej (CAP). Pierwszeństwo stworzone przez
system opłat importowych i refundacji eksportowych zachęca do preferowania
wspólnotowych towarów rolniczych. Jest to element silnie popierany przez lobby krajów o
największych sektorach rolniczych (Francja, Niemcy, Irlandia), przez innych jest ono
potępiane jako zaprzeczenie idei wolnego handlu.
Pismo wyjaśniające (explanatory note)
98
Streszczenie załączane we wstępie do umowy bądź dokumentacji zmieniającej umowę,
wyjaśniające cel oraz tło/uwarunkowania planowanej umowy lub dokumentacji zmieniającej
umowę.
PKB
Zob. Produkt Krajowy Brutto.
Plac budowy (site)
Oznacza wszystkie części terenu, udostępnione przez Zamawiającego dla wykonania na nich
robót oraz inne miejsca, wymienione w kontrakcie jako tworzące część placu budowy.
Planowanie (planning)
Planowanie przestrzenne w skali wielkoprzestrzennej (spatial planning): Czynności
zmierzające do sporządzenia planów zagospodarowania przestrzennego oraz określenia
warunków zabudowy i zagospodarowania terenów. Pojęcie to obejmuje: oceny (diagnozy)
zagospodarowania przestrzennego terenu, prowadzenie studiów przedplanowych,
sporządzenie projektów i planów, ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania
terenów, monitoring realizacji planów zagospodarowania przestrzennego. Podstawy prawne
planowania przestrzennego tworzy ustawa z 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu
przestrzennym (z późniejszymi zmianami). Obecnie prowadzone są prace nad nową ustawą o
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
Planowanie regionalne (regional planning): planowanie rozwoju i przestrzennego
zagospodarowania regionu. W praktyce polskiej sprawy planowania regionalnego były
regulowane przez kolejne ustawy o planowaniu przestrzennym (1961, 1984), a jego funkcje
zredukowano do problematyki przestrzennego zagospodarowania województw. Prowadziło
to do niekorzystnego rozbicia planowania strategicznego w województwach na dwa nurty:
planowanie społeczno-gospodarcze (zwane terytorialnym) prowadzone było w innym trybie i
przez inne instytucje niż planowanie przestrzennego zagospodarowania województwa
(zwane regionalnym). Nowa ustawa z 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym
nie operuje już terminem „planowanie regionalne” w odniesieniu do planów przestrzennych,
umożliwiając stosowanie tego pojęcia w szerszym znaczeniu, obejmującym społeczne,
ekonomiczne, przyrodnicze, kulturowe i przestrzenne aspekty rozwoju regionalnego. Stwarza
99
to więc szanse na operowanie „wspólnym językiem” w sprawach planowania rozwoju
regionalnego w kontaktach z krajami europejskimi.
Plan Rozwoju (Development Plan)
Dla celów rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z 21 czerwca 1999 roku wprowadzającego
ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych (1260/99/WE) oznacza przygotowaną
przez państwo członkowskie analizę sytuacji w świetle założonych celów, jak również potrzeb
priorytetowych, służących osiągnięciu tych celów, wraz ze strategią, planowanymi
działaniami priorytetowymi, ich szczegółowymi celami i odpowiadającymi im indykatywnymi
środkami finansowymi. Zob. Cele Polityki Strukturalnej EU.
PMU (Project Mangement Unit)
Zob. Jednostka Wdrażająca
Podatek od wartości dodanej (Value Added Tax VAT)
W 1967 roku zostały wydane dwie dyrektywy, które żądały zastosowania podatku od
wartości dodanej w krajach Wspólnot Europejskich. Wymóg ten stał się jednym z warunków
uzyskania członkostwa Wspólnot Europejskich. Początkowo stawki VAT różniły się w
zależności od kraju w znaczny sposób. W 1989 roku zaproponowano roku stawkę minimalną
VAT na poziomie 15%. W 1992 roku zaakceptowano tę propozycję, a w 1996 roku Rada
ustaliła maksymalną stawkę na 25%. Państwa członkowskie mają możliwość stosowania
wobec niektórych towarów stawek obniżonych lub sporadycznie stawek zerowych. Płacą one
coroczną składkę do budżetu wspólnotowego, lecz nie naliczaną od pobranego VAT-u a od
takiego, który byłby pobrany przy zastosowaniu wspólnych stawek na te same towary.
Ponadto podatek ten jest podstawą wspólnotowej statystyki, prowadzonej przez EUROSTAT.
Podejście (approach)
Podejście oddolne, sposób wstępujący (bottom-up approach): dotyczy logiki interwencji
Phare. Programowanie jest prowadzone w sposób oddolny (wstępujący) jeżeli dzięki
podejmowanym działaniom, przy wykorzystaniu odpowiednich zasobów pojawią się
rezultaty, obrazujące postęp w realizacji danego projektu/interwencji. Rezultaty przy zajściu
100
założonych okoliczności wpływają na osiągnięcie celów bezpośrednich, które pojawiają się w
pewnym odstępie czasowym od zakończenia realizacji projektu. Cele bezpośrednie powinny
przyczyniać się do osiągnięcia celów szerszych (ogólnych), odnoszących się do szerokiego
spektrum działań, w ramach których funkcjonuje projekt.
Podejście odgórne, sposób zstępujący (top-down approach): dotyczy logiki interwencji
Funduszy Strukturalnych. Programowanie jest prowadzone w sposób odgórny (zstępujący),
jeżeli wychodzi od danego kontekstu, stosownego do zdefiniowanego celu globalnego. Cel
globalny, określający strategię wsparcia, wpływa na wyznaczenie podległych mu celów
szczegółowych, przyporządkowanych do konkretnych, priorytetowych obszarów. Każdy cel
szczegółowy jest z kolei osiągany poprzez podjęcie odpowiednich działań, których realizacja
pozwala na osiągnięcie celów operacyjnych.
Podejście zintegrowane (integrated approach): w Cyklu Zarządzania Projektem
kompleksowa analiza projektu. W oparciu o standardową dokumentację sprawdza się, czy
kwestie odpowiedniości (trafności, wykonalności i trwałości podejmowanych działań są
brane pod uwagę we wszystkich etapach jego realizacji.
Podstawy Wsparcia Wspólnoty PWW (Community Support Framework CSF)
Kraje członkowskie ubiegające się o wsparcie z Funduszy Strukturalnych mają obowiązek
przedstawienia swojego planu rozwoju regionalnego na okres planowania funduszy. Mogą to
być plany indywidualnych regionów bądź wspólny plan dla wszystkich regionów kraju.
Komisja Europejska ocenia plany i podejmuje rozmowy uzgodnieniowe z zainteresowanymi
krajami. Na ich podstawie po konsultacjach ze wszystkimi zaangażowanymi państwami
członkowskimi Komisja formułuje łączny Ramowy Plan Wsparcia. Opisuje on cele rozwojowe,
dane liczbowe, priorytety, procedury oceny i monitoringu; następnie formy pomocy,
szacunkowy plan finansowy wraz ze wskazaniem źródeł finansowania, okres pomocy.
Określa także zasady koordynacji z innymi formami pomocy strukturalnej w danym regionie.
Zob. Cele Polityki Strukturalnej UE.
Polityka Regionalna (Regional Policy)
Świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej, zmierzająca do rozwoju
regionalnego, tzn. mająca na celu optymalne wykorzystanie zasobów regionów dla trwałego
101
wzrostu gospodarczego i podnoszenia ich konkurencyjności. W literaturze przedmiotu
wyróżnia się politykę interregionalną, prowadzoną przez centralne organy władzy publicznej
wobec regionów, orientowaną najczęściej na regulowanie międzyregionalnych proporcji
rozwoju oraz politykę intraregionalną, prowadzoną przez organy regionalnej władzy
publicznej dla realizacji własnych celów, na bazie własnych środków i na własną
odpowiedzialność.
Dla uniknięcia nieporozumień terminologicznych często używa się określenia „polityka
rozwoju regionalnego”, które obejmuje politykę inter- i intraregionalną, a także działania
mające na celu wzmacnianie pozycji szczebla regionalnego w terytorialnej organizacji kraju.
Polityka Równych Szans (Equal Opportunities Policy)
Jedna z kluczowych horyzontalnych polityk wspólnotowych, realizowanych w ramach Polityki
Spójności Gospodarczej i Społecznej w obecnym okresie programowania 2000-2006. Odnosi
się przede wszystkim do promowania równych szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy (np.
poprzez zmniejszanie dysproporcji w zarobkach).
Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej (Cohesion Policy)
Polityka mająca na celu zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju społecznego i
gospodarczego pomiędzy regionami lub krajami. Termin odnosi się przede wszystkim do
regionów i państw członkowskich Unii Europejskiej.
Polityka Zatrudnienia (Employment Policy)
Działalność organów państwowych i społecznych, zmierzająca do sterowania procesami
zatrudnienia i rozmieszczania kadr w gospodarce stosowanie do jej obecnych i przyszłych
potrzeb w celu efektywnej jej obsługi i racjonalnego wykorzystania naturalnych i nabytych
przez ludzi umiejętności. Zgonie z Konwencją nr 122 Międzynarodowej Organizacji Pracy,
ratyfikowanej przez Polskę (Dz.U. 1967 r., nr 8, poz. 31), polityka zatrudnienia powinna
zmierzać do realizacji pełnego, racjonalnego i swobodnie wybieralnego zatrudnienia.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości PARP (Polish Agency for Enterprise
Development PAED)
102
Agencja utworzona na mocy ustawy z 9 lipca 2000 r. z przekształcenia Polskiej Agencji
Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw. W pierwszej połowie 2002 roku PARP
przejęła zadania i obowiązki Agencji Techniki i Technologii oraz Polskiej Agencji Rozwoju
Regionalnego. Celem działania Agencji jest uczestnictwo w realizacji programów rozwoju
gospodarki w zakresie wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, eksportu,
rozwoju regionalnego, wykorzystania nowych technik i technologii oraz tworzenia nowych
miejsc pracy, przeciwdziałania bezrobociu i rozwoju zasobów ludzkich.
Polska Agencja Rozwoju Regionalnego PARR (Polish Agency for Regional Development
PARD)
Fundacja Skarbu Państwa powołana przez rząd RP w 1993 roku w celu wspierania rozwoju
regionalnego w Polsce, a w szczególności dla stymulowania i wspomagania wszelkich
inicjatyw na rzecz rozwoju gospodarczego w regionach, sprzyjania rozwojowi i
upowszechnianiu wiedzy na temat form i metod rozwoju regionalnego oraz tworzenia i
uczestniczenia w tworzeniu instytucji finansowych, służących rozwojowi regionalnemu.
Głównym źródłem finansowania działań jest pomoc Unii Europejskiej w ramach Phare.
Główne programy realizowane przez PARR obejmowały: Phare Spójność Gospodarcza i
Społeczna, Phare STRUDER, Phare RAPID, Phare STRUDER 2, Phare INRED, Program Pomocy
dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Przyznanej na Odtworzenie Majątku Produkcyjnego i
Obrotowego Zniszczonego w Wyniku Powodzi z Lipca 1997 roku z Banku Światowego, Phare
Equity Investment, Polsko-Szwajcarski Program Regionalny, Program Dialog i Rozwój. PARR
realizowała programy w sposób zdecentralizowany i wzorowany na zasadach określających
wykorzystanie Funduszy Strukturalnych. PARR zlikwidowano 30 maja 2002na mocy ustawy
Sejmu.
Polska A i Polska B
W okresie międzywojennym pojęcie podkreślające zróżnicowania między lepiej rozwiniętą
Polską Zachodnią i częściowo Centralną (A) a częścią na wschód od Wisły (B). W literaturze
przedmiotu pojęcie jeszcze dziś występuje np. w niektórych publikacjach GUS (PKB wg
województw). Granice między Polską A i Polską B określa się w nich analogicznie. W
przybliżeniu poziom zróżnicowań w tym ujęciu można przedstawić jako 2.1.
Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości (Polish-American Enterprise Fund)
103
Instytucja finansowa powstała dzięki pomocy rządu amerykańskiego z kapitałem
założycielskim 240 mln USD. Świadczy usługi doradcze, oferuje kredyty inwestycyjne oraz
udziały kapitałowe. Fundusz po osiągnięciu wielu swoich celów został przekształcony w
Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, której zadaniem jest dalsza promocja przemian i
reform demokratycznych w Polsce i Europie Wschodniej.
Polsko-Szwajcarski Program Regionalny (Polish-Swiss Regional Programme)
Celem programu było wspieranie finansowe rozwoju obszarów wiejskich z uwzględnieniem
doświadczeń szwajcarskich w zakresie promowania małych przedsiębiorstw rodzinnych.
Zasięgiem obejmował Rabkę (woj. Małopolskie), Pierzchnicę (woj. Świętokrzyskie), Łuktę i
Gołdap (woj. warmińsko-mazurskie), a także gminy sąsiadujące. Źródło finansowania: rząd
Konfederacji Szwajcarskiej. Budżet wynosił ok. 9,5 mln ECU. Realizowany był przez fundacje
lokalne, od 1999 roku ponoszące całkowitą i wyłączną odpowiedzialność za wykorzystanie
powierzonych środków. Wcześniej koordynowany przez PARR.
Pomoc (assisstance)
Zob. Wsparcie
Pomoc państwa (State aid)
Pomoc państwa dla podmiotów komercyjnych, publicznych lub prywatnych jest
przedmiotem ścisłych regulacji Traktatu Rzymskiego (o EWG) jak element polityki
konkurencji. Pomoc taka może być przyznana upadającemu przedsiębiorstwu tylko w
przypadku istnienia programu restrukturyzacji, a także, gdy można udowodnić jej
przydatność dla celów polityki regionalnej pozostającej w tym momencie w zgodzie z
interesem wspólnotowym. Pomoc musi być w każdym przypadku zgłoszona w Komisji
Europejskiej, która ma uprawnienia do wstrzymania lub żądania zwrotu środków. Sprawy
sporne rozstrzyga Trybunał Sprawiedliwości.
Pomocniczość (subsidiarity)
Przewodnia zasada federalizmu, polegająca na podejmowaniu decyzji na podstawowym
poziomie w sposób zharmonizowany w całym systemie politycznym. Traktat z Maastricht
(Traktat o Unii Europejskiej) wprowadził zapisy dotyczące pomocniczości do Traktatu
Rzymskiego (o EWG). Zapisy te nakazały podejmowanie działań w zgodzie z zasadą
104
pomocniczości, gdy cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte przez same
państwa członkowskie a z różnych względów są łatwiejsze do zrealizowania w ramach
Wspólnot. Zob. Zasada Pomocniczości.
Portrety Regionów (Portrait of the Regions)
Oficjalne wydawnictwo Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej,
odpowiedzialnej za realizację polityki regionalnej UE oraz Eurostatu – Biura Statystycznego
UE. W dziesięciotomowej publikacji zaprezentowano zarówno regiony wchodzące w skład
UE, jak i regiony krajów kandydujących. Głównym zamierzeniem wydawców jest chęć
przekazania ujednoliconych i syntetycznych informacji dotyczących gospodarczej i społecznej
sytuacji regionów. Opis regionów poprzedza ogólna informacja o kraju, do którego należą.
Publikacja zawiera również mapy, zdjęcia i bibliografię.
Poświadczenie wydatku/płatności (certification of expenditure)
Zob. certyfikacja wydatku/płatności.
Poziom życia (living standard)
Możliwa do identyfikacji i zmierzenia część szeroko rozumianych warunków bytu; określa
stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych przez wielkość nabytych dóbr i
usług oraz poprzez fundusz konsumpcji zbiorowej w danym czasie i przestrzeni.
Practical Guide to Phare, ISPA and SAPARD Contract Procedures
Zob. Praktyczny przewodnik procedur przetargowych w ramach programów Phare, ISPA i
SAPARD.
Praktyczny przewodnik procedur przetargowych w ramach programów Phare, ISPA i SAPARD
(Practical Guide to Phare, ISPA and SAPARD Contract Procedures)
Zespół zasad, dotyczący wszystkich aspektów przeprowadzania przetargów oraz zawierania
umów na roboty budowlane, dostawy i usług współfinansowane ze środków pomocowych
Unii Europejskiej (obowiązuje od 01 stycznia 2001 roku).
Prawo do inicjatywy
105
Jedna z najważniejszych prerogatyw Komisji Europejskiej, oznaczająca odpowiedzialność za
przygotowywanie propozycji legislacyjnej. W zasadzie większość aktów prawnych Wspólnot
Europejskich jest uchwalanych na podstawie wniosku Komisji Europejskiej.
Prawo wtórne UE (EU Secondary Law Forms)
Rozporządzenie (Regulation): Wspólnotowy akt prawny o charakterze normatywnym i
ogólnym, jest stosowane bezpośrednio i obowiązuje w całości na całym terytorium Unii. W
razie sprzeczności jest ważniejsze od prawa krajowego. Rozporządzenie można porównać do
ustawy na gruncie narodowym. Posiada bezpośrednią moc wiążącą co znaczy, że nie wymaga
żadnej pośredniej regulacji narodowej i obowiązuje w każdym z państw członkowskich od
chwili wejścia w życie.
Dyrektywa (Directive): określa cele, jakie mają zostać osiągnięte, ale pozostawia państwom
członkowskim decyzję co do wyboru form oraz środków ich osiągania i dopiero po ich
przyjęciu dyrektywa obowiązuje w danym kraju. Dyrektywy wymuszają na adresacie podjęcie
działań prowadzących do zrealizowania wytyczonego w dyrektywach celu. W dyrektywach
zawarty jest termin realizacji celów. Często stosuje się dyrektywy przy harmonizowaniu
systemów prawnych państw członkowskich, dając możliwość wyboru różnych metod i
instrumentów działania, mających na celu dostosowanie do jednolitych norm w określonym
przedziale czasowym.
Decyzja (Decision): dotyczy indywidualnego adresata decyzji (podmiotu).
Zalecenie (Recommendation): przedstawia sugestie, życzenie opisujące pożądany stan
rzeczy (nie ma mocy wiążącej wobec adresatów). Zalecenia kierowane są przez organy
wspólnotowe przede wszystkim do państw członkowskich. Podobnie jak opinia, jest to
formalnie niewiążący akt prawny Wspólnot Europejskich. Zalecenia funkcjonują w systemach
prawnych EURATOMU oraz Wspólnoty Europejskiej. W systemie prawnym Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stale zalecenie jest wiążącym aktem prawnym, odpowiadającym
dyrektywie EURATOMU i Wspólnoty Europejskiej. Zalecenia są także instrumentem działania
Rady Unii Europejskiej w stosunku do Wspólnot Europejskich oraz Parlamentu
Europejskiego wobec Rady i Komisji Europejskiej.
106
Opinia (Opinion): jak zalecenie, nie ma mocy wiążącej. Podobnie jak zalecenie jest to
formalnie niewiążący akt prawny. Opinia stosowana jest przede wszystkim w postępowaniu
wewnętrznym między instytucjami Wspólnot Europejskich. W procesie podejmowania
decyzji (stanowienia prawa) wydaje je zarówno Komisja Europejska (opinie kierowane do
państw członkowskich naruszających prawo wspólnotowe oraz opinie avis poprzedzające
przystąpienie do negocjacji o członkostwo z państwem kandydującym), Rada UE jak i
Parlament Europejski (avis conforme). Opinie wydają też inne gremia wspólnotowe, np.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny (joint option). Brak opinii jest istotnym naruszeniem
procedury decyzyjnej, a akt prawny (rozporządzenie, dyrektywa) wydany z jej naruszeniem,
np. bez zasięgnięcia opinii Parlamentu może być zaskarżony do Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości).
Prawo Wyborcze (voting rights)
Uregulowane przez Traktat o Unii Europejskiej, zmieniający postanowienia Traktatu
Rzymskiego. Każdy obywatel UE, bez względu na kraj pochodzenia, ma bierne i czynne prawo
wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych władz
samorządowych, właściwych dla miejsca jego aktualnego zamieszkania.
Preferencje wspólnotowe (Community preferences)
Wszelkiego rodzaju przywileje, pierwotnie wynikające z uprawnień uzyskanych na podstawie
przepisów traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich, przyznawane sobie wzajemnie
przez państwa członkowskie, wyróżniające je wobec państw trzecich.
Prezydencja (Presidency)
Przewodnictwo państwa członkowskiego w obradach Rady Europejskiej oraz Rady Unii
Europejskiej, przyznawane na okres półroczny. Przy podawaniu roku i miesiąca w ramach
działalności tych instytucji dodaje się zwrot „... w okresie Prezydencji ...” np. holenderskiej,
brytyjskiej itd. W ostatnich latach zmieniono system rotacji alfabetycznej na planowe i
uzgodnione na przyszłe lata okresy Prezydencji. Prezydencję Rady Unii Europejskiej w
imieniu danego państwa członkowskiego sprawuje minister spraw zagranicznych.
Prezydencja zaś Rady Europejskiej sprawowana jest przez szefów rządów kolejnych państw.
Priorytet (priority)
107
Dla celów Rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z 21 czerwca 1999 roku wprowadzającego
ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych (1260/99/WE); oznacza jeden z
priorytetów strategii, przyjętych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty oraz Jednolitym
Dokumencie Programowym lub w Programie Operacyjnym, a także w Inicjatywach
Wspólnoty lub w wsparciu dla pomocy doradczej (technicznej) i działaniach innowacyjnych.
Priorytetowi jest przyporządkowany wkład finansowy z Funduszy Strukturalnych, innych
instrumentów finansowych oraz odpowiednich środków finansowych państwa
członkowskiego, jak również zestaw sprecyzowanych celów.
Procedura absolutorium
Stosowana w procesie udzielania absolutorium Komisji Europejskiej. Przyjęcie sprawozdania
finansowego z przychodów i rozchodów Wspólnot spoczywa na Parlamencie Europejskim, na
podstawie rekomendacji Rady Unii Europejskiej oraz raportu Trybunału Obrachunkowego.
Procedura konsultacji (consultation procedure)
Wynika ona z podziału kompetencji pomiędzy Komisją Europejską a Radę Unii Europejskiej.
Zanim projekt aktu prawnego trafi z Komisji do Rady musi przejść procedurę konsultacji.
Pierwszym etapem jest formułowanie i uzgadnianie projektu w Komisji. Następnie projekt
Komisja przekazuje Parlamentowi do tzw. Wysłuchania. Stanowisko uzgodnione po
wysłuchaniu jest przekazywane i Radzie i Komisji jako pisemne odrzucenie, akceptacja lub
propozycje zmian. Dodatkowo opinię wyraża Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Ostatni etap
to przekazanie przez Komisję (po naniesieniu autopoprawek) projektu Radzie, gdzie podlega
on ostatecznym poprawkom, konsultacjom i uchwaleniu.
Procedura uzgodnienia
Weszła w życie na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego (SEA) w 1987 roku. Dotyczyła
wyrażenia zgody na daną ustawę (dotyczącą układów stowarzyszeniowych lub akcesji) przez
Parlament Europejski absolutną większością głosów przed przyjęciem jej przez Radę
Ministrów (obecnie Radę Unii Europejskiej). Aktualnie jedynie akcesja nowego państwa do
Unii Europejskiej wymaga absolutnej większości głosów. Układy stowarzyszeniowe
zatwierdza się zwykłą większością głosów.
Procedura współdecydowania (co-decision procedure)
108
Zwana także procedurą kodecyzji. Jest to dosyć skomplikowana procedura, polegająca z
grubsza na tym, że jeżeli Parlament Europejski odrzuca lub poprawia projekt Komisji
Europejskiej, to uruchamia możliwość nieuchwalenia dokumentu w ogóle. W procedurze tej
bierze udział Komitet Mediacji, złożony z przedstawicieli Rady i Parlamentu jako
równoprawnych członków Komitetu. Uruchomiona procedura jest wielomiesięczna i dość
zawiła. Została ona wprowadzona na mocy Traktatu z Maastricht (Traktatu o Unii
Europejskiej) i zastąpiła wcześniejszą procedurę współpracy, wprowadzoną przez Jednolity
Akt Europejski (SEA).
Procedura zatwierdzania
Pod tym pojęciem należy rozumieć sposób działania Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej, występujący w przypadku rozbieżności dotyczących treści lub formy aktu
prawnego. Efektem działań staje się tzw. Koncyliacja w sprawie. Procedura ta ma
zastosowanie w ramach mediacji w procesie współdecydowania.
Procedura zawarcia kontraktu (contract award procedure)
Także procedura wyłaniania kontraktora/kontrahenta. Procedura przeprowadzana przez
Jednostkę Kontraktującą (Zamawiającego), mająca na celu wybór i zawarcie umowy z
odpowiednim oferentem, który wykona ustalony zakres działań (np. roboty, usługi bądź
dostawy), a także w celu zawarcia umowy z tym kontraktorem/kontrahentem.
Procedury przetargowe (tender procedures)
Zob. Przetarg.
Produkt Krajowy Brutto PKB (Gross Domestic Product GDP)
PKB według parytetu siły nabywczej (GDP according to Purchasing Power Parity PPP):
zasada, zgodnie z którą stopa nominalnej deprecjacji kursu walutowego równa się różnicy
między krajową a zagraniczną stopą inflacji: PPP oblicza się, aby ustrzec się zniekształceń
związanych z różnym poziomem cen w poszczególnych krajach. Na przykład PPP jest średnią
ważoną wskaźników relatywnych cen w odniesieniu do jednolitego koszyka dóbr i usług,
które są porównywalne i reprezentatywne np. dla wszystkich państw członkowskich UE.
109
PKB per capita/na 1 mieszkańca (GDP per capita): produkt krajowy brutto w przeliczeniu na
jednego mieszkańca.
Produkty/wyniki (outputs)
Szczegółowe produkty/usługi, które zostaną dostarczone/wykonane w wyniku realizacji
projektu i które przyczynią się do realizacji celów bezpośrednich.
Profile Regionalne (Regional Profiles)
Oficjalna seria wydawnicza Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej,
zawierająca analizy makroekonomiczne regionów wchodzących w skład państw
członkowskich Unii. Wydawnictwo to charakteryzuje się zunifikowaną formą, tzn. dla
wszystkich regionów we wszystkich krajach stosowane są kryteria i wskaźniki statystyczne,
opracowane według tej samej metodologii. Takie ujęcie pozwala na porównywanie ze sobą
wybranych regionów i przedstawienie w obiektywny sposób sytuacji danego regionu na tle
kraju oraz na tle całej Unii Europejskiej. Bazując na metodologii „Profili Regionalnych” Polska
Agencja Rozwoju Regionalnego opracowała w 1998 roku wydawnictwo pt. Regionalne Profile
Polski.
Program (Programme)
Program horyzontalny (Horizontal Programme): w rozumieniu Funduszy Strukturalnych
dotyczy programów, które nie są ograniczone do wskazanych regionów. Beneficjanci mogą
składać wnioski niezależnie od miejsca zamieszkania w Unii Europejskiej.
Program indykatywny/wstępny (Indicative Programme): program przygotowany przez UE
we współpracy z rządem kraju partnerskiego, określający ogólne wytyczne i zasady
współpracy, a także poszczególne sektory, obszary i założenia przyszłych projektów w danym
kraju czy regionie. Indykatywność programu oznacza, że Komisja Europejska nie dokonuje
formalno-prawnego zobowiązania, lecz wyraża intencję przyznania określonej kwoty, jeżeli
nie zajdą okoliczności, które zostałyby uznane za warunki nie sprzyjające spełnieniu takiej
deklaracji (np. jeżeli beneficjent nie dotrzymał wszystkich zobowiązań formalnych).
110
Program regionalny (Regional Programme): w rozumieniu Funduszy Strukturalnych dotyczy
programów działających w wybranych regionach. Listę tych upoważnionych regionów
publikuje Komisja Europejska. Wiąże się ona z Celem 1 i Celem 2 Funduszy Europejskich.
Program Operacyjny Funduszy Strukturalnych (Structural Funds Operational Programme)
Ujmuje działania, jakie w określonym czasie mają być realizowane w ramach Podstaw
Wsparcia Wspólnoty. Program operacyjny zawiera trzy części: 1) sumaryczne dane
statystyczne i informacje techniczne, administracyjne i finansowe, opisujące program; 2)
szczegółowy opis zakresu i realizacji programu (diagnoza, cel, cele operacyjne i proponowane
strategie działań, podprogramy, fazy, kryteria doboru projektów); 3) zasady finansowania ze
strony Unii Europejskiej (dane o niezbędnych nakładach, koszty programów i faz ze
wskazaniem źródeł, sposoby transferu środków, wskazanie odpowiedzialnych władz na
wszystkich szczeblach realizacji, zarządzanie finansami, monitoring, promocję i informację).
Wojewódzki Program Operacyjny (Voivodship Operational Programme): w rozumieniu
Phare ESC wojewódzki program operacyjny to jeden z podstawowych dokumentów,
niezbędnych do uruchomienia środków z programu Phare-Spójność Gospodarcza i Społeczna
(Phare ESC). Przedstawia on kierunki i priorytety polityki spójności gospodarczej i społecznej
województwa, które będą wspierane w ramach Phare ESC. Program operacyjny dla Phare
2000 i 2001 ESC musi być zgodny z zapisami Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju, który
wyznacza ramy strategiczne dla opracowania takiego dokumentu.
Program Pomocy w Przebudowie Państw Europy Środkowej i Wschodniej Phare
Zob. Phare
Program Wojewódzki (Voivodship Programme)
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego: program,
o którym mowa w art. 11 ust. 3 art. 18 pkt 2 i art. 41 ust. 2 pkt 4 ustawy z 5 czerwca 1998
roku o samorządzie województwa oraz w art. 54d ust. 1 ustawy o zagospodarowaniu
przestrzennym.
Program Wsparcia (Assistance Programme)
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego: określone
w rozporządzeniu Rady Ministrów zakres, tryb i warunki wspierania przez państwo
111
programów wojewódzkich oraz realizowanych na podstawie kontraktu wojewódzkiego
zadań ministrów właściwych na terenie województwa.
Programowanie (programming)
W rozumieniu Rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z 21 czerwca 1999 roku
wprowadzającego ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych (1260/99/WE)
oznacza proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania, prowadzony w kilku
etapach w celu wdrażania na bazie wieloletniej współpracy wspólnych działań Wspólnoty i
państw członkowskich dla osiągnięcia założonych celów. Zob. Cele Polityki Strukturalnej UE.
Projekt (project)
Najmniejsza dająca się logicznie wydzielić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy. Na
przykład budowa Inkubatora Przedsiębiorczości, realizacja określonego szkolenia,
sfinansowanie wyjazdu studialnego etc. W ramach Phare 2 ma też znaczenie szersze w
rozumieniu fiszek projektowych, gdzie fiszka może obejmować nie pojedynczy projekt, lecz w
istocie szereg powiązanych projektów.
Cykl życia projektu (project life cycle): okres od rozpoczęcia projektu aż do jego całkowitego
zużycia finansowego lub rzeczowego.
Gotowość projektu (project readiness): projekt uznawany jest za gotowy do wdrażania,
jeżeli posiada kompletną dokumentację, jest przygotowany do rozpoczęcia procedury
przetargowej i wdrożenia po podpisaniu kontraktu.
Menedżer Projektu (Project Manager): osoba odpowiedzialna za monitorowanie realizacji
przedsięwzięcia w imieniu instytucji kontraktującej w projektach infrastrukturalnych:
departament ministerstwa, osoba prawna działająca w zgodzie z prawem, osoba fizyczna lub
prawna wyznaczona przez Zamawiającego, która jest odpowiedzialna za zarządzanie lub
monitorowanie realizacji kontraktu na roboty lub na którą Zamawiający może delegować
swoje uprawnienia w ramach kontraktu („inżynier) według reguł FIDIC).
Projekt twinningowy/bliźniaczy (Twinning Project): współpraca dwustronna w danej
dziedzinie, będącej przedmiotem projektu, pomiędzy administracją kraju kandydującego a
wybraną w drodze konkursu instytucją kraju członkowskiego UE:
112
Projekt wielki/indywidualny w rozumieniu Funduszy Strukturalnych (major project):
projekt obejmujący zespół prac, ściśle powiązanych ze sobą, również pod względem
ekonomicznym oraz pełniących określoną funkcję techniczną z jasno określonymi celami,
których całkowity koszt brany pod uwagę przy szacowaniu wkładu (Funduszy Strukturalnych)
przekracza 50 mln euro.
Wielkość projektu (project size): projekt powinien mieć odpowiednią wielkość finansową,
np. zgodnie z wymogami programu Phare ESC.
Zarządzanie projektem (Project Cycle Mangement PCM): metodologia przygotowania,
wdrażania i oceny projektów i programów, charakteryzują się podejściem zintegrowanym
oraz w oparciu o matrycę logiczną projektu.
Promocja Regionu (promotion of Region)
Działalność osób i instytucji regionalnych na rzecz zaprezentowania walorów i możliwości
tkwiących w regionie pod kątem potrzeb i oczekiwań potencjalnych „klientów”
(przedsiębiorców, naukowców, instytucji), odbiorców promocji. Celem tych działań jest
dostarczenie określonej informacji o regionie, która może przyczynić się do przyciągnięcia
doń kapitału intelektualnego i finansowego, a tym samym wesprzeć procesy innowacyjne i
restrukturyzacyjne. Podobnie jak w promowaniu produktów, także promocja regionu musi
zawierać oprócz reklamy również elementy akwizycji, sprzedaży i public relations. Niezwykle
istotny jest odpowiedni dobór formy i treści promocyjnego przekazu do potencjalnego
odbiorcy, np. przedsiębiorca czeka na konkretne dane o stanie gospodarki w regionie i
możliwościach inwestycyjnych, a nie na opisy parków krajobrazowych, które mogą być z
kolei istotne dla osób chcących odpocząć i poznać region turystycznie. Zob. Region.
Proporcjonalność (proportionality)
Zasada ograniczająca ewentualne dążenia Komisji Europejskiej do nadmiernej działalności
prawotwórczej. Traktat o Unii Europejskiej poczynił poprawki do postanowień Traktatu
Rzymskiego o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG), wprowadzając w odniesieniu do
Komisji w artykule dotyczącym subsydiów ograniczenie się do działalności niezbędnej dla
realizowania Traktatu. Trybunał Sprawiedliwości już wcześniej opisał zasadę
proporcjonalności jako ogólną dla prawa Wspólnotowego.
Protekcjonizm (protectionism)
113
Polityka ochrony rodzimych producentów przed konkurencją spoza granic. Instrumenty
służące realizacji protekcjonizmu, czyli cła i kontyngenty, przepisy utrudniające spełnienie
pewnych wymagań przez zagranicznych konkurentów oraz systemy subwencjonowania
własnej produkcji. Wspólnotowe regulacje prawne uniemożliwiają postawienie zarzutu o
dyskryminację konkurentów spoza granic Wspólnot, z wyjątkiem Wspólnej Polityki Rolnej, co
do której padają zarzuty o stosowanie praktyk protekcjonistycznych.
Protokół (Protocol)
Rodzaj dokumentu, posiadającego moc prawną, zawierającego głównie szczegółowe przepisy
wobec spraw omawianych w traktacie, do którego protokół jest załącznikiem. Przykładem
protokołu jest: Statut Trybunału Sprawiedliwości, dołączony do Traktatu Rzymskiego (o
EWG) czy brytyjskiej „Opt-out” (możliwość wyjścia) wobec Pakietu Socjalnego. Liczne
protokoły zawiera także Traktat o Unii Europejskiej, a także Układ Europejski zawarty z
Polską. Protokoły i załączniki są jego istotną częścią.
Próg Rentowności (Break-Even Point)
Punkt równowagi, w którym przedsięwzięcie nie przynosi zysków i nie powoduje strat
(powyżej progu rentowności przedsięwzięcie przynosi zyski, poniżej – straty).
Prymat prawa wspólnotowego (superiority of Community law)
Mocą wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 1964 roku w sprawie Costa vs. ENEL (6/64
ustanowiony został prymat prawa wspólnotowego nad krajowym. W uzasadnieniu wyroku
Trybunał orzekł, że prawo wywodzące się z Traktatu nie może być podważone przez ustawy
krajowe. Przekazanie zaś krajowych praw i zobowiązań do systemu prawnego Wspólnot
niesie za sobą trwałe ograniczenie ich suwerennych praw, którego żaden późniejszy,
jednostronny akt prawny, rozbieżny z ujęciem Wspólnot, nie może podważyć.
Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (Support for
Preaccession Measures for Agriculture and Rural Development SAPARD)
Program pomocowy UE dla krajów starających się o członkostwo, wspierający działania w
zakresie modernizacji rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Jego nadrzędnym celem jest
ułatwianie procesu integracji sektora rolnego z UE, poprzez przyspieszenie przyjmowania
114
Acquis Communautaire UE w sferze rolnictwa, stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich
oraz restrukturyzację gospodarki żywnościowej. Przedsięwzięcia te służyć będą płynnemu
włączaniu rolnictwa krajów kandydujących w system Wspólnej Polityki Rolnej i Strukturalnej
UE. Program SAPARD formalnie rozpoczął się w 2000 roku i potrwa 7 lat. Budżet programu
dla 10 krajów kandydackich wynosi 500 mln euro rocznie. SAPARD jest równoległy do
programu ISPA oraz Phare, zintegrowanych razem w ramach Partnerstwa dla Członkostwa.
Za program odpowiedzialny jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wraz z Agencją Rozwoju i
Modernizacji Rolnictwa.
Przedmiar Robót (bills of quantity)
Ślepy kosztorys; dokument zawierający wyszczególnione zadania, które mają zostać
wykonane, z podaniem zakresu robót dla każdej pozycji, będący podstawą do wyceny przez
oferenta.
Przedstawicielstwa narodowe (national representation)
Przedstawicielstwa wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, posiadające swe
siedziby w Brukseli. Do ich podstawowych funkcji należy reprezentowanie oraz
interpretowanie poglądów państw członkowskich we wspólnotowych instytucjach, a także
zwrotne przekazywanie swoim rządom aktualności ze „stolicy” Europy. Przedstawicielstwa
mają rangę ambasad i kierowane są przez ambasadorów lub stałych przedstawicieli. Spotkają
się oni regularnie w ramach Komitetu Stałych Przedstawicieli (CoRePer), który uchodzi za
bardzo wpływowe gremium. CoRePer zajmuje się przygotowywaniem wszystkich posiedzeń
Rady Unii Europejskiej. Pełni także rolę najważniejszego forum negocjacyjnego w procesie
legislacyjnym. Ambasadorowie i stali przedstawiciele zasiadają wraz ze swoimi zastępcami
obok ministrów na posiedzeniach Rady Unii Europejskiej. Przedstawicielstwa dysponują z
reguły liczbą 20-60 urzędników. Państwa nieczłonkowskie także posiadają przy Wspólnotach
przedstawicielstwa w randze ambasady.
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej (EC Delegation)
Odpowiednik ambasady w krajach nie będących członkami Unii Europejskiej. W 2000 roku
Unię w naszym kraju reprezentował ambasador Bruno Dethomas. Przedstawicielstwo
115
aktywnie uczestniczy w szeregu inicjatyw o charakterze regionalnym. Prowadzi też bieżący
monitoring realizacji programów Phare, ISPA i SAPARD. Formalnie nie uczestniczy w
zarządzaniu programami Phare, faktycznie (poprzez zatwierdzanie projektów, dokumentów,
decyzji wykonawczych) jest uczestnikiem procesu decyzyjnego. Zob. Komisja Europejska.
Przepływ kapitału (free movement of capital)
Z definicji Rynku Wewnętrznego wynika wprost likwidacja wszelkich restrykcji, dotyczących
przepływu kapitału należącego do osób rezydujących w państwach członkowskich Unii
Europejskiej. Potwierdził to Traktat o Unii Europejskiej, zakazując państwom członkowskim
Unii Europejskiej utrzymywania ograniczeń w przepływie kapitału.
Przetarg (tender bid)
Międzynarodowy przetarg otwarty/nieograniczony (international open tender
procedure/international open tender): procedura, w ramach której każda osoba fizyczna lub
prawna bądź grupa tychże może przedłożyć ofertę przetargową po uprzednim
opublikowaniu przez Komisję Europejską w Oficjalnym Dzienniku Wspólnot Europejskich i na
swojej stronie internetowej zaproszenia do wzięcia udziału w przetargu.
Lokalny/krajowy przetarg otwarty/nieograniczony (local open tender procedure):
procedura, w ramach której każda osoba fizyczna lub prawna bądź grupa tychże może
przedłożyć ofertę przetargową po ukazaniu się zaproszenia do wzięcia udziału w przetargu w
mediach lokalnych lub ogólnokrajowych.
Procedura negocjacyjna (negotiated tender procedure): procedura nie wymagająca
publicznego ogłoszenia o przetargu, w ramach której jednostka Kontraktująca konsultuje się
z jednym lub kilkoma oferentami i negocjuje z nimi warunki umowy.
Przetarg nieograniczony/otwarty (open tender procedure): procedura, w ramach której
wszystkie osoby fizyczne lub prawne bądź grupy tychże mogą złożyć ofertę przetargową w
odpowiedzi na ogłoszenie o przetargu.
Przetarg ograniczony (restricted tender procedure/restricted tender): procedura, w ramach
której po ukazaniu się zaproszenia (ogłoszenia) do przetargu oferty składać mogą jedynie ci
oferenci, którzy zostali zaproszeni przez Jednostkę Kontraktującą.
116
Uproszczona procedura przetargowa (simplified tender procedure): procedura nie
wymagająca publicznego ogłoszenia o przetargu, w ramach której oferty składać mogą
jedynie ci oferenci, którzy zostali zaproszeni przez Jednostkę Kontraktującą.
Oferent (tenderer/oferer): osoba prawna lub fzyczna, bądź grupa tychże (np. konsorcjum),
składająca ofertę w celu zawarcia umowy.
Oferta finansowa (financial offer): część oferty przetargowej, która zawiera elementy
finansowe, wymagane w dokumentacji przetargowej, włączając w to budżet, szczegółowy
kosztorys oraz prognozę przepływu środków pieniężnych.
Oferta techniczna (technical offer): Część oferty przetargowej, która zawiera wszystkie
pozafinansowe elementy (w odróżnieniu od oferty finansowej), wymagane w dokumentacji
przetargowej; oferta techniczna nie może zawierać żadnych wskaźników finansowych.
Oferta przetargowa (tender): np. w kontekście robót budowlanych – wyceniona propozycja
wykonawcy na wykonanie i wykończenie robót oraz usunięcie wszelkich usterek wraz ze
wszystkimi załącznikami, przedłożonymi przez wykonawcę Zamawiającemu.
Najkorzystniejsza oferta przetargowa (most advantageous tender/bid/offer): Najlepsza
oferta przetargowa według kryteriów ustalonych dla przedmiotowej umowy, np. w kwestii
jakości, właściwości technicznych, estetyki i cech funkcjonalnych, usług gwarancyjnych i
pomocy doradczej, terminów dostaw lub wykonania prac, ceny lub najniższej ceny. Kryteria
te muszą zostać opublikowane w ogłoszeniu o przetargu lub określone w dokumentacji
przetargowej.
Przystąpienie, akcesja (accession)
Termin oznaczający przyłączenie, wstąpienie państwa do Unii Europejskiej lub uzyskanie
członkostwa. Przystąpienie jest tu właściwym, poprawnym i ścisłym terminem, używanym w
prawniczym języku odnośnie uzyskania statusu członkowskiego. Umowy zawierające
końcowe wnioski z negocjacji zawierane pomiędzy państwami starającymi się o przystąpienie
do Unii a poszczególnymi państwami członkowskimi nazywają się „Umowami o
Przystąpieniu”. Dokumentami szczegółowo precyzującymi warunki dostosowania się do
Acquis Communautaire i warunki przestąpienia są „Akty Przystąpienia”.
Public-Private Partnership
117
Zob. Partnerstwo Publiczno-Prywatne
Pułap Pomocy (assistance/support ceiling, rates of cofinancing)
Określa wyrażoną na ogół procentowo maksymalną wielkość dofinansowania ze środków
publicznych do danego przedsięwzięcia (inwestycji). Pułap pomocy zależy od wielu
czynników, głównie od możliwości finansowych podmiotu publicznego, oferującego pomoc
finansową. Zgodnie z Ustawą o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej dla przedsiębiorstw z 30 czerwca 2000 roku stosuje się termin: maksymalne
wielkości pomocy.
W Funduszach Strukturalnych pułapy pomocy Unii Europejskiej są zróżnicowane i od 1
stycznia 2000 roku wynoszą:
a) w przypadku projektów infrastrukturalnych generujących przychody: 50% w krajach
objętych Funduszem Spójności; do 40% kosztów całkowitych w innych regionach Celu 1;
25% na obszarach Celu 2. Powyższe stopy mogą zostać zwiększone o 10% jeżeli pomoc
jest wydatkowana na inżynierię finansową, a tych 10% nie będzie miało formy pomocy
bezpośredniej.
b) w przypadku inwestycji w przedsiębiorstwach: 35% w regionach Celu 1; 15% na
obszarach Celu 2. Udział ten może wzrosnąć o 10% jeżeli pomoc dotyczy małych i
średnich przedsiębiorstw MŚP i nie będzie realizowana w formie bezpośredniej.
Q
QUANGO (Quasi NGO)
Organizacja o celach, formie prawnej i strukturze organizacyjnej zbliżonej do organizacji
pozarządowych (NGO). Zasadniczą cechą różniącą jest sposób jej powołania – przez
administrację, na ogół centralną. Status QUANTO przysługuje na przykład zakładanym przez
rząd fundacjom.
R
Rada Europejska (European Council)
Regularne spotkania na szczycie szefów państw i rządów z państw członkowskich Unii
Europejskiej oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. Od 1986 roku w spotkaniach Rady
biorą udział także ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich oraz jeden
118
komisarz Komisji Europejskiej. Spotkania Rady odbywają się w kraju sprawującym w danym
półroczu Prezydencję w Unii Europejskiej. W początkowych przepisach traktatowych nie
wspomina się o takiej strukturze jak Rada Europejska. W grudniu 1974 roku na szczycie w
Paryżu Valery Giscard d’Estaing zaproponował utworzenie Rady Europejskiej, która
spotykałaby się trzy razy do roku z możliwością spotkań dodatkowych. Inicjatywa została
przyjęta, a pierwsze spotkanie Rady Europejskiej odbyło się w Dublinie w 1975 roku.
Poszerzona rola Rady Europejskiej została zapisana w tzw. Deklaracji Sztutgardzkiej z 1983
roku. W 1986 roku Jednolity Akt Europejski art. 2 po raz pierwszy określił skład Rady
Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej opisuje rolę Rady Europejskiej jako „dawanie Unii
odpowiednich bodźców do jej rozwoju oraz definiowanie jej ogólnych założeń politycznych.
Rada jest w myśl tego Traktatu zobowiązana do składania Parlamentowi Europejskiemu
sprawozdań z każdego spotkania oraz dokonywania raz w roku oceny postępów w polityce
Unii. Rada Europejska jest potwierdzeniem przewagi „międzyrządowości” w ramach Unii nad
strukturami ponadnarodowymi.
Rada Europy (Council of Europe)
Niezależna od struktur wspólnotowych organizacja międzynarodowa. Została utworzona w
maju 1949 roku w Londynie jako realizacja postanowień Kongresu Haskiego (Kongresu
Europejskiego) z 1948 roku. Państwami założycielskimi były: Belgia, Dania, Francja, Holandia,
Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. W ciągu 1949 i 1950
roku dołączyły do grona członków Rady Europy Grecja, Turcja, Republika Federalna Niemiec i
Islandia. Później dołączają: Austria (1956 r.), Cypr (1961 r.), Szwajcaria (1963 r.), Malta (1965
r.), Portugalia (1976 r.), Hiszpania (1977 r.), Liechtenstein (1978 r.), San Marino (1988 r.),
Finlandia (1989 r.), Węgry (1990 r.), Czechosłowacja i Polska (1991 r.), a w następnych latach
Bułgaria, Litwa, Estonia, Rumunia, Słowenia, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Rosja, Ukraina i
Chorwacja. Status „specjalnych gości” posiadają Armenia, Azerbejdżan, Białoruś (cofnięty w
1997 roku), Bośnia i Hercegowina, Gruzja.
Rada Gmin i Regionów Europy (Council of European Municipalities and Regions)
Założona w 1950 roku organizacja zrzeszająca ponad 40 tysięcy gmin z siedzibą w
Dűsseldorfie w Niemczech.
Rada Polityki Regionalnej Państwa
119
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego: organ
opiniodawczo-doradczy, powołany przez prezesa Rady Ministrów. Rada składa się z 12-15
członków. Przewodniczącego Rady powołuje prezes Rady Ministrów, zastępcę
przewodniczącego – rada na wniosek przewodniczącego. Członkami rady jest 8 osób, których
„wiedza, doświadczenie i autorytet dają rękojmię prawidłowej realizacji zadań rady” (Art. 9
ust. 3). Pozostałych członków Rady powołuje prezes Rady Ministrów spośród osób
reprezentujących wszystkie kluby parlamentarne, odpowiadających analogicznym
wymogom.
Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej (RSSG) przy Radzie Ministrów
Naukowy organ doradczy Rady Ministrów utworzony w 1994 roku. Członków Rady powołuje
i odwołuje prezes Rady Ministrów. Wywodzą się oni z grona wybitnych naukowców,
specjalizujących się w dziedzinach adekwatnych do celów działania rady. Rada wydaje
raporty ze swoich comiesięcznych spotkań.
Rada Unii Europejskiej (Council of European Union)
Główny organ decyzyjny wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Nie jest zaś organem Unii
Europejskiej mimo swej nazwy, którą przyjęła 8 listopada 1993 roku – tj. po wejściu w życie
Traktatu o Unii Europejskiej. Podstawami działania Rady Unii Europejskiej pozostają Traktaty
założycielskie wszystkich Wspólnot, odnoszące się do Rady. Rada ma cechy organu
międzyrządowego, który chroni interesy państw członkowskich i reprezentuje Wspólnoty.
Rada jest naczelnym organem ustawodawczym. Rada obraduje w różnych gremiach.
Najczęściej w Radzie zasiadają ministrowie spraw zagranicznych (tzw. Rada ds. Ogólnych),
lecz często uczestniczą zamiast nich ministrowie poszczególnych resortów, których dotyczy
przedmiot debaty. Dokonał się praktyczny podział Rady: skład, w którym uczestniczą
ministrowie spraw zagranicznych nazywa się „Radą ds. Ogólnych”, natomiast w przypadku
obrad innych ministrów nazywa się „Radą Specjalną”, a w przypadku debat mieszanych
stosuje się nazwę „Rada Jumbo”. Przewodnictwo (Prezydencję) w Radzie sprawują kolejno
państwa członkowskie, zmieniając się co pół roku. Harmonogram przewodnictwa jest zgodny
z zapisami Traktatu Rzymskiego (o EWG). Posiedzenia Rady Unii Europejskiej odbywają się
zazwyczaj raz w tygodniu, najczęściej w Brukseli lub w Luksemburgu. Decyzje, w zależności
od potrzeb, zapadają jednomyślnie, większością kwalifikowaną, albo zwykłą większością
głosów. Rada współpracuje najściślej z Komisją Europejską i CoRePer’em. Państwo
120
członkowskie obejmujące przewodnictwo Rady Unii Europejskiej ma do dyspozycji grupę
2300 urzędników w ramach Sekretariatu Ogólnego, podzielonych na sześć Departamentów.
Zapewniają oni kompleksową obsługę Rady, także prawną i ekspercką.
Ramowy Program Wsparcia (Community Support Framework CSF)
Zob. Podstawy Wsparcia Wspólnoty PWW
Ramy instytucjonalne (institutional framework)
Struktura instytucjonalna, w ramach której projekt będzie realizowany; zakres
odpowiedzialności danej instytucji (kto za co odpowiada, kto zawiera kontrakt itd.).
Ramy odniesienia dla polityk w obrębie Celu 3 (w Funduszach Strukturalnych) (Objective 3
policy frame of reference (within Structural Funds)
Oznaczają dokument, który wyznacza kontekst dla pomocy dotyczącej zatrudnienia i rozwoju
zasobów ludzkich na terytorium każdego państwa członkowskiego i definiuje związek z
priorytetami w Krajowym Planie Działań na Rzecz Zatrudnienia.
RAPID
Zob. Phare RAPID
Raport Okresowy (Regular Report)
Coroczne sprawozdanie Komisji Europejskiej, dotyczące stanu prac dostosowawczych państw
objętych negocjacjami o przystąpieniu do Unii Europejskiej.
Raportowanie (reporting)
Jedna z metod monitorowania polegająca na przygotowaniu przez odpowiednie instytucje
standardowych raportów z realizacji projektu/programu.
Ratyfikacja (ratification)
Procedura zatwierdzania międzynarodowego porozumienia, najczęściej przez parlament. W
ramach Wspólnot Europejskich stosuje się procedurę ratyfikacji w przypadku wszelkich
istotnych aktów prawnych. Większość krajów europejskich posiada konstytucyjny wymóg
parlamentarnej ratyfikacji układów międzynarodowych. Czasami ratyfikacja nie wystarcza i
121
staje się konieczne przeprowadzenie referendum narodowego. W ramach Parlamentu
Europejskiego ratyfikacja jest przypisana procedurze zatwierdzania. W Polsce procedura
ratyfikacji regulowana jest art. 87-92 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ratyfikacja musi
być poprzedzona Uchwałą Sejmu RP, dotyczącą trybu wyrażania zgody na ratyfikację
uchwaloną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów. W przypadku, gdy Uchwała zezwoli na ratyfikację umowy międzynarodowej
przez Parlament RP, to jest ona uchwalona większością 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby parlamentarzystów. Gdyby Sejm RP za zgodą Senatu RP uchwalił
konieczność rozpisania referendum ogólnokrajowego w sprawie ratyfikacji umowy
międzynarodowej, wtedy w myśl art. 125 Konstytucji RP wynika takiego referendum, w
którym udział wzięło co najmniej 50% uprawnionych do głosowania obywateli staje się
wiążący. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.
RECHAR II
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej
Referendum
Konieczna w większości państw członkowskich procedura, mająca na celu dokonanie zmian
konstytucyjnych. Także zmiany traktatów, które miałyby konsekwencje w konstytucjach
narodowych muszą być zatwierdzone w drodze referendum. Referendum może także stać
się wymogiem chwili, w przypadku, gdy struktury państwa nie mogą rozwiązać jakiegoś
problemu na skalę ogólnonarodową w sposób jednoznaczny.
Reforma Samorządowa (Self-Government Reform)
Reforma struktury terytorialnej władzy publicznej została zapoczątkowana w Polsce w
czerwcu 1990 roku pierwszymi wyborami do autentycznych samorządów terytorialnych na
poziomie podstawowym. Samodzielne i samorządne gminy stały się stabilną podstawą
terytorialnej organizacji państwa; wbrew wcześniejszym zapowiedziom samorząd na
szczeblu powiatu i województwa został wykreowany dopiero na przełomie 1998 i 1999 roku.
Po wyborach do organów samorządu terytorialnego na poziomie gmin, powiatów i
województw (11 października 1998 roku) reforma samorządowa struktury terytorialnej
władzy publicznej została dopełniona.
122
Region
Powołując Zgromadzenie Regionów Europy przyjęto, że region to podporządkowana
bezpośrednio szczeblowi centralnemu jednostka terytorialna, posiadająca reprezentację
polityczną. W Polsce województwo nie odpowiadało do 1999 roku tej definicji; termin region
był używany dowolnie na oznaczenie np. obszarów o historycznie ukształtowanej tożsamości
(np. Mazowsze, Śląsk, Pomorze)., bądź też mianem tym określało się województwo. Po
reformie terytorialnej organizacji kraju 16 województw rządowo-samorządowych spełnia
kryteria Zgromadzenia Regionów Europy. W dłuższej perspektywie można uznać, że w pełni
wykształcony region winien posiadać cztery cechy: a) wspólnotę interesów gospodarczych,
dośrodkową integrację gospodarczą; b) reprezentację polityczną pochodzącą z wyboru; c)
więź społeczną opartą na poczuciu wspólnej tożsamości; d) bezpośrednie podporządkowanie
szczeblowi centralnemu. Region ma też bardziej ogólne znaczenie jako np. część świata (np.
Bliski Wschód).
Region Inteligentny (intelligent region)
Nowa, antropomorfizująca koncepcja wyróżnienia najszybciej rozwijających się regionów,
które cechują się najefektywniejszym wykorzystaniem dostępnych zasobów wewnętrznych i
zewnętrznych dzięki wysokiej innowacyjności, bliskiej współpracy sieci instytucji
regionalnych, szerokiemu ich udziałowi w tworzeniu i realizacji strategii rozwojowych,
rozwiniętej sieci kontaktów zewnętrznych (światowych), łatwemu dostępowi do informacji i
najnowocześniejszych technik ich przetwarzania, wykorzystaniu najlepszych doświadczeń
światowych. Koncepcja ta eksponuje znaczenie informacji w tworzeniu przewagi
konkurencyjnej regionów w globalizującym się świecie. Zob. Networking i Benchmarking.
Regionalna Ochrona Środowiska Naturalnego (Regional Natural Environment Protection
ENVIREG)
Wspólnotowy program, który powstał w 1990 roku z inicjatywy Komisji Europejskiej.
Finansowany przede wszystkich ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Przewidziany głównie dla regionów, w których problemy ze środowiskiem naturalnym
wprost utrudniają ich rozwój. Głównie są finansowane inwestycje w zakresie utylizacji
odpadów, ścieków a także w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom pochodzącym od
123
ropy naftowej, szczególnie w Basenie Morza Śródziemnego. Okres funkcjonowania programu
zakończył się.
Regionalne Fundusze Inwestycyjne (Regional Investment Funds RFI)
Regionalne instytucje kapitałowe, tworzone dla przyspieszenia przekształceń
własnościowych i restrukturyzacji gospodarczej. Typowe instrumenty finansowe stosowane
przez RFI to udziały kapitałowe, pożyczki podporządkowane, poręczenia. Zob. Venture
Capital.
Regionalne Profile Polski (Regional Profiles of Poland)
Wydawnictwo Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego (1998 r.) wzorowane na metodyce
przyjętej w publikacji Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej pt.
Regional Profiles (Profile Regionalne). Zawiera syntetyczną charakterystykę liczbową 49
byłych województw oraz identyfikuje ważniejsze instytucje otoczenia biznesu w tym
układzie.
Regionalny Komitet Sterujący (Regional Steering Committee)
Ciało kolegialne powoływane dla celów realizacji programów regionalnych Phare,
administrowanych przez PARR na szczeblu wojewódzkim. Obecnie w związku z powstaniem
16 samorządowych województw i wdrażaniem programów przedakcesyjnych rolę
koordynacji i oceny przejmują Regionalne Komitety Monitorujące powoływane przez
marszałków. Zgodnie z aktami wykonawczymi do ustawy o zasadach wspierania rozwoju
regionalnego pełnią one rolę opiniodawczo-doradczą we wszystkich sprawach związanych z
programowaniem, realizacją, monitorowaniem i oceną polityki rozwoju województwa, w
tym w szczególności kontraktu wojewódzkiego.
Regionalny Pełnomocnik ds. Realizacji Programu (Regional Programme Authorising Officer
RPAO)
W zdecentralizowanych programach Phare odpowiedzialność za planowanie i zarządzanie
wydzielonymi środkami dla danego Regionu powierzana jest wyznaczonym instytucjom
regionalnym (z zasady Agencjom Rozwoju Regionalnego). Nadzór nad prawidłowością
124
wydatkowania środków Phare sprawuje wyznaczony przez marszałka (poprzednio przez
wojewodę) RPAO, którego obowiązki są takie same jak PAO, lecz ograniczone do danego
regionu. RPAO byli wyznaczani w programach Phare STRUDER, Phare RAPID, Phare STRUDER
2. RPAO podlega zatwierdzeniu przez PAO. Dawniej: Regionalny Urzędnik Zarządzający
Programem.
Regionalny System Innowacyjny
Zbiór wzajemnie powiązanych instytucji na określonym obszarze, które wspierają procesy
innowacji i postęp technologiczny w gospodarce.
Regional Science Association (RSA)
Międzynarodowe stowarzyszenie naukowe zajmujące się zagadnieniami związanymi z
rozwojem regionalnym. RSA zrzesza badaczy – przede wszystkim ekonomistów –
zajmujących się badaniami regionalnymi. RSA powstało w 1953 roku w Filadelfii.
Stowarzyszenie wydaje periodyki naukowe pt. Papers of Regional Science Association oraz
Journal of Regional Science. Od 1980 roku działa w Polsce Sekcja RSA jako Komisja Komitetu
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN.
Regional Studies Association RSA
Niezależne, interdyscyplinarne stowarzyszenie zajmujące się problematyką rozwoju i
planowania miast oraz regionów pod kątem ekonomicznym, przyrodniczym i społecznym.
Siedziba stowarzyszenia znajduje się w Wielkiej Brytanii, ale członkami mogą być również
obywatele innych państw. Stowarzyszenie m.in. organizuje liczne konferencje poświęcone
zagadnieniom rozwoju przestrzennego i wydaje periodyk Regional Studies. W 1998 roku
powołano polską sekcję stowarzyszenia. RSA powstało w intelektualnej opozycji do
zdominowanej przez Amerykanów i „zekonometryzowanej” Regional Science Association.
REGIS II
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej
Regulacja pochodzenia (Country of Origin Regulation)
Zespół kryteriów, pozwalających na stwierdzenie dokładnego pochodzenia (kraju
pochodzenia) danego produktu, wytwarzanego w licznych przedsiębiorstwach. Regulacja ta
125
ma zapobiec zbyt ofensywnemu wkraczaniu firm z państw trzecich na obszar Unii
Europejskiej na drodze przenoszenia coraz to nowszych etapów produkcji w jej granice.
Rejestr Programów Zadań Rządowych Służących Realizacji Ponadlokalnych Celów
Publicznych
Rejestr prowadzi prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. Zob. Rządowe Programy
Zadań Służących Realizacji Ponadlokalnych Celów Publicznych.
RESIDER II
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej.
Restrukturyzacja Regionu (regional restructuring)
Ogólnie: zmiana jego struktury, głównie gospodarczej w celu optymalizacji wykorzystania
zasobów w dostosowaniu do popytu wewnętrznego i zewnętrznego. Restrukturyzacja
gospodarcza pociąga za sobą zmiany w strukturze społecznej i politycznej, zmianę elit.
Powoduje zatem z reguły opór grup zagrożonych utratą znaczenia (dochodów, prestiżu,
wpływów) i często – podejmowanie działań zachowawczych, neutralizujących zmiany.
Restrukturyzacja regionu może mieć charakter spontaniczny (dostosowanie do zmian w
otoczeniu przy braku działań władz) bądź wymuszony decyzjami wynikającymi z interwencji
państwa (programu restrukturyzacji). W literaturze wyróżnia się nadto restrukturyzację
podmiotową (zmiany własności), przedmiotową (struktury branżowe), terytorialną (zmiany
w układzie przestrzennym).
RETEX
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej.
Rezerwa wykonania (performance reserve)
Nagroda za osiągnięcia. W Funduszach Strukturalnych w okresie planistycznym 2000-2006
wprowadzono tzw. „nagrodę za osiągnięcia” w wysokości 4% Funduszy z przeznaczenie dla
najbardziej efektywnych programów. Rezerwa ta ma zostać rozdzielona nie później niż do 31
marca 2004 roku.
Rezultaty (results)
126
Efekty, jakie zostaną osiągnięte po zakończeniu realizacji projektu.
RFI
Zob. Regionalne Fundusze Inwestycyjne
Rozbicie ceny globalnej (breakdown of overall price)
Przy kontraktach ryczałtowych podział ceny kontraktowej na wycenione elementy robót,
różniące się specyfiką lub warunkami realizacji czy miesiącem wykonania.
Rozporządzenie (Regulation)
Zob. Prawo Wtórne UE.
Rozruch projektu (start-up period)
W Cyklu Zarządzania Projektem okres realizacji projektu następujący bezpośrednio po
wyznaczeniu wykonawcy.
Rozwój Regionalny (regional development)
Przez to pojęcie rozumie się wzrost potencjału gospodarczego regionów oraz trwałą
poprawę ich konkurencyjności i poziomu życia mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju
społeczno-gospodarczego kraju.
Rozwój Zrównoważony (sustainable development)
Rozwój społeczno-ekonomiczny, zachowujący cechy trwałości w długim okresie oraz nie
działający destrukcyjnie na środowisko, w którym zachodzi. Zob. Ekorozwój.
Równe Szanse (equal opportunities)
Zob. Polityka Równych Szans
Równouprawnienie płci (gender equality)
Promowanie równości szans kobiet i mężczyzn w ich dostępie do infrastruktury społeczno-
gospodarczej, usług oraz korzyści rozwojowych. Każdy projekt finansowany ze środków
127
unijnych ma przyczynić się do zmniejszenia nierówności kobiet i mężczyzn w dziedzinie, która
jest przedmiotem jego interwencji.
RPAO (Regional Programme Authorising Officer)
Zob. Regionalny Pełnomocnik ds. Realizacji Programu (Regionalny PAO)
RSSG
Zob. Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów
Rynek Wewnętrzny, Jednolity Rynek Unii Europejskiej (Single Market)
O budowaniu w Europie jednolitego, wewnętrznego rynku mówił już w 1949 roku Paul
Hoffman, nadzorujący ze strony Stanów Zjednoczonych wprowadzanie tzw. Planu Marshalla.
W 1950 roku w ramach Planu Schumanna powstał jednolity rynek węgla i stali. Jednolity Akt
Europejski (1986 r.= określił powstanie Rynku Wewnętrznego na koniec grudnia 1992 roku.
Podjęto ogrom prac traktatowych i legislacyjnych, rozszerzających się na wszystkie dziedziny
współpracy europejskiej by stworzyć warunki powstania w praktyce „czterech swobód”
Rynku Wewnętrznego (swobodnego przepływu osób, towarów, usług i kapitału). Trzeba tu
wspomnieć o ogromnym wkładzie Jacques’a Delors’a oraz Lorda Cockfield’a w prace na
Wspólnym Rynkiem, a także działania gremiów niesformalizowanych, jak np. inicjatywy
Grupy Kangaroo w łonie Parlamentu Europejskiego. Proces ten stale trwa ze względu na
pojawiające się nowe problemy i wyzwania. Oprócz wymienionych działań trwa tworzenie
Rynku Wewnętrznego w poziomie, w zakresie współpracujących stale poszczególnych branż i
przedsięwzięć.
Rysunki, schematy (blueprints)
Wszelkie rysunki, obliczenia i dane techniczne, próbki, wzory, modele, podręczniki obsługi i
konserwacji oraz inne dane techniczne podobnej natury, opisujące proces realizacji projektu
inwestycyjnego.
Ryzyko projektu, ryzyko związane z projektem (project risk)
Zob. Założenia i ryzyko związane z projektem.
Rządowe Programy Zadań Służących Realizacji Ponadlokalnych Celów Publicznych
128
Sporządzane przez resorty i urzędy centralne oraz uzgodnione z Urzędem Mieszkalnictwa i
Rozwoju Miast programy, określające przedsięwzięcia publiczne, które powinny zostać
uwzględnione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Programy te mają
być zatwierdzane przez Radę Ministrów pod warunkiem zapewnienia środków finansowych
na realizację wynikających z nich zobowiązań wobec gmin i osób trzecich.
Rzecznik Generalny (Attorney General)
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich składa się z piętnastu sędziów i dziewięciu
Rzeczników Generalnych. Rzecznicy Generalni przedstawiają Trybunałowi opinie w
sprawach, które są przedmiotem jego obrad. Przedkładają także Trybunałowi propozycje
rozstrzygnięć w sporach, porównania tych propozycji z precedensami prawnymi,
przygotowują analizę przyszłego funkcjonowania proponowanego orzeczenia. Propozycje te
nie są w żadnym stopniu wiążące dla Trybunału, są jednak publikowane razem z wyrokami.
W praktyce wyroku Trybunału są zbieżne z propozycjami Rzeczników Generalnych.
Rzemiosło (CRAFT)
Jeden z sześciu elementów Trzeciego Wieloletniego Programu dla Małych i Średnich
Przedsiębiorstw, do którego Polska przystąpiła w grudniu 1998 roku. Działania w ramach
tego komponentu obejmują dofinansowanie projektów wybieranych na zasadach
konkursowych, zgrupowanych w trzech obszarach: 1. kultura przedsiębiorstw i
przedsiębiorczość, 2. rzemiosło, małe i mikro-przedsiębiorstwa, 3. kobiety i młodzi
przedsiębiorcy. Element ten zostanie przedefiniowany w ramach nowego Wieloletniego
Programu dla Przedsiębiorczości i Przedsiębiorstw (2001-2005).
S
SAPARD
Zob. Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
Sąd Pierwszej Instancji (Court of First Instance)
Rozpoczął działalność w listopadzie 1989 roku. Działa w ramach Trybunału Sprawiedliwości.
Powodem powołania tego organu była wzrastająca liczba spraw na wokandzie Trybunału
Sprawiedliwości i wydłużony okres od skierowania skargi do wydania orzeczenia.
Postanowienia o Sądzie Pierwszej Instancji znajdują się w Traktatach Rzymskich o
129
Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej EWG i o EURATOMie oraz w Traktacie Paryskim o
Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali EWWiS i w Jednolitym Akcie Europejskim. Sąd
Pierwszej Instancji rozstrzyga spory: Wspólnot Europejskich z pracownikami, osób fizycznych
i prawnych i instytucjami wspólnotowymi, przedsiębiorstw z Komisją Europejską. Sąd
Pierwszej Instancji składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich,
wybieranych na sześć lat. Orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji można zaskarżać do Trybunału
Sprawiedliwości.
Schengen
Miasto w Luksemburgu, w którym w 1985 roku podpisano układ między państwami
Beneluksu, RFN i Francją w sprawie zniesienia kontroli granicznych w ruchu osobowym. W
następnych latach dołączały kolejne kraje, w tym – w ograniczonym zakresie – Polska.
Screening
Element procedury akcesyjnej do Unii Europejskiej, poprzedzający negocjacje członkowskie,
polegający na przeglądzie prawodawstwa kraju kandydującego pod kątem jego zgodności z
prawem wspólnotowym (acquis communautaire. Screening odbywa się w każdym z
obszarów negocjacyjnych, określonych przez Komisję Europejską. W przypadku Polski
dokonano podziału prawa wspólnotowego na 31 obszarów tematycznych. W trakcie
screeningu następuje zarówno ustalenie stopnia zgodności między ustawodawstwem
wspólnotowym a ustawodawstwem krajowym, jak i zawężenie obszaru negocjacyjnego.
Strona polska musi bowiem zająć stanowisko w odniesieniu do wszystkich aktów prawa
wspólnotowego, których nie przejęła do momentu rozmów. Musi też określić, które z
pozostałych aktów prawa chcemy i jesteśmy w stanie przejąć jeszcze przed wejściem do Unii,
a które powinny stać się przedmiotem dalszych rozmów i ewentualnych negocjacji.
Ostateczny wynik screeningu stanowi lista wszystkich wspólnotowych aktów prawnych,
składających się na acquis, z których każdy zakwalifikowany jest do jednej z trzech kategorii:
1. akty nie sprawiające problemów negocjacyjnych z uwagi na ich wcześniejsze przyjęcie
przez Polskę lub złożenie przez Polskę deklaracji co do ich przyjęcia przed uzyskaniem
członkostwa; 2. akty sprawiające problemy o charakterze technicznym, tzn. takie, których
implementacja wymaga jedynie technicznych regulacji (np. dopisanie niektórych gatunków
występujących w Polsce roślin do listy gatunków chronionych w UE); 3. akty wymagające
130
dalszych negocjacji, tj. takie, których Polska nie jest w stanie przejąć lub nie wyraża woli ich
przejęcia przed przystąpieniem do Unii.
Sieci Ogólnoeuropejskie (Trans-European Networks)
Traktat przewiduje utworzenie i rozwój sieci ogólnoeuropejskich w zakresie infrastruktury
transportu, telekomunikacji oraz energetycznej (linie elektryczne, ropociągi i gazociągi).
Traktat o Unii Europejskiej dodał postanowienie o połączeniu wysp, regionów śródlądowych
i peryferyjnych z centralnymi obszarami Europy. W czerwcu 1994 roku w czasie obrad Rady
Europejskiej na Korfu (Grecja) zdecydowano o rozwoju sieci transportowych w Europie.
Przyjęto do realizacji kilkanaście projektów, m.in. linia kolejowa TGV (z tunelem pod Kanałem
La Manche) na trasie Londyn-Amsterdam-Kolonia-Bruksela-Paryż, linia TGV Dax-Madryt, linia
TGV Perpignan-Barcelona, linia TGV Paryż-Metz-Nancy-Sztrasburg-Luksemburg-Berlin,
budowa mostu przez cieśninę Oresund, linia TGV Lyon-Turyn, budowa autostrad w Grecji i
Portugalii. W sferze telekomunikacji przystąpiono do tworzenia central cyfrowych, systemów
elektronicznych rozliczeń pomiędzy bankami w obszarze Wspólnot, rozwoju systemów
telefonii komórkowej itd. Przykładem inwestycji w ramach gazu ziemnego mogą być
gazociągu Tunezja-Włochy i Maroko-Hiszpania. Duże uwagi poświęca się polepszeniu
połączeń z Europą Środkową i Wschodnią.
Sieć ECONET-Polska
Część europejskiej sieci ekologicznej ECONET opracowana w 1995 roku w ramach programu
Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody IUCN. Podstawowym celem utworzenia sieci jest
zwiększenie skuteczności ochrony różnorodności biologicznej. Do projektu krajowej sieci
ekologicznej zostało włączonych 46% powierzchni kraju. Sieć składa się z 78 obszarów
węzłowych, połączonych siecią Korytarzy Ekologicznych. Zob. Sieć NATURA 2000.
Sieć NATURA 2000
Europejska sieć obszarów chronionych, powołana na mocy dyrektywy Komisji Europejskiej nr
43/92/EEC z 21 maja 1992 roku. Sieć została ustanowiona w celu ochrony różnorodności
biologicznej w krajach członkowskich Unii poprzez ochronę naturalnych ekosystemów oraz
fauny i flory. Rząd RP zainicjował działania w celu utworzenia sieci NATURA 2000 w Polsce,
polegające na zgłoszeniu szeregu projektów do finansowania ze środków Phare. Stworzenie
131
sieci NATURA 2000 jest jedynym zadaniem obligującym prawnie i politycznie Polskę w
zakresie tworzenia sieci ekologicznych. Zob. Sieć ECONET-Polska.
Sieć Współpracy Między Przedsiębiorstwami (Business Cooperation Network BC-NET)
Sieć finansowana przez Komisję Europejską, składająca się z ok. 200 ośrodków
umożliwiających wymianę informacji i kojarzenie partnerów. Podlega Dyrekcji Generalnej
XXIII Komisji Europejskiej (obecnie DG Enterprise).
Siła wyższa (force majeure)
Wyjątkowe wydarzenie lub okoliczność, na którą strona kontraktu nie ma wpływu.
Skup interwencyjny
Jeden z głównych mechanizmów wspierania cen w ramach Wspólnej Polityki Rolnej CAP. W
sytuacji, gdy produkt zalega, gdyż nie został sprzedany po danej cenie w ramach roku
marketingowego, może zostać zakupiony i przechowany do wykorzystania w przyszłości, w
trybie skupu interwencyjnego.
Skuteczność (effectiveness)
Skuteczność realizacji celów przez program. Ocenia się ją porównując to, co zostało zrobione
z tym, co było pierwotnie zaplanowane, np. rzeczywiste produkty, rezultaty i/lub
oddziaływanie z oczekiwanymi. W Cyklu Zarządzania Projektem jest to miara stopnia, w
jakim podjęte działania przyczyniły się do osiągnięcia zamierzonych celów oraz wpływu, jaki
przyjęte założenia miały na realizację projektu.
SMEs (Small and Medium Enterprises)
Zob. Małe i Średnie Przedsiębiorstwa MŚP; Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej.
SPD (Single Programming Document)
Zob. Jednolity (Uproszczony) Dokument Programowy.
Specjalne Strefy Ekonomiczne SSE
132
Wydzielone obszary, dla których ustanawia się specjalnie korzystne warunki inwestowania i
funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Zakres przedmiotowy oraz okres stosowania
tych zasad jest z reguły ściśle określony, głównie ze względu na wymogi World Trade
Organisation WTO. SSE są wyznaczane w regionach słabo rozwiniętych lub wymagających
głębokiej restrukturyzacji, a także w regionach o szczególnych predyspozycjach do
dynamicznego rozwoju (np. Szanghaj). W Polsce podstawą prawną SSE jest ustawa z 20
października 1994 roku. Na jej podstawie utworzono 17 SSE: suwalską, katowicką, legnicką,
łódzką, wałbrzyską, kostrzyńsko-słubicką, słupską, tarnobrzeską, warmińsko-mazurską,
mazowiecką, SSE EURO-PARK Mielec, Starachowice, Tczew, Żarnowiec, Krakowski Park
Technologiczny, częstochowską SSE oraz kamiennogórską SSE. W związku z potrzebą
dostosowania reguł polskiej pomocy publicznej do zasad obowiązujących w UE zredukowano
zakres ulg dostępnych w SSE. Na podstawie ustawy z 30 czerwca 2000 roku o warunkach
dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw, od 01 stycznia 2001
roku przedsiębiorca działający na terenie strefy może uzyskać ulgę (w podatku
dochodowym) w wysokości do 65% nakładów inwestycyjnych. Obecnie na zmienionych
warunkach funkcjonuje 15 SSE (strefy mazowiecka i częstochowska zostały zlikwidowane).
Specjalny Program Przygotowawczy do Funduszy Strukturalnych (Special Preparatory
Programme SPP)
Program pomocowy w ramach programu Phare ’98 o wartości 9 mln euro, przygotowujący
instytucje w regionach do absorpcji pomocy o charakterze strukturalnym, która będzie
udzielana przez Unię Europejską w okresie preakcesyjnym (Zob. programy ISPA, SAPARD,
Phare) oraz w pierwszych latach po uzyskaniu członkostwa. Działania podejmowane w
ramach programu SPP zgrupowano w trzech komponentach:
1) Wsparcie dla przygotowania strategii rozwoju;
2) Ustanowienie podstaw prawnych i administracyjnych dla Funduszy Strukturalnych i
Funduszu Kohezji, jak również uruchomienia instrumentów pomocy preakcesyjnej w
ramach programów ISPA i SAPARD;
3) Przygotowanie zintegrowanych programów rozwoju regionalnego w wybranych
regionach (katowickie, olsztyńskie, rzeszowskie).
133
Działania na poziomie regionalnym w ramach programu SPP są korelowane z działaniami
podejmowanymi w ramach innych programów Phare.
Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia (Terms of Reference ToR)
W ramach procedur przetargowych: szczegółowy opis zadań danej osoby, grupy, instytucji
bądź projektu. Określa cele, sposoby ich osiągania, opis niezbędnych działań i zasobów,
wymagania wobec wykonawców, koordynację z innymi, kryteria oceny, tryb podejmowania
decyzji, terminy wykonania prac, często także kosztorys. Coraz częściej nazywany od
angielskiego skrótu – ToR.
Specyfikacja przetargowa (specification)
Specyfikacja techniczna (warunki techniczne) + specyfikacja handlowa (warunki zawarcia
umowy).
Specyfikacja techniczna (technical specification): dokument sporządzony przez Jednostkę
Kontraktującą, określający szczegóły techniczne zamówienia lub wykonania prac wraz z
wyszczególnieniem tam, gdzie jest to konieczne, metod, środków i spodziewanych
rezultatów.
Spójność Gospodarcza i Społeczna (cohesion)
Zob. Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej, Phare – Spójność Gospodarcza i
Społeczna.
SPP
Zob. Specjalny Program Przygotowawczy do Funduszy Strukturalnych
Sprzęt (equipment)
Aparaty, maszyny, pojazdy i inne przedmioty potrzebne do wykonania robót, nie podlegające
wbudowaniu w realizowany obiekt.
SSE
Zob. Specjalne Strefy Ekonomiczne
Stabilizatory
134
Instrumenty uzdrowienia gospodarki rolnej, wprowadzone przez Radę Europejską w 1988
roku. W ramach oddziaływania stabilizatorów ceny gwarancyjne określonych produktów
rolnych ulegają automatycznemu obniżeniu w roku kolejnym jeżeli w roku poprzednim został
przekroczony limit ilościowy. Instrument ten pomaga redukować nadmierną produkcję.
Standardowa fiszka streszczenia projektu/wniosek aplikacyjny/karta projektu (standard
summary project fiche)
Dokument opisujący każdy projekt przyjęty do realizacji na dany rok, wymieniany w
Memorandum Finansowym. Projekt jest tu rozumiany szeroko i obejmuje działania w danym
sektorze, sferze lub dziale gospodarki narodowej (np. ochrona środowiska, transport,
spójność społeczno-ekonomiczna). Fiszka obejmuje następujący zakres informacji: lokalizacja
projektu, instytucja odpowiedzialna, cel strategiczny i cele operacyjne, ramy instytucjonalne,
wykonawca, budżet, sposób i ramy czasowe wdrażania, matryca logiczna, harmonogram
płatności, aneksy (jeżeli konieczne). W przypadku projektów inwestycyjnych każdy projekt
szczegółowy musi zawierać m.in. ocenę wpływu na środowisko, stopę zwrotu, ocenę
efektów i spełnianie kryteriów. Na podstawie fiszki przygotowywane są szczegółowe opisy
przedsięwzięć, przewidzianych do realizacji w danym programie przez wybraną jednostkę
wdrażającą.
Stany Zjednoczone Europy (United Nations of Europe)
Nazwa ta weszła do powszechnego użycia po przemówieniu Winstona Churchilla w 1946
roku w Zurichu. Jednakże już w 1848 roku w Paryżu Victor Hugo przepowiadał nadejście
dnia, w którym „... świat ujrzy dwie wielkie grupy, Stany Zjednoczone Ameryki i Stany
Zjednoczone Europy, które poprzez ocean wyciągają do siebie ręce ...”. Ponadto światowej
sławy antropolog James George Frazer w swoim eseju z 1906 roku opisuje Stany
Zjednoczone Europy u boku Stanów Zjednoczonych Ameryki jako przyjaznych rywali w
promocji cywilizacji i pokoju. Termin ten pojawił się jako hasło słownikowe w 1869 roku w
Oxford English Dictionary.
Stopa zwrotu (Rate of Return)
Wewnętrzna stopa zwrotu (Internal Rate of Return IRR): Stopa dyskontowa, przy której
wartość zaktualizowana netto jest równa zero. Określa relację między wielkością wpływów z
135
realizacji projektu a poniesionymi nakładami. W ramach Funduszy Strukturalnych IRR oblicza
się na podstawie hipotetycznych danych o przyszłych wpływach. W przypadku inwestycji
niekomercyjnych (np. budowa ulicy) przelicza się na pieniądze „korzyści społeczne). Projekt
jest rentowny, jeżeli IRR>0. Projekt jest do przyjęcia, jeżeli IRR od oczekiwanej stopy
zwrotu.
Finansowa stopa zwrotu (Financial Rate of Return FRR): stopa dyskontowa, przy której
finansowa wartość zaktualizowana netto NPV jest równo zero. Projekt jest rentowny, jeżeli
FRR 0. Projekt jest do przyjęcia, jeżeli FRR od oczekiwanej stopy zwrotu.
Ekonomiczna stopa zwrotu (Economic Rate of Return ERR): stopa dyskontowa, przy której
ekonomiczna wartość bieżąca neto jest równa zero. W przypadku badania ekonomicznej
stopy zwrotu, na wysokość kosztów i korzyści uwzględnianych przy obliczaniu wpływają
także czynniki społeczne. Projekt jest rentowny, jeżeli ERR 0. Projekt jest do przyjęcia, jeżeli
ERR od oczekiwanej stopy zwrotu.
Stowarzyszenie (association)
Rodzaj umowy prawno-międzynarodowej, zawieranej pomiędzy Wspólnotami Europejskimi
a państwami trzecimi. Można wyodrębnić trzy typy układów stowarzyszeniowych
zawieranych na różnych podstawach politycznych i ekonomicznych: 1. Układy z byłymi
koloniami, terytoriami zamorskimi państw członkowskich a Wspólnotami Europejskimi jako
Umowy o Stowarzyszeniu i Rozwoju (Development Association Agreements). Układy te mają
usuwać bariery polityczne i gospodarcze we wzajemnej wymianie handlowej, regulują także
pomoc finansową i naukowo-techniczną; 2. Umowy Wspólnot Europejskich zawarte z EFTA
(Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Handlu) o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej
EWG, pomagające państwom, które uczestniczą w tych działaniach w uzyskaniu pełnego
członkostwa; 3. Układy z państwami Europy Środkowej i Wschodniej, ze względu na swoją
polityczną otoczkę,, jednoznaczne określenie kierunku zmian na integrację gospodarczą ze
Wspólnotami (choć jej nie gwarantujące), zwane Układami Europejskimi (Europe
Agreements).
Strategia Rozwoju Regionu (Regional Development Strategy)
Koncepcja systemowego działania na rzecz długotrwałego rozwoju Regionu poprzez
racjonalną alokację zasobów oraz dokument określający sposoby postępowania w celu
136
realizacji wspólnie ustalonych celów. Dokument taki powinien zawierać: 1) opis i diagnozę
stanu istniejącego; 2) analizę silnych i słabych stron regionu (SWOT); 3) sformułowanie celu
strategicznego (musi mieścić się we wspólnym polu oczekiwać i możliwości); 4) wyznaczenie
celów pośrednich; 5) określenie metod i zasobów niezbędnych do osiągnięcia celów,
identyfikacja aktorów (osób, instytucji) odpowiedzialnych za poszczególne działania; 6)
sposób monitoringu i oceny przebiegu, tryb modyfikacji strategii w razie zmiany istotnych
okoliczności zewnętrznych. Strategia jest zatem przejawem woli danej społeczności
regionalnej do osiągania wspólnych celów w postaci dających się obiektywnie ocenić działań.
Brak zgody co do strategicznej wizji wyklucza powodzenie. Dlatego jest rzeczą konieczną, by
w procesie prac nad strategią obok ekspertów brali czynny udział (choćby drogą dyskusji)
przedstawiciele wszystkich znaczących instytucji i grup interesów: władz i administracji
różnych szczebli, związków zawodowych i stowarzyszeń pracodawców, pracowników
naukowych, partii, organizacji pozarządowych, izb przemysłowych, agencji rozwoju itd.
Strategia rozwoju regionu ma z założenia służyć wszystkim jego mieszkańcom, zatem bez
demokratycznego procesu konsultacji i współudziału zainteresowanych cały wys9łek może
pójść na marne, jeśli zorganizowana część społeczności uzna, że strategię przygotowano bez
jej wiedzy i akceptacji lub że niedostatecznie odzwierciedla ona jej potrzeby i możliwości.
Bezwzględnie konieczne jest rozdzielenie fazy prac ekspertów (zwłaszcza SWOT i inne
analizy) od konsultacji społecznej i wyboru ostatecznej opcji spośród przygotowanych przez
ekspertów. Zob. Rozwój Regionalny.
Strategia Rozwoju Województwa (Voivodship Development Strategy)
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego: dokument
programowy samorządu województwa, sporządzony zgodnie z wymaganiami ustawy z 5
czerwca 1998 roku o samorządzie województwa oraz ustawy z 7 lipca 1994 roku o
zagospodarowaniu przestrzennym (z późniejszymi zmianami).
Strategiczne Kierunki Rozwoju Regionalnego Kraju
Dokument opracowany przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych RCSS w marcu 2000
roku tworzący, obok Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, podstawę
dokumentu przygotowanego przez RCSS „Polska 2025 – Długookresowa Strategia Trwałego i
Zrównoważonego Rozwoju”.
137
Strefa Wolnego Handlu (free trade zone)
Stowarzyszenie co najmniej dwóch obszarów celnych, pomiędzy którymi zniesiono cła i
wszelkie inne środki ograniczania wymiany towarowej. W układzie strefy wolnego handlu
państwa uczestniczące mogą zachować swoje własne stawki celne na zewnątrz własnych
granic (w unii celnej te stawki są jednolite). Przykładem strefy wolnego handlu jest
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EFTA. Strefę wolnego handlu wprowadza także
Układ z Polską (Układ Europejski).
STRUDER
Zob. Phare STRUDER
STRUDER 2
Zob. Phare STRUDER 2
Strukturalne Bezrobocie (structural unemployment)
Zob. Bezrobocie
Studium Wykonalności (feasibility study)
Studium przeprowadzone w fazie formułowania projektu, weryfikujące czy dany projekt ma
dobre podstawy do realizacji i czy odpowiada potrzebom przewidywanych beneficjentów.
Studium powinno stanowić plan projektu. Muszą w nim zostać określone i krytycznie
przeanalizowane wszystkie szczegóły operacyjne jego wdrażania, a więc uwarunkowania
handlowe, techniczne, finansowe, ekonomiczne, instytucjonalne, społeczno-kulturowe oraz
związane ze środowiskiem naturalnym. Studium wykonalności pozwala na określenie
rentowności finansowej i ekonomicznej, a w rezultacie jasne uzasadnienie celu realizacji
projektu. Zob. Wstępne Studium Wykonalności
Swobodny przepływ kapitału (free movement of capital)
Jedna z Czterech Swobód Rynku Wewnętrznego. Chodzi tu o przepływ kapitału pomiędzy
krajami o różnych walutach narodowych. Już w 1988 roku Rada podjęła decyzję o całkowitej
liberalizacji ruchu kapitałowego do 1990 roku. Po tym terminie zaczęły obowiązywać
regulacje specjalne wobec Hiszpanii, Irlandii, Grecji i Portugalii.
Swobodny przepływ osób (free movement of persons)
138
Jedna z Czterech Swobód Rynku Wewnętrznego. Obywatele Unii Europejskiej mają prawo do
pracy, życia i korzystania z wszelkich zdobyczy socjalnych zarówno w miejscu pobytu, jak i we
własnym, rodzimym kraju. Każdy mieszkaniec Unii Europejskiej ma prawo pracować i
spędzać czas na emeryturze, tam gdzie zechce. Wolności te podlegają ograniczeniom wobec
osób korzystających obligatoryjnie z pomocy socjalnej państwa.
Swobodny przepływ towarów (free movement of goods)
Jedna z Czterech Swobód Rynku Wewnętrznego. Polega na usunięciu ceł i wszelkich
ograniczeń ilościowych w przepływie towarów. Nadal obowiązują kontrole w obrocie
towarowym pomiędzy państwami członkowskimi, lecz dotyczą one na przykład kontroli
sanitarnej żywności. Są one prowadzone nie na granicach, lecz w przedsiębiorstwach.
Swobodny przepływ usług (free movement of services, freedom to provide services)
Jedna z Czterech Swobód Rynku Wewnętrznego. Obejmuje swoim zakresem zliberalizowane
usługi finansowe, zharmonizowany system bankowy i ubezpieczeniowy, a także otwarty i
nieskrępowany rynek usług transportowych i telekomunikacyjnych. Wszyscy obywatele
państw członkowskich mają prawo świadczyć usługi poza granicami własnego kraju, na
równych zasadach (działalność rolnicza, rzemieślnicza, wolne zawody).
Synergia (synergy)
Zob. Efekt synergii.
System Obszarów Chronionych (System of Protected Areas)
Układ powiązanych wzajemnie obszarów cennych ze względu na walory przyrodnicze,
chronionych w różny sposób i na podstawie różnych przepisów prawnych. System obszarów
chronionych obejmuje także Korytarze Ekologiczne. Pojęcie stosowane w planach i
programach ochrony środowiska oraz w planowaniu przestrzennym.
System Realizacji Programów Phare (Decentralised Implementation System Phare, DIS
Phare)
System wprowadzony przez Komisję Europejską, określający s7zczegółowe zasady i reguły
obowiązujące wszystkie instytucje i osoby uczestniczące w wykonywaniu programów Phare.
Obowiązujący do końca 2000 roku podręcznik z tymi zasadami „DIS Manual” został
139
zastąpiony przez „Praktyczny przewodnik procedur przetargowych w ramach programów
Phare, ISPA i SAPARD”.
Szóstka
Określenie to, związane z integracją europejską, często jest stosowane w mediach i oznacza
Belgię, Francję, Włochy, Luksemburg, Holandię i Niemcy. Państwa te tworzyły Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali EWWiS od 1951 roku, Europejską Wspólnotę Gospodarczą EWG od
1957 roku oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej EURATOM od 1957 roku. Po
przystąpieniu do Wspólnot Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii w 1973 roku kraje te nazywano
„Dziewiątką”. Następnie po przystąpieniu Grecji w 1981 roku „Dziesiątką”, później po
przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii w 1986 roku „Dwunastką”. Po przystąpieniu Austrii,
Finlandii i Szwecji w 1995 roku państwa członkowskie zwane są „Piętnastką”.
Ś
Środki łagodzące (mitigation measures)
Środki mające na celu zmniejszenie ewentualnych negatywnych skutków danego
przedsięwzięcia, np. wpływu na stan środowiska naturalnego.
Środowisko Geograficzne (geographical environment)
Otoczenie życia i działania człowieka. W skład środowiska geograficznego wchodzi
środowisko przyrodnicze i środowisko antropogeniczne, powstałe w wyniku działania ludzi.
Wszystkie elementy środowiska geograficznego są ze sobą powiązane i wzajemnie się
warunkują
Światowa Baza Danych o Zasobach Naturalnych (Global Resource Information Database,
GRID)
Finansowana przez UNEP (Program Narodów Zjednoczonych w Zakresie Ochrony
Środowiska). W Europie ma trzy ośrodki: Arendal, Genewa, Warszawa. GRID stosuje
Geograficzne Systemy Informacji i teledetekcję. Przetwarza i udostępnia informację
przestrzenną o środowisku w skali globalnej i regionalnej.
T
140
TACIS (Technical Assistance for the Commonwealth of Independent States)
Utworzony w 1990 roku program pomocy szkoleniowej i doradczej dla byłych republik
radzieckich i Mongolii (z wyłączeniem Litwy, Łotwy i Estonii, które objęto programem Phare).
Technical Assitance
Pomoc techniczna udostępniona w postaci doradztwa Know How i pracy ekspertów.
Niekiedy terminem tym obejmuje się dodatkowo pomoc w formie szkoleń.
Technical Assistance for the Commonwealth of Independent States TACIS
Zob. TACIS
Technopolis
Kompleksy innowacyjne skoncentrowane przestrzennie, zgromadzone na niewielkim
obszarze przedsiębiorstwa high-tech wraz z infrastrukturą i instytucjami wspierającymi.
TEN (Transeuropean Networks)
Zob. Sieci Ogólnoeuropejskie
Terms of Reference ToR
Zob. Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia, Zakres Zadań Zleceniodawcy, Zakres
Wymagań i Obowiązków.
ToR (Terms of Reference)
Zob. Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia, Zakres Zadań Zleceniodawcy, Zakres
Wymagań i Obowiązków.
Traktat Amsterdamski (Amsterdam Treaty)
Zgodnie z postanowieniami Traktatu o Unii Europejskiej, przewidującymi rozpoczęcie
nowelizacji postanowień traktatowych od 1996 roku, odbyła się konferencja międzyrządowa
trwająca od marca 1996 roku do czerwca 1997 roku. Ustalenia konferencji przyjęto w formie
projektu Traktatu na posiedzeniu Rady Unii Europejskiej w Amsterdamie w czerwcu 1997
141
roku. Główne modyfikacje Traktatu to: możliwość nakładania sankcji na państwa
członkowskie, które nie respektują zasad demokracji, praw człowieka, prawa
wspólnotowego, udzielenie Radzie Unii Europejskiej kompetencji w zakresie zwalczania
wszelkich przejawów dyskryminacji z powodu płci, rasy, poglądów, wyznania, kalectwa itd.,
zaliczenie równouprawnienia kobiet i mężczyzn jako fundamentalnego prawa Wspólnot
Europejskich, utrzymywanie zasady wysokiego poziomu zatrudnienia, zaostrzenie wymogów
ochrony środowiska, określenie relacji pomiędzy obywatelstwem wspólnotowym a
narodowym. W zakresie modyfikacji polityk wspólnotowych, zmiany obejmują przede
wszystkim: wprowadzenie do Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (d. EWG) rozdziału
dotyczącego polityki zatrudnienia, włączenie Protokołu Socjalnego, wyposażenie Unii
Europejskiej we „wspólne strategie” w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i
Bezpieczeństwa, wprowadzenie możliwości konstruktywnego wstrzymania się od głosu na
forum Rady Unii Europejskiej dla państw nie zainteresowanych daną inicjatywą, system
„trojki” w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa został zastąpiony inną
reprezentacją, włączenie do Traktatu tzw. Zadań petersberskich – misji pokojowych,
humanitarnych i ewakuacyjnych oraz akcji wojskowych przywracających pokój. Traktat
Amsterdamski wszedł w życie 1 maja 1999 roku.
Traktat o Fuzji (Treaty Establishing a Single Council and a Single Commission of the
European Communities)
Wszedł w życie w lipcu 1965 roku. Stanowił pierwszą poprawkę do Traktatów Rzymskich (o
powstaniu EWG i EURATOMU) oraz Traktatu Paryskiego o powstaniu Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali EWWiS. Na mocy jego postanowień powstała Rada Ministrów i Komisja dla
wszystkich trzech Wspólnot. Jednocześnie z fuzją instytucji decyzyjnych nastąpiła fuzja
budżetu Wspólnot.
Traktat o Unii Europejskiej (Maastricht Treaty)
Zob. Traktat z Maastricht.
Traktat Paryski (Paris Treaty)
W maju 1950 roku Robert Schuman, ówczesny minister spraw zagranicznych Francji
przedstawił opracowany wspólnie z Jean’em Monnet’em (obydwaj uważani są za twórców
integracji europejskiej) plan dotyczący zintegrowania europejskiej produkcji węgla i stali.
142
Inicjatywa ta zaowocowała podpisaniem przez sześć państw: Francję, Republikę Federalną
Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg w kwietniu 1951 roku Traktatu w Paryżu.
Traktat został zawarty na 50 lat. Traktat ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. W
1952 roku zaczęły funkcjonować organy Wspólnoty, takie jak Wysoka Władza i Wspólne
Zgromadzenie.
Traktat z Maastricht, Traktat o Unii Europejskiej (Maastricht Treaty)
Traktat ten powstał na konferencji międzyrządowej w Maastricht w Holandii w grudniu 1991
roku. Wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Stanowi obok Jednolitego Aktu Europejskiego
najpoważniejszą zmianę postanowień traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich.
Zgodnie z Traktatem z Maastricht, Europejska Wspólnota Gospodarcza zmieniła nazwę na
Wspólnotę Europejską. Zdefiniowana została Unia Gospodarcza i Walutowa wraz z
instytucjonalnymi i prawnymi środkami dochodzenia do niej. Współpraca państw
członkowskich na polu polityki zagranicznej została zawarta we Wspólnej Polityce
Zagranicznej i Bezpieczeństwa (tzw. II Filar Unii Europejskiej). Ponadto Traktat z Maastricht
wzmocnił uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Poszerzono zakres współpracy Wspólnot
w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wprowadzono do priorytetów
Wspólnot nowe sektory (sieci transeuropejskie, edukacja, szkolenia zawodowe, ochronę
zdrowia i środowiska naturalnego). Traktat z Maastricht składa się z siedmiu Tytułów: I –
Postanowienia ogólne; II – Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej w celu ustanowienia Wspólnoty Europejskiej, III – Postanowienia
zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, IV – Postanowienia
zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, V –
Postanowienia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, VI –
Postanowienia dotyczące współpracy w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw
wewnętrznych, VII – Postanowienia końcowe. Zaznaczono też z góry etapy dalszego
reformowania traktatów w przyszłości (Traktat Amsterdamski).
Traktaty Rzymskie (Treaties of Rome)
Dwa różne akty prawne podpisane w Rzymie tego samego dnia, tzn. 25 marca 1957 roku.
Chodzi to o Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej EWG i Traktat o
utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej EURATOM. Obydwa Traktaty weszły w
życie 1 stycznia 1958 roku po ratyfikowaniu ich przez sześć państw-sygnatariuszy (Francja,
143
Belgia, Holandia, Republika Federalna Niemiec, Włochy i Luksemburg). Traktaty Rzymskie
zostały zawarte na czas nieokreślony. Wraz z Traktatem Paryskim stanowią fundament
integracji europejskiej.
Transeuropean Networks TEN
Zob. Sieci Ogólnoeuropejskie
Transeuropejskie Sieci Innowacyjne (Trans-European Innovation Networks)
Interakcyjne sieci łączące węzły gospodarcze na obszarze całej Europy. Ich cechą jest brak
hierarchiczności, nie zawsze działają na czysto rynkowych zasadach. Sieci innowacyjne
pobudzają wymianę informacji i technologii. Tworzenie tych sieci opiera się na dwóch
procesach:
1) interaktywnym tworzeniu innowacji, gdzie zarówno biznes, jak i nauka mogą
dwukierunkowo oddziaływać na ten proces: poprzez działanie „do wewnątrz” i „na
zewnątrz”. Ważnym elementem interakcji są MŚP;
2) grupowaniu się firm w zwarte sieci, w ramach których odbywa się współpraca i
wymiana myśli technologicznej.
Inaczej: są to obszary największego wzrostu gospodarczego. Zob. Bieguny Wzrostu.
Trojka
Pojęcie to, oznaczające w języku rosyjskim zaprzęg ciągnięty przez trzy konie weszło na stałe
do języka polityki w latach sześćdziesiątych, gdy Związek Radziecki domagał się zastąpienia
Sekretarza Generalnego Organizacji narodów Zjednoczonych przez trzyosobowy zespół
złożony z przedstawicieli bloku wschodniego, państw zachodu i krajów niezaangażowanych.
W ramach Wspólnot Europejskich podobny system istnieje w przypadku grupy
przewodniczącego Rady Unii Europejskiej wraz z jego poprzednikiem i przyszłym
przewodniczącym. W 1993 roku Rada Europejska ustaliła wprowadzenie systemu „trojki” ze
skutkiem od 1996 roku w ramach Rady.
Trwałość projektu (sustainability)
144
Projekt określa się jako trwały, jeżeli możliwe będzie pokrycie kosztów utrzymania inwestycji
po ustaniu zewnętrznego zasilania finansowego i jeżeli jego efekty będą widoczne w długim
okresie.
Trybunał Obrachunkowy (European Court of Auditors)
Zob. Europejski Trybunał Obrachunkowy.
Trybunał Sprawiedliwości (European Court of Justice)
Zob. Europejski Trybunał Sprawiedliwości.
Trzeci Wieloletni Program dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw TWPMSP (Third
Multiannual Programme for Small and Medium Enterprises)
Pierwszy program Komisji Europejskiej, w którym Polska uczestniczy na podobnych zasadach
jak państwa członkowskie Unii. Decyzja o uczestnictwie Polski w TWPMSP weszła w życie 1
grudnia 1998 roku. TWPMSP jest jednym z trzech komponentów programu Unii Europejskiej
pod nazwą Zintegrowany Program dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw i Sektora
Rzemiosła, zarządzanym bezpośrednio w Brukseli przez Dyrekcję Generalną ds.
Przedsiębiorstw Komisji Europejskiej. Środki programu są wykorzystywane na działania w
sześciu obszarach: EURO-INFO CENTRE; EUROPARTENARIAT; INTERPRISE; IBEX;
DISTRIBUTIVE TRADE (Handel i Dystrybucja); CRAFT (Rzemiosło). Realizacja programu kończy
się w roku 2000.
U
Ugorowanie
Pozostawienie ziemi odłogiem. Środek ograniczający nadprodukcję rolną, wprowadzony w
1988 roku na mocy ustaleń Wspólnej Polityki Rolnej, polegający na wypłacaniu rekompensat
za pozostawienie odłogiem przez producenta rolnego co najmniej 20% ziemi na co najmniej
pięć lat. Warunkiem otrzymania rekompensaty jest także utrzymanie nie uprawianej ziemi w
stanie sprzyjającym środowisku naturalnemu.
Układ Europejski (Europe Agreement EA)
Dokument ustanawiający stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami
członkowskimi. W 1991 roku zostały podpisane układy z Polską, Węgrami i Czechosłowacją.
W 1992 roku zawarto kolejne układy z Bułgarią i Rumunią. W 1993 roku podpisano układy z
145
Czechami i Słowacją po ich rozdziale. Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między
Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami
członkowskimi z drugiej strony został zawarty 16 grudnia 1991 roku. W preambule tego
układu zawarto stwierdzenie, że celem nadrzędnym Polski jest jej członkostwo we
Wspólnotach Europejskich. Oprócz preambuły Układ zawiera 122 artykuły podzielone na
dziewięć części: I. Dialog polityczny (art. 2-5); II. Zasady ogólne (art. 6); III. Swobodny
przepływ towarów (art. 7-36); IV. Przepływ pracowników, zakładanie przedsiębiorstw,
świadczenie usług (art. 37-58); V. Płatności, przepływ kapitału, konkurencja i inne
postanowienia dotyczące gospodarki, zbliżenie przepisów prawnych (art. 59-70); VI.
Współpraca gospodarcza (art. 71-94); VII. Współpraca kulturalna (art. 95); VIII. Współpraca
finansowa (art. 96-101); IX. Postanowienia ogólne i końcowe (art. 102-122). Ponadto Układ
tworzą deklaracja ogólna i deklaracja jednostronna, załączniki i protokoły.
Umowa (contract)
Zob. Kontrakt
Umowa Finansowania (Financing Agreement)
Dotyczy Phare i ISPA. Umowa zawierana pomiędzy NAO i PAO, określająca zasady, na jakich
środki finansowe zostaną przekazane do Jednostki Wdrażającej lub Jednostki Finansująco-
Kontraktującej (zasady transferu środków finansowych, sprawozdawczości,
odpowiedzialności za nieprawidłowe wykorzystanie środków, kontroli zewnętrznej i
wewnętrznej).
Umowa Ramowa (Framework Agreement)
Podpisana przez rząd RP i Komisję Europejską 31 maja 1990 roku określa ogólne
przeznaczenie pomocy Unii dla Polski, wyznacza techniczne, prawne i administracyjne ramy,
w jakich ta pomoc jest świadczona i wykorzystywana w Polsce. Realizacja każdego z
programów Phare podlega w pełni zasadom Umowy Ramowej.
Unia Celna (Customs Union)
146
Połączenie kilku stref celnych w jednolity obszar celny. Pomiędzy członkami unii zanikają cła
wewnętrzne. Przeciwnie niż w przypadku strefy wolnego handlu, przy imporcie towarów z
krajów trzecich, żadne z państw członkowskich nie może podwyższać własnych ceł, zmianom
podlegają jedynie jednolite cła zewnętrzne.
Unia Europejska UE (European Union EU)
Wejście w życie Traktatu o Unii Europejskiej 1 listopada 1993 roku przy jednoczesnym
istnieniu Wspólnot Europejskich skomplikowało i tak niełatwe rozpoznawanie relacji
pomiędzy instytucjami wspólnotowymi. Jest błędem twierdzenie, że zamienił on Wspólnoty
w Unię, a Traktat Paryski i Traktaty Rzymskie zostały zastąpione przez nowy Traktat. W
Traktacie powołuje się Unię Europejską, wyznaczając jej cele oraz określając ramy
instytucjonalne. Buduje się ją na gruncie Wspólnot Europejskich, co w praktyce oznacza, że
te trzy działające wciąż Wspólnoty zachowują swoje prawne atrybuty. Zatem Unia
Europejska nie może być uważana za nową organizację międzynarodową. Jest ona nowym
etapem integracji europejskiej, lecz nie nabyła prawno-międzynarodowej podmiotowości, a
w więc sama nie posiada zdolności do działań na arenie międzynarodowej. Głównym
zadaniem Unii Europejskiej jest organizowanie współpracy państw członkowskich, nie zaś
prowadzenie działalności międzynarodowej odrębnej od Wspólnot Europ0ejskich, które
posiadają zdolność do tych działań.
Unia Gospodarcza i Walutowa UGiW (Economic and Monetary Union EMU)
Mechanizmy Unii Gospodarczej i Walutowej zostały wprowadzone do Traktatu o EWG przez
Traktat o Unii Europejskiej. Pierwotne cele UGiW zostały określone na spotkaniu Szóstki w
Hadze w 1969 roku. W wyniku tych decyzji powstał Plan Wernera w 1970 roku, oraz w 1972
roku na posiedzeniu w Paryżu zapoczątkowano powrót do temat tworzenia UGiW. Działania
takich postaci, jak Helmut Schmidt, Roy Jenkins i Valery Giscard d’Estaing doprowadziły do
powstania w 1979 roku Europejskiego Systemu Walutowego. Następnym etapem na drodze
do Unii Gospodarczej i Walutowej był Jednolity Akt Europejski SEA, który zakładał
utworzenie rynku wewnętrznego usuwającego granice między państwami członkowskimi
Wspólnot Europejskich. Traktat o Unii Europejskiej wymienia UGiW wraz z Rynkiem
Wewnętrznym w preambule jako środki, dzięki którym Unia będzie promować
zrównoważony i trwały postęp społeczny i ekonomiczny. W czerwcu 1988 roku Rada w
Hanowerze powołała grupę ekspertów pod przewodnictwem Jacques’a Delors’a. Wynikiem
147
pracy komitetu były pakiety Delors’a I i II. Można powiedzieć, że był to zwrotny punkt w
powstawaniu Unii Gospodarczej i Walutowej. W Madrycie w 1989 roku przyjęto Pakiet
Delors’a jako podstawę tworzenia pierwszego etapu UGiW. Od lipca 1990 roku zaczęto
wdrażać przyjęte kalendarium budowania Unii Gospodarczej i Walutowej. Przyjęto, że jej
utworzenie winno nastąpić u schyłku XX wieku. Drugi etap budowania Unii rozpoczął się w
stycznie 1994 roku. Polega m.in. na przeciwdziałaniu inflacji, zrównywaniu poziomów
gospodarczych państw członkowskich oraz powołaniu Europejskiego Instytutu Walutowego.
Trzeci etap zaczął się 1 stycznia 1999 roku, gdy powstał Europejski Bank Centralny oraz
Europejski System Banków Centralnych. Następnie zastąpiono ECU nową walutą europejską
– EURO. Najpóźniej do dnia 1 stycznia 2002 roku miały też zostać wprowadzone do obiegu
banknoty i monety EURO. Kraje bogatsze będą ponosić finansowe skutki dostosowania
słabszych państw członkowskich do wymogów Unii Gospodarczej i Walutowej.
Unia Zachodnioeuropejska UZE (Western European Union)
Utworzona w październiku 1954 roku w Paryżu, w miejsce nieudanej inicjatywy Europejskiej
Wspólnoty Obronnej. Do Unii Zachodnioeuropejskiej należą Belgia, Francja, Holandia,
Luksemburg, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Portugalia, Hiszpania i Grecja. Naczelnym
zadaniem Unii Zachodnioeuropejskiej jest współpraca w zakresie bezpieczeństwa, w duchu
Europejskiej Tożsamości Obronnej (European Defense Identity), określonej przez deklarację
haską z 1987 roku. Organami Unii są: Rada Ministrów, Stała Rada, Sekretariat, Zgromadzenie
Parlamentarne. Od 1993 roku Rada zbiera się dwa razy w roku w Brukseli (przedtem w
Londynie). W Radzie zasiadają ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie obrony Unii.
Stała Rada funkcjonuje na poziomie ambasadorów akredytowanych przy królu Belgii. Stała
Rada spełnia funkcje Rady Unii Europejskiej w okresach między jej posiedzeniami. Sekretariat
mieści się w Brukseli i pracuje przez cały rok. Obsługuje działalność Rady. Zgromadzenie
Parlamentarne Unii Zachodnioeuropejskiej zbiera się przeważnie w Paryżu dwa razy do roku
w sesjach plenarnych. W skład Zgromadzenia wchodzą przedstawiciele parlamentów państw
członkowskich. W 1994 roku Bułgaria, Czechy, Litwa, Łotwa, Słowacja, Estonia, Węgry i
Polska, a w 1996 roku Słowenia zostały uznane za partnerów stowarzyszonych Unii
Zachodnioeuropejskiej.
Unionizacja Przestrzeni Polski
148
Procesy adaptacyjne, które będą musiały zaistnieć w polskiej przestrzeni w wymiarze
fizycznym, kulturowym, ekonomicznym i pojęciowym, aby można było mówić o jej pełnym
stopieniu się z przestrzenią Unii Europejskiej. Inaczej: kierunki transformacji polskiej
przestrzeni ku przestrzeni europejskiej.
URBAN
Zob. Inicjatywy Unii Europejskiej.
Urządzenia (plant)
Maszyny, urządzenia, aparaty, stanowiące część robót stałych, które zostają wbudowane na
stałe w realizowany obiekt.
USAID (US Agency for International Development)
Zob. Amerykańska Agencja Rozwoju Międzynarodowego, której zadaniem jest
przekazywanie pomocy rządu USA dla innych państw.
Uzupełnienie Programu Operacyjnego (Programme Complement)
Także uzupełniający dokument programowy. Oznacza dokument opisujący strategię
udzielania pomocy i jej priorytety związane z działaniami, podejmowanymi jako uzupełnienie
programu operacyjnego. W szczególności w dokumencie tym opisuje się: działania służące
wdrażaniu priorytetów, wskaźniki monitoringu końcowych beneficjentów, plan finansowy
dla każdego działania, przedsięwzięcia promocyjne oraz sposób komputerowej wymiany
danych pomiędzy Komisją a krajem członkowskim.
Użyteczność (utility)
Określenie dotyczące oceny programów – czy program przyczynił się do zaspokojenia
potrzeb grup docelowych lub społecznych.
V
VASAB 2010 (Vision and Strategies Around the Baltic Sea 2010)
Zob. Wizje i Strategie wokół Bałtyku 2010.
149
VASAB 2010+
Zob. Wizje i Strategie wokół Bałtyku 2010.
Venture Capital
Zob. Krótkoterminowy kapitał inwestycyjny.
Vision Planet
Dokument przedstawiający program współpracy głównie regionalnej i przestrzennej państw
basenu środkowego i dolnego biegu Dunaju. Wspierany przez Unię Europejską. Przyjęty w
Wiedniu w styczniu 2000 roku.
W
Wadium (tenderer bond)
Zabezpieczenie składane przez oferenta dla zamawiającego na okres trwania przetargu.
Waloryzacja (building on basis of achievements)
Metoda oceny polegająca na analizie i syntezie rezultatów grup porównywalnych, istotnych
dla całości programu projektów, z punktu widzenia dalszego wdrażania programu.
Wartość dodana (Value Added)
Różnica między dochodem całkowitym przedsiębiorstwa lub gospodarki regionalnej czy
narodowej a kosztami procesu produkcyjnego (np. koszty surowców lub usług).
Wartość Zaktualizowana Netto (Net Present Value NPV)
Termin używany m.in. w analizie kosztów i korzyści CBA; jest to suma zdyskontowanych
przepływów pieniężnych. NPV mierzy, czy generowane przez projekt strumienie gotówki,
sprowadzone do wartości bieżącej, będą miały wartość wyższą od poniesionych nakładów
inwestycyjnych.
Ekonomiczna wartość zaktualizowana netto (Economic Net Present Value ENPV): termin
używany w analizie ekonomicznej, będącej etapem analizy kosztów i korzyści CBA. Jest to
suma zdyskontowanych przepływów kosztów i korzyści (także społecznych – np. w
przypadku budowy autostrady może to być podniesienie cen gruntów, skrócenie czasu
150
podróży itp.), dotyczących bezpośrednich i pośrednich beneficjentów, wyrażona w
wartościach pieniężnych, przeliczonych według cen rozrachunkowych (najczęściej stałych).
Finansowa wartość zaktualizowana netto (Financial Net Present Value FNPV): termin
używany w analizie finansowej, będącej etapem analizy kosztów i korzyści. Jest to suma
zdyskontowanych przepływów kosztów i korzyści, dotyczących bezpośredniego beneficjenta,
wyrażonych w wartościach pieniężnych, przeliczonych wg cen rynkowych (najczęściej
stałych).
Warunki (conditions)
Warunki ogólne (general conditions): ogólne reguły o charakterze administracyjnym,
finansowym, prawnym i technicznym, odnoszące się do realizacji kontraktu (nie podlegają
modyfikacji)
Warunki szczegółowe (special conditions): warunki szczegółowe ustalane są przez Jednostkę
Kontrakującą (Zamawiającego) i zawierają m.in. zmiany oraz uszczegółowienie warunków
ogólnych.
Warunki uruchomienia projektu (preconditions)
W Cyklu Zarządzania Projektem warunki, jakie muszą zostać spełnione, żeby projekt mógł
zostać uruchomiony.
Warunki Zabudowy i Zagospodarowania Terenu
Decyzja podejmowana na wniosek zainteresowanego przez wójta, burmistrza bądź
prezydenta miasta w sprawach budowy, dla której prawo budowlane wprowadza obowiązek
uzyskania pozwolenia na budowę. Decyzja określa: rodzaj inwestycji, wymogi wynikające z
planu miejscowego i z przepisów szczególnych, warunki obsługi w zakresie infrastruktury
technicznej oraz wymagania dotyczące ochrony interesów osób trzecich. Decyzja nie rodzi
praw do terenu i może być wydana więcej niż jednemu wnioskodawcy w odniesieniu do tego
samego terenu.
Wewnętrzna Stopa Zwrotu (Internal Rate of Return IRR)
Zob. Stopy zwrotu.
Wieloletni Program Indykatywny Phare (Multiannual Indicative Programme MIP)
151
Dokument podpisany w 1995 roku między rządem RP a Komisją Europejską, przedstawiający
w zwięzłej formie uzgodniony wstępnie plan podziału środków Phare na poszczególne
sektory w poszczególnych latach na okres 1995-1999. Formalnie stanowił podstawę dla
przygotowania COP (Krajowy Program Operacyjny Phare). W praktyce miały miejsca
odstępstwa od tej zasady.
Wizje i Strategie Wokół Bałtyku 2010 (Vision and Strategies Around the Baltic Sea 2010,
VASAB 2010)
Program określający zasadnicze kierunki wspólnych działań w regionie Morza Bałtyckiego.
Raport programu przyjęto na III Konferencji Ministrów Planowania Przestrzennego Państw
Bałtyckich (Tallin 1994 r.). Polskie priorytety zostały przedstawione na II Konferencji VASAB
2010 w Gdańsku w 1993 roku. Obecnie kończy się kolejny etap prac nad programem – etap
konsultacji i uzgodnień rozszerzonego dokumentu – VASAB 2010 Plus. We wrześniu 2001
roku odbędzie się V Konferencja Ministrów odpowiedzialnych za politykę państwa i regionów
krajów bałtyckich, która ma przyjąć ten dokument.
Wpływ, oddziaływanie (impact)
Konsekwencje dla bezpośrednich adresatów po zakończeniu ich udziału w projekcie lub po
ukończeniu danej inwestycji, a także pośrednie konsekwencje dla innych adresatów, którzy
skorzystali lub stracili w wyniku realizacji projektu.
Wskaźniki bazowe (baseline indicators)
Wskaźniki pokazujące sytuację społeczno-gospodarczą danego obszaru lub sektora w
momencie rozpoczęcia interwencji publicznej. Dzięki wskaźnikom bazowym możliwe jest
ocenienie zmian sytuacji społeczno-gospodarczej danego obszaru lub sektora, będących
wynikiem interwencji publicznej.
Wskaźnik (indicator)
Miara celów, jakie mają zostać osiągnięte, zaangażowanych zasobów, uzyskanych
produktów, efektów oraz innych zmiennych (np. ekonomicznych, społecznych, dotyczących
ochrony środowiska.
152
Wskaźniki monitoringu (monitoring indicators): są definiowane na czterech zasadniczych
poziomach:
Wskaźniki oddziaływania (impact indicator): odnoszą się do konsekwencji danego projektu,
wykraczających poza natychmiastowe efekty dla bezpośrednich beneficjentów. Pomiar tego
typu oddziaływania jest dość skomplikowany, a jasne relacje przyczynowe są często trudne
do ustalenia. Pomiar oddziaływania odbywa się na dwóch poziomach: bezpośrednich
beneficjentów oraz osób i organizacji pozostających poza bezpośrednim oddziaływaniem
projektu. W pierwszym przypadku dokonuje się pomiarów oddziaływania projektu w miejscu
jego realizacji w jakiś czas po jego zakończeniu. Przykładami wskaźników mogą być np.
wielkość natężenia ruchu w rok po oddaniu drogi do użytku, ilość nowych miejsc pracy,
stworzonych 12 miesięcy po zakończeniu programu wsparcia MŚP. W drugim przypadku
chodzi o średnio- lub długoterminowe efekty, wykraczające poza bezpośrednich
beneficjentów.
Wskaźniki wykorzystywane dla monitorowania projektów winny dodatkowo spełniać
następujące warunki:
1. Trafności – wskaźnik powinien być dostosowany do charakteru projektu oraz
oczekiwanych efektów, związanych z jego realizacją.
2. Mierzalności – każdy wskaźnik winien być wyrażony w wartościach liczbowych, co
umożliwia jego weryfikację po zakończeniu wdrażania.
3. Wiarygodności – wskaźnik winien być zdefiniowany w taki sposób, aby jego
ewentualna weryfikacja nie sprawiała trudności.
4. Dostępności – wskaźnik powinien być łatwy do wygenerowania.
Wskaźniki produktu (output indicator): odnoszą się do konkretnych działań
przeprowadzanych w ramach danego projektu. Innymi słowy, opisują one wszystkie
produkty materialne i usługi, które otrzymuje beneficjent w trakcie realizacji projektu ze
środków finansowych, przeznaczonych na dany projekt. Mierzone są w jednostkach
fizycznych lub finansowych (np. długość zbudowanej drogi, liczba MŚP, jakie uzyskały pomoc
doradczą, średnia wielkość przyznanego grantu.
153
Wskaźniki rezultatu (result indicator): są związane z bezpośrednimi i natychmiastowymi
efektami projektu. Dostarczają informacji o zmianach, jakie nastąpiły w wyniku wdrożenia
projektu u bezpośrednich beneficjentów pomocy. Takie wskaźniki mogą przybierać formę
wskaźników fizycznych (skrócenie czasu podróży, zmniejszenie zanieczyszczeń
przedostających się do środowiska, liczba nowych stanowisk pracy) lub finansowych
(wielkość zainwestowanego kapitału prywatnego, zmniejszenie kosztów transportu,
obniżenie cen połączeń telefonicznych itp.).
Wskaźnik „wejścia” (baseline indicator): wskaźnik opisujący sytuację społeczno-gospodarczą
na obszarze realizacji projektu, mierzony przed rozpoczęciem jego wdrażania oraz w trakcie
wdrażania w celu oszacowania zachodzących zmian nie wynikających jednakże z realizacji
inwestycji.
Wskaźniki wkładu (input/resource indicator): odnoszą się do zasobów zaangażowanych
przez beneficjenta w trakcie wdrażania danego projektu. Chociaż najczęściej wkład odnosi
się do środków finansowych, obejmuje on również zasoby ludzkie, materialne czy też
organizacyjne, zaangażowane na kolejnych etapach wdrażania projektu. Większość z tych
wskaźników można skwantyfikować w ramach systemu monitoringu. W odniesieniu do
strony finansowej są to wskaźniki wykorzystywane do finansowego monitorowania postępu
wdrażania projektu. Monitoring finansowy odbywa się poprzez porównanie dokonywanych
płatności z zobowiązaniami na kolejnych poziomach projektu. Wskaźniki pozafinansowe
obejmują np. liczbę osób lub organizacji zaangażowanych we wdrażanie projektu. Ze
względu na jednolity charakter tego wskaźnika dla wszystkich typów projektów nie został on
uwzględniony w tabelkach w dalszej części niniejszego opracowania.
Wskaźniki obiektywnie weryfikowalne (Objectively Verifiable Indicators OVI): w Cyklu
Zarządzania Projektem są to mierzalne wskaźniki (takie, których jakość może zostać
sprawdzona), pozwalające stwierdzić, czy założone cele zostały osiągnięte na każdym
poziomie hierarchii matrycy logicznej projektu, stanowiące podstawę do utworzenia
właściwego systemu monitoringu.
Wskaźniki SMART (SMART indicators): wskaźniki używane w ewaluacji projektów,
charakteryzujące się następującymi cechami: dokładne (specific), mierzalne (measurable),
uzgodnione (agreed upon), realistyczne i wrażliwe (realistic and sensitive) oraz ograniczone
w czasie i efektywne (time bound and cost-effective).
154
Wsparcie (assistance)
Pomoc techniczna (technical assistance): Pomoc techniczna udostępniona w postaci
doradztwa, know-how i pracy ekspertów. Niekiedy terminem tym obejmuje się dodatkowo
pomoc w formie szkoleń.
Wsparcie finansowe (financial assistance): Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach
wspierania rozwoju regionalnego: dotacje celowe na zadania bieżące w rozumieniu ustawy z
26 listopada 1998 roku o finansach publicznych. Wsparcie w rozumieniu Funduszy
Strukturalnych oznacza formy pomocy, dostarczanej przez Fundusze Strukturalne –
programy operacyjne jednolite dokumenty programowe; Inicjatywy Wspólnoty lub wsparcie
dla pomocy technicznej (doradczej) i działań innowacyjnych.
Wsparcie/pomoc podporządkowana wyobrażeniom dawcy o tym, czego potrzeba biorcy
(donor-driven assistance/supply driven assistance): Na ogół pomoc jest wypadkową
zarówno tendencji podporządkowanej podaży, jak i zgodnej z wyobrażeniami dawcy i zależy
zwłaszcza od samoświadomości kraju biorcy i umiejętności negocjacji. Im mniej stabilny i
dojrzały system polityczny kraju biorcy, tym większe prawdopodobieństwo, że pełną
kontrolę nad pomocą zachowa dawca. W modelu „donor-driven assistance” zazwyczaj
większe znaczenie przypisuje się pomocy doradczej, konsultingowi oraz szkoleniom.
Wsparcie w ramach Funduszy Strukturalnych (assistance within Structural Funds): oznacza
formy pomocy, dostarczanej przez Fundusze Strukturalne.
Wsparcie w zakresie rozwoju instytucjonalnego (Institution Building): Proces wspierania
krajów kandydujących w zakresie rozwijania ich struktur, strategii, zasobów ludzkich i
umiejętności zarządczych, potrzebnych do wzmocnienia ich zdolności/wydajności
administracyjnej, związanej z członkostwem w UE.
Wspieranie Rozwoju Regionalnego
Według ustawy z 12 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju regionalnego:
terytorialnie ukierunkowany zespół działań Rady Ministrów i administracji rządowej na rzecz
trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego i ochrony środowiska, prowadzonych we
155
współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego oraz partnerami społecznymi i
gospodarczymi.
Wspólna Lista
Komputerowy wykaz osób uznanych za osoby niepożądane. Osoby figurujące na tej liście nie
są wpuszczane na obszar Unii Europejskiej.
Wspólna Polityka Rolna WPR (Common Agricultural Policy CAP)
Jedna z najważniejszych polityk wspólnotowych, przez wiele lat zajmowała czołową pozycję
pod względem populacji objętej jej działaniem. Początków WPR można szukać w Konferencji
w Stresie w lipcu 1958 roku. Późniejszą prób
Zreformowania wspólnej polityki był tzw. Plan Mansholta, zakładający redukcje zatrudnienia
w rolnictwie i wspieranie tylko najbardziej wydajnych gospodarstw. W latach 1993-1996
przystąpiono do wprowadzania bardzo skomplikowanych rekompensat dla producentów
rolnych, wraz z masową redukcją cen gwarantowanych. Ogólnie rzecz biorąc WPR kieruje się
następującymi zasadami: jednolitość rynku i swobodny przepływ płodów rolnych,
preferencyjny zbyt własnych produktów na wspólnotowym rynku, solidarne ponoszenie
kosztów tej polityki przez państwa członkowskie. Trwają prace nad reformą WPR.
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa WPZiB (Common Foreign and Security
Policy CFSP)
Jeden z dwóch międzynarodowych „filarów” Traktatu o Unii Europejskiej z lutego 1992 roku.
Wspólna Polityka jest rozwinięciem Europejskiej Współpracy Politycznej, która datuje się od
1969 roku, tj. od konferencji na szczycie szefów państw i rządów w Hadze. WPZiB ma nieco
skomplikowany charakter ze względu na fakt, że nie wszystkie kraje Unii Europejskiej są
członkami Paktu Północnoatlantyckiego i Unii Zachodnioeuropejskiej UZE. Do współpracy z
UZE Traktat z Maastricht przywiązuje największą wagę. Narzędzia działania WPZiB to między
innymi: wspólne poglądy, wspólne działania, wspólne akcje. W ramach struktury
organizacyjnej istnieje prezydent współdziałający ściśle z Radą Unii Europejskiej i
współpracującymi z nią ministrami spraw zagranicznych oraz Komisją Europejską i Unią
Zachodnioeuropejską. Sekretariat WPZiB mieści się w Brukseli.
Wspólna Taryfa Celna WTC (Common Customs Tariff CCT)
156
Znana także jako wspólne cło zewnętrzne, jest skutkiem wprowadzenia Unii Celnej na
obszarze Wspólnot Europejskich. Oznacza pobieranie jednakowych stawek cła na towary
wwożone na obszar wspólnotowy, niezależnie od państwa, na granicy którego transakcja się
odbywa. Dochody wynikające ze stosowania WTC są odprowadzane do budżetu
wspólnotowego.
Wspólnota Europejska WE (European Community EC)
Od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej, tj. od 1 listopada 1993 roku Europejska
Wspólnota Gospodarcza (powstała w 1957 roku) zmieniła nazwę na Wspólnota Europejska.
Wspólnoty Europejskie (European Communities)
Organizacje ponadnarodowe, powoływane przez kraje zachodnioeuropejskie. Powołano trzy
Wspólnoty: Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (1951 r.), Europejską Wspólnotę
Gospodarczą (1958 r.) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM, 1958 r.),
służące prowadzeniu wspólnej, ponadnarodowej polityki zrzeszonych państw. 1 lipca 1967
roku nastąpiła integracja ww. organizacji w jedną, ujednoliconą strukturę. Zob. Unia
Europejska.
Wspólny Komitet Monitorujący (Joint Monitoring Committee)
Komitet prowadzący regularny przegląd programów Phare w Polsce. W skład Komitetu
wchodzą przedstawiciele NAO i Komisji Europejskiej.
Współpraca Transgraniczna/Przygraniczna (Crossborder Cooperation)
Wspólne działania dwóch państw oraz zainteresowanych regionalnych i lokalnych organów
władzy, dotyczące współpracy w sprawach związanych z granicą i z funkcjonowaniem
obszarów przygranicznych.
Wstępne Studium Wykonalności (Pre-Feasibility Study)
Studium, przeprowadzone podczas fazy identyfikowania projektu, w którym definiuje się
wszystkie potencjalne problemy, ocenia się alternatywne rozwiązania, po czym wybiera się
preferowane rozwiązanie w oparciu o kryterium trwałości projektu.
157
Wstępny Narodowy Plan Rozwoju WNPR
Wstępny dokument programowy rządu, określający priorytety rozwoju w dziedzinie
spójności gospodarczej i społecznej w okresie przedakcesyjnym, zgodnie z Celem 1 polityki
strukturalnej UE. WNPR nakreśla ogólną perspektywę finansową działań o charakterze
strukturalnym, współfinansowanych w latach 2000-2002 ze środków przedakcesyjnych
Phare, ISPA, SAPARD.
Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne WSiSW
Jeden z trzech filarów Traktatu z Maastricht obok Wspólnot Europejskich oraz Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Reguluje obszar wspólnej polityki w zakresie
problemów imigracji, azylantów, terroryzmu, przemytu i dystrybucji narkotyków,
przestępczości międzynarodowej, przestępczości fiskalnej, działania EUROPOLu, a także
współpracę przy ujednolicaniu prawa karnego i cywilnego. Wzmocnieniu uległa pozycja
Parlamentu Europejskiego w tworzeniu głównych elementów Wspólnego Wymiaru
Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
Wymienność pracy (job rotation)
Często o „wymienności pracy” mówi się, gdy pracownik w celu rozwoju i pogłębienia swoich
umiejętności i doświadczeń przechodzi systematycznie przez różne stanowiska pracy w
przedsiębiorstwie. Jest to element planowania indywidualnych karier.
Wyniki (Outputs)
Zob. Produkty
Wytyczne dla składających wnioski/aplikantów (guidelines for applications)
Dokument określający warunki ubiegania się o dotacje (kto może się ubiegać, rodzaje
dozwolonych działań, koszty, które mogą zostać pokryte oraz kryteria oceny); wytyczne
zawierają także praktyczne wskazówki dotyczące wypełniania wniosków, wymaganych
aneksów, a także procedur i zasad zawierania umów.
Y
YOUTHSTART
158
Zob. Inicjatywy UE.
Z
Zagospodarowanie Przestrzenne
Sposób wykorzystania terenu na różne cele poprzez zabudowę i użytkowanie.
Zagospodarowanie przestrzenne jest przedmiotem planowania przestrzennego a także –
regulacji prawa materialnego (dotyczy: użytkowania gruntów, ochrony środowiska
przyrodniczego, ochrony dóbr kultury, dróg publicznych, gospodarki wodnej i in.).
Zalecenie (Recommendation)
Zob. Prawo Wtórne UE.
Założenia i ryzyko związane z projektem (Risks and Assumptions)
Zob. Cykl Zarządzania Projektem.
Zarządzanie Cyklem Projektowym (Project Cycle Management PCM)
Zob. Cykl Zarządzania Projektem.
Zarządzanie przez cele (Management by Objectives MBO)
Metoda zarządzania polegająca na ustaleniu zadań, zakresu odpowiedzialności i
oczekiwanych wyników.
Zasada „de minimis” (de minimis rule)
Wielkość pomocy ze strony państwa, która nie wymaga jej wcześniejszego notyfikowania do
Komisji Europejskiej.
Zasada Dodatkowości (additionality)
Reguluje działanie programów pomocowych UE, np. Funduszy Strukturalnych. Stanowi, że
środki przekazywane przez Komisję Europejską z funduszy mają być tylko uzupełnieniem
środków zgromadzonych na dany program (projekt) przez odpowiednie władze krajowe
(centralne, regionalne, lokalne). Środki przeznaczone na dofinansowanie poszczególnych
159
projektów przez władze krajowe nie powinny być na poziomie niższym niż dotychczasowy
(tzn. bez interwencji Komisji).
Zasada Koncentracji (concentration)
Reguluje działanie Funduszy Strukturalnych. Określa, że interwencja funduszy, aby przyniosła
efekt, nie powinna być rozproszona, lecz skoncentrowana na niewielu precyzyjnie
określonych celach. Zob. Cele Polityki Strukturalnej UE.
Zasada Konkurencji (competition rule)
Zasada konkurencji odnosi się do zapewnienia równych praw dla działalności gospodarczej
wszystkich przedsiębiorstw w ramach Wspólnego Rynku (art. 81-88 Traktatu o WE).
Zasada Partnerstwa (partnership)
Reguluje działanie Funduszy Strukturalnych. Nakłada obowiązek jak najściślejszej współpracy
pomiędzy Komisją Europejską a odpowiednimi władzami i instytucjami szczebla krajowego,
regionalnego i lokalnego, uczestniczącymi w przygotowaniu i realizacji działań w ramach
funduszy.
Zasada Programowania (programming)
Reguluje działanie Funduszy Strukturalnych. Nakłada obowiązek podejmowania decyzji na
podstawie wieloletnich programów rozwoju i innych dokumentów planistycznych,
obejmujących wszystkie informacje, niezbędne dla sprawnego i efektywnego osiągania
zamierzonych celów.
Zasada subsydiarności/pomocniczości (subsidiarity)
Oznacza, że zorganizowani w różnych układach obywatele rządzą swoimi sprawami w
granicach praw, a państwo podejmuje tylko te działania, których sami obywatele wykonać
nie potrafią i nie mogą. Zasada pomocniczości wymaga znalezienia równowagi między
możliwie nieskrępowaną aktywnością obywatelską, a interwencją państwa (dla „wspólnego
dobra”). Wprowadzona w życie Traktatem z Maastricht pod naciskiem regionów,
obawiających się nadmiernego wzrostu wpływów i władzy instytucji Unii, a zwłaszcza Komisji
Europejskiej. Zasada ta ogranicza pole działania Unii. Głosi, że w dziedzinach, które nie są w
160
jej wyłącznej kompetencji (tj. nie są traktatowo zastrzeżone dla Unii), Unia będzie
podejmować działania tylko wtedy, jeśli cele zamierzonych działań nie mogą być realizowane
w wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich i dlatego ze względu na ich
zakres lub ich skutki lepiej osiągnięte zostaną na szczeblu Unii.
Zdolność Przystosowawcza (adaptability)
Także „dostosowanie się”, elastyczność.
Zdolność do Zatrudnienia/bycia zatrudnionym (employability)
Zdolność do znalezienia lub utrzymania pracy w danym środowisku społeczno-
gospodarczym.
Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy (Parliamentary Assembly)
Forum demokracji parlamentarnej w Europie. Składa się z deputowanych do parlamentów
narodowych. Poszczególne państwa są reprezentowane w liczbie od 2 do 18 przedstawicieli.
Zgromadzenie obraduje trzy razy w roku na sesjach plenarnych w swojej siedzibie w
Sztrasburgu a także w jednym z państw członkowskich Zgromadzenia na sesji letniej.
Zgromadzenie wydaje opinie, dyrektywy, zalecenia i rezolucje. W ramach Zgromadzenia
pracują komisje, m.in. polityczna, praw człowieka, socjalna, ochrony zdrowia, stosunków
międzynarodowych, stosunków parlamentarnych i inne. Zgromadzenie wybiera
Przewodniczącego, Wiceprzewodniczących, Sekretarza Generalnego oraz sędziów
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Zgromadzenie Regionów Europy/Europejskich (Assembly of European Regions)
Organizacja działająca od 1985 roku, zrzeszająca reprezentantów 250 regionów europejskich
(nie tylko Unii). Powstała w celu utworzenia i umocnienia politycznej reprezentacji regionów
w instytucjach europejskich i rozwoju współpracy regionalnej. Za region uważa się
podporządkowaną szczeblowi centralnemu jednostkę terytorialną, która posiada swoją
polityczną reprezentację. Zgromadzenie liczy ponad dwieście regionów członkowskich z całej
Europy.
Zielona księga (green paper)
161
Sposób przekazywania przez Komisję Europejską pomysłów, inicjatyw oraz stymulowania
publicznej i międzyinstytucjonalnej dyskusji o proponowanych politykach i programach.
Zintegrowany Program Rozwoju (Integrated Development Programme)
1) program finansowany z więcej niż jednego Funduszu Strukturalnego (w rozumieniu
Funduszy Strukturalnych UE).
2) program składający się z wielu komponentów (w rozumieniu np. Phare ESC)
Zmiana Traktatów (amendments to Treaties)
Jest uregulowana odpowiednim postanowieniem Traktatu o Unii Europejskiej. Artykuł 48
Traktatu zawiera procedury zmian wszystkich wymienionych tu czterech Traktatów.
Ewentualne zmiany muszą się dokonywać na trzech płaszczyznach: wspólnotowej,
uzgodnione propozycje zmian są przedstawiane Radzie Unii Europejskiej przez Komisję
Europejską lub rząd jednego z Państw członkowskich. Rada – jeśli uzyska zgodę Parlamentu –
może zwołać konferencję międzyrządową, która może przyjąć zmiany do traktatów, mogą
także zapaść na niej zmiany traktatowe. Na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej
procedura wypełnia się.
Znak towarowy Europy (European Trademark)
Od grudnia 1993 roku przedsiębiorstwa pragnące zapewnienia ochrony znaku towarowego
w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą tego dokonać poprzez rejestrację w
Biurze ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante w Hiszpanii (lub w narodowych
agendach – jeszcze przez okres przejściowy).
Zobowiązania, zawarcie kontraktu (commitments)
Formalna decyzja podjęta przez Komisję Europejską, zatwierdzająca określoną kwotę,
przeznaczoną na dany cel; żadne wydatki nie mogą zostać poniesione bez tej decyzji.
„Decommitment” oznacza anulowanie wcześniej zarezerwowanych środków.
Zrównoważony Rozwój Regionalny (Sustainable Regional Development)
Tradycyjny cel polityki regionalnej państwa w Polsce i w wielu krajach europejskich. Istotą tej
polityki miało być przeciwdziałanie zróżnicowaniom międzyregionalnym, uznawanym za
162
„nadmierne” bądź „nieuzasadnione”. W praktyce oznaczało to dążenie do równoważenia
rozwoju regionów i stawianie sobie za cel optymalizację wykorzystania przestrzeni i innych
zasobów kraju.
163
Document Outline
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Glosariusz terminologii traktatów Unii Europejskiej (Public Domain)
OPIEKA DLUGOTERMINOWA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
LOBBING W UNII EUROPEJSKIEJ
Problemy zrównoważonego rozwoju w Polsce i Unii Europejskiej
Konkurs wiedzy o Unii Europejskiej
Prawo Unii Europejskiej
glosariusz terminów biznesowych audyt i skrótów
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Integracja europejska
Szkolny konkurs wiedzy o Unii Europejskiej, Edukacja
Zasada subsydiarności w Unii Europejskiej, instytucje i źródła prawa UE
kultura Irlandii, Kultura Krajów Unii Europejskiej
DOTACJE UNII EUROPEJSKIEJ NA AGROTYSTYKYKE, Agroturystyka
tfue klauzula solidarnosci, Funkcjonowanie Unii Europejskiej FUE
B Adamus Swieto Europy scen, O Unii Europejskiej
postępowanie antydumpingowe na terenie unii europejskiej
Jak Polska szła do Unii Europejskiej
więcej podobnych podstron