SZKOŁA ANIMATORÓW

SPOŁECZNYCH

Podstawowe cele i metody rozwoju społeczności lokalnych

Bohdan Skrzypczak

Czy istnieją wypróbowane metody skutecznego pobudzania aktywności obywatelskiej
na rzecz lokalnego rozwoju? Do jakich więc wzorów i doświadczeń można się
odwoływać?

Rozwój społeczny opiera się na procesie wzrastania w grupy społeczne,

których członkiem staje się jednostka, oraz na przyswajaniu sobie w nich
odpowiednich ról społecznych (pracownika, wyborcy, ucznia). Pomyślny przebieg
tego procesu wymaga takiego dostosowania się jednostki do grupy, które
umożliwiałoby przezwyciężanie niekorzystnych sytuacji społecznych.

1

By proces ten

nabrał dynamizmu i szerszego wspólnotowego kontekstu, potrzebne jest istnienie
sprzyjającej przestrzeni społecznej . W czasach globalizacji, a więc braku barier
komunikacyjnych i pojawiającej się wirtualnych wymiarów przestrzeni społecznej
jeszcze bardziej potrzebna jest realna przestrzeń publiczna kształtująca postawy
jednostek i społeczności. Rolę miejsca, gdzie konstytuują się normy i postawy
społeczne, nadal najlepiej pełnią i pełnić mogą społeczności lokalne. Rynek
miasteczka to przecież swoista agora, która umożliwia dyskusję nad normami,
konfrontację i ścieranie wartości oraz przełożenie zewnętrznych impulsów (płynących
poprzez media, struktury państwowe) na praktykę własnego życia.

2

Lokalność staje

się zasadniczą przestrzenią umożliwiającą rozwój społeczny.

Rozwój społeczności lokalnej dziejący się w określonej przestrzeni

społecznej i terytorialnej ma na celu wzbogacenie sieci powiązań i kontaktów
grupowych oraz wzmocnienie jej nici, wypracowanie pewności siebie i
umiejętności, tak, by społeczność lokalna (ludzie) mogła znacznie poprawić
swoją sytuację. Jest to proces społecznej zmiany, który:
-

tworzy swój program w oparciu o bezpośrednie doświadczenia i potrzeby ludzi
mieszkających na danym obszarze;

-

wymaga zaangażowania w odkrycie i zmobilizowanie wartości, możliwości i
niewykorzystanych umiejętności pojedynczych osób;

-

podkreśla znaczenie wspólnego działania jako najskuteczniejszego i twórczego
medium, dzięki któremu zachodzić może rozwój osobisty i społeczny;

-

stara się wspierać i umożliwiać ludziom sprawowanie coraz większej kontroli nad
własnym życiem i uczestniczenie w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą.

Dzięki działaniom społeczności lokalnej domagać się można

urzeczywistniania obywatelskich praw osób zazwyczaj nie wysłuchiwanych i
bezsilnych. Potrzeby społeczne i problemy indywidualne stają się kwestiami
publicznymi, rozwiązywanymi poprzez wspólne działania – w efekcie ludzie w takie

1 A. Kamiński, Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej w pracy społecznej, Warszawa 1976, s. 7
2 Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000, s. 31-32

działania zaangażowani sami nabywają nowe umiejętności i zyskują wiarę we własne
siły, przejmują większą kontrolę nad swoim życiem społecznym.

Punktem wyjścia dla procesu rozwoju społeczności lokalnej są osobiste

doświadczenia ludzi dotyczące kwestii społecznych – doświadczenie ucisku,
niekorzystnego położenia, dyskryminacji, wyizolowania, ubóstwa, a więc wszelkiego
rodzaju deficytu społecznego.

Rozwój społeczności lokalnej to jedno z niewielu działań, które realizowane

są zgodnie z programem stworzonym w oparciu o problemy osób, którym mają
służyć, nie zaś mających swój początek w strukturach organizacyjnych czy
administracyjnych. Dzięki niemu może zmienić się „sposób bycia” ludzi w
społeczeństwie. Zwykłe codzienne zachowania – styl życia kształtują bowiem jego
jakość, powodując zadowolenie i samorealizację lub bezsilność i apatię. Kategoria
stylu życia, jakości i wartości muszą znajdować się w centrum budowania wszelkich
programów edukacji i polityki społecznej.

3

Rozwój społeczności lokalnej stanowi

swoisty fundament rozwoju lokalnego, czyli procesu polegającego na
rozwiązywaniu lokalnych problemów (społecznych, gospodarczych,
politycznych, kulturalnych, etnicznych) i stwarzaniu warunków do zaspakajania
potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych dzięki zaangażowaniu mieszkańców,
instytucji, organizacji i wszelkich grup interesu.

Podstawowe cele i założenia rozwoju społeczności lokalnej
według standardów National Standarts Boards for Community Work Training &
Qualification

a. Wypracowywanie wspólnych działań / zakładanie i wspieranie grup obywatelskich

(mieszkańców);

b. Poprawa dostępu do informacji i umiejętności;
c. Zdobywanie lub tworzenie nowych zasobów materiałowych (organizacyjnych,

rzeczowych, finansowych) w obrębie społeczności lokalnej;

d. Zwiększanie demokratycznego uczestnictwa lokalnych mieszkańców w procesach
podejmowania decyzji.

Praca nad rozwojem społeczności opiera się na trzech podstawowych założeniach:
-

żaden problem nie jest na tyle poważny, by nic nie dało się z nim zrobić;

-

jednostki, pracując z innymi, mogą w wielkim stopniu poprawić mechanizmy
radzenia sobie z problemami i podnieść zdolność dokonywania korzystnych
wyborów życiowych;

-

poprzez wspólne działanie, wymagające komunikowania się, współpracy i
prowadzenia kampanii, ludzie - zwyczajowo postrzegani jako bezsilni - mogą
zostać usłyszani i mogą poprawić jakość swojego życia.

Kluczowym pojęciem łączącym wszystkie elementy uruchamiania rozwoju

społecznego zdaje się być amerykańskie określenie empowering („dodawanie siły”),
oznaczające proces, przez który osoby i grupy rozwijają świadomość swoich
zdolności kontrolowania lub wpływania na siebie i innych oraz uczą się efektywnego
stosowania swego wpływu.

4

3 A. Siciński, Problemy przemian stylu życia w Polsce, w: Badania nad wzorami konsumpcji, red. J.
Szczepański, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s.356-359
4 J. Szmagalski, Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna, Warszawa1996, s.153

Rozumieć przyczyny swej sytuacji, znać swoje prawa oraz umieć skutecznie działać -
to podstawowe umiejętności pozwalające każdemu w pełni uczestniczyć w życiu
społecznym; to równocześnie zasady samopomocy, która - jak pokazuje
doświadczenie wielu krajów - jest efektywniejsza niż jakakolwiek pomoc państwa czy
samorządu.

Spojrzenie na środowisko jako na otwartą, ale rzeczywistą przestrzeń

integrującą w sobie treści ekologiczne, społeczno-kulturowe i gospodarcze umożliwia
nowy namysł nad lokalnym siłami stymulującymi rozwój. Nie przypadkowe więc są
zarówno w Polsce jak i w wielu krajach świata poszukiwania w lokalnych
środowiskach potencjału rozwojowego. Odwoływanie się do lokalnych zasobów
motywacji i doświadczeń a więc do kategorii inaczej nazwanej kategorii sił
społecznych staje się znowu atrakcyjnym modelem zarządzania i kierowania
rozwojem.
Środowisko lokalne jest więc przestrzenią w której dochodzi do interakcji i procesów
ukierunkowanych na realizacje akceptowanych przez mieszkańców celów. Można
utożsamić ten proces aktywizacji jednostek, grup i społeczności lokalnych z
wychowaniem lub edukacją środowiskową.
Aktywność społeczna to przecież dążność do oddziaływania na otoczenie społeczne
zmierzające do jego przekształcenia. Przynoszące efekty jednostce i społeczeństwu.
Pobudzanie aktywności jednostki i kształtowanie jej twórczej postawy możemy
określić terminem wychowania lub edukacji środowiskowej. W ten sposób lokalna
społeczność staje się jednocześnie źródłem, formą i celem edukacji. Przyszłość
pozostaje otwarta a rolą wychowania i edukacji jest uczenie wyboru i wartościowania.
„Rozwój społeczny polega na kolejnym wrastaniu w grupy społeczne których
członkiem staje się jednostka oraz na przyswajaniu sobie w tych grupach
odpowiednich ról społecznych. Pomyślny przebieg tego rozwoju wymaga
sprzyjających sytuacji interpersonalnych i grupowych oraz takiego dostosowania się
społecznego jednostki do grupy, które by zarazem przezwyciężało niekorzystne w niej
sytuacje społeczne przez dokonywanie odpowiedniej melioracji l wyboru nowych
kręgów i grup.

5

Współczesne metody rozwijania społeczności lokalnej

Poszukiwania czynników uruchamiających lokalny potencjał podejmowane były
równocześnie na wielu płaszczyznach: w działalności kulturalnej, oświatowej,
samorządowej. Obecnie istnieje wyraźna konieczność zintegrowania różnorodnych
metod i form pracy wywodzącej się między innymi z animacji kultury, edukacji,
środowiskowej pracy socjalnej. Wyzwanie jest przecież wspólne, niezależne od
środowiska i rodzaju funkcjonujących tam organizacji i instytucji.

Najbardziej rozpowszechnione metody pobudzania lokalnego środowiska to:

 Community organizing - organizowanie społeczności

Metoda środowiskowa w pracy socjalnej wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych
gdzie już w 1946 roku powołano Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad
Organizowaniem Środowiska Lokalnego. Narodziła się z potrzeby aktywizowania

5 A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980, s. 35

mieszkańców w celu rozwiązywania bolesnych często problemów socjalnych.

6

Polega

ona na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami
organizacji publicznych i społecznych mobilizujących wszelkie siły społeczne do
działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym na podstawie kompleksowych
badań. W 1962 roku community organazing została uznana przez Radę do Spraw
Kształcenia w dziedzinie Pracy Socjalnej (Council on Social WorkEducation) za
trzecią podstawową metodę pracy socjalnej.
Jak współcześnie rozumie się środowiskową działalność socjalną? Najczęściej mówi
się o wspomaganiu rozwoju poprzez aktywizowanie i organizowanie środowiska.
Rozumie się to jako :
- proces edukacyjny dążący do upodmiotowienia ludzi i samopomocy,
- metodę koncentracji na efektach,
-

program jako domena liderów reformatorów i instytucji,

-

ruch społeczny niosący często niezadowolenie i bunt, ale będący jednocześnie
formą partycypacji obywatelskiej i alternatywnym sposobem samoorganizacji.

7

Szeroki sens metody środowiskowej oznacza więc całościowe rozumienie środowiska
lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy i komplementarny system
działań. Chodzi o dominację perspektywicznego sensu działań społecznych (rozwój
ku celom pożądanym, idealnym) nad doraźnym sensem aktywności społecznej
(ratownictwo, usuwanie zagrożeń). Celem nadrzędnym jest tworzenie wspólnoty
poprzez współdziałanie i aktywność wielu sił społecznych.

 Social-cultural animation (Animacja społeczno-kulturalna )

Jest to działanie mające na celu ulepszanie społecznego środowiska poprzez

ukazywanie wizji owych ulepszeń i motywowanie ludzi do ich realizacji bądź do
aktywności wydobywającej potrzeby, zainteresowania oraz aspiracje członków danej
grupy (nurt ten wywodzi się z Francji). Jest to proces odkrywania siebie poprzez
odnajdywanie własnych możliwości twórczej ekspresji. Animacja jest więc pojęciem
zbliżonym do aktywizacji, ale bardziej ukierunkowanym na wewnętrzne motywy
podjęcia działania.

Transformacja przyniosła ogromne zmiany w obszarze uczestnictwa w

kulturze. Postępująca komercjalizacja, naśladownictwo, zmiany wzorców
kulturowych, pauperyzacja oraz wiele innych czynników spowodowały, że
obserwujemy sytuację niepewności i zagubienia. Istnieje zatem obiektywna potrzeba
animacji, a więc ożywienia i uruchomienia sił tkwiących w środowisku, dzięki którym
można będzie dokonywać celowych i racjonalnych przeobrażeń kulturalnych i
społecznych. Celem tak rozumianej animacji jest stymulowanie przemian w
dziedzinie systemów wartości, wykształcenie krytycznej postawy wobec atakujących
nas nowych idei, nowych wzorów zachowań, które przyjmowane bezkrytycznie mogą
powodować utratę własnej tożsamości. Włączenie członków lokalnej społeczności do
działania, rozwiązywania problemów miasteczka, gminy lub osiedla daje szansę na
zmianę sposobu myślenia, postrzegania procesów i zjawisk poprzez pryzmat nie tylko
własnej osoby, lecz przyjęcia za punkt wyjścia potrzeb grupy społecznej, z którą się
identyfikują. Najbardziej znanym polskim doświadczeniem w tej dziedzinie jest z
pewnością\ uch Małych Ojczyzn rozwijany od 1994 roku przez Fundacje Kultury.

 Community development - aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych

6 G. Wilson, From Practice to Theory [w:] Theories of Social Work with Groups,New York 1976, s..31
7 zobacz : B. Smolińska Theiss, Badanie przez działanie – poznanie środowiska i jego aktywizacja [w:]
Wegrów, siły społeczne małego miasta, red. B. Smolińska- Theiss, Warszawa 1991

Jest to metoda określająca działania ludzi zamieszkujących określone terytorium,
którzy wspólnym wysiłkiem pragną zaspokoić swoje potrzeby oraz poprawić zarówno
warunki swojego życia, jak i warunki bytowania grupy lokalnej, głównie przez
tworzenie nowych struktur. Metoda ta wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych, a w
krajach rozwijających się na szerszą skalę stosowana była już w latach 50-tych. W
związku z problemami gospodarczymi tych państw zaczęto łącznie traktować
dążenie do reintegracji społeczno - kulturowej z ożywianiem przedsiębiorczości
gospodarczej. Dużą uwagę przywiązywano do wywoływania aktywnej postawy wobec
szybko następujących przemian i planowego na nie oddziaływania. Efektem tego
podejścia jest emancypacja społeczna i uruchomienie mechanizmu obywatelskiej
aktywności, co umożliwia mobilizację społeczności w obliczu problemów i wyzwań.
Community development zdecydowanie wykracza poza nawet szeroko rozumianą
sferę socjalną, łącząc ją z działaniami z obszaru gospodarki, kultury, turystyki czy
zagospodarowania przestrzennego. Prowadzi w związku z tym do wielowymiarowej
współpracy, tworząc układ różnorodnych jednostek i instytucji służących wspólnemu
celowi.

8

Amerykańskim przykładem tego podejścia są między innymi Community

Developmnet Corporation (korporacje rozwoju lokalnego) i Lokalne organizacje
rozwoju (Community – Base Development Organization)
Otrzymując rządowe dotacje zajmują się między innymi budową mieszkań,
tworzeniem miejsc pracy i współpracą z biznesem.
Omawiana metoda jest obecna w Polsce w zasadzie od lat 90-tych, ale ogranicza się
do różnego typu pilotażowych projektów. Krótkotrwały okres finansowania oraz
badawczy charakter (często inicjatorem były wyższe uczelnie) powodowały, że nawet
obiecujące zmiany w społecznościach miały najczęściej charakter krótkotrwały.
Najszerszym programem tego typu realizowanym w Polsce był PIL (Program
Inicjatyw Lokalnych realizowany w połowie lat 90tych z funduszy Phare w 11
gminach. Był to w wielu obszarach udany eksperymentem, bez kontynuacji na
szersza skalę. Tym niemniej początek został zrobiony, a metoda community
development, a także community leadership lub leadership for economic development
wykazały swą efektywność i przydatność także w polskich warunkach.

 Social - planning - planowanie społeczne w środowisku lokalnym (samorząd)

Planowanie społeczne jest formą pracy najczęściej realizowaną przez

samorząd lub jego agendy. Jest ono nakierowane na analizę warunków społecznych i
materialnych mieszkańców. Poprzez zebranie i zdiagnozowanie wielorakich
problemów dotyczących np. sfery mieszkaniowej, zdrowia, opieki socjalnej,
bezrobocia, patologii społecznej, bezpieczeństwa, ubóstwa stara się opracować
racjonalne i długofalowe działania zmierzające do wyeliminowania szczególnie
uciążliwych i poważnych problemów społecznych. Zgromadzone szczegółowe fakty,
które następnie poddaje się analizie, stają się podstawą wdrażanych przez agendy
samorządowe programów. Ma to zapewnić efektywne wykorzystanie zasobów
strukturalnych, jak i materialno-finansowych, jakimi dysponuje gmina. Planowanie
społeczne jest szczególnie wykorzystywane w praktyce działania urzędów pracy,
ośrodków pomocy społecznej, komunalnej gospodarce mieszkaniowej, policji i straży
miejskiej. Rolę koordynatora pełnią zaś komisje samorządu terytorialnego usiłujące
stworzyć i stymulować powstawanie planów i programów przeciwdziałających
różnorodnym negatywnym zjawiskom społecznym. Ta forma pracy w społeczności z
pewnością ogromnie zwiększa wiedzę i świadomość problemów, ale jednocześnie

8 Zobacz też; E. Radziewicz- Winnicki, modernizacja niedostrzegalnych obszarów rodzimej edukacji,
Kraków 1999

koncentruje się zbyt mocno na formalnym i strukturalnym podejściu do wszelkich
zagrożeń, tracąc z bliskiej perspektywy mieszkańców jako uczestników i sprawców
zmiany na lepsze.

 Community education - kształcenie społeczności, edukacja wspólnotowa

(oświata)

Kształcenie społeczności to chyba najrzadziej wymieniana metoda rozwijania

społeczności, mimo że zarówno w Europie (zwłaszcza w Niemczech i krajach
skandynawskich), jak i w Polsce posiada długą tradycję. Szkoły i uniwersytety
ludowe, czytelnie, towarzystwa i wszechnice oświatowe stanowią nie tylko
historycznie, ale także i obecnie znaczący potencjał rozwojowy w środowisku.
Współcześnie dają się w Polsce zauważyć trzy zjawiska w edukacji, szczególnie
sprzyjające nowym relacjom pomiędzy oświatą a społecznością lokalną:
-

przejęcie przez samorząd roli organizatora oświaty na swoim terenie, co niejako w
naturalny sposób zaczęło wiązać szkołę ze środowiskiem;

-

ogromny społeczny wzrost znaczenia oświaty dorosłych, która nie tylko
deklaratywnie, lecz także w sposób praktyczny stała się wyzwaniem życiowym
dla większości dorosłych obywateli zmierzających się z otaczającymi ich
zmianami;

-

stałe poszerzanie zakresu społecznej i obywatelskiej edukacji w szkołach przy
jednoczesnej, postępującej reformie programowej akcentującej środowiskowy i
praktyczny wymiar edukacji.

Omawiane tendencje są tym bardziej cenne, że dotyczą szkoły - a więc instytucji,
która przez długie lata była czynnikiem petryfikującym bierny sposób uczestniczenia
w rzeczywistości społecznej. Zmiany - choć już widoczne - są jednak dopiero
początkiem bardziej systemowego wiązania edukacji i zmiany społecznej. W Polsce
na szczególnie interesujące wydają się doświadczenia Centrum Edukacji
Obywatelskiej , Federacji Inicjatyw Oświatowych oraz specjalności Animacja
Współpracy Środowiskowej realizowanej od 2 lat nba Wydziale Pedagogicznym
Uniwersytetu Gdańskiego.
Na większą uwagę zasługują też doświadczenia z wielu krajów Unii Europejskiej, a
także USA dotyczące edukacji międzykulturowej i kształcenia grup
defaworyzowanych, poszukujących nowych źródeł integracji dynamiki w środowisku
lokalnym.

 Social action – akcja i działanie społeczne

Z pewnością swoistą metodą środowiskową jest podejmowanie działania

przez grupy pokrzywdzonych mieszkańców. Prawie zawsze u źródeł tego typu
działania leży konflikt. Odepchnięci i potrzebujący organizują się, by poprzez
różnorodne działanie (protest, manifestacja, zajęcie lokali, strajk) doprowadzić do
zasadniczej zmiany swojego położenia. W tej sytuacji najczęściej obserwujemy
działanie w obliczu bezpośredniej konfrontacji. Jednak nawet wówczas możliwe
jest, dzięki strategii negocjacji i mediacji, efektywne wykorzystanie społecznego
konfliktu. Wymuszone w obliczu presji otwarcie się na siebie poszczególnych stron
konfliktu pozwala często dostrzec inną drogę rozwiązania problemu. Najważniejsze
staje się wówczas zagospodarowanie ujawnionej energii społecznej, tak by w swej
nowej formie (np. komitetu, porozumienia, rady) mogła w sposób długofalowy
podtrzymać efekt spontanicznej konfrontacji, wystrzegając się przy tym pokusy
manipulacji. W najbardziej klasycznej formule znany jest jako tzw. Styl Alinskiego od

nazwiska słynnego animatora Paula Alinsky, który założył w Chichago pierwszą
Industrial Areas Fundation ,która organizowała i mobilizowała społeczność wokół
jednego konfliktowego problemu. W warunkach bolesnej transformacji społecznej i
ekonomicznej ten obszar ujawniającej się aktywności obywatelskiej staje się
dominujący. Dlatego tak ważna jest społeczno-edukacyjna interwencja w
społecznościach ogarniętych konfliktem. W Polsce przejawił się zwłaszcza w postaci
ruchu protestu związanego z likwidacją szkół wiejskich co doprowadziło do
wypracowania koncepcji i programu Malej Szkoły.

Community building (Budowanie i aktywizacja społeczności lokalnej)

Metoda aktywizacji społeczności lokalnej rozwinęła się u schyłku lat 80tych
zwłaszcza w USA, będąc wyrazem zmiany strategii w podejściu do rozwoju
społeczności lokalnych. Nastąpiło wówczas przesuniecie akcentu z wywierania
nacisku na władzę w kierunku wytwarzania sytuacji współpracy i porozumienia
różnych podmiotów życia działających w lokalnym środowisku przy zapewnieniu
życzliwości lokalnej władzy samorządowej. Ta koncepcja wiązała się z potrzebą
wzmocnienia i udoskonalenia sposobu zarządzania organizacjami pozarządowymi,
które stanowić miały ośrodek organizujący aktywizacje środowiska lokalnego poprzez
tworzenie koalicji, badanie zasobów i potrzeb społeczności, mobilizowanie ich wokół
konkretnego ważnego problemu, przeprowadzenie kampanii informacyjnej. Główna
idea było wykorzystanie zasobów wewnętrznych środowiska, metodą zaś rozpoznanie
rzeczywistych potrzeb mieszkańców i budowanie partnerskich relacji i związków
wokół konkretnego projektu, będącego reakcją na zgłoszone postulaty. W Polsce , ma
początku lat 90tych, ten sposób działania wprowadziła Fundacja Rozwoju Demokracji
Lokalnej poprzez program Dialog realizowany w 6 miastach.

9

Program oparty o

struktury pozarządowe działał w porozumieniu z lokalnymi samorządami. Opierał się
na pozyskiwaniu liderów, systemie warsztatów, oferowanych społeczności , kampanii
promocyjnej oraz partnerskim planowaniu zmiany w środowisku

Comprehensive Community Initiatives (Kompleksowa koordynacja lokalnych
inicjatyw)

10

Dająca się zauważyć, także w Polsce różnorodność metod i inicjatyw mających na
celu rozwój lokalny, wymusiła poszukiwanie pewnego modelu, który doprowadziłby
do ich całościowego i synergicznego wykorzystania. Zwrócono wówczas uwagę na
konieczność wypracowania wspólnej wizji i strategii rozwojowej oraz zintegrowania
działań w sferze społecznej (sektor publiczny i pozarządowy) i przedsiębiorczości
(prywatny sektor rynkowy). jak wykorzystać już istniejący potencjał instytucji,
organizacji społecznych, a nawet biznesu? Na to pytanie próbuje się odpowiedzieć
poprzez stworzenie strategii lokalnego rozwoju. Niestety podejmowane w tym
zakresie również w Polsce ograniczają się do włączania mieszkańców, najczęściej
jednak biernego (tylko informowanie) w proces tworzenia lokalnych planów.
Kierunek ten w szerszym wymiarze zaistniał w Polsce poprzez działania prowadzone
w ramach programu USAID Partnerstwo dla Samorządu Terytorialnego. Nadal jednak
idea animowania i zarządzania lokalnym układem obywatelskiej współpracy, który
łączyłby samorząd, organizacje pozarządowe, grupy mieszkańców i biznes jest

9 szerzej [w:] Dialog, powiedz jak? Z doświadczeń zespołu programu Dialog. red. J. Dolecki, A.
Polakowski, Białystok1998
10 zobacz : B. Lewenstein, Obywatelskie strategie i modele wprowadzania „zmiany społecznej” w
miejskich społecznościach lokalnych – doświadczenia amerykańskie [w:] Aktywność obywatelska w
rozwoju społeczności lokalnych, red. M. Warowicki, Warszawa 2001

bardziej wyzwaniem niż praktyką. Brak jest przygotowanych ludzi i instytucji
lokalnych mających potrzebne kompetencje, wizje i całościowy ogląd lokalnego
potencjału rozwojowego. Roli tej nie spełnia samorząd, ani organizacje pozarządowe.
potrzebna jest sprawna instytucja obywatelska nowego typu, obdarzona społecznym
kapitałem zaufania, która stałaby się zapleczem współcześnie rozumianego rozwoju
ekonomicznego opartego na wartościach społecznej więzi i współpracy.

Dotychczasowe badania nad rozwojem lokalnym wskazują następujące czynniki jako
najważniejsze przy podejmowaniu działań nad uruchamianiem strategii rozwoju :
-

lider lokalny mający wizje i umiejący skupić wokół niej elitę lokalną

-

elita lokalna czyli grupa najbardziej aktywnych działaczy, liderów formalnych i
nieformalnych

-

instytucje lokalne (ze sfery przedsiębiorczości i obywatelskiej)

-

zintegrowanie przedsiębiorców

-

aktywna społeczność

-

współpraca międzygminna

11

Z tych czynników dwa: lider i elita, które odgrywają ogromną rolę okazują się
stosunkowo nietrwale. Lider często odchodzi ponieważ pojawiają się przed nim nowe
możliwości kariery, spełniania, czasem też odchodzi bo przegrywa wybory lub
zużywa się w permanentnych konfliktach.

12

Gdy go brakuje rozpada się tez skupiona

wokół niego lokalna elita.
Wówczas okazuje się, że ciężar spoczywa na instytucjach lokalnych zdolnych do
organizowania mobilności społeczności lokalnej.
W tym miejscu okazuje się jak ważny dla liderów różnych instytucji lokalnych może
być dorobek ruchu community organizing rozumiany jako zdolność uruchomienia
procesu mobilizowania społeczności , zawierający w sobie siłę tworzenia trwałej sieci
społecznej, opartej na wspólnocie podzielanych poglądów lub interesach i zdolnej do
prowadzenia kolektywnych działań na rzecz tych wartości „Proces ten w praktyce
odnosić się może do zarówno budowania więzi pomiędzy mieszkańcami jak
identyfikowania ważnych problemów i mobilizowania wokół nich mieszkańców , a
także tworzenia instytucjonalnego zaplecza do ich rozwiązywania”

13

. Do

konstruowania tak rozumianej strategii zmiany społecznej (community change
strategies) potrzebny jest umiejętny, profesjonalny budowniczy – animator społeczny
tworzący zaplecze do swoich działań w nadawaniu intytucjom charakteru organizacji
obywatelskiej - społecznościowej (community organization).

Wskazówki bibliograficzne:

1. Aktywność obywatelska w rozwoju społeczności lokalnej, red. M. Warowicki,

11 G. Gorzelak, Zewnetrzna interwencja jako czynnik rozwoju lokalnego – na przykładzie programu
innicjatyw lokalnych [w:] Aktywizacja obywatelska op. cit. s. 121
12 ibidem., s.128
13 B. Lewenstein, op. Cit., s. 105

Warszawa 2001

2. Cal jako metoda rozwoju społeczności lokalnych, red. P. Jordan, B. Skrzypczak,

BORIS/CAL Warszawa 2002

3. R. Cichocki, Podmiotowość społeczności lokalnych, Poznań 1996
4. Dialog powiedz jak? Z doświadczeń zespołu programu Dialog. , red. J. Dolecji, A.

Polakowski, Białystok 1998

5. Jak wziąć się do dziala. Przewodnik dla obywateli, red. A. Graham, J. Regulska,

W. Monkiewicz, Warszawa 1996

6. B. Lewenstein, Wspólnota społeczna, a uczestnictwo lokalne, Warszawa 1999
7. Roczniak, nr 6, Zmierzch czy renesans społeczności lokalnych, BORIS Warszawa

2000

8. Ch. Se Robertis, H. Pascal, Postepowanie metodyczne w pracy socjalnej z

grupami i ze społecznościami, Katowice 1999

9. Z. T. Wierzbicki, Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych [w:] Aktywizacja i

rozwój małych społeczności lokalnych, Warszawa 1973

10. Mała Ojczyzna. Kultura, edukacja rozwój lokalny, red. W. Theiss, Warszawa

2001