1

Stanowisko Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej

Unii Europejskiej po 2013 roku.

Dyskusja o przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) po 2013 r. została zainicjowana podczas

zakończonego w 2008 r. Przeglądu WPR (ang. Health Check), w ramach którego zmodyfikowano

instrumenty obecnej WPR, nie naruszając przy tym jej struktury, w szczególności nie dokonując

istotnych zmian w wysokości pułapów (kopert) krajowych i wysokości wsparcia w poszczególnych

obszarach. Przegląd WPR, pomimo tego, że nie zakładał przeprowadzenia głębokich reform tej

polityki, wytyczył kierunki przyszłych zmian. Przede wszystkim zdefiniowano i dołączono do listy

celów WPR tzw. nowe wyzwania obejmujące: zmiany klimatyczne, energię odnawialną, gospodarkę

wodną, różnorodność biologiczną, działania towarzyszące w sektorze mleczarskim, innowacyjność w

zakresie czterech pierwszych wyzwań. Kwestie te będą najprawdopodobniej odgrywać istotną rolę w

dalszej debacie na temat przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej i aktualizacji jej celów.

Porozumienie osiągnięte w ramach Health Check zawiera także dwa elementy, szczególnie istotne z

punktu widzenia dyskusji o przyszłości WPR. Jednym z nich jest zobowiązanie Komisji Europejskiej

i Rady do przeanalizowania problemu dużego zróżnicowania płatności bezpośrednich w skali UE i jak

najszybszego przedstawienia propozycji odpowiednich rozwiązań. Drugim elementem jest

przeznaczenie dla nowych państw członkowskich dodatkowych środków na zasilenie pułapów

(kopert) płatności bezpośrednich w latach 2010-2012. Obydwie te kwestie ukazują wciąż istniejące

zróżnicowanie zarówno w poziomie wsparcia, jak i rozwoju rolnictwa w krajach UE-15 jak i UE-12.

Problem ten był wielokrotnie sygnalizowany przez Polskę w czasie Przeglądu WPR.

Pierwsza debata polityczna państw członkowskich nt. kształtu WPR po 2013 r. miała miejsce podczas

nieformalnego spotkania Ministrów UE ds. Rolnictwa i Rybołówstwa w dniach 21-23 września 2008

r. w Annecy (Francja). W czasie posiedzenia Rady w dniu 28 listopada 2008 r., podjęto próbę

wypracowania Konkluzji Rady w sprawie WPR po 2013 roku na podstawie wniosków z dyskusji

przeprowadzonej we wrześniu w Annecy. Polska brała aktywny udział w tej debacie oraz

wypracowaniu końcowej wersji tego dokumentu, który ostatecznie przyjął formę Konkluzji

Prezydencji, uzyskując poparcie 24 państw członkowskich.

Podstawą aktywnego udziału przedstawicieli Rządu RP w dotychczasowej dyskusji o przyszłości

WPR był dokument pt. Polska wizja Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 roku - założenia i wstępne

propozycje, przygotowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi i przyjęty przez Komitet

Europejski Rady Ministrów w dniu 21 listopada 2008 r. Dokument ten był także przedmiotem

konsultacji, w trakcie których Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi otrzymało uwagi i propozycje

od licznych respondentów, w tym od organizacji społecznych oraz instytucji naukowych zajmujących

2

się problematyką rolnictwa i obszarów wiejskich. Istotnym elementem tych konsultacji była

konferencja pt. Polska wizja Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 roku, z udziałem Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi oraz przedstawicieli środowiska naukowego i organizacji rolniczych, która miała

miejsce w dniu 26 stycznia 2009 r. w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

Niniejsze stanowisko Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie przyszłości Wspólnej Polityki

Rolnej po 2013 roku jest kolejnym etapem prac nad polską propozycją odnośnie wspólnych zasad

i założeń dla przyszłej polityki rolnej w Unii Europejskiej. Stanowisko to będzie prezentowane przez

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na forum Unii Europejskiej w celu przekonania innych państw do

przyjętych w nim założeń oraz uzyskania poparcia dla polskich postulatów w ramach Wspólnoty.

Stanowisko Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie przyszłości WPR jest także elementem

przygotowań całościowego podejścia Polski do budżetu UE i polityk z niego finansowanych.

Równocześnie należy zauważyć, iż już w odpowiedzi na Consultation Paper Komisji Europejskiej ws.

Przeglądu budżetu UE przyjętej w dnu 8 kwietnia 2008 r. Rada Ministrów stwierdziła m.in., że

kontynuacja trendu redukcji budżetu UE ograniczy jego elastyczność i zdolność dostosowywania się

do zmieniających potrzeb. Rada Ministrów stwierdziła jednocześnie, iż na skutek szeregu

dotychczasowych reform WPR stała się polityką nowoczesną, która będzie odgrywać szczególna rolę

w osiąganiu w UE zrównoważonego rozwoju, ochronie środowiska naturalnego i przeciwdziałaniu

zmianom klimatycznym.

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej uczestnicząc w sposób aktywny w dalszym procesie kształtowania

Wspólnej Polityki Rolnej na poziomie wspólnotowym i krajowym będzie dokonywał stosownych

modyfikacji i aktualizacji niniejszego Stanowiska.

Przyszły kształt Wspólnej Polityki Rolnej

1.

W opinii Rządu RP Wspólna Polityka Rolna także po 2013 r. będzie odgrywać kluczową rolę

w zapewnieniu w UE: bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważonego rozwoju

rolnictwa i obszarów wiejskich, równych warunków konkurencji na jednolitym rynku

rolnym a także silnej pozycji konkurencyjnej UE na globalnym rynku rolnym. Z uwagi

na wielofunkcyjność rolnictwa i obszarów wiejskich WPR po 2013 r. powinna być także

efektywnym instrumentem skierowanym na nowe wspólnotowe wyzwania, m.in. związane

z

ochroną

zasobów

naturalnych,

zmianami

klimatycznymi,

gospodarką

wodną,

różnorodnością biologiczna oraz energią odnawialną. Rząd RP zwraca uwagę, iż wiele z tych

wyzwań ma charakter ponadgraniczny a nawet globalny, co czyni z nich kwestie istotne dla

całej Unii, które mogą być efektywnie rozwiązane na poziomie wspólnotowym. Przyszły

kształt WPR powinien także brać pod uwagę skutki ewentualnego porozumienia w ramach

DDA WTO dla rolnictwa Unii Europejskiej.

3

2.

Zdaniem Rządu RP, aby zapewnić skuteczność i efektywność WPR w realizacji powyższych

zadań w przyszłości kolejne zmiany tej polityki powinny: (i) zachować w pełni jej

wspólnotowy charakter, w szczególności w wymiarze finansowym, zapewniając równe

warunki konkurencji na jednolitym rynku UE, (ii) powiązać poziom i dystrybucję wsparcia

finansowego poszczególnych działań, w tym, w zakresie wsparcia bezpośredniego z

aktualnymi i przyszłymi celami, co m.in. wymaga odejścia od historycznych pułapów

(kopert) płatności bezpośrednich odzwierciedlających intensywność i poziom produkcji

rolnej w poszczególnych państwach członkowskich sprzed kilkunastu lat, a także

(iii) ograniczyć koszty wdrożeniowe zarówno po stronie instytucji UE, państw członkowskich

jak i samych beneficjentów, co wymaga dalszego uproszczenia tej polityki. Przyszła WPR

musi być zrozumiała dla rolników, a także dla podatników i bez jej radykalnego uproszczenia

nie będzie to możliwe.

3.

Zważywszy na: (i) rozszerzenie zakresu celów WPR o nowe wspólnotowe wyzwania, przy

zachowaniu większości dotychczas realizowanych zadań, (ii) kluczową rolę solidarności

finansowej dla sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku, a także (iii) zmniejszenie

poziomu wsparcia cenowego, Rząd RP podkreśla konieczność zapewnienia odpowiedniego

poziomu finansowania wspólnotowego tej polityki po 2013 r. - co najmniej na obecnym

poziomie. Jednocześnie Rząd RP wyraża przekonanie, iż istotnym zagrożeniem dla

dostarczania europejskiej wartości dodanej przez WPR w przyszłości byłoby zwiększenie

współfinansowania tej polityki z budżetów krajowych, a w szczególności wprowadzenie

współfinansowania krajowego płatności bezpośrednich. Zmiana taka zahamowałaby proces

spójności gospodarczej we Wspólnocie, zmuszając biedniejsze państwa członkowskie do

zwiększenia wydatków publicznych na zapewnienie równych warunków konkurencji dla

swojego sektora rolnego na jednolitym rynku, lub też do rezygnacji z korzyści ekonomicznych

związanych z konkurowaniem na równych zasadach w tym sektorze. Próby renacjonalizacji

WPR zdaniem Rządu RP są niedopuszczalne.

4.

Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, zdaniem Rządu RP, zasadne jest także

zachowanie dotychczasowej struktury WPR, tj. wszystkich trzech elementów obecnej

polityki: (i) wspólnej organizacji rynków, (ii) systemu płatności bezpośrednich oraz

(iii) polityki rozwoju obszarów wiejskich.

Interwencja rynkowa

5.

Rząd RP stoi na stanowisku, iż w związku z otwieraniem się rynku wspólnotowego na

konkurencję zewnętrzną i rosnącą niestabilność międzynarodowych rynków rolnych

niezasadne byłoby dalsze ograniczanie interwencji rynkowej w prawodawstwie

4

wspólnotowym. Mechanizmy interwencji powinny także w przyszłości stabilizować rynkowe

warunki produkcji, współdecydując w ten sposób o bezpieczeństwie żywnościowym UE.

Wspólna Polityka Rolna powinna zatem zachować dotychczasowe skuteczne instrumenty

interwencji rynkowej – nie są już one podstawowym sposobem wsparcia dochodów

rolniczych, jednak skutecznie zapewniają „siatkę bezpieczeństwa” uruchamianą w pełni w

sytuacjach szczególnych (duży spadek cen, wzrost wahań cen). Zachowanie możliwości

skutecznej interwencji jest istotne w sektorach o szczególnej roli dla środowiska i regionów.

Efektywne instrumenty stabilizacji rynku są szczególnie ważne dla większości średnich

i mniejszych gospodarstw, które mają ograniczone możliwość finansowe radzenia sobie

z sytuacjami kryzysowymi. Rząd RP zwraca uwagę, iż skuteczność mechanizmów interwencji

rynkowej zależy nie tylko od zakresu instrumentów prawnych w strukturze WPR, ale także od

terminowego ich uruchamiania w reakcji na zmiany sytuacji rynkowej.

6.

Jednocześnie w opinii Rządu RP konieczne jest funkcjonalne i finansowe wzmocnienie

instrumentów kompensujących konsekwencje dotychczasowego ograniczenia działań

interwencyjnych, z wykorzystaniem uwolnionych w ten sposób środków budżetu UE.

Szczególną rolę w tym względzie należałoby przypisać działaniom promocyjnym (zarówno

na rynku UE jak i rynkach międzynarodowych), a także - z uwagi na wzrost intensywności

pojawiania się nowych czynników ryzyka w produkcji rolnej, związanych m.in. ze zmianami

klimatu (susze, patogeny zwierząt i roślin) - nowoczesnym instrumentom zarządzania

ryzykiem i kryzysami w rolnictwie. W tym kontekście, w opinii Rządu RP należałoby

rozważyć wyodrębnienie w ramach jednolitej organizacji rynku rozwiązań, wraz z

odpowiednim wsparciem finansowym, o oddziaływaniu horyzontalnym w zakresie: (i)

promocji produktów rolnych w formie zbliżonej do rozwiązań przyjętych w ramach reformy

rynku wina, tj. opartej na wieloletnim programowaniu i trwałości alokacji na poszczególne

państwa członkowskie uczestniczące w rynku. (ii) promocji odpowiednich praktyk

ż

ywieniowych wśród poszczególnych grup konsumenckich; (iii) zarządzania kryzysowego na

rynku wewnętrznym na wypadek wystąpienia takich zagrożeń dla spójności wymiany

handlowej produktami rolno-żywnościowymi, jak zagrożenia epizootyczne, spadek zaufania

konsumentów do produktu, inne.

Płatności bezpośrednie

7.

Rząd RP stoi na stanowisku, iż wspólnotowe płatności bezpośrednie powinny pozostać

instrumentem WPR, odpowiedzialnym za: (i) wsparcie i stabilizację dochodów rolniczych,

(ii) utrzymanie użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej, zgodnej z wymogami

ś

rodowiska, iii) rekompensowanie kosztów związanych z wypełnianiem wymogów

wspólnotowych (w odniesieniu do jakości i sposobów produkcji) związanych z realizacją

5

pozaprodukcyjnych dóbr publicznych, a także (iv) zapewnienie równych warunków

konkurencji w ramach jednolitego rynku rolno-żywnościowego. Funkcja w zakresie

wspierania dochodów i utrzymania gruntów dobrej kulturze jest szczególnie istotna w

regionach o gorszych naturalnych warunkach gospodarowania - odejście lub istotne

ograniczenie płatności bezpośrednich w ramach WPR groziłoby trwałym porzuceniem

działalności rolniczej w wielu takich regionach UE i nadmierną koncentracją i intensyfikacją

produkcji rolnej w innych regionach. Tym samym, płatności bezpośrednie powinny dalej

służyć zapewnianiu stabilności ekonomicznej i zrównoważonego rozwoju rolnictwa

wspólnotowego, a także bezpieczeństwa żywnościowego i środowiskowego UE. Ich rola w

tym zakresie może wzrosnąć w przyszłości w scenariuszu niskich cen rolnych na

międzynarodowych rynkach lub w sytuacji ograniczenia skuteczności interwencji rynkowej w

ramach WPR.

8.

Zdaniem Rządu RP o wysokiej użyteczności tego instrumentu w przyszłej WPR decydować

będzie jego zgodność z kryteriami WTO, stosunkowo niskie koszty wdrożeniowe zarówno po

stronie administracji publicznej jak i beneficjentów, a przede wszystkim skuteczność

w promowaniu wielofunkcyjności rolnictwa wspólnotowego.

9.

Zdaniem Rządu RP wysokość środków finansowych dla UE-27 na płatności bezpośrednie

powinna uwzględniać skalę obecnych i przyszłych zadań publicznych realizowanych w

ramach wsparcia rolnictwa UE i powinna być nie mniejsza, niż poziom realizowany w

obecnej perspektywie finansowej.

10.

Rząd RP stoi na stanowisku, iż system płatności bezpośrednich wymaga pilnej zmiany

polegającej na jego dalszym uproszeniu i ujednoliceniu formy stosowania w całej UE.

W opinii Rządu RP konieczne jest odejście od obecnych rozwiązań, w których wysokość

płatności (stawka SAPS lub średnia wartość uprawnień w SPS) i pułapy (koperty) krajowe

odzwierciedlają historyczne poziomy i intensywność produkcji w poszczególnych państwach

członkowskich sprzed kilkunastu lat. Nowy system płatności powinien być związany

z powierzchnią użytków rolnych (uproszczony obecny system SAPS), uwzględniać

realizację wymogów w zakresie ochrony środowiska i dodatkowe wsparcie finansowe dla

obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Zdaniem Rządu RP system

polegający na jednolitej stawce powierzchniowej w całej UE (flat-rate) lepiej służyłby

realizacji obecnych i przyszłych celów WPR niż system dzisiejszy.

11.

Proponowane zmiany pozwoliłyby na: (i) ograniczenie kosztów wdrożeniowych, zarówno na

poziomie administracyjnym jak i gospodarstw rolnych, (ii) utrzymanie powszechnego

charakteru tego podstawowego instrumentu wsparcia w ramach WPR, (iii) wyeliminowanie