37

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

ONKOLOGIA

Cytodiagnostyka (diagnostyka cytolo-

giczna) jest ma³o inwazyjn¹ metod¹ roz-

poznawania nowotworów na podstawie

morfologicznej budowy i charaktery-

stycznych cech pobranych przy¿yciowo

komórek. Metoda ta oprócz ró¿nicowa-

nia zmian nowotworowych (z³oœliwych

i niez³oœliwych) pozwala w krótkim cza-

sie postawiæ diagnozê, równie¿ co do

zmian nienowotworowych (ropnie, krwia-

ki, obrzêki). Przydatnoœæ badañ cytolo-

gicznych nie ogranicza siê jedynie do roz-

poznania charakteru procesu, ale umo¿-

liwia dobranie w³aœciwej metody lecze-

nia (np. chemioterapii przy ch³oniaku

z³oœliwym) oraz pozwala monitorowaæ

stan pacjenta i okreœliæ efekt zastosowa-

nej terapii (2, 7, 14, 16, 17, 20).

Zalety badañ cytologicznych to

przede wszystkim prostota, szybkoϾ

i ³atwoœæ wykonania, stosunkowo niski

koszt oraz bardzo ma³a, bo ograniczo-

na do niewielkich krwotoków, inwazyj-

noϾ metody (2, 17, 19, 20). Badanie

cytologiczne ma du¿¹ wartoœæ pomoc-

nicz¹ w diagnostyce onkologicznej. Jest

ono zwykle podstaw¹ wstêpnej selek-

cji przypadków podejrzanych o nowo-

twór. Wad¹ cytodiagnostyki jest dyspo-

nowanie tylko pojedynczymi komórka-

mi lub grupami komórek ca³kowicie

oderwanymi od pod³o¿a, co uniemo¿li-

wia ocenê charakteru wzrostu guza i za-

chowania siê komórek wzglêdem pod-

œcieliska ³¹cznotkankowego. Wiarygod-

noϾ rozpoznania cytologicznego jest

przez to mniejsza ni¿ badania histopa-

tologicznego. Subiektywnym czynni-

kiem maj¹cym wp³yw na trafnoœæ roz-

poznania jest doœwiadczenie osoby oce-

niaj¹cej preparat (5, 10).

niczo przeprowadza siê j¹ na pacjen-

cie niepoddanym uspokojeniu farma-

kologicznemu. Ewentualna sedacja jest

konieczna w przypadku zwierz¹t agre-

sywnych lub przy bioptowaniu zmian

w okolicy oczu, nosa, w miejscach po-

tencjalnej bolesnoœci lub przy aspiro-

waniu pod kontrol¹ USG (koniecznoœæ

precyzyjnego trafienia w badany

obiekt) (19). Instrumentarium niezbêd-

ne do wykonania biopsji jest proste:

ig³y iniekcyjne, strzykawka o pojemno-

œci min. 10 cm

3

, szkie³ka podstawowe,

utrwalacz, zestaw barwników. Gruboœæ

igie³ zale¿y od rodzaju bioptowanej zmia-

ny, zalecane s¹ ig³y cieñsze 23-25 G (2

,

3).

Jednak z powodzeniem mo¿na wyko-

rzystaæ grubsze ig³y do bioptowania

zmian têgich, trudno z³uszczalnych (7).

Du¿ym u³atwieniem w pobieraniu biop-

sji jest pistoletowy uchwyt do strzykaw-

ki (Cyto gun, periVet, ryc. 1.), za po-

moc¹ którego jedn¹ rêk¹ mo¿emy usta-

liæ badan¹ zmianê, a drug¹ wk³uwaæ

siê i aspirowaæ. Po wystrzy¿eniu sier-

œci i zdezynfekowaniu miejsca wk³ucia

wk³uwamy siê i kilkakrotnie podci¹ga-

my t³ok strzykawki ku górze. Po poja-

wieniu siê zawartoœci w konusie strzy-

kawki opuszczamy delikatnie t³ok do

pozycji zero i wyci¹gamy ig³ê z bada-

Cytodiagnostykê dzielimy na dwa za-

sadnicze dzia³y, ró¿ni¹ce siê sposobem

pozyskiwania materia³u do badañ, tj. na

cytodiagnostykê z³uszczeniow¹ (eksfolia-

tywn¹) i aspiracyjn¹ (biopsjê aspiracyj-

n¹ cienkoig³ow¹ – b.a.c.) (2, 7, 13, 17).

Cytologia z³uszczeniowa wykorzystuje do

badañ komórki z³uszczone w naturalny

sposób z powierzchni b³on œluzowych lub

surowiczych. Pozyskujemy je do badañ

poprzez wykonanie wymazu (np. z po-

chwy) lub odwirowanie p³ynu, do które-

go siê te komórki z³uszczy³y (p³yny z jam

cia³a, mocz z pêcherza moczowego,

punkcja stawu) (13, 23, 24). Proces

z³uszczania siê komórek wykorzystuje

siê równie¿ przy pobieraniu materia³u ze

zmian na powierzchni skóry i b³on œlu-

zowych, z powierzchni narz¹dów w trak-

cie zabiegu (œródoperacyjne preparaty

odciskowe) lub przy wyp³ukiwaniu ich

z g³êbiej le¿¹cych b³on œluzowych (p³u-

kanie drzewa oskrzelowego – broncho-

alveolar lavage-BAL, p³ukanie czêœci

sterczowej cewki moczowej) (2, 12, 17).

Cytologia aspiracyjna polega na po-

braniu materia³u ze zmian guzowatych

poprzez wykorzystanie si³y ss¹cej strzy-

kawki. W ten sposób mo¿na pobieraæ

(aspirowaæ) materia³ ze zmian le¿¹cych

w skórze, w podskórzu, a wyczuwalnych

palpacyjnie, oraz ze zmian i narz¹dów

le¿¹cych g³êbiej, kiedy to biopsjê wyko-

nujemy pod kontrol¹ USG (biopsja ne-

rek, w¹troby, œledziony) (19).

S

POSÓB

POBRANIA

MATERIAŁU

I

WYKONANIA

PREPARATÓW

Wykonanie biopsji aspiracyjnej cien-

koig³owej jest spraw¹ prost¹ i zasad-

Badania

cytologiczne

KONIE Z BĘTONU CEMENTŁOWEGO PODTYTUŁ PODTYTYŁ

W DIAGNOSTYCE NOWOTWORÓW U ZWIERZĄT

Stanisław Dzimira, Katedra Anatomii Patologicznej, Patofizjologii,

Mikrobiologii i Weterynarii Sądowej AR we Wrocławiu,

Zalety badań cytodiagnostycznych powinny skłonić lekarza weterynarii do częstego sięgania

po nie w codziennej praktyce, ponieważ metoda ta, oprócz różnicowania zmian nowotworo−
wych, pozwala w krótkim czasie postawić diagnozę również co do zmian nienowotworowych.
Nie jest to jednak metoda, za pomocą której z łatwością taką potencjalną diagnozę można
postawić. W wielu przypadkach doświadczony patolog ma problemy z jednoznacznym okre−
śleniem charakteru procesu i musi posiłkować się również innymi źródłami.

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

1. Uchwyt do strzykawki o pojemnoœci 20 ml, u³atwiaj¹cy wykona-

nie biopsji aspiracyjnej (periVet)

ONKOLOGIA

38

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

NKOLOGIA

O

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

nej zmiany. Zdejmujemy ig³ê ze strzy-

kawki, naci¹gamy powietrze, nak³ada-

my ig³ê i wypychamy jej zawartoœæ na

czyste szkie³ko podstawowe. Przy obfi-

tej iloœci materia³u nale¿y go podzieliæ

na kilka szkie³ek, co pozwoli na uzy-

skanie cieñszych i czytelniejszych roz-

mazów. Krawêdzi¹ drugiego szkie³ka

nakrywkowego wykonujemy rozmaz.

Robimy to ostro¿nie, niezbyt mocno

dociskaj¹c szkie³ka, aby nie uszkodziæ

pobranego materia³u. Prawid³owo wy-

konany rozmaz jest bardzo istotny dla

koñcowego efektu, którym jest posta-

wienie diagnozy. Zbyt mocno dociœniê-

te szkie³ka powoduj¹ zniszczenie ko-

mórek i powstanie wielu artefaktów

uniemo¿liwiaj¹cych ostateczn¹ ocenê

(9, 16, 17). Zaraz po wykonaniu roz-

maz utrwalamy, zanurzaj¹c w miesza-

ninie eteru etylowego i alkoholu etylo-

wego 96% (w stos. 1:1). Do utrwalenia

mo¿na z powodzeniem u¿ywaæ goto-

wych, dostêpnych w handlu utrwala-

czy cytologicznych, np. Fixocyt (Polskie

Odczynniki Chemiczne) lub utrwalaæ

w utrwalaczu z zestawu do barwienia

Hemacolor (Merck).

Gdy mamy do czynienia z p³ynami z jam

cia³a lub aspirujemy zbyt du¿¹ iloœæ p³ynnej

treœci, przelewamy j¹ do probówki i wiruje-

my przez 5 min przy obrotach 1500/min,

zlewamy supernatant i z kropli osadu wy-

konujemy rozmaz wed³ug powy¿szego

schematu (3, 7, 23, 24).

Po utrwaleniu preparat jest gotowy

do barwienia lub do przes³ania do le-

karza patomorfologa. Do barwienia,

w warunkach lecznicy dla zwierz¹t,

najwygodniejszy jest preparat Hemaco-

lor (Merck) sk³adaj¹cy siê ze wspomnia-

nego utrwalacza, barwników i buforu

do p³ukania. Ca³e barwienie trwa ok.

2 min. Mo¿na równie¿ barwiæ bardziej

z³o¿onymi metodami, rutynow¹: hema-

toksylina – eozyna, metod¹ Giemzy,

Wrighta czy May Grünwalda-Giemzy.

W wyspecjalizowanych pracowniach

stosuje siê specjalne barwienia poma-

gaj¹ce ró¿nicowaæ w¹tpliwe przypadki

(np. barwienie b³êkitem toluidyny

w kierunku mastocytoma) (2, 4, 5, 17).

O

CENA

ROZMAZU

Do oceny charakteru badanej zmia-

ny potrzebne s¹ prawid³owo pobrane,

utrwalone i zabarwione komórki. Zbyt

ma³a iloœæ materia³u mo¿e wynikaæ

z b³êdów w pobraniu (zbyt cienka ig³a,

za ma³a strzykawka) lub z charakteru

guza, którego twarde utkanie uniemo¿-

liwia zaaspirowanie komórek (miêsaki

twarde, kostniaki). Dla koñcowego

efektu istotne jest równie¿ barwienie

œciœle wed³ug wybranej metody.

Na pocz¹tku preparat ogl¹damy pod

najmniejszym powiêkszeniem mikro-

skopu w celu wyszukania miejsc bo-

gatych w komórki, nadaj¹cych siê do

oceny. Przy sk¹pych aspirantach naj-

wiêcej wartoœciowych komórek znajdu-

je siê z regu³y na krawêdzi rozmazu

(wa¿ne aby rozmaz zakoñczyæ na

szkie³ku!). Po wyszukaniu wiêkszej

liczby (skupisk) komórek nastawiamy

wiêksze powiêkszenia i oceniamy ich

kszta³t, wielkoœæ i pochodzenie. Jako

skala wielkoœci s³u¿¹ liczne prawie

w ka¿dym preparacie erytrocyty

(o œrednicy 6-7 mm). Najwiêkszego po-

wiêkszenia obiektywu (100 x) u¿ywa-

my do poszukiwania detali, takich jak

wtrêty wewn¹trzj¹drowe czy wewn¹trz-

plazmatyczne. W przypadku zmiany

nienowotworowej sugerujemy siê licz-

b¹ i rodzajem obecnych komórek, np.

bardzo liczne granulocyty obojêtno-

ch³onne bêd¹ pochodzi³y ze zmiany

o charakterze zapalnym (ropieñ), ko-

mórki zapalne jednoj¹drzaste (limfocy-

ty, monocyty, makrofagi) towarzysz¹

z regu³y d³u¿ej trwaj¹cym stanom za-

palnym. Zdecydowanie dominuj¹ce

erytrocyty to prawdopodobnie krwiak,

jednak aby to ustaliæ, trzeba oprócz ob-

razu mikroskopowego wykorzystaæ

dane z wywiadu i kliniczny charakter

zmiany (mo¿e to byæ naczyniak).

W przypadku podejrzenia zmiany no-

wotworowej trzeba odró¿niæ proces z³o-

œliwy od niez³oœliwego. Cechy przema-

wiaj¹ce za nowotworem z³oœliwym to

przede wszystkim polimorfizm komór-

kowy i j¹drowy, widoczne nieprawid³o-

we, liczne figury podzia³ów mitotycz-

nych, liczne j¹derka, nieprawid³owa lo-

kalizacja komórek i wiele innych (patrz

ramka). Jednak aby diagnozowany pro-

ces uznaæ za nowotwór o charakterze

z³oœliwym, nale¿y znaleŸæ minimum

3 z podanych w ramce cech œwiadcz¹-

cych o z³oœliwoœci (1, 8, 15, 22).

Pod wzglêdem cytologicznym nowo-

twory mo¿emy podzieliæ na trzy grupy,

w zale¿noœci od pochodzenia i/lub cha-

rakterystycznych cech morfologicznych.

S¹ to (wg 3, 7, 10, 15):

– nowotwory nab³onkowe;

(np. gruczolaki, raki);

– nowotwory mezenchymalne (np. miê-

saki);

– nowotwory „okr¹g³okomórkowe” (po-

dobne cechy budowy, jednak odmien-

ne pochodzenie tkankowe).

Niektórzy autorzy wyró¿niaj¹ czwar-

t¹ grupê tzw. nowotwory endokrynowe/

neuroendokrynowe, do których zalicza-

j¹ przede wszystkim nowotwory tarczy-

cy. Jednak s¹ one nowotworami pocho-

dzenia nab³onkowego (1).

N

OWOTWORY

NABŁONKOWE

Komórki nowotworów nab³onkowych

(gruczolaków, gruczolakoraków, raków

skóry) cechuj¹ siê dobr¹ eksfoliacj¹

z tkanek, dziêki czemu ³atwo je pobie-

raæ za pomoc¹ biopsji. Daj¹ obfite, bo-

gatokomórkowe rozmazy. Charaktery-

stycznym kryterium cytologicznym jest

wystêpowanie komórek w grupach. Ko-

mórki maj¹ kszta³t okr¹g³y do wielo-

k¹tnego, okr¹g³e j¹dro i stosunkowo

du¿o cytoplazmy. Ich granice s¹ ostre,

dobrze widoczne. Ró¿nice dotycz¹ ilo-

œci i koloru ziarnistoœci wewn¹trzpla-

zmatycznych oraz obecnoœci wakuoli,

które wystêpuj¹ z regu³y w komórkach

nab³onka gruczo³owego. Zasadniczo

twory te maj¹ w nowotworach nab³on-

kowych tendencje do zasadoch³onno-

œci (10). Nowotwory tej grupy czêsto wy-

stêpuj¹ w skórze i jej pochodnych: gru-

czole sutkowym, gruczo³ach ³ojowych

i oko³oodbytowych oraz w narz¹dach

wewnêtrznych. O ile zasadnoœæ aspi-

rowania treœci ze zmian skórnych czy

np. oko³oodbytowych nie jest podwa-

¿ana, o tyle bioptowanie gruczo³u sut-

kowego podawane jest przez niektórych

autorów w w¹tpliwoœæ (3, 4, 11). We-

d³ug Brearleya (6) w zwi¹zku z tym, ¿e

zabieg mastektomii jest w przypadku

guzów sutka leczeniem z wyboru, nie

ma bezpoœrednich wskazañ do wyko-

nywania biopsji cienkoig³owej samego

guza, jedynie okolicznych wêz³ów

ch³onnych w celu wykluczenia przerzu-

tów odleg³ych. Zgodnie z powy¿sz¹ tez¹,

jedynym wskazaniem do biopsji aspi-

racyjnej cienkoig³owej guza sutka jest

ró¿nicowanie zapalenia gruczo³u sut-

kowego od tzw. raka zapalnego (ang.

inflammatory carcinoma).

Nab³onkowe nowotwory skóry cechu-

j¹ siê „pakietowym” u³o¿eniem komórek

zawieraj¹cych z regu³y niewiele zasado-

ch³onnej (niebieskiej) cytoplazmy. Wy-

stêpuj¹cy w bioptatach z raków pod-

stawnokomórkowych (basalioma) wyso-

ki stosunek j¹dro: cytoplazma (N/C) nie

2. Biopsja z guza skórnego z uda psa, mieszañca. Polimorficzne

komórki le¿¹ w skupisku, widoczna zasadoch³onna cytoplazma.

U góry komórka z podwójnym j¹drem, poni¿ej nieprawid³owa figu-

ra mitotyczna. Barwienie Hemacolor. Pow. ok. 600 x

39

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

ONKOLOGIA

musi byæ w tym przypadku wyznaczni-

kiem z³oœliwoœci, gdy¿ jest to cecha cha-

rakterystyczna dla komórek podstaw-

nych nab³onka. Niekiedy komórki raka

podstawnego mog¹ zawieraæ melaninê,

dlatego trzeba je ró¿nicowaæ z nowotwo-

rami pochodzenia melocytarnego

(ryc. 2). Nowotwory tego typu nie daj¹

przerzutów odleg³ych. S³abo zaznaczo-

ny polimorfizm komórkowy, ziarnista

chromatyna, liczne j¹derka i wysoki sto-

sunek N/C w komórkach le¿¹cych

w skupiskach, w otoczeniu komórek za-

palnych s¹ charakterystyczne dla raków

wywodz¹cych siê z warstwy kolczystej

naskórka (carcinoma planoepitheliae spi-

nocellulare ceratodes et non ceratodes).

Jednak ostateczn¹ diagnozê stawiamy

na podstawie badania histopatologicz-

nego (1, 17, 20).

Gruczolaki gruczo³ów oko³oodbyto-

wych, zwane hepatoid like adenoma,

oprócz typowej lokalizacji mog¹ znajdo-

waæ siê w okolicy pr¹cia, krocza, na ogo-

nie oraz na skórze okolicy lêdŸwiowej.

Cytologicznie komórki uk³adaj¹ siê

w grupy, wygl¹dem przypomianaj¹ sku-

piska hepatocytów. Cechuj¹ siê niskim

stosunkiem N/C, spokojnym j¹drem

i zasadoch³onn¹ cytoplazm¹.

N

OWOTWORY

MEZENCHYMALNE

Komórki tych nowotworów s¹ trud-

niej, a czasami bardzo trudno z³uszczal-

ne. Iloœæ bioptatu jest wyraŸnie mniej-

sza, a rozmaz sk¹pokomórkowy. Wi-

doczna jest zale¿noœæ miêdzy stopniem

zró¿nicowania nowotworu a liczb¹ ko-

mórek w rozmazie (im bardziej zró¿ni-

cowany typ nowotworu, tym mniej ko-

mórek w aspiracie) (10). Dlatego w ta-

kich przypadkach dobrze jest wykonaæ

drug¹ biopsjê z u¿yciem grubszej ig³y.

W preparacie cytologicznym komórki

nowotworów mezenchymalnych prezen-

tuj¹ siê jako le¿¹ce osobno lub w ma-

³ych grupkach, wielok¹tne, sierpowate

lub wrzecionowate z niewyraŸnymi gra-

nicami, owalnym j¹drem i œrednio obfi-

t¹ cytoplazm¹. W przypadku nowotwo-

rów wywodz¹cych siê z tkanki kostnej

i chrzêstnej kszta³t komórek jest bar-

dziej okr¹g³y (1). Czêsto komórki po³¹-

czone s¹ bezpostaciow¹ substancj¹ ko-

lagenow¹ (ryc. 3.). W przypadku miêsa-

ków niezró¿nicowanych komórki ró¿ni¹

siê tylko wielkoœci¹ i rozmiarami j¹dra.

Nowotwory tego typu s¹ trudne do oce-

ny cytologicznej ze wzglêdu na podo-

bieñstwo pojedynczych, luŸno le¿¹cych

komórek, np. z w³ókniaka, w³ókniako-

miêsaka a nawet kostniaka, do prawi-

d³owych fibroblastów z tkanki ziarni-

nowej (1, 15). J¹dra komórek nowotwo-

rowych s¹ z regu³y hiperchromatyczne

i zawieraj¹ wiêksze j¹derka. Jednak

przy obfitej komponencie zapalnej

ewentualne cechy z³oœliwoœci nale¿y in-

terpretowaæ ostro¿nie. Przy cytologicz-

nym podejrzeniu tego typu nowotworu

zdecydowanie powinno siê wykonaæ ba-

danie histopatologiczne usuniêtej

zmiany. Wyj¹tek w tej grupie stanowi

t³uszczak, którego komórki s¹ du¿e,

z niewielkim uciœniêtym j¹drem i obfi-

t¹ iloœci¹ t³uszczu w cytoplazmie (ewen-

tualnie pustym miejscem po wyp³uka-

nym t³uszczu w trakcie utrwalania pre-

paratu w alkoholu) (ryc. 4.).

N

OWOTWORY

„

OKRĄGŁOKOMÓRKOWE

”

Grupê nowotworów okr¹g³okomórko-

wych stanowi¹ guzy o ró¿nym pocho-

dzeniu tkankowym, ale o wspólnych ce-

chach fenotypowych. Nale¿¹ do nich no-

wotwory uk³adu bia³okrwinkowego –

ch³oniaki (lymphoma), histiocytoma (hi-

stiocytoma), czerniak z³oœliwy (melano-

ma malignum), mastocytoma (mastocy-

toma), zakaŸny guz weneryczny (trans-

missible veneral tumor – TVT). Aspiraty

uzyskane z tych nowotworów s¹ z regu-

³y bogatokomórkowe. Komórki w rozma-

zie nie ³¹cz¹ siê, le¿¹ luŸno, pojedyn-

czo, maj¹ okr¹g³e j¹dra i s¹ dobrze od

siebie odgraniczone (granice komórko-

we dobrze widoczne).

Najczêstsze nowotwory uk³adu bia³o-

krwinkowego to ch³oniaki (lymphoma

malignum). Komórki ch³oniaka cechuj¹

siê okr¹g³ym kszta³tem i niezbyt obfit¹

cytoplazm¹. Kszta³t j¹dra i wystêpowa-

nie j¹derek zale¿¹ od typu ch³oniaka;

ch³oniak centroblastyczny cechuje siê

licznymi (od 3 do 5) j¹derkami (ryc. 5.),

ch³oniak centrocytowy ma charaktery-

styczne wpuklone (cleaved) j¹dro

(15) (ryc . 6.). W j¹drze komórek ch³o-

niaka immunoblastycznego znamienne

jest pojedyncze, centralnie le¿¹ce j¹der-

ko. Jednak okreœlenie cytologicznego

typu ch³oniaka dopiero w po³¹czeniu

z obrazem klinicznym choroby upowa¿-

nia nas do rokowania o stanie pacjenta.

Histiocytoma jest nowotworem niez³o-

œliwym skóry z tendencj¹ do powierz-

chownych owrzodzeñ, wywodz¹cym siê

z makrofagów tkankowych (histiocytów).

Komórki tego nowotworu maj¹ du¿e

okr¹g³e j¹dro i sporo cytoplazmy, okre-

œlane s¹ mianem „wolego oka” (10, 15).

Mimo niez³oœliwego charakteru komór-

ki histiocytomy maj¹ czêsto cechy ty-

powe dla nowotworów z³oœliwych (ani-

zocytoza, anizonukleoza, polichromazja,

grudki chromatyny) (10). Czêsto dodat-

kowym komponentem rozmazu s¹ licz-

ne komórki zapalne (granulocyty obo-

jêtnoch³onne, limfocyty) pochodz¹ce

z powierzchownych owrzodzeñ.

Mastocytoma jest najczêstszym, poten-

cjalnie z³oœliwym nowotworem skóry

psów, daj¹cym w rozmazie charaktery-

styczne okr¹g³e komórki z licznymi, w za-

le¿noœci od stopnia zró¿nicowania, fiole-

towo-niebieskimi (atramentowymi) ziar-

nistoœciami. Mog¹ one ca³kowicie zas³a-

niaæ j¹dro komórkowe lub le¿eæ równie¿

pozakomórkowo (8). Guzy dobrze zró¿-

3. Bioptat guza okolicy stawu skokowego psa. Widoczne skupiska

komórek o ró¿nym stosunku N/C, le¿¹ce w amorficznej, tkankowej

substancji, chrzêstniak (chondroma). Barwienie HE, pow. 400 x

4. Biopsja z guza przedpiersia kota. T³uszczak (lipoma). Barwienie

HE. Pow. 100 x

5. Bioptat z powiêkszonych wêz³ów ch³onnych psa, pudla w wieku

6 lat. Widoczne charakterystyczne komórki o niskim stosunku N/C

i licznych j¹derkach. Ch³oniak centroblastyczny (lymphoma mali-

gnym centroblasticum). Barwienie HE, pow. ok. 600 x

6. Bioptat z powiêkszonych wêz³ów ch³onnych psa, boksera w wie-

ku 8 lat. Widoczne charakterystyczne komórki z wpuklonym, ner-

kowatym j¹drem. Ch³oniak centrocytowy (lymphoma malignum

centrocyticum), barwienie HE, pow. ok. 600 x

40

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

NKOLOGIA

O

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

nicowane zawieraj¹ wiêcej ziarnistoœci

ni¿ mastocytoma anaplastyczna (10).

Czêsto widoczna jest anizokarioza oraz

zmienny stosunek N/C. Wielu autorów

dostrzega przewagê preparatów cytolo-

gicznych w przypadku guza z komórek

tucznych nad standardowymi prepara-

tami histologicznymi (4, 10, 15, 21).

Czerniaki to czêsto wystêpuj¹ce no-

wotwory skóry i b³on œluzowych psów.

Komórki czerniaka w zale¿noœci od stop-

nia z³oœliwoœci mog¹ mieæ kszta³t okr¹-

g³y do sierpowatego (czêsto wystêpuj¹

wszystkie mo¿liwe), j¹dro z licznymi fi-

gurami podzia³ów mitotycznych oraz

liczne, gruboziarniste, ciemnoniebie-

sko-czarne do br¹zowo-czarnych ziar-

nistoœci cytoplazmatyczne, czêsto zacie-

raj¹ce obraz komórki. Problemem dia-

gnostycznym s¹ bioptaty z czerniaków

amelanotycznych, których komórki nie

zawieraj¹ barwnika (2, 17, 21). Jednak

wybitnie z³oœliwy charakter tego typu

nowotworu objawia siê innymi wy¿ej

opisanymi cechami, aczkolwiek uwa¿a

siê, ¿e ok. 85% dobrze zró¿nicowanych

czerniaków u psów to guzy niez³oœliwe.

Pozosta³e 15% to g³ównie czerniaki jamy

ustnej, granicy skóry i b³on œluzowych

oraz ³o¿yska pazurów (1).

Bioptaty z guza Stickera (TVT) zawie-

raj¹ du¿o okr¹g³ych lub lekko owalnych

komórek, o wymiarach od 14 do 30 µm.

Figury podzia³ów s¹ doœæ liczne, r¹bek

cytoplazmy skromny. Cytoplazma jest lek-

ko ziarnista z licznymi drobnymi waku-

olami. Badanie cytologiczne guzów wene-

rycznych potwierdza wstêpn¹ diagnozê

przy typowej lokalizacji zmian. Czêsto jed-

nak nowotwór ten pojawia siê na skórze

g³owy, przy braku typowych zmian w oko-

licy genitaliów. Wówczas obraz cytologicz-

ny nie jest tak jednoznaczny (1, 18).

Oceniaj¹c rozmazy pochodz¹ce z osa-

du z p³ynu uzyskanego z jam cia³a mo-

¿emy mieæ do czynienia z komórkami

zapalnymi (granulocyty obojêtnoch³on-

ne, limfocyty, makrofagi), z prawid³o-

wymi komórkami z³uszczonymi z po-

wierzchni b³on surowiczych do p³ynu

przesiêkowego lub z komórkami nowo-

tworowymi pochodz¹cymi z guzów na-

rz¹dów wewnêtrznych lub nowotworo-

wo zmienionych b³on surowiczych (np.

pleuritis sarcomatosa, pleuritis carcino-

matosa) (ryc. 7.). Komórki nowotworo-

we pojawiaj¹ce siê w p³ynach tkanko-

wych s¹ doœæ trudne diagnostycznie

i wymagaj¹ sporej wprawy od osoby

oceniaj¹cej rozmaz. Bardzo czêsto po-

budzone czy zdegenerowane hepatocy-

ty lub komórki b³on surowiczych wy-

kazuj¹ pewne podobieñstwa i cechy ko-

mórek nowotworowych (du¿e j¹dro,

liczne wakuole cytoplazmatyczne). Czê-

stymi nowotworami lokuj¹cymi siê

w obrêbie klatki piersiowej, zaburzaj¹-

cymi kr¹¿enie, doprowadzaj¹cymi do

obrzêku i z³uszczaj¹cymi komórki do

p³ynu obrzêkowego, s¹ grasiczak (thy-

moma), ch³oniak z³oœliwy (lymphoma

malignum) wêz³ów ch³onnych œródpier-

siowych i miêdzyb³oniak op³ucnej (me-

sothelioma pleurae).

P

ODSUMOWANIE

Zalety badañ cytodiagnostycznych

powinny sk³oniæ lekarzy weterynarii do

czêstego siêgania po nie w codziennej

praktyce. Nie nale¿y jednak popadaæ

w euforiê zwi¹zan¹ z potencjaln¹ ³atwo-

œci¹ diagnostyczn¹ tej metody. W wielu

przypadkach doœwiadczony patolog ma

problemy z jednoznacznym okreœleniem

charakteru procesu i musi posi³kowaæ

siê atlasem lub wiedz¹ kolegów. Dlate-

go te¿ trwa³oœæ preparatów zabarwio-

nych czy tylko utrwalonych, jest dodat-

kow¹ zalet¹ w przypadku koniecznoœci

przes³ania ich do konsultacji do specja-

listycznej pracowni. Czyni¹c to, nale¿y

pamiêtaæ o dok³adnym poinformowaniu

patologa (dok³adne pismo przewodnie!)

o cechach klinicznych badanej zmiany,

tempie wzrostu, dotychczasowym lecze-

niu oraz innych, przeprowadzonych ba-

daniach diagnostycznych.

Kryteria z³oœliwoœci

komórek nowotworowych:

1.G³ówne cechy z³oœliwoœci komórek

nowotworowych:

– ró¿na wielkoœæ i kszta³ty komórek

(anizocytoza);

– pleomorfizm;

– makrocytoza;

– ró¿ne formy rozwojowe komórek

(obecnoœæ komórek niedojrza³ych,

m³odocianych, blastycznych);

– nienormalna lokalizacja komórek

(np. komórki nab³onkowe w aspi-

racie z wêz³a ch³onnego).

2.G³ówne cechy z³oœliwoœci dotycz¹ce

cytoplazmy komórek nowotworowych:

– nietypowe wtrêty cytoplazmatyczne

i atypowe wakuole;

– wzrost iloœci ziarnistoœci barwnych

(mastocytoma, melanoma);

– wysoki stosunek j¹dro/cytoplazma

(N/C) na korzyœæ j¹dra.

3.G³ówne cechy z³oœliwoœci dotycz¹ce

j¹der komórek nowotworowych:

– anizokarioza;

– nienormalne twory wewn¹trzj¹drowe;

– liczne j¹dra;

– nieprawid³owo rozprzestrzeniona,

pogrudkowana chromatyna;

– hyperchromazja;

– anizochromazja;

– wysoki indeks mitotyczny;

– nieprawid³owe figury podzia³u mi-

totycznego;

– liczne j¹derka;

– olbrzymie j¹derka lub wakuole (po-

równaj z erytrocytem o œrednicy

6-7 mm).

q

Piœmiennictwo:

1. Alleman A.R., Bain P.J.: Rozpozna-

wanie nowotworów: cytologiczna

ocena z³oœliwoœci. Weterynaria po

Dyplomie, 2002, vol. 3, 3, s. 50.

2. Baker R., Lumsden J.H.: Color atlas

of cytology of the dog and cat. Mos-

by Inc., St. Louis, 2000.

3. Benak J.: Cytologicka diagnostika

neoplazii. Materia³y seminarium:

Onkologicky pacjent. Klinika Jaggy,

Brno 1-8.06.2003.

4. Bielecki W., Krawiec M.: Porówna-

nie wyników badañ metod¹ biopsji

aspiracyjnej cienkoig³owej z wynika-

mi badañ histopatologicznych tka-

nek zwierzêcych. Materia³y X Kon-

gresu PTNW, Wroc³aw, 1996.

5. Bielecki W., Malicka E., Krawiec M.,

Piusiñski W., Osiñska B.: Biopsja

aspiracyjna cienkoig³owa – BAC –

w diagnostyce nowotworów u zwie-

rz¹t. Materia³y I Konferencji Nauko-

wej „Onkologia weterynaryjna. Po-

stêpy w diagnostyce i terapii”. Olsz-

tyn, 1997.

6. Brearley M.: Guzy gruczo³u sutko-

wego u psów i kotów „Materia³y

I Konferencji Onkologicznej. Wybra-

ne zagadnienia z chorób nowotwo-

rowych psa i kota”, Szczecin – Ma-

ciejewo, maj 2003.

7. Dzimira S., Hildebrand W.: Przydat-

noœæ badañ cytologicznych w diagno-

styce nowotworów u zwierz¹t. Maga-

zyn Wet., 2001, vol. 10, 60, s. 33.

8. Fan T.M., Kitchell B.E, Daliwahl

R.S.: Guz z komórek tucznych

u psów. Weterynaria po Dyplomie,

2002, vol. 3, 6, s. 12.

9. Guaguere E., Prelaud P. (pod red.):

A practical guide to feline dermato-

logy, Merial, 1999.

7. Preparat cytologiczny z osadu p³ynu z jamy brzusznej psa, sami-

cy dobermana. Widoczny polimorfizm komórkowy, anizokarioza.

Przerzut gruczolakoraka sutka (adenocarcinoma mammae metasta-

ticum). Barwienie HE, pow.400 x

41

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

ONKOLOGIA

10. Kessler M.: Zur Diagnostik von Tu-

moren mittels Nadelaspirationszyto-

logie. Tieraerztl. Prax, 1995, vol. 23,

10, s. 534.

11. £opuszyñski W., Nozdryn-P³otnicki Z.:

Obraz cytologiczny zmian guzowatych

gruczo³u mlekowego u suk. Materia³y

I Konferencji Naukowej „Onkologia

weterynaryjna. Postêpy w diagnosty-

ce i terapii”, Olsztyn, 1997.

12. £opuszyñski W.: Techniki biopsyjne

w diagnostyce onkologicznej i der-

matologicznej. Materia³y VIII Kon-

gresu PSLWMZ, Pu³awy, 2000.

13. Madej J.A., Houszka M., So³tysiak

Z., Domzalski M.: Histopatologia

zwierz¹t domowych. Przewodnik do

æwiczeñ, Wydawnictwo Akademii

Rolniczej, Wroc³aw 1998.

14. Madej J.A., Rotkiewicz T.: Patologia

ogólna zwierz¹t, Wydawnictwo Aka-

demii Rolniczo-Technicznej, Olsz-

tyn, 1998.

15. Noli Ch.: Cytologie nodularnich lezi.

Materia³y sympozjum: Dermatologie

malych zwiøat, Brno 1999.

16. Pikiel M.: Biopsja aspiracyjna cien-

koig³owa. Magazyn Wet., 1996, vol.

5, s. 227.

17. Raskin R.E, Meyer D.J.: Atlas of Ca-

nine and Feline Cytology. WB Sau-

ders Comp., Philadelphia, 2001.

18. Sapierzyñski R., Sapierzyñska E.:

Guz weneryczny psów. ¯ycie Wet.,

2003, vol. 78, 9, s. 500.

19. Stockhaus Ch., Teske E.: Klinische

Erfahrungen mit Feinnadelbiopsien

der Milz bei Diagnostik von Spleno-

megalien beim Hund, Kleintierpra-

xis, 1998, vol. 43, 5, s. 325.

20. Wellman M.L.: Cytology and the Dia-

gnosis of Neoplasia. Proceedings of

the 20

th

Waltham/OSU Symposium.

21. Wilkinson G.T., Harvey R.G.: Atlas

dermatologiczny ma³ych zwierz¹t,

Sanmedica, Warszawa, 1996.

22. Woyke S., Olszewski W.: Cytodiagno-

styka aspiracyjna nowotworów, t. I,

PZWL, Warszawa, 1979.

23. Woyke S.: Wybrane dzia³y cytodia-

gnostyki. PZWL, Warszawa, 1973.

24. Zimmerman-Górska I., Bia³kowska-

Puszczewicz G., Puszczewicz M.:

Atlas p³ynu stawowego, PZWL, War-

szawa, 1995.

lek. wet. Stanis³aw Dzimira,

Katedra Anatomii Patologicznej,

Patofizjologii, Mikrobiologii

i Weterynarii S¹dowej AR

50-375 Wroc³aw, ul. Norwida 31

tel. [phone]

e-mail: [e-mail]

Kierownik katedry:

prof. dr hab. Janusz A. Madej