www.think.wsiz.rzeszow.pl

, ISSN 2082-1107,

Nr 1 (13) 2013, s. 67-74

C

HARAKTERYSTYKA

W

YBRANYCH

K

WASÓW

O

WOCOWYCH

S

TOSOWANYCH

W

K

OSMETOLOGII

Aleksandra Flis, Katarzyna Pikul

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Streszczenie

Kwasy owocowe, czyli hydroksykwasy występują powszechnie w przyrodzie. Pozyskiwane są z produk-
tów naturalnych takich jak owoce, warzywa, kora drzew, liście, płatki czy też mleko. Kwasy mogą być
również syntezowane metodami chemicznymi. W porównaniu z kwasami organicznymi są słabsze
i mniej toksyczne. Moc kwasu jest mierzona zdolnością dysocjacji danego kwasu w roztworze, a także
zależy od jego rodzaju oraz pH. Bardzo ważne jest również dopasowanie odpowiedniego podłoża.
Dostępne są różne rodzaje kwasów jednakże z powodu najmniejszych rozmiarów cząsteczek z poniżej
wymienionych wszystkich kwasów AHA najczęściej stosowane są kwas mlekowy i glikolowy, ponieważ
są najlepiej absorbowane przez skórę i najskuteczniej działają. Kwasy AHA są rozpuszczalne w wodzie,
dlatego nie mogą przekroczyć bariery, jaką jest sebum natomiast kwasy BHA są rozpuszczalne
w tłuszczach i pokonują barierę łojową. Scharakteryzowane zostały następujące kwasy: kwas glikolo-
wy, kwas mlekowy, kwas jabłkowy, kwas winowy, kwas cytrynowy, kwas pirogronowy, kwas migda-
łowy oraz kwas salicylowy.

Wiadomości wstępne

Kwasy owocowe to w większości alfa-hydroksykwasy (AHA) ich nazwa wywodzi się z ich budowy
chemicznej, z jednym atomem węgla połączone są dwie grupy: karboksylowa (COOH) oraz hydroksy-
lowa (OH). Kwas salicylowy należy do beta-hydroksykwasów i również posiada w swej budowie grupę
hydroksylową, jednakże jest ona bardziej oddalona od grupy karboksylowej. Jak sama nazwa wskazu-
ję kwasy owocowe pozyskiwane są między innymi z owoców. Występują powszechnie w przyrodzie,

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

68

można je więc otrzymywać z produktów naturalnych jak: owoce, trzcina cukrowa, warzywa, kora
drzew, liście, płatki, mleko, lub mogą być one także syntetyzowane metodami chemicznymi. Są to
kwasy organiczne, słabsze i mniej toksyczne w porównaniu z kwasami nieorganicznymi. [1,2,3]

Moc kwasu, podłoże oraz głębokość peelingu

Moc kwasu jest mierzona zdolnością dysocjacji danego kwasu w roztworze. Oznacza się ją, jako pKa,
czyli ujemny logarytm stałej dysocjacji danego kwasu w określonych warunkach. Dla przykładu: pKa
kwasu glikolowego wynosi 3,83. Jeśli pH kwasu glikolowego (kwasowość) jest równe jego pKa i wyno-
si 3,8 to oznacza, że 50% kwasu pozostaje w postaci wolnej, czyli niezdysocjowanej. Obniżenie pH do
2,8 (pH<pKa) sprawia, że ilość wolnego kwasu wzrasta dziesięciokrotnie, natomiast zwiększenie pH
do 4,8 powoduje, że ilość wolnego kwasu zmniejsza się dziesięciokrotnie. Praktycznie, jeśli pH jest
niższe od pKa, znacznie wzrasta biodostępność AHA w preparacie.

Moc kwasu zależy również od jego rodzaju oraz pH. Kwasy o jednakowym stężeniu mają różne pH.
Czym niższe pH, tym kwas ma większą moc, przez co wzrasta jego działanie złuszczające i drażniące
na skórę. W kosmetologii znajdują zastosowanie kwasy wolne (niezwiązane) oraz ich postacie zbufo-
rowane (sole kwasów owocowych).[1]

Podłoże, w którym rozpuszczony jest AHA, należy dostosować do rodzaju kwasu, charakteru zmian
skórnych, rodzaju skóry (sucha, łojotokowa). Kwasy glikolowy, mlekowy są rozpuszczalne w wodzie.
Właściwym podłożem będzie dla nich zawiesina typu „olej w wodzie”. Wówczas cząsteczki kwasu
znajdujące się w zewnętrznej fazie emulsji będą miały lepszy kontakt z powierzchnią skóry. Natomiast
kwas migdałowy rozpuszczalny w tłuszczach lepiej jest umieścić w zawiesinie typu „woda w oleju”.[1]

Rodzaje kwasów

Z powodu najmniejszych rozmiarów cząsteczek z poniżej wymienionych wszystkich kwasów AHA naj-
częściej stosowane są kwas mlekowy i glikolowy, ponieważ są najlepiej absorbowane przez skórę
i najskuteczniej działają. Kwasy AHA są rozpuszczalne w wodzie, dlatego nie mogą przekroczyć barie-
ry, jaką jest sebum natomiast kwasy BHA są rozpuszczalne w tłuszczach i pokonują barierę łojową.

1. Kwas glikolowy (hydroksyoctowy)

Rysunek 1 źródło:

http://m.onet.pl/_m/7d7d9971a01ef64ea4396392e76de4d1,14,1.jpg

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

69

Znajdziemy go w agreście, winogronach, jabłkach i trzcinie cukrowej. Preparaty naturalne zawierające
kwas glikolowy są nietrwałe oraz niestandaryzowane, co w konsekwencji prowadzi do tego, że ich
działanie na skórę jest nieprzewidywalne. Kwas glikolowy jest kwasem średniej mocy. Posiada małą
cząsteczkę dwuwęglową, co daje mu zdolność łatwej przenikalności przez warstwę rogową naskórka.
Charakteryzuje się szerokim zakresem działania, hamuje aktywność enzymów, których zadaniem jest
utrzymanie spójności między korneocytami (fosfotransferaz, sulfotransferaz i kinaz). Powoduje roz-
luźnienie i rozerwanie wiązań komórkowych, co w konsekwencji powoduje złuszczanie komórek na-
skórka. Ponadto kwas ten pobudza odnowę komórkową przez zwiększenie syntezy kolagenu i gliko-
zaminoglikanów. Powoduje pogrubienie żywych warstw naskórka i ich lepsze nawilżenie. Peeling
kwasem glikolowym należy do najskuteczniejszych zabiegów kontrolowanego usuwania martwych
komórek z powierzchni skóry. Dzięki temu zabiegowi następuje wyraźne poprawienie wyglądu skóry,
spłycają się blizny potrądzikowe i inne, zmniejsza się szerokość i głębokość porów, rozjaśniają się
przebarwienia, poprawa kolorytu skóry, likwidacja drobnych zmarszczek, normalizuje zaburzenia
rogowacenia oraz prawdopodobnie poprzez wzrost poziomu ceramidów w naskórku na skutek ich
biosyntezy przez kwasy AHA następuje nawilżenie skóry. Kwas glikolowy może wywoływać działania
niepożądane, takie jak: przejściowy rumień, ból, pieczenie, pęcherzyki, a w najwyższym stężeniu 70%
może spowodować martwicę naskórka i jego spełzanie w ciągu 3-7 minut. Ponieważ peeling kwasem
glikolowym działa powierzchownie należy powtarzać go z częstotliwością zależną od tempa odnowy
naskórka. Głębokość działania preparatu zależy m.in. od stężenia, pH, czasu aplikacji, rodzaju nośnika
itd. Zabiegi wymagają odpowiedniej pielęgnacji domowej przed kuracją, gdyż powinno rozpoczynać
się od najniższych stężeń np. kremem z 5-15% kwasem glikolowym stosowanym w domu przez dwa
tygodnie. Aby uzyskać odpowiednie efekty należy wykonać serię zabiegów od 4 do 8 w odstępie 10-
14 dni. Sugeruje się zachowanie szczególnej ostrożności w przypadku skóry suchej, atopowej i skłon-
nej do teleangiektazji. Zabiegi możemy stosować przez cały rok, ponieważ kwas ten nie wywołuje
nadwrażliwości na promienie UV. [1,2,3,4]

2. Kwas mlekowy (alfa-hydroksypropionowy)

Rysunek 2 źródło:

http://m.onet.pl/_m/acd8333e15f700b8087cfb558466dfaa,14,1.jpg

Naturalnymi źródłami są kwaśne mleko, maślanka, jogurt, jabłka, pomidory, piwo. Na skalę przemy-
słową pozyskiwany jest poprzez fermentacje roztworu cukru przeprowadzaną przez bakterie kwasu
mlekowego Lactobacillus. Jest jednym z metabolitów tkanki mięśniowej występuje w warstwie hy-
drolipidowej skóry. Występuje w trzech formach izomerycznych kwas L-mlekowy, D-mlekowy oraz
DL-mlekowy. Kwas DL-mlekowy jest powszechnie dostępny w postaci 90% roztworu wodnego. Kwas

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

70

mlekowy często stosowany jest podczas oczyszczania twarzy, gdyż ma działanie złuszczające, dezyn-
fekujące, a co najważniejsze hamuje rozmnażanie się bakterii. Nawilża skórę i stabilizuje NMF, obniża
pH skóry, normalizuje procesy rogowacenia, poprawia struktury kolagenu, zwiększa ilość glikozami-
noglikanów, poprawia uwodnienie, ujędrnia i nadaje elastyczność skórze. Ze względu na swoją śred-
nia aktywność często stosowany jest w połączeniu z solami kwasu mlekowego, tzw. mleczanami. [1,2]

3. Kwas jabłkowy (hydroksyetanodikarboksylowy)

Rysunek 3 źródło:

http://m.onet.pl/_m/551a9b6fbae4e55343036823d6bb6405,14,1.jpg

Głównym źródłem występowania są owoce jabłka, agrestu oraz pigwy. W pozycji alfa znajduje się
jedna grupa hydroksylowa. Ważną cechą jest to, iż nie jest toksyczny. Może występować w skórze
w postaci metabolitu węglowodanów. Ma zróżnicowaną strukturę cząsteczki, występuje w 3 formach
izomerycznych, jako kwas D-jabłkowy, L-jabłkowy i DL jabłkowy. Formy te dostępne są w postaci bia-
łych kryształków rozpuszczalnych w wodzie bądź alkoholu. Kwas jabłkowy ma niewielkie zastosowa-
nie w przemyśle kosmetycznym w porównaniu z innymi kwasami AHA. Świeży, naturalny sok spraw-
dza się w pielęgnacji domowej.[1]

4. Kwas winowy

Rysunek 4 źródło: http://m.onet.pl/_m/4cba15bad0c64b54536a59c11eeb94db,14,1.jpg

Otrzymywany jest na drodze fermentacji winogron. Jest dwukarboksylowym kwasem z dwoma gru-
pami hydroksylowymi w pozycji alfa podobnie jak związek zbudowany z dwóch cząsteczek kwasu
glikolowego. Nie jest toksyczny, a w skórze występuje, jako metabolit węglowodanów. Posiada
4 formy izomeryczne: D, L, DL oraz mesowinowy kwas. Wszystkie formy dostępne są w sprzedaży
komercyjnej w postaci białych kryształów rozpuszczalnych w wodzie i alkoholu. Korzystny, odmładza-
jący wpływ kwasu winowego na skórę znany był już dwa tysiące lat temu. Egipcjanki stosowały kom-

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

71

presy z chleba moczonego w winie. Podobnie czyniły przez wieki damy dworów królewskich. Współ-
cześnie z powodu swojej słabej mocy częściowo stracił na znaczeniu.[1]

5. Kwas cytrynowy

Rysunek 5 źródło: http://m.onet.pl/_m/c186108860a23b15dd24328d75b48d47,14,1.jpg

Najbogatszym źródłem kwasu cytrynowego są cytryny (5-7%). Mniejsze jego ilości zawierają inne
owoce cytrusowe oraz sok z buraków, wino i mleko. Posiada właściwości typowe dla AHA. Ceniony
jest z powodu rozjaśniania przebarwień różnego pochodzenia. Zwykle stosowany jest jako składnik
peelingów rozjaśniających.[1]

6. Kwas pirogronowy

Rysunek 6 źródło: http://szkolnictwo.pl/rysunki_hasla/0/8453/270px-Pyruvic_acid.svg.png

Kwas pirogronowy należy do alfa-keto kwasów. Jest chemicznie pokrewny z kwasem mlekowym,
ponieważ grupa hydroksylowa może być zastąpiona przez grupę ketonową w pozycji alfa. Kwas piro-
gronowy w połączeniu z wodą przekształca się w kwas mlekowy i odwrotnie. W naturze występuje
w jabłkach, sfermentowanych owocach, occie. Kwas ten jest obecny, jako metabolit węglowodanów
w skórze. Tam przekształcany jest do kwasu mlekowego przez enzym mleczan dehydrogenazy. Łatwo
rozpuszcza się w wodzie i alkoholu posiada właściwości sebostatyczne, przeciwbakteryjne, złuszczają-
ce, nawilżające i rozjaśniające. Zmniejsza spójność korneocytów warstwy rogowej. W skórze właści-
wej stymuluje syntezę kolagenu. Efekty powtarzanych peelingów kwasem pirogronowym porówny-
walne są do tych po peelingu TCA. Dostępny jest w różnych stężeniach(40-60%) w zależności od
szczegółowych wskazań, np. 40% kwas pirogronowy stosowany jest w leczeniu łojotokowego zapale-
nia skóry, przebarwień pozapalnych, trądziku pospolitego, 60% w przypadku fotostarzenia, blizn po-
trądzikowych i zaburzeń rogowacenia.[1]

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

72

7. Kwas migdałowy

Rysunek 7 źródło:
http://www.zrobsobiekrem.pl/files/kwas%20migdalowy001%5B1%5D%5B1%5D.png

Należy on do AHA. Posiada 8 atomów węgla. Cząsteczka jest większa od cząsteczki kwasu glikolowe-
go, a jego pKa wynosi 3,41. Wykazuje właściwości bardzo podobne do kwasu glikolowego. Ma więk-
szą moc, ale znacznie trudniej wnika do skóry, co powoduje, że działa łagodniej i wolniej niż kwas
glikolowy i jest całkowicie pozbawiony działania drażniącego. Łatwo rozpuszcza się w alkoholach (ety-
lowym, izopropylowym), tłuszczach i wodzie. Naturalnymi źródłami kwasu migdałowego są wiśnie,
morele oraz migdały. Otrzymywany przez hydrolizę wyciągu z gorzkich migdałów. Pośród alfa hydrok-
sykwasów wykazuje najsilniejsze właściwości przeciwbakteryjne, ponieważ budową jest zbliżony do
wielu antybiotyków. Jest ceniony w dermatologii i kosmetologii, ponieważ łatwo przenika przez skórę
i wykazuje korzystne wielokierunkowe działanie. Hamuje łojotok oraz łagodnie złuszcza naskórek.
Może być stosowany praktycznie u każdego, zwłaszcza w przypadku cer problematycznych: miesza-
nej, wrażliwej, naczyniowej i łojotokowej. Wykorzystywany jest do peelingów w przypadkach trądziku
pospolitego, skóry tłustej z licznymi zaskórnikami. Wchodzi w skład wielu preparatów pielęgnacyj-
nych i peelingów likwidujących objawy starzenia, fotostarzenia oraz zmiany barwnikowe.

Najszersze zastosowanie ma 50% kwas migdałowy. Stężenia 2-10% tego kwasu zawierają preparaty
przygotowujące do właściwego zabiegu w gabinecie lekarskim lub kosmetycznym. Zaletą kwasu jest
stopniowe złuszczanie po zabiegu, niewyłączające pacjenta z codziennej aktywności. Bardziej zauwa-
żana po zabiegu jest wygładzona powierzchnia skóry, zmniejszony łojotok i zwężone pory. Przemija-
jący rumień pojawia się tylko u około 20% pacjentów. Zabieg nie powoduje pieczenia, bólu czy swę-
dzenia. W Argentynie peeling ten określany jest mianem „peelingu letniego” ze względu na to, że nie
powoduje nadwrażliwości na promienie UV. Może być stosowany u osób z wysokim fototypem bez
wystąpienia ryzyka przebarwień. Zaleca się stosowanie peelingu migdałowego z innymi, bardziej in-
wazyjnymi peelingami chemicznymi bądź mikrodermabrazją. Zabiegi można powtarzać w odstępach
kilkutygodniowych (6-8 razy). [1,5]

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

73

8. Kwas salicylowy – charakterystyka beta-hydroksykwasów

Rysunek 8 źródło:

http://m.onet.pl/_m/34c4d2d1ef0f16c75fdadcaa69c116c3,14,1.jpg

Kwas salicylowy jest jedynym kwasem BHA stosowanym w gabinetach kosmetycznych. Pozyskuje się
go z drzewa różanego, malin, liści senesu i brzozy, kwiatów rumianku, kory wierzby i topoli oraz
z olejków eterycznych, a syntetycznie z fenolu. Występuje w postaci stałej substancji krystalicznej
rozpuszczającej się w wodzie, alkoholu etylowym glicerynie, eterze oraz olejach mineralnych. Kwas
salicylowy ma podobne właściwości do kwasów AHA, ale posiada kilka odróżniających go właściwo-
ści. Po pierwsze Kwas salicylowy działa łagodniej aniżeli kwasy AHA, podczas jego stosowania rzadziej
pojawiają się efekty uboczne w postaci pieczenia, szczypania i nadmiernego złuszczania się skóry.
Często stanowi alternatywę dla osób nietolerujących AHA. Po drugie wykazuje właściwości antybak-
teryjne i przeciwzapalne, gdyż spokrewniony jest z aspiryną, sprzyja to procesowi gojenia się wypry-
sków i podrażnień. Kwas salicylowy jest rozpuszczalny w tłuszczach, dzięki temu działa nie tylko na
powierzchni naskórka, a także ma zdolność przenikania przez warstwę sebum i wnikania w głąb oraz
oczyszczania porów skóry, a także wnikania w głąb mieszków włosowych, co ma duże znaczenie
w leczeniu trądziku. Przyczynia sie do odblokowania porów, dzięki czemu zapobiega tworzeniu się
wszelkich wyprysków oraz pomaga oczyszczać zaskórniki, które stają się dzięki temu mniej widoczne.
Z tego też względu preparaty z kwasem BHA polecane są dla cer skłonnych do zanieczyszczonych
porów i trądziku, jednakże można je również stosować do cer suchych, nie mają one, bowiem wła-
ściwości wysuszających. Wyjątkiem są preparaty z kwasem BHA, które dodatkowo zawierają typowe
składniki dla cer trądzikowych o działaniu antybakteryjnym, regulującym nadmiar łoju, takie kremy
mogą wysuszać suchą cerę. W stężeniach do 10% ma działanie keratoplastyczne, a powyżej 10% ke-
ratolityczne. Wskazaniem do stosowania peelingu kwasem salicylowym są różnorakie zmiany barwni-
kowe, piegi, przebarwienia pozapalne, plamy soczewicowate. Uszkodzenia spowodowane promie-
niowaniem słonecznym, czyli rogowacenie, fotostarzenie, zmarszczki. Pomagają w niwelowaniu blizn
oraz w leczeniu trądziku pospolitego. Jak już wspomniane zostało wyżej, najlepsze efekty daje stoso-
wanie kwasu salicylowego w przypadku skóry łojotokowej z zaskórnikami, rozszerzonymi porami
skóry, niewystarczająco nawilżonej. [1,2]

Charakterystyka wybranych kwasów owocowych stosowanych w kosmetologii

74

Podsumowanie

Kwasy owocowe to grupa niezwykle zróżnicowanych substancji posiadających różną moc oraz wła-
ściwości. Każdy rodzaj kwasu posiada szczególną cechę, która wyróżnia go na tle innych. Kwas gliko-
lowy z łatwością przenika przez warstwę rogową, gdyż posiada małą cząsteczkę. Najczęstszym kwa-
sem wybieranym do zabiegu oczyszczania twarzy jest kwas mlekowy, ponieważ doskonale złuszcza,
dezynfekuje, a także hamuje rozwój bakterii. Kwas jabłkowy jest całkowicie pozbawiony właściwości
toksycznych. Z kolei kwas winowy ma słabą moc i rzadko stosowany jest w kosmetologii. Przebarwie-
nia najlepiej rozjaśni kwas cytrynowy. Zdolność do przekształcenia się w kwas mlekowy w połączeniu
z wodą ma kwas pirogronowy, który ponadto po całej serii zabiegów daje efekty podobne do tych po
peelingu TCA. Kwas migdałowy ma podobne, lecz łagodniejsze działanie od kwasu glikolowego. Nie
wywołuje działania drażniącego. Można go z powodzeniem stosować prawie przez cały rok. Kwas
salicylowy należy do kwasów BHA charakteryzujących się łagodniejszym działaniem od AHA. Posiada
również właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne. Wszystkie kwasy są stosowane w salonach
kosmetycznych z powodzeniem przy zabiegu eksfoliacji. Zabieg ten korzystnie wpływa na skórę wła-
ściwą powodując zwiększenie jej grubości. Przy regularnym stosowaniu kwasów owocowych zapew-
niamy naszej skórze poprawę sprężystości i elastyczności, a także zwiększoną produkcję włókien ko-
lagenowych i elastylowych. Zmarszczki ulegają spłyceniu, skóra jest jaśniejsza i nabiera świeżości.
Woda zostaje zatrzymana w głębi naszej skóry, następuje poprawa jej właściwości biologicznych
i estetycznych.

Bibliografia

1. Adamski Z. Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław

2010

2. Dr. Peters I.B., Kosmetyka, wyd. Rea, Warszawa 2010

3. Dylewska- Grzelakowska J. Kosmetyka stosowana, wyd. WSiP, Warszawa 1991

4. Martini M.C., Kosmetologia i farmakologia skóry, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

2007, 2008

5. Noszczyk M. Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-

szawa 2010