prof. dr hab. Stefan Tyski

kierownik Zakładu Antybiotyków i Mikrobiologii

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego w Warszawie

Członek Komisji Technicznej 296 PKN i delegat KT 296 do CEN/TC 216

Właściwa aktywność przeciwdrobnoustrojowa jest podstawową cechą
środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych. Czas działania, stężenie
preparatu i deklarowany zakres działania przeciwdrobnoustrojowego:
bakterie, prątki, grzyby, formy przetrwalnikowe, wirusy oraz sposób
użycia preparatu (np. rozcieńczanie czy stosowanie dodatkowego
płukania wodą) to niezbędne elementy, które powinny być dokładnie
określone przez wytwórcę i podane użytkownikom w odpowiednio
przygotowanych materiałach informacyjnych.

W przeszłości stosowano zróżnicowane metody badania aktyw-

ności biobójczej preparatów antyseptycznych i dezynfekcyjnych.
Ich skuteczność oceniano w stosunku do rozmaitych szczepów
drobnoustrojów – standardowych i klinicznych (niekiedy z określo-
nym typem oporności na antybiotyki). Często nie zwracano przy
tym szczególnej uwagi na gęstość zawiesin drobnoustrojów i czas
kontaktu z preparatem. Stosowano procedury i normy opracowane
przez zakłady produkcyjne, towarzystwa mikrobiologiczne, instytuty
naukowe i inne organizacje. Takie postępowanie utrudniało zarówno
ocenę jakości i porównanie skuteczności działania produktów, jak
i dokonywanie racjonalnego merytorycznego wyboru preparatów
przy ich zakupie.

W krajach Unii Europejskiej rozpoczęto prace zmierzające do

opracowania ujednoliconej metodyki badania aktywności przeciwdrob-
noustrojowej preparatów dezynfekcyjnych i antyseptycznych w ramach
Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (European Committee for

Standardisation – CEN). W 1989 r. powołano Komitet Techniczny
(Technical Committee – TC) nr 216 ds. chemicznych środków de-
zynfekcyjnych i antyseptycznych, w którym utworzono odpowiednie
grupy robocze (Working Group – WG). Proces uzgadniania procedur
postępowania był długotrwały, bowiem dopiero od 1997 roku zaczęto
publikować odpowiednie normy europejskie – EN – mogące mieć
zastosowanie do ww. badań.

Obecnie trzy grupy robocze obejmują swoim zainteresowaniem

preparaty dezynfekcyjne i antyseptyczne stosowane w następujących
obszarach:

–

medycznym (WG 1) – patronat Niemieckiego Komitetu Normali-
zacyjnego (DIN);

–

weterynaryjnym (WG 2) – patronat Brytyjskiego Komitetu Norma-
lizacyjnego (BSI);

–

spożywczym, przemysłowym, gospodarstwa domowego i w sferze
instytucjonalnej (WG 3) – patronat Francuskiego Komitetu Norma-
lizacyjnego (AFNOR). Zgodnie z ustaleniami obszar ten obejmuje
normy do badania produktów dezynfekcyjnych i antyseptycznych;

–

mogących mieć zastosowanie podczas przetwarzania, dystrybucji
i sprzedaży żywności pochodzenia zwierzęcego i roślinnego;

–

stosowanych w zakładach użyteczności publicznej, takich jak za-
kłady żywienia, miejsca publiczne, komunikacja publiczna, żłobki,
przedszkola, szkoły, domy opieki, sklepy, pomieszczenia sportowe,
pojemniki na śmiecie, hotele, mieszkania i biura;

Streszczenie
Od prawie 10 lat opracowywane są przez Komitet Techniczny nr 216
Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) normy europejskie
– EN – dotyczące metod badania aktywności przeciwdrobnoustro-
jowej chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych.
W ostatnim czasie wiele z tych norm zostało przetłumaczonych na
język polski lub uznanych przez Polski Komitet Normalizacyjny (PKN)
za obowiązujące normy PN w wersji oryginalnej. Normy te dotyczą
metod prowadzenia badań na trzech poziomach, uwzględniających
aspekty podstawowe oraz praktyczne zastosowanie produktu.
Komitet normalizacyjny CEN wyodrębnił trzy zasadnicze obszary
zastosowania preparatów do dezynfekcji i antyseptyki: medyczny,
weterynaryjny oraz obszar spożywczy, przemysłowy, gospodarstwa
domowego i sfery instytucjonalnej. W zależności od planowanego
zastosowania preparatu oraz deklarowanego przez wytwórcę zakre-
su aktywności przeciwdrobnoustrojowej produktu (bakterie, prątki,
spory, grzyby, wirusy) w badaniach mikrobiologicznych powinny być
stosowane rozmaite normy PN lub EN. Do tej pory opracowano ich
już ponad 20.

Summary
Technical Committee 216 of European Committee for Standardisa-
tion (CEN) have published since 1997 several European Standards
(EN) dedicated to antimicrobial activity testing of chemical disin-
fectants and antiseptics. Recently, a number of these standards
have been translated to Polish or accepted in original version as
Polish Standard – PN – by Polish Committee for Standardisation.
The products for disinfection or antisepsis should be subjected to
a specified programme of testing, which involves three levels of
testing, including basic activity and conditions representative for
practical use. CEN established three areas of disinfectants and
antiseptics application: medical, veterinary and food, industrial, do-
mestic and institutional area. Manufacturers’ recommendation for
product application should be supported by results of bactericidal,
mycobactericidal, sporicidal, fungicidal and virucidal, PN or EN tests,
which are appropriate to the intended field and method of applica-
tion. Over 20 such standards have already been established.

Słowa kluczowe
dezynfekcja, antyseptyka, Polska Norma, EN, Komitet Normaliza-
cyjny, aktywność przeciwdrobnoustrojowa

Key words
disinfection, disinfectants, antiseptics, Standardisation Commit-
tee, PN, EN, antimicrobial activity

Zakres prac normalizacyjnych

komisji technicznych ds. dezynfekcji i antyseptyki PKN i CEN

Część I – Informacje ogólne, normy fazy 1 oraz normy obszaru medycznego

...w laboratorium | temat numeru

Laboratorium |

10

/2006

10

–

wykorzystywanych przez przemysł materiałów opakowaniowych, bio-
technologiczny, farmaceutyczny, kosmetyczny, tekstylny, kosmiczny
i komputerowy.
Do 2005 r. istniała też grupa WG 4, tzw. Horizontal Working

Group, zajmująca się opracowywaniem norm dotyczących wspólnych
obszarów TC 216, np. normy dotyczącej sposobu przechowywania
drobnoustrojów do badań kontrolnych.

Ponadto w ramach Komitetu Technicznego nr 216 działają grupy

problemowe zajmujące się zagadnieniami związanymi z dezynfekcją
powierzchni rozmaitego typu – surface task group – lub działaniem
przeciwwirusowym – virucidal task group. W lutym 2005 r. powołano
sporicidal task group w celu opracowywania norm do oceny sporo-
bójczej aktywności preparatów.

Aktualnie do CEN należy 28 narodowych organizacji normaliza-

cyjnych.

Polski Komitet Normalizacyjny działa (w przeszłości pod rozmaitymi

nazwami) od 1924 roku. W 1997 r. w PKN utworzono pierwszą Nor-
malizacyjną Komisję Problemową nr 272 ds. sterylizacji, dezynfekcji
i antyseptyki, a 1 lipca 2001 r. komisję tę podzielono i powołano
Komitet Techniczny nr 295 ds. sterylizacji oraz KT 296 ds. dezynfekcji
i antyseptyki, na wzór odpowiednich komisji w CEN. Od 1 stycznia
2004 roku PKN stał się członkiem CEN i uczestniczy w opracowy-
waniu norm europejskich (EN) na równych prawach z jednostkami
normalizacyjnymi innych krajów należących do CEN. Normy euro-
pejskie uzyskują obecnie status normy polskiej (PN). Część norm
europejskich (EN) jest tłumaczona na język polski (i oznakowana
PN-EN), jednak coraz więcej norm EN, szczególnie tych najnowszych,
jest przyjmowana przez PKN w trybie uznaniowym i publikowana
w formie tzw. okładkowej – pierwsza strona PKN zawierająca polski
tytuł normy oraz oświadczenie, że dana EN ma status PN, a następnie
tekst EN w oryginalnej wersji językowej. Taka norma uznaniowa jest
oznakowana literą U, np. PN-EN 1040:2005 (U).

W związku z ustaleniami narodowych komitetów normalizacyjnych

działających w CEN przyjmuje się ogólne wytyczne stosowania i inter-
pretacji metod badania chemicznych środków dezynfekcyjnych i antysep-
tycznych zgodnie z normami europejskimi. Produkty te powinny mieć
jednorodną, fizycznie trwałą postać, gdy są rozcieńczane wodą. Mogą być
badane tylko w stężeniu 80% lub niższym, ponieważ pewne rozcieńczenie
powstaje w wyniku dodania zawiesin drobnoustrojów testowych i wody.

Zaleca się, aby wszystkie tzw. zalecenia stosowania tych środków były

poparte wynikami badań działania bakteriobójczego, grzybobójczego,
sporobójczego, prątkobójczego i wirusobójczego, wykonanymi według
EN odpowiednich do zamierzonego obszaru i sposobu stosowania.

Aby to osiągnąć, zaleca się poddawanie chemicznych środków

dezynfekcyjnych i antyseptycznych określonemu programowi badań,
który będzie zawierał badania fazy 1, fazy 2 etapu 1 i fazy 2 etapu 2,
z wyjątkiem pewnych sytuacji wymienionych dalej.

Zalecenia stosowania preparatów mogą być poparte wynikami badań

fazy 3, właściwymi dla przewidywanego obszaru i sposobu stosowania.

Badania fazy 1 to analizy przeprowadzane metodą zawiesinową (bez

żadnego dodatkowego obciążenia organicznego), dotyczące podstawo-
wego działania bakteriobójczego, grzybobójczego lub sporobójczego.
Badanie takie powinno być wykonywane dla wszystkich substancji
czynnych – biobójczych, które mogą być stosowane w produktach
dezynfekcyjnych i antyseptycznych – a także na etapie opracowywania
składu ilościowego i jakościowego preparatów (w ramach tzw. badań
rozwojowych), które planuje się stosować do dezynfekcji lub antyseptyki
w obszarach: medycznym, weterynaryjnym oraz spożywczym, przemy-
słowym, gospodarstwa domowego i sferze instytucjonalnej. W zasadzie

takie preparaty znajdujące się obecnie na naszym rynku, opracowane
w zgodzie z zaleceniami CEN, powinny mieć już przeprowadzane bada-
nia fazy 1. Na ich podstawie ustalono skład preparatu, gwarantujący, że
w podanym stężeniu, a także czasie oraz temperaturze działania preparat
powoduje odpowiednią redukcję liczby drobnoustrojów. Wynik badania
wskazuje, czy dana substancja lub preparat ma podstawowe działanie
bójcze w stosunku do deklarowanej grupy drobnoustrojów.

Norm fazy 1 nie stosuje się do rutynowej oceny działania produktów

do zamierzonego stosowania w obszarach określonych przez Grupy
Robocze (WG), a więc: medycznym, weterynaryjnym oraz spożywczym,
przemysłowym, gospodarstwa domowego i w sferze instytucjonalnej.
W celu zakwalifikowania do określonego zastosowania preparat należy
ocenić, stosując dodatkowe badania standardowe, które są odpowied-
nie do jego zamierzonego użycia – stosowane są rozmaite obciążenia
biologiczne, czasy i temperatury kontaktu, a także nośniki.

Badania fazy 2 – etap 1 – to analizy przeprowadzane metodą

zawiesinową w warunkach odpowiadających ich praktycznemu użyciu.
Natomiast badania fazy 2 – etap 2 – to analizy przeprowadzane
na powierzchniach z użyciem odpowiednich nośników (skóra rąk,
płytki szklane, krążki metalowe). Takie badania laboratoryjne symulują
warunki praktycznego stosowania, np. mycie rąk, wcieranie preparatu
w ręce czy dezynfekcję narzędzi.

W przypadku badań fazy 2 stosowane są rozmaite warunki doświad-

czalne w zależności od planowanego zakresu działania biobójczego
oraz obszaru przeznaczenia.

W CEN rozważana jest zasadność opracowania norm fazy 3,

a więc prowadzenia badań w warunkach praktycznych z zastosowa-
niem drobnoustrojów występujących na danym terenie (np. izolaty
kliniczne). Brytyjski Komitet Normalizacyjny (BSI) zainteresowany
jest najbardziej tymi normami. Do tej pory nie przygotowano jednak
żadnych projektów takich norm.

Zgodnie z ustaleniami CEN przyjmuje się, że w odniesieniu do pew-

nych zastosowań nie jest konieczne wykonywanie pełnych badań.

Jeżeli badania fazy 2 etapu 1 i fazy 2 etapu 2 mogą dostarczyć wy-

starczających informacji do określonego zastosowania, to dodatkowe
badania fazy 1 mogą nie być celowe.

Jeżeli badania metodą zawiesinową fazy 2 etapu 1 mogą dostarczyć

wystarczających informacji do określonego zastosowania, to dodatkowe
badania fazy 2 etapu 2 mogą nie być celowe.

Jeżeli badania fazy 2 etapu 2 wraz z badaniami fazy 1 mogą do-

starczyć wystarczających informacji do określonego zastosowania, to
dodatkowe badania fazy 2 etapu 1 mogą nie być celowe.

W przypadku pominięcia jakiegokolwiek badania wymagane jest

przedstawienie wyczerpującego uzasadnienia przez wytwórcę.

Faza 1 obejmuje 3 normy
do określania podstawowego działania

PN-EN 1040:2006 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa
zawiesinowa metoda określania podstawowego działania bakte-
riobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych i antysep-
tycznych. Metoda badania i wymagania (faza 1)
Jest to norma opracowana w CEN w 2005 r. i zastępuje jedną z pierw-
szych norm przyjętych przez TC 216 w 1997 r. oraz odpowiednią
normę polską z 2000 r.

Używane są 2 szczepy bakterii: P. aeruginosa ATCC 15442 i S. au-

reus ATCC 6538. Badana substancja lub preparat spełniają wyma-
gania normy, gdy po 5-minutowym kontakcie zawiesiny bakteryjnej
z substancją/preparatem w 20

o

C następuje redukcja liczby komórek

11

temat numeru | ...w laboratorium

Laboratorium |

10

/2006

11

drobnoustrojów co najmniej o 5 log. Oprócz powyższych warunków
dopuszcza się stosowanie dodatkowych czasów kontaktu (1, 15, 30
lub 60 min) oraz temperatur (4, 10 lub 40

o

C).

PN-EN 1275:2006 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa
zawiesinowa metoda określania podstawowego działania grzybo-
bójczego lub podstawowego działania bójczego wobec grzybów
drożdżopodobnych chemicznych środków dezynfekcyjnych i an-
tyseptycznych – Metoda badania i wymagania (faza 1)
Jest to norma opracowana w CEN w 2005 r. i zastępująca jedną z pierw-
szych norm przyjętych przez TC 216 w 1997 r. oraz odpowiednią normę
polską z 2000 r.

W przypadku badania działania grzybobójczego używane są dwa szczepy

grzybów: C. albicans ATCC 10231 (komórki wegetatywne) i A. niger ATCC
16404 (zarodniki). Natomiast przy badaniu działania bójczego wobec grzy-
bów drożdżopodobnych stosuje się jedynie komórki wegetatywne C. albicans
ATCC 10231. Badana substancja lub preparat spełniają wymagania normy,
gdy po 15-minutowym kontakcie zawiesiny grzybów z substancją/preparatem
w 20

o

C następuje redukcja liczby komórek drobnoustrojów co najmniej

o 4 log. Oprócz wspomnianych warunków dopuszcza się stosowanie do-
datkowych czasów kontaktu (1, 15, 30 lub 60 min) oraz temperatur (4, 10

lub 40

o

C) w zależności od zastosowania danego preparatu.

PN-EN 14347:2005 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Podstawowe
działanie sporobójcze – Metoda badania i wymagania (faza 1)
Jest to norma opracowana w CEN i uznana przez PKN w 2005 r.

Używane są zawiesiny spor dwóch szczepów bakterii: B. cereus ATCC

12826 i B. subtilis subsp. spizizenii ATCC 6633. Badana substancja lub
preparat spełniają wymagania normy, gdy po kontakcie trwającym 30, 60 lub
120 min zawiesiny spor z substancją/preparatem w 20

o

C następuje redukcja

liczby zdolnych do życia komórek drobnoustrojów co najmniej o 4 log.

Normy fazy 2 etapu 1
dotyczące obszaru medycznego

PN-EN 13727:2006 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa zawie-
sinowa metoda określania bakteriobójczego działania chemicznych
środków przeznaczonych do dezynfekcji narzędzi używanych w obsza-
rze medycznym – Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
Używane są trzy szczepy bakterii: P. aeruginosa ATCC 15442, S. aureus
ATCC 6538 oraz E. hirae ATCC 10541. W zależności od zalecanego
stosowania preparatu używa się obciążenia organicznego: podczas
badania w tzw. warunkach czystych – albuminy bydlęcej 0,3 g/l,
natomiast w tzw. warunkach brudnych – albuminy bydlęcej 3,0 g/l +
płukanych czerwonych krwinek baranich 3,0 ml/l. Badany preparat
spełnia wymagania normy, gdy po 60-minutowym kontakcie zawiesin
bakteryjnych z preparatem w 20

o

C, w warunkach czystych lub brud-

nych, następuje redukcja liczby komórek drobnoustrojów co najmniej
o 5 log. Oprócz powyższych warunków dopuszcza się stosowanie
dodatkowych czasów kontaktu (5, 15 lub 30 min) oraz temperatur
(w odstępach co 10

o

C), a także innych roztworów obciążających,

w zależności od zastosowania danego preparatu.

Aktualnie przygotowywany jest projekt zmiany ww. normy, tak aby

dotyczyła ona działania bakteriobójczego w całym obszarze medycznym.
Projekt ten obejmuje nie tylko dezynfekcję powierzchni i narzędzi (obec-
na norma PN-EN 13727), lecz także higieniczne i chirurgiczne mycie
rąk oraz higieniczną i chirurgiczną dezynfekcję rąk metodą wcierania

(tematyka ujęta w likwidowanym projekcie prEN 12054). Do badań
dodatkowo zamierza się włączyć szczep E. coli NCTC 10538, ale tylko
do badań preparatów do rąk.

PN-EN 13624:2006 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa
zawiesinowa metoda określania grzybobójczego działania
chemicznych środków przeznaczonych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym – Metoda badania i wy-
magania (faza 2, etap 1)
Norma opracowana w CEN w 2003 r.

W przypadku badania pełnego działania grzybobójczego używane są

2 szczepy: C. albicans ATCC 10231 (komórki wegetatywne) i A. niger
ATCC 16404 (zarodniki). Natomiast przy badaniu działania bójczego
tylko wobec grzybów drożdżopodobnych stosuje się jedynie komórki
wegetatywne C. albicans ATCC 10231. W zależności od zalecanego sto-
sowania preparatu używa się obciążenia organicznego: podczas badania
w warunkach czystych – albuminy bydlęcej 0,3 g/l, natomiast w warun-
kach brudnych – albuminy bydlęcej 3,0 g/l + płukanych czerwonych
krwinek baranich 3,0 ml/l. Badana substancja lub preparat spełniają
wymagania normy, gdy po 60-minutowym kontakcie zawiesiny grzybów
z preparatem w 20

o

C następuje redukcja liczby komórek jednego lub obu

drobnoustrojów co najmniej o 4 log. Oprócz powyższych warunków
dopuszcza się stosowanie dodatkowych czasów kontaktu (5, 15 lub
30 min), temperatur (w odstępach co 10

o

C), a także innych roztworów

obciążających, w zależności od zastosowania danego preparatu.

PN-EN 14348:2005 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa za-
wiesinowa metoda określania prątkobójczego działania chemicz-
nych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych
w obszarze medycznym, w tym środków do dezynfekcji narzędzi
– Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
Normę opracowano w CEN w 2005 r. W I połowie 2007 r. przewiduje
się opublikowanie polskojęzycznej wersji normy.

W przypadku badania pełnego działania prątkobójczego używane są

dwa szczepy Mycobacterium: M. terrae ATCC 15755 oraz M. avium
ATCC 15769. Natomiast przy badaniu działania bójczego tylko wobec
prątków gruźlicy stosuje się jedynie szczep Mycobacterium terrae ATCC
15755. Takie rozróżnienie i wybór wymienionych szczepów testowych
przez CEN może nieco dziwić, zwłaszcza osoby pracujące z prątkami.
W zależności od zalecanego stosowania preparatu używa się obciążenia
organicznego: podczas badania w warunkach czystych – albuminy bydlęcej
0,3 g/l, natomiast w warunkach brudnych – albuminy bydlęcej 3,0 g/l +
płukanych czerwonych krwinek baranich 3,0 ml/l. Badany preparat spełnia
wymagania normy, gdy po 60-minutowym kontakcie zawiesiny prątków
z preparatem w 20

o

C następuje redukcja liczby komórek jednego lub

obu drobnoustrojów co najmniej o 4 log. Oprócz powyższych warun-
ków dopuszcza się stosowanie dodatkowych czasów kontaktu (5, 15 lub
30 min), temperatur (w odstępach co 10

o

C), a także innych roztworów

obciążających, w zależności od zastosowania danego preparatu.

PN-EN 14476:2005 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa zawie-
sinowa metoda określania wirusobójczego działania chemicznych
środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych w obsza-
rze medycznym – Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
Jest to bardzo ważna norma dotycząca badania aktywności wiruso-
bójczej, opracowana w CEN w 2005 r. i szybko uznana przez PKN.

...w laboratorium | temat numeru

Laboratorium |

10

/2006

12

W połowie 2007 r. planuje się opublikowanie wersji polskojęzycznej.
Norma w sposób kompleksowy obejmuje badania aktywności wiruso-
bójczej preparatów do dezynfekcji narzędzi i powierzchni, preparatów
do higienicznego mycia rąk i higienicznej dezynfekcji rąk metodą wcie-
rania oraz preparatów do dezynfekcji narzędzi bądź tkanin w procesach
chemicznych w podwyższonej temperaturze (chemotermalnych). Zgod-
nie z tą normą w badaniach należy stosować wyłącznie szczepy wirusów
bezotoczkowych. CEN/TC 216 nie podzielił wcześniejszych koncepcji
określania tzw. „podstawowej aktywności” wirusobójczej w stosunku
do otoczkowego wirusa Herpes oraz „rozszerzonej aktywności” z za-
stosowaniem wirusów bezotoczkowych. Preparaty o deklarowanym
wirusobójczym działaniu powinny inaktywować wszystkie wirusy,
a wiadomo, że wirusy bezotoczkowe są bardziej odporne na działanie
chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych.

Zgodnie z normą PN-EN 14476 do badań aktywności wirusobój-

czej preparatów do dezynfekcji narzędzi i powierzchni oraz prepa-
ratów do higienicznego mycia rąk, a także higienicznej dezynfekcji
rąk metodą wcierania należy stosować dwa szczepy: nieotoczkowy
wirus RNA z grupy pikornawirusów: wirus Polio typu 1 – Lsc-2ab
(tylko pula wirusów, które spełniają wymagania dotyczące produkcji
doustnej szczepionki przeciwko Polio Światowej Organizacji Zdrowia)
oraz nieotoczkowy wirus DNA z grupy adenowirusów: Adenowirus
typu 5 – szczep Adenoid 75 ATCC VR-5. Natomiast w przypadku
badania aktywności wirusobójczej preparatów do dezynfekcji w pro-
cesach chemicznych w podwyższonej temperaturze należy stosować
jeden szczep parvowirusa bydlęcego – szczep Haden ATCC VR-767.
W zależności od zalecanego użycia preparatu stosuje się różne wa-
runki badania produktów o deklarowanej aktywności wirusobójczej
(tabela 1, s. 14).

Normy fazy 2 etapu 2
dotyczące obszaru medycznego

PN-EN 1499:2000/Ap1:2001
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Higieniczne
mycie rąk – Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2)
Norma wdrożona przez CEN w 1997 r., w 2001 r. normę poprawiono, wpro-
wadzając Załącznik 1. Nośnikiem bakterii jest powierzchnia skóry dłoni.

Liczba komórek organizmu testowego – E. coli K12 NCTC 10538

– uwalnianych z opuszek palców sztucznie zanieczyszczonych rąk
jest oceniana przed i po higienicznym myciu rąk. Stosunek dwóch
uzyskanych wartości nazywany jest współczynnikiem redukcji. Badanie
prowadzi się z udziałem 12-15 zdrowych osób o zdrowej skórze rąk,
bez skaleczeń lub otarć, i czystych, krótko obciętych paznokciach.
Badany preparat spełnia wymagania normy, gdy po 1-minutowym lub
30-sekundowym myciu rąk zgodnie z wzorcową, 6-etapową procedurą
średnia wartość redukcji uwalniania komórek organizmu testowego
uzyskana za pomocą badanego produktu do higienicznego mycia rąk
jest statystycznie znacząco większa niż uzyskana w wyniku wzorcowego
mycia rąk zwykłym mydłem w płynie.

PN-EN 1500:2002
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Higieniczna
dezynfekcja rąk metodą wcierania – Metoda badania i wyma-
gania (faza 2, etap 2)
Norma wdrożona przez CEN w 1997 r. wkrótce będzie nowelizowana.
Nośnikiem bakterii jest powierzchnia skóry dłoni.

Liczba komórek organizmu testowego – E. coli K12 NCTC 10538

– uwalnianych z opuszek palców sztucznie zanieczyszczonych rąk jest
oceniana przed i po higienicznej dezynfekcji rąk metodą wcierania.

13

temat numeru | ...w laboratorium

Laboratorium |

10

/2006

13

Stosunek dwóch uzyskanych wartości nazywany jest współczynnikiem
redukcji. Badanie prowadzi się z udziałem 12-15 zdrowych osób
o zdrowej skórze rąk, bez skaleczeń lub otarć, i czystych, krótko
obciętych paznokciach. Badany preparat spełnia wymagania normy,
gdy po 1-minutowej lub 30-sekundowej higienicznej dezynfekcji rąk
metodą wcierania zgodnie z wzorcową, 6-etapową procedurą średnia
wartość redukcji uwalniania komórek organizmu testowego uzyskana za
pomocą produktu do higienicznej dezynfekcji rąk metodą wcierania nie
jest statystycznie znacząco mniejsza niż uzyskana w wyniku wzorcowej
dezynfekcji rąk metodą wcierania za pomocą 60% 2-propanolu (3 ml
propanolu wcierane przez 30 sekund, powtórzone 2 razy).

PN-EN 12791:2005 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Chirurgiczna
dezynfekcja rąk – Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2)
Norma przyjęta przez CEN i PKN w 2005 r. Nośnikiem bakterii jest
powierzchnia skóry dłoni.

Liczba komórek bakteryjnych naturalnej flory uwalnianych z opu-

szek palców oceniana jest w trzech etapach:
1) bezpośrednio po wzorcowym myciu rąk zwykłym mydłem,
2) bezpośrednio po przeprowadzeniu dezynfekcji rąk według wzor-

cowego postępowania (czas postępowania zgodny z zaleceniami
wytwórcy, lecz nie dłuższy niż 5 min),

3) po trzech godzinach od dezynfekcji rąk.

Oblicza się współczynnik redukcji liczby drobnoustrojów pomiędzy

etapem 1 i 2 (działanie natychmiastowe) oraz 1 i 3 (efekt przedłużo-
nego działania). Badanie prowadzi się z udziałem 20 zdrowych osób.
Badany preparat spełnia wymagania normy, gdy średnia wartość
współczynników redukcji uwalniania komórek bakteryjnych naturalnej
flory uzyskana za pomocą produktu do chirurgicznej dezynfekcji rąk
bezpośrednio po dezynfekcji i po 3-godzinnym (od momentu dezyn-
fekcji) trzymaniu dłoni w rękawicy chirurgicznej nie jest statystycznie
znacząco mniejsza od współczynników redukcji uzyskanych w wyniku
podobnego postępowania po wzorcowej dezynfekcji rąk metodą wcie-
rania za pomocą 60% 1-propanolu (kilkakrotne porcje 3 ml propanolu
wcierane w ciągu 3 min). Ponadto średni współczynnik redukcji po
3-godzinnym przedłużonym działaniu powinien być statystycznie
istotnie wyższy niż w przypadku stosowania 60% 1-propanolu.

PN-EN 14561:2006 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowe
badanie nośnikowe w celu oceny działania bakteriobójczego na
narzędzia stosowane w obszarze medycznym – Metoda badania
i wymagania (faza 2, etap 2)
Jest to jedna z trzech najnowszych norm dotyczących badania
preparatów do dezynfekcji narzędzi przy zastosowaniu nośników,

wdrożona przez CEN i PKN w 2006 r. Nośnikiem drobnoustrojów
jest powierzchnia matowych płytek szklanych.

Używane są trzy szczepy bakterii: P. aeruginosa ATCC 15442,

S. aureus ATCC 6538 i E. hirae ATCC 10541, których próbki zawiesin
umieszczane są na nośniku. W zależności od zalecanego użycia prepa-
ratu stosuje się obciążenie organiczne: podczas badania w warunkach
czystych – albuminę bydlęcą 0,3 g/l, natomiast w warunkach brud-
nych – albuminę bydlęcą 3,0 g/l + płukane czerwone krwinki baranie
3,0 ml/l. Badany preparat spełnia wymagania normy, gdy po 60-minu-
towym kontakcie umieszczonych na nośniku bakterii trzech szczepów
z preparatem w 20

o

C, w warunkach czystych lub brudnych, następuje

redukcja liczby komórek drobnoustrojów co najmniej o 5 log. Oprócz
powyższych warunków dopuszcza się stosowanie dodatkowych czasów
kontaktu (5, 15 lub 30 min), temperatur (w odstępach co 10

o

C) oraz

substancji obciążających, w zależności od specyficznego zastosowania
danego preparatu.

PN-EN 14562:2006 (U)
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowe badanie
nośnikowe w celu oceny grzybobójczego lub bójczego wobec grzybów
drożdżopodobnych działania na narzędzia stosowane w obszarze
medycznym – Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2)
Jest to druga z trzech najnowszych norm dotyczących badania
preparatów do dezynfekcji narzędzi przy zastosowaniu nośników,
wdrożona przez CEN i PKN w 2006 r. Nośnikiem drobnoustrojów
jest powierzchnia matowych płytek szklanych.

Używane są dwa szczepy grzybów: C. albicans ATCC 10231 (komórki

wegetatywne) i A. niger ATCC 16404 (zarodniki). Natomiast przy bada-
niu działania bójczego wobec grzybów drożdżopodobnych stosuje się
jedynie komórki wegetatywne C. albicans ATCC 10231. Próbki zawiesin
grzybów umieszcza się na nośniku. W zależności od zalecanego stoso-
wania preparatu używa się obciążenia organicznego: podczas badania
w warunkach czystych – albuminy bydlęcej 0,3 g/l, natomiast w warun-
kach brudnych – albuminy bydlęcej 3,0 g/l + płukanych czerwonych
krwinek baranich 3,0 ml/l. Badany preparat spełnia wymagania normy,
gdy po 60-minutowym kontakcie umieszczonych na nośniku grzybów
z preparatem w 20

o

C, w warunkach czystych lub brudnych, następuje

redukcja liczby komórek drobnoustrojów co najmniej o 4 log. Oprócz
powyższych warunków dopuszcza się stosowanie dodatkowych czasów
kontaktu (5, 15 lub 30 min), temperatur (w odstępach co 10

o

C) lub

szczepów testowych, w zależności od zastosowania danego preparatu.

prEN 14563
Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowe
badanie nośnikowe w celu oceny prątkobójczego lub bójczego
wobec prątków gruźlicy działania środków dezynfekcyjnych na

Preparaty

Warunki badania

Preparaty do dezynfekcji narzędzi

i powierzchni

Preparaty do higienicznego mycia

i higienicznej dezynfekcji metodą

wcierania

Preparaty do dezynfekcji w procesach

chemicznych w podwyższonej

temperaturze (chemotermalnych)

Stosowany wirus

Wirus Polio i Adenowirus

Wirus Polio i Adenowirus

Parvowirus bydlęcy

Temperatura badania

20 ±1

o

C (z wyjątkiem dezynfekcji

chemotermalnej)

20

±1

o

C (z wyjątkiem dezynfekcji

chemotermalnej

Zgodna z zaleceniami wytwórcy, lecz nie

ponad 60

o

C

Czas kontaktu:

a) obligatoryjny

b) dodatkowy

60 min

5, 15 lub 30 min

1 min lub 30 s (gdy wytwórca zaleca czas

<1 min)

3 min

Zgodny z zaleceniami wytwórcy, lecz nie

dłuższy niż 60 min

–

Substancje obciążające:

a) warunki czyste

i/lub

b) warunki brudne

albumina bydlęca 0,3 g/l

i/lub

albumina bydlęca 3,0 g/l + płukane

czerwone krwinki baranie 3,0 ml/l

chlorek sodu 0,9%

–

albumina bydlęca 0,3 g/l

i/lub

albumina bydlęca 3,0 g/l + płukane

czerwone krwinki baranie 3,0 ml/l

Tabela 1. Wymagane warunki badania produktów o deklarowanej aktywności wirusobójczej

...w laboratorium | temat numeru

Laboratorium |

10

/2006

14

narzędzia stosowanych w obszarze medycznym – Metoda badania
i wymagania (faza 2, etap 2)
Jest to projekt trzeciej normy dotyczącej badania preparatów do
dezynfekcji narzędzi przy zastosowaniu nośników, znajdujący się
jeszcze w procesie zatwierdzania, ale niedługo norma będzie przyjęta
przez CEN. Nośnikiem drobnoustrojów jest powierzchnia matowych
płytek szklanych.

W przypadku badania działania prątkobójczego używane są dwa

szczepy Mycobacterium: M. terrae ATCC 15755 oraz M. avium
ATCC 15769. Natomiast przy badaniu działania bójczego wobec
prątków gruźlicy stosuje się jedynie szczep Mycobacterium terrae
ATCC 15755. W zależności od zalecanego stosowania preparatu używa
się obciążenia organicznego: podczas badania w warunkach czystych
– albuminy bydlęcej 0,3 g/l, natomiast w warunkach brudnych – al-
buminy bydlęcej 3,0 g/l + płukanych czerwonych krwinek baranich
3,0 ml/l. Badana substancja lub preparat spełniają wymagania normy,
gdy po 60-minutowym kontakcie umieszczonych na nośniku prątków
z preparatem w 20

o

C, w warunkach czystych lub brudnych, następuje

redukcja liczby komórek drobnoustrojów co najmniej o 4 log. Oprócz
powyższych warunków dopuszcza się stosowanie dodatkowych czasów
kontaktu (5, 15 lub 30 min), temperatur (w odstępach co 10

o

C),

a także innych roztworów obciążających, w zależności od zastosowania
danego preparatu.

Dopuszczaniem produktów dezynfekcyjnych i antyseptycznych

do obrotu w Polsce zajmuje się Urząd Rejestracji Produktów Leczni-
czych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w Warszawie.
Spełnienie przez rejestrowany produkt wymagań odpowiednich norm
dotyczących zarówno danego obszaru zastosowania, jak i deklarowa-
nego zakresu działania powinno być bezwzględnie wymagane, aby
na naszym rynku obecne były tylko skutecznie działające preparaty.
Ponadto nabywcy preparatów dezynfekcyjnych i antyseptycznych,
przygotowując specyfikacje do przetargów, powinni wymagać de-
klaracji producentów, że zgłaszany do przetargu produkt spełnia
wymagania norm, jeżeli są one dostępne, dotyczących zarówno da-
nego obszaru zastosowania, jak i zakresu aktywności. W sytuacjach,
gdy brak jest odpowiednich norm PN lub EN dotyczących oceny
aktywności biobójczej konkretnych preparatów antyseptycznych
i dezynfekcyjnych, URPLWMiPB dopuszcza stosowanie innych
metod badań skuteczności przeciwdrobnoustrojowej. Informacje na
ten temat powinny znajdować się w komunikatach zamieszczonych
w internecie (www.urpl.gov.pl).

W Zakładzie Antybiotyków i Mikrobiologii Narodowego Instytutu

Zdrowia Publicznego (dawniej Instytutu Leków) od lat prowadzone
są badania skuteczności działania przeciwdrobnoustrojowego prepa-
ratów antyseptycznych i dezynfekcyjnych, przede wszystkim zgodnie
z normami PN i EN. Posiadamy atest Europejskiego Dyrektoriatu
ds. Jakości Produktów Leczniczych (EDQM) na badania wykonywane
zgodnie z normą ISO/EN 17025 oraz oczekujemy na wpis do reje-
stru akredytowanych laboratoriów badawczych Polskiego Centrum
Akredytacji m.in. w zakresie badań mikrobiologicznych preparatów
dezynfekcyjnych i antyseptycznych.

W II części niniejszego artykułu, dotyczącej zakresu prac normali-

zacyjnych komitetów technicznych ds. dezynfekcji i antyseptyki PKN
i CEN, która ukaże się w następnym numerze „Laboratorium...”,
zostaną przedstawione normy dotyczące badania aktywności prze-
ciwdrobnoustrojowej preparatów stosowanych w obszarze weterynarii
oraz obszarze spożywczym, przemysłowym, gospodarstwa domowego
i sferze instytucjonalnej, a także normy dodatkowe, towarzyszące
sprawom dezynfekcji i antyseptyki.

‰

15

temat numeru | ...w laboratorium

Laboratorium |

10

/2006

15