Osiem symptomów grupowego myślenia

Janis określił grupowe myślenie jako sposób myślenia członków bardzo spójnej grupy, polegający na

tak silnym dążeniu do jednomyślności, że niweluje ono motywację do własnych,

alternatywnych opinii na dany temat.

Zidentyfikował osiem symptomów, których pojawienie się oznacza, że w grupie zaistniał syndrom

grupowego myślenia:

1. Iluzja wszechmocności

Członkowie grupy są przekonani, iż nie może stać się nic złego. Przesadnie wierzą w

umiejętności własnej współpracowników oraz w możliwość zrealizowania wszystkich zamierzeń.

Iluzja ta tworzy poczucie skrajnego optymizmu i skłania do podejmowania krańcowego ryzyka.

2. Wiara w wewnętrzną moralność grupy

Powoduje ona, iż członkowie grupy lekceważą etyczne i moralne konsekwencje podejmowania

decyzji. Wiara w mądrość grupy skłania do traktowania zgodności członków jako głównego

kryterium osądu moralnego oraz skuteczności podjętej decyzji.

3. Zbiorowe racjonalizacje

Członkowie grupy pomijają wszelkie ostrzeżenia, które mogłyby prowadzić grupę do ponownego

rozpatrywania przypuszczeń. Grupa stara się więc podjąć decyzję jak najszybciej, lekceważąc

przy tym ostrzeżenia i wątpliwości.

4. Stereotypowy wizerunek przeciwników

Pojawia się stereotypowy sposób oceny grup zewnętrznych oraz ich przywódców. Ocenia się ich

jako wrogów, z którymi nie należy wchodzić w jakiekolwiek układy lub prowadzić negocjacji,

albo też ocenia się ich jako zbyt głupich czy słabych, by mogli przeciwstawić się celom lub

planom. Dehumanizacja wrogiej grupy pozwala na usprawiedliwienie podjętych przeciwko niej

kroków i jawnej wrogości.

5. Presja na odszczepieńców

Jest to bezpośredni nacisk na każdego członka grupy, który przeciwstawia się zbiorowym

opiniom. Daje się mu do zrozumienia, że sprzeciw oznacza brak lojalności. W grupie panuje

ogólne zalecenie, aby unikać krytyki postanowień w celu uniknięcia starć pomiędzy członkami

grupy. Stosowanie się do tej normy sprzyja poczuciu zbiorowej siły oraz eliminuje groźbę

obniżenia samooceny członków grupy, których sądy mogłyby zostać skrytykowane.

6. Autocenzura

Członkowie grupy wywierają na samych siebie presję spowodowaną chęcią osiągnięcia

porozumienia. Presja ta hamuje ekspresję własnych przekonań czy też obaw w stosunku do

podejmowanej decyzji.

7. Strażnicy myśli

Są to członkowie grupy, których zadaniem jest ochrona grupy przed „niepoprawnym

myśleniem”. Hamują oni dopływ niepomyślnych informacji, sprzeciwiają się ponownemu

rozpatrywaniu podjętej decyzji lub dalszemu badaniu przyjętych założeń.

8. Iluzja jednomyślności

Rezultatem tego i poprzednich symptomów jest pojawienie się sądów konformistycznych – z

punktu widzenia większości. Dodatkowo traktuje się milczenie jako zgodę na podejmowaną

decyzję. Członkowie grupy są zobligowani przyjmować grupowe decyzje bez wątpliwości czy

niezadowolenia.

Warunki zaistnienia syndromu grupowego myślenia

1.

Im większa spójność grupy podejmującej decyzję, tym większa szansa pojawienia się

syndromu grupowego myślenia. Spójność grupy jest wynikiem pozytywnego wartościowania

grupy przez jej członków oraz ich chęci przynależności do tej grupy. Gdy spójność grupy jest

wysoka, wszyscy członkowie grupy czują wzajemne przywiązanie, solidarność i pozytywne

odczucia towarzyszące spotkaniom i rozwiązywaniu wspólnych zadań w grupie.

2.

Sytuacja silnego napięcia i zagrożenia. Związana jest ona głównie z koniecznością podjęcia

bardzo ważnej i trudnej decyzji. Na ogół sytuacje decyzyjne, w których występuje grupowe

myślenie, są trudne ze względu na doniosłe konsekwencje. Zadania decyzyjne charakteryzują się

brakiem dostatecznej ilości informacji wyjściowych oraz trudnościami w przewidzeniu

negatywnych skutków podjętej decyzji. Zazwyczaj podejmowanie ważnej decyzji następuje pod

presją czasu.

3.

Elementem wzbudzającym na pięcie jest trudność w podjęciu decyzji związana z brakiem

doradców. Im wyższy szczebel decyzyjne, tym mniejsza możliwość odwołania się o pomoc czy

radę, a na szczeblach najwyższych możliwość taka w ogóle nie istnieje. Brak możliwości

kontaktu z ekspertem powoduje, że grupa staje się jedynym punktem odniesienia dla jej członków.

4.

Objawy syndromu grupowego myślenia mogą pojawić się również, gdy grupa posiada

dominującego przywódcę, który jest silny i charyzmatyczny. Używa on swojej władzy i wpływu

do określenia własnego stanowiska i przekonania innych do niego

Charakterystyczne zachowania dominującego przywódcy to:

-

przedstawianie swojego zdania na początku dyskusji,

-

pokazywanie, że nie ma możliwości wpływu na jego decyzję,

-

krytykowanie poglądów innych,

-

wyrażanie niezadowolenia wobec krytyki swoich poglądów,

-

narzucanie swojej opinii,

-

niesłuchanie opinii innych na temat dyskusji,

-

stwarzanie określonych preferencji na samym początku dyskusji.

Zapobieganie syndromowi grupowego myślenia

1.

Każdy członek grupy powinien być nakłaniany przez lidera do krytycznej oceny

proponowanych rozwiązań. Przywódca powinien zachęcać do swobodnego wyrażania

poglądów, nie krytykować i nie demonstrować swojej opinii na początku dyskusji.

2.

Wyznaczają grupie zadanie przywódca nie powinien stwarzać żadnych preferencji i nie

określać z góry oczekiwań. Bezstronność lidera daje członkom grupy szansę zasięgania

wszechstronnych informacji i bezstronnego rozpatrzenia różnych możliwości rozwiązania

problemu.

3.

Należy tworzyć kilka niezależnych grup podejmujących decyzje oraz grupy oceniające

istniejący problem. Każda z grup powinna pracować z innym przywódcą. Należy również

wyznaczyć zakres odpowiedzialności każdej z grup i rolę każdego członka grupy, z

podkreśleniem, że przede wszystkim oczekuje się lojalności wobec organizacji jako całości, nie

zaś wobec grupy.

4.

Każdy członek grupy, który ma jakiekolwiek wątpliwości co do działań i decyzji

podejmowanych przez grupę powinien przedyskutować to z zaufanymi współpracownikami

w swojej własnej jednostce organizacyjnej. Zakłada się tu, iż współpracownicy ci są osobami o

różnorodnych doświadczeniach, kompetencjach i punktach widzenia, co pozwala oczekiwać

niezależnej krytyki i świeżych sposobów rozwiązań.

5.

Na każde spotkanie grupy rozważającej określony problem powinni być zapraszani niezależni

eksperci, których zadaniem jest zachęcanie członków grupy do wymiany punktu widzenia. Owi

eksperci i doradcy powinni umieć szybko analizować nowe pomysły oraz wskazywać słabe

punkty omawianych koncepcji, a także łatwo werbalizować swoje wątpliwości. Powinni również

być wrażliwi na kwestie moralne.

6.

Na każdym spotkaniu grupy, przeznaczonym na ocenę przedstawianych pomysłów, przynajmniej

jednemu z członków grupy powinno się przypisać rolę adwokata diabła. Lider musi zadbać o to,

by wszyscy mieli świadomość, że niezależnie od tego, co ów adwokat powie i zrobi, wszystkie

jego wątpliwości i uwagi muszą być poddane dyskusji. Aby uniknąć niechęci w stosunku do

osoby będącej adwokatem diabła, rola ta powinna podlegać rotacji.

7.

Po osiągnięciu wstępnej zgody na najlepszy wybór, grupa decydentów powinna odbyć „spotkanie

drugiej szansy”, na którym każdy członek grupy miałby okazję wyrażenia istniejących jeszcze

wątpliwości i wtórnych przemyśleń problemu, zanim dokonany zostanie ostateczny wybór.