Kontrakty
terminowe
Monika Słowińska, Matematyka II
Wyjaśnienie pojęcia  kontrakt terminowy
Kontrakt terminowy jest umową między dwiema
stronami - kupującym i sprzedającym, dotyczącą
kupna lub sprzedaży określonych aktywów w
określonym czasie w przyszłości po określonej
cenie. Przez otwarcie pozycji rozumie się kupno
lub sprzedaż kontraktu. Pozycja długa oznacza
kupno kontraktu, pozycja krótka - sprzedaż
kontraktu.
Obydwie strony posiadają prawa i
obowiązki:
" kupujący kontrakt (pozycja długa) - ma
prawo i obowiązek kupić aktywa określone
w specyfikacji kontraktu,
" sprzedający kontrakt (pozycja krótka) - jest
zobowiązany i ma prawo sprzedaż aktywa
określone w specyfikacji kontraktu.
Pozycja w kontrakcie terminowym może być
utrzymywana do dnia wygaśnięcia
kontraktu, w którym następuje zamknięcie
otwartych pozycji i ostateczne rozliczenie
zysków i strat obydwu stron lub zamknięta
wcześniej przez zawarcie transakcji
przeciwnej - pozycję długą zamyka się
poprzez sprzedaż takiego samego
kontraktu, pozycję krótką poprzez jego
kupno.
Podział kontraktów terminowych:
" Futures
" Forward
" FRA
Futures
Futures (kontrakt terminowy)  to instrument
finansowy, będący rodzajem umowy, zawartej
pomiędzy kupującym (sprzedającym) a giełdą lub
izbą rozliczeniową, w której sprzedający
zobowiązuje się sprzedać określony instrument
bazowy za ściśle określoną cenę w ściśle
określonym terminie.
Cena, według której strony przeprowadzą
transakcje w przyszłości, zwana jest ceną
terminową (ang. futures price), zaś dzień, w
którym strony zobowiązane są przeprowadzić
transakcję, to data rozliczenia (ang. settlement
date) lub data dostawy (ang. delivery date).
Futures
Ryzyko kredytowe tego kontraktu jest praktycznie
wyeliminowane (ale oczywiście istnieje
prawdopodobieństwo niewywiązania się kontrahenta z
kontraktu), ponieważ strony transakcji wpłacają
zabezpieczenie początkowe (gdy saldo rachunku spadnie
poniżej pewnego uzgodnionego minimum, inwestor musi
złożyć dodatkowe zabezpieczenie, jeśli tego nie zrobi, jego
pozycja zostanie zamknięta, zanim dojdzie do
wykorzystania kwoty zabezpieczenia). Kontrakty te są
standaryzowane; np. aktywa bazowe, terminy wykonania
kontraktów (4 w ciągu roku), wielkości kontraktów,
negocjowana jest tylko cena, w przeciwieństwie do
kontraktów forward, które są w całości negocjowane.
Możliwości wykorzystania tych instrumentów to :
" hedging  zabezpieczenie ceny planowanego lub
obecnego portfela,
" arbitraż  wykorzystanie chwilowej
nierównowagi na rynku w celu zrealizowania
zysku bez ryzyka,
" spekulacje  otwieranie pozycji na rynku
derywatów w celu zrealizowania zysku.
Rodzaje kontraktów futures:
" walutowy,
" procentowy,
" indeksowy,
" towarowy.
Cena futures > (jest wyższa od) ceny
natychmiastowej. Cena futures wzrasta wraz z
wydłużaniem się okresu pozostałego do
wykonania kontraktu.
Cena futures zbliża się do ceny natychmiastowej,
gdy skraca się czas do realizacji kontraktu. Jest to
efekt działania rynku i ekonomiczne myślenie
inwestorów. Cena futures informuje o
oczekiwaniach rynku co do kształtowania się ceny
spot w momencie określonym jako termin
dostawy w konkretnym kontrakcie terminowym.
Rozliczenie transakcji futures:
" Pozycja długa. W dniu rozliczenia: zapłata i przyjęcie instrumentu bazowego
po z góry ustalonej cenie. Zamknięcie pozycji: zawarcie transakcji
"odwrotnej", tj. sprzedaż tej samej liczby kontraktów. Osoba otwierająca
pozycję długą (kupująca kontrakt) zobowiązuje się do kupienia w przyszłości
określonej ilości instrumentu bazowego po określonej cenie. Nabywca
kontraktu liczy na wzrost ceny instrumentu bazowego w przyszłości. Jeśli
jego przewidywania się sprawdzą, będzie mógł on nabyć instrument bazowy
po cenie niższej (wynikającej z kontraktu) i sprzedać go drożej na rynku
kasowym. Inwestor zrealizuje wtedy zysk. W przypadku, gdy cena na rynku
kasowym będzie niższa od tej wynikającej z kontraktu  nabywca długiej
pozycji poniesie stratę.
" Pozycja krótka. W dniu rozliczenia: dostarczenie instrumentu bazowego po z
góry ustalonej cenie. Zamknięcie pozycji: zawarcie transakcji "odwrotnej", tj.
kupno tej samej liczby kontraktów. Osoba otwierająca pozycję krótką
(sprzedająca kontrakt) zobowiązuje się do sprzedania w przyszłości
określonej ilości instrumentu bazowego po określonej cenie. Sprzedawca
kontraktu liczy na spadek ceny instrumentu bazowego w przyszłości. Jeśli
jego przewidywania się sprawdzą (cena na rynku kasowym będzie niższa od
tej ustalonej w kontrakcie), będzie mógł sprzedać instrument bazowy po
cenie wyższej (wynikającej z kontraktu). Inwestor zrealizuje wtedy zysk. W
przypadku, gdy cena na rynku kasowym będzie wyższa od tej wynikającej z
kontraktu  sprzedający kontrakt poniesie stratę.
Przykład 1.
Rolnik zawarł kontrakt z pośrednikiem na sprzedaż za 3 miesiące zbiorów pszenicy po
cenie 450 zł za tonę. Była to cena rynkowa w dniu zawarcia kontraktu. W dniu
rozliczenia transakcji okazało się, że w ciągu tych 3 miesięcy doszło do klęski
żywiołowej, w wyniku której podaż pszenicy została ograniczona kilkunastokrotnie,
cena zaś wzrosła do 650 zł za tonę. Rezultat transakcji okazał się korzystny dla
pośrednika, który zabezpieczył sobie cenę 450 zł i tym samym może zrealizować
zysk nie tylko na marży za sprzedaż, ale dodatkowo na zabezpieczeniu na
kontrakcie terminowym. Gdyby jednak przez 3 miesiące od zawarcia kontraktu
okazało się, że pogoda była wyśmienita a pszenica obrodziła jak nigdy, podaż
natomiast przerastałaby popyt, a cena spadła do 250 zł za tonę, wówczas rolnik
uchroniłby się przed poniesieniem straty, gdyż pośrednik zobowiązany jest odkupić
od niego pszenicę po wcześniej umówionej cenie 450 zł za tonę. Rolnik, który
zawarł kontrakt terminowy na sprzedaż pszenicy, osiągnie jednakowy zysk -
niezależnie od tego czy cena rynkowa pszenicy w dniu realizacji transakcji wzrośnie
czy też spadnie. Ideą bowiem kontraktu terminowego jest zabezpieczenie przed
ryzykiem zmiany w przyszłości ceny danego towaru. Należy zauważyć, że rolnik
zawrze kontrakt terminowy na sprzedaż pszenicy tylko po takiej cenie, jaka będzie
opłacalna z jego punktu widzenia (t.j. 450 zł za tonę). Gdyby rolnik nie zawarł
kontraktu terminowego, to w przypadku wzrostu ceny pszenicy, uzyskałby zarobek
wyższy niż planował, ale w przypadku spadku ceny, poniósłby stratę.
Futures obecnie&
Obecnie kontrakty terminowe koncentrują się nie tylko na
towarach, ale także innych instrumentach bazowych np.
walutach, indeksach (indeks nie jest instrumentem
bazowym), akcjach, stopach procentowych itd.
Rozliczenie w tego typu instrumentach następuje zwykle
nie w towarze a w gotówce. Wykorzystywane są na dwa
sposoby. Z jednej strony przedsiębiorstwa, zwłaszcza duże
i silnie uzależnione od wahań cen jednego lub kilku
surowców, wykorzystują je do zarządzania ryzykiem. Po
drugiej stronie stoją spekulanci, którzy gotowi są przyjąć
na siebie ryzyko w imię osiągnięcia większych zysków.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie rozpoczęła
notowanie kontraktów terminowych w 1998 r. Pierwszym
rodzajem kontraktu był kontrakt na indeks WIG 20.
FORWARD
Forward - instrument finansowy, transakcja terminowa np. na
kurs walut, cenę ryżu. Polega na kupnie / sprzedaży zasobu
X za Y.
Kurs po jakim zostanie dokonana transakcja oraz wielkość
transakcji zostają ustalone w dniu jej zawarcia, natomiast
fizyczna dostawa zasobów musi nastąpić w ściśle
określonym dniu w przyszłości. W przypadku niektórych
forwardów po upływie terminu umowy można nie
dostarczać zasobów, a tylko zapłacić różnicę pomiędzy ceną
poprzednio uzgodnioną w kontrakcie a ceną obowiązującą
w dniu wygaśnięcia umowy. W transakcjach typu forward
istnieje ryzyko niewywiązania się z umowy transakcyjnej
ponieważ instrument ten nie podlega standaryzacji i nie jest
regulowany przez izbę rozliczeniową.
Forward to produkt typu tailor made (uszyty na miarę) -
każda umowa jest tworzona dla indywidualnego
klienta, dlatego negocjowane są następujące warunki
(dotyczy kontraktu walutowego):
" kwoty w obu walutach, które zostaną wymienione;
" data, godzina i miejsce wykonania;
" jeżeli ma być rozliczny w gotówce, to bierze się średnią
różnicy pomiędzy kursami kupna i sprzedaży,
kwotowanymi przez określony bank;
" jeżeli jedna ze stron spóz
ni się z dokonaniem płatności
wówczas naliczan. są odsetki od należnej kwoty
rozliczenia.
W chwili wystawiania kontraktu wartość teraz
niejsza
netto rynkowego kontraktu forward jest równa zeru.
Kontrakty są zawierane dlatego, że jedna strona
transakcji np. kupujący oczekuje, że cena za określony
czas będzie różniła się od ceny wykonania transakcji.
" Zysk lub strata nabywcy kontraktu forward wynosi:
Zysk/strata = cena natychmiastowa  cena wykonania x
(liczba zakontraktowanych jednostek)
" Zysk lub strata sprzedawcy kontraktu forward wynosi:
Zysk/strata = cena wykonania - cena natychmiastowa x
(liczba zakontraktowanych jednostek).
Przykład zastosowania kontraktu forward to:
" walutowy, w którym strony transakcji ustaliły, że
jedna z nich w określonym dniu zapłaci X EUR za Y
USD.
" Procentowy, czyli FRA, w którym strony transakcji
ustaliły, że jedna z nich w określonym dniu zapłaci
kupon o stałym oprocentowaniu od uzgodnionej
wartości, w zamian za kupon o zmiennym
oprocentowaniu.
" Cenowy, w którym strony transakcji ustaliły, że
jedna z nich w określonym dniu zapłaci X USD za Y
ton miedzi.
FRA
Forward rate agreement to umowa, w ramach której dwaj kontrahenci
ustalają wysokość stopy procentowej, która będzie obowiązywała w
przyszłości dla określonej kwoty wyrażonej w walucie transakcji dla
z góry ustalonego okresu.
W kontrakcie FRA wyróżnia się dwie strony transakcji:
" pozycja długa (ang. long position  FRA buyer) otrzymuje przepływ
determinowany przez stawkę referencyjną ustaloną w dniu
wygaśnięcia kontraktu, w zamian za stawkę stałą kontraktu (co
niekiedy, w celu uniknięcia popełnienia błędu, bywa zapisywane
jako: RECEIVE floating and PAY fixed),
" pozycja krótka (ang. short position  FRA seller) otrzymuje przepływ
stały (którego wysokość w rzeczywistości jest ustalona w dniu
zawarcia transakcji) w zamian za stawkę referencyjną (RECEIVE fixed
and PAY floating).
W kontrakcie FRA występuje:
" data zawarcia transakcji (ang. transaction date),
" data ustalenia (zafixowania) stawki referencyjnej
(ang. fixing date),
" data rozpoczęcia okresu odsetkowego
obowiązywania stawki referencyjnej (ang. start
date)  jest to przeważnie data spot od dnia
fixingu stawki,
" data zakończenia okresu odsetkowego
obowiązywania stawki referencyjnej (ang. end
date).
Podczas rozliczania kontraktu nie dochodzi do
rzeczywistej wymiany odsetek. W dacie spot
od dnia zafixowania stawki dochodzi jedynie
do transferu różnicy stóp |rref  rFRA| w
odpowiednim kierunku. Z tego powodu, że w
rzeczywistości stawka referencyjna jest stawką
zerokuponową (wypłata następuje po okresie
odsetkowym), to przy rozliczaniu kontraktu
FRA dyskontuje się przepływ z end date na
start date.
Wycena kontraktu FRA
Do obliczenia bieżącej wartości (ang. present value - PV) kontraktu FRA
konieczne jest obliczenie wysokości implikowanej stopy forward
obowiązującej w ustalonym okresie w przyszłości. Stopa ta do momentu
zafixowania rzeczywistej stopy po jakiej kontrakt będzie rozliczony,
przejmuje funkcję stawki referencyjnej, rref . I tak dla kontraktu 1x3 należy
obliczyć z odpowiedniej krzywej stawkę forward dla okresu
[today+spot+1M; today+spot+3M], czyli de facto stawkę która zostanie
zafixowana za 1 miesiąc. Dla kontraktu FRA, w którym nominał wyrażony
jest w PLN, stawka referencyjna to WIBOR na określony termin (w tym
przypadku jest to WIBOR 2M).
Stawkę forward oblicza się zazwyczaj na podstawie krzywej, która jest
zbudowana do 1Y ze stawek WIBOR, od 1Y do 2Y ze międzybankowych
kwotowań kontraktów FRA, a powyżej 2Y z kwotowań kontraktów IRS.
Natomiast stopę dyskontową r oblicza się zazwyczaj ze standardowej
krzywej zbudowanej do roku z międzybankowych kwotowań depozytów, a
powyżej 1Y z kwotowań kontraktów IRS.
Dla strony zajmującej długą pozycję w wycena
kontraktu FRA przebiega wg formuły:
Z kolei dla strony krótkiej powyższy wynik należy pomnożyć przez -1.
Specyfikacja kontraktów FRA
Oznaczenie i interpretacja kontraktów FRA:
Kontrakty terminowe odróżniają od rynku kasowego trzy podstawowe
cechy:
- po pierwsze: dzisiaj zawarta transakcja zobowiązuje nas do
określonego zachowania w przyszłości
- po drugie: aby zawrzeć transakcję na rynku terminowym nie
wymagane jest posiadanie środków pieniężnych stanowiących
równowartość wartości kontraktu, wystarczy wniesienie depozytu
zabezpieczającego stanowiącego zazwyczaj 5-15% wartości
kontraktu, co daje możliwość wykorzystania efektu dz
wigni
finansowej
- po trzecie: w odróżnieniu od rynku kasowego podejmowane ryzyko
jest nieograniczone, co oznacza, że zobowiązania z tytułu zawarcia
transakcji terminowej mogą wielokrotnie przewyższyć początkowy
wkład inwestora (na rynku kasowym nie możemy stracić więcej niż
zainwestowaliśmy, przynajmniej jeśli nie korzystamy z kredytu czy z
odroczonego terminu płatności).