WYśSZA SZKOA
A
FINANSÓW I ZARZ
DZANIA
Tok dzienny
Tok dzienny
ZarzÄ…dzanie ryzykiem
Kontrakty terminowe
Wykład IV
D R R A F A A
K U S Y
Kontrakt terminowy to...
umowne zobowiązanie do dokonania lub przyjęcia w
oznaczonym terminie w przyszłości dostawy określonego
instrumentu bazowego po cenie określonej w chwili
zawarcia umowy lub zobowiÄ…zanie do dokonania
rozliczenia pieniÄ™\
nego
Przedmiot kontraktu (instrument bazowy): akcje, indeksy,
Przedmiot kontraktu (instrument bazowy): akcje, indeksy,
waluty
" Obie strony kontraktu terminowego majÄ… obowiÄ…zek
dokonać transakcji w dniu wygaśnięcia kontraktu, po
cenie określonej w dniu zawarcia kontraktu
2
Kontrakt terminowy - pojęcia
" Cena spot (S) = cena aktywów bazowych
"
"
"
na rynku natychmiastowym.
" Cena forward / futures (F) = cena, po
której nastąpi dostawa aktywów w ramach
kontraktu forward albo kontraktu futures
" Wartość kontraktu  ilości aktywów jakiej dotyczy
" Wartość kontraktu  ilości aktywów jakiej dotyczy
jeden kontrakt
"
" Sposób rozliczenia  pienię\
nie lub z fizycznÄ…
dostawą aktywów
"
" Data dostawy / wygaśnięcia kontraktu
"
" Warunki dostawy  w przypadku fizycznej dostawy
3
Kontrakt terminowy
pozycja długa i krótka
" kupowanie kontraktu futures/forward zajęcie długiej
pozycji
(long futures/forward) zobowiązać się
do nabycia aktywów bazowych w
przyszłości.
" sprzedawanie kontraktu futures/forward  zajęcie krótkiej
" sprzedawanie kontraktu futures/forward  zajęcie krótkiej
pozycji
(short futures/forward) zobowiązać się
do dostawy aktywów bazowych w
przyszłości.
" zamknięcie pozycji zawarcie transakcji przeciwnej -
pozycję długą zamyka się poprzez sprzeda\
takiego
samego kontraktu, pozycję krótką poprzez jego kupno.
4
Kontrakt Terminowy
pozycja długa i krótka
60,0
40,0
20,0
0,0
-20,0
-40,0
-60,0
60.0
40.0
20.0
0.0
-20.0
-40.0
-60.0
5
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
Kontrakty Futures
" futures (czytaj: fjuczers) od słowa future czyli przyszłość;
" prawo do kupna lub sprzeda\
y określonego dobra
(pszenicy, waluty obcej) z dostawą i zapłatą w przyszłości
po cenie ustalonej z góry, w momencie zawarcia
transakcji terminowej;
" prawami tymi mo\
na handlować na giełdach
terminowych;
" Ka\
dy kontrakt futures charakteryzują następujące
" Ka\
dy kontrakt futures charakteryzują następujące
elementy:
towar (instrument bazowy) na jaki opiewa kontrakt
- cena (cena po jakiej ma dojść do realizacji kontraktu)
- wielkość kontraktu
- data realizacji kontraktu
- oraz inne standaryzujÄ…ce parametry ustalane przez
Giełdę (jakość, minimalna zmiana ceny)
6
Kontrakty Futures
" Gdyby inwestor dziś zawarł transakcję na Giełdzie i kupił
kontrakt futures na pszenicę z nikim nie musiał by
uzgadniać:
" ilości ton pszenicy gdy\
ka\
dy kontrakt opiewa na
standardową ilość pszenicy
" jaka jest jakość pszenicy którą kupił gdy\
na giełdzie
parametry jakościowe są ściśle określone
" kiedy ma odebrać pszenicę gdy\
dni dostawy w ka\
dym
" kiedy ma odebrać pszenicę gdy\
dni dostawy w ka\
dym
miesiącu są ściśle określone
" jaką kwotę powinien wpłacić jako  zaliczkę gdy\
to te\
jest
ściśle określone.
Kwota  zaliczki - depozyt początkowy pobierany zarówno
od kupującego jak i sprzedającego i słu\
y jako gwarancja
wywiązania się przez strony z warunków kontraktu.
" Jedyną rzeczą jaką musiałby określić byłaby ilość
kontraktów jakie chce kupić i maksymalna cena jaką jest
7
gotów zapłacić.
TrochÄ™ historii o kontraktach futures
Ç "
Ç " PoczÄ…tki obrotu kontraktami futures w formie zbli\
onej do współczesnej, zbiegają
się w czasie z otwarciem wielkich giełd towarowych głównie w Chicago;
Ç "
Ç " Na utworzonej w 1848 roku Chicago Board of Trade (CBOT) zaczÄ™to zawierać
transakcje futures na towary w 1859 roku;
Ç "
Ç " Chicago amerykaÅ„skie centrum transportu kolejowego i centrum handlu
\
ywnością z dobrymi połączeniami morskimi. W latach 60 - tych XIX wieku
niekwestionowane centrum handlu mięsem, zbo\
em i innymi produktami rolnymi
Ç "
Ç " ZnaczÄ…cy wzrost obrotów i popularnoÅ›ci miaÅ‚ miejsce w latach 70-tych;
W o lu m e n o b r o t u p o s z c z e g ó ln y c h g r u p f u t u r e s n a C B O T
1 8 0 0 0 0 0 0 0
1 6 0 0 0 0 0 0 0
P ro d u k ty r o ln e
1 4 0 0 0 0 0 0 0
1 2 0 0 0 0 0 0 0 M e ta le
1 0 0 0 0 0 0 0 0
8 0 0 0 0 0 0 0 In s tru m e n ty
fin a n s o w e
6 0 0 0 0 0 0 0
In d e k s y a k c ji
4 0 0 0 0 0 0 0
2 0 0 0 0 0 0 0
0
1 9 1 9 1 9 2 9 1 9 3 9 1 9 4 9 1 9 5 9 1 9 6 9 1 9 7 9 1 9 8 9 1 9 9 9
8
TrochÄ™ historii o kontraktach futures
" Pierwsze transakcje => realizacja natychmiastowÄ…
jak i w przyszłości;
" Od poczÄ…tku: odsprzedawanie zakupionych
kontraktów przed terminem dostawy;
" Cel zawierania transakcji nie jest fizyczne
dostarczenie towarów a jedynie bie\
Ä…ca gra
kontraktami futures (w niektórych przypadkach
fizyczne dostarczenie towaru jest nawet niemo\
liwe
fizyczne dostarczenie towaru jest nawet niemo\
liwe
np: indeksy giełdowe).
" Stosunek ilości zawieranych transakcji do
dokonywanych dostaw rósł lawinowo;
" Dominacja transakcji terminowych na rynku;
" Na początku na giełdach handlowano przede
wszystkim towarami rolnymi, póz
niej metalami, ropÄ…;
" Dopiero w latach 70-tych XX wieku pojawiły się
9
transakcje terminowe na instrumenty finansowe:
waluty, stopy procentowe a w latach 80-tych na
Kontrakty Futures vs. Forward
"
" Futures i Forward - umowa kupna / sprzeda\
y
określonych aktywów (bazowych), zawarta na określony
moment w przyszłości, po określonej z góry cenie.
"
" Obie strony kontraktu futures / forward majÄ… obowiÄ…zek
dokonać transakcji w dniu wygaśnięcia kontraktu, po cenie
określonej w dniu zawarcia kontraktu.
"
"
" Inaczej kontrakty futures / forward nazywa siÄ™ kontraktami
" Inaczej kontrakty futures / forward nazywa siÄ™ kontraktami
terminowymi
"
" Podstawowa ró\
nicę pomiędzy forward a futures;
forward są bardzo szczegółowo negocjowane;
futures sÄ… wystandaryzowane a negocjuje siÄ™ tylko cenÄ™.
10
Kontrakty Futures vs. Forward
"
" Konstrukcja finansowa obu instrumentów jest
zasadniczo jednakowa
" Jednak kontrakty futures sÄ… przedmiotem obrotu
giełdowego.
muszą być to umowy wystandaryzowane.
"
" Ich rozliczanie odbywa siÄ™ w systemie marking to
market, a nad obrotem czuwa izba rozliczeniowa.
market, a nad obrotem czuwa izba rozliczeniowa.
"
" Natomiast kontrakty forward sÄ… zawierane na rynku
pozagiełdowym między dwiema stronami  zwykle między
bankiem i klientem lub między dwoma bankami.
i
ich warunki mogą być ka\
dorazowo indywidualnie
ustalane.
11
Kontrakt Futures - pojęcia
Instrument bazowy
towar bÄ…dz
inne dobro na jaki opiewa kontrakt
futures (waluta obca, metale, ropa itd.) i głownie te,
których rynek gotówkowy charakteryzuje się
wysokim stopniem płynności.
Depozyt poczÄ…tkowy
niewielki % wartości kontraktu
uzupełniany na bie\
Ä…co w przypadku niekorzystnego
uzupełniany na bie\
Ä…co w przypadku niekorzystnego
dla inwestora ruchu cen
działanie dz
wigni finansowej:
" w skrajnym przypadku mo\
na w ciÄ…gu jednego
dnia stracić nawet cały zainwestowany depozyt
" w przypadku korzystnego ruchu cen zyski mogÄ…
być bardzo du\
e
12
Rynek Futures a rynek gotówkowy
Wielu ekspertów rynkowych prowadziło analizy trafności
prognoz cen opartych o ceny futures (często lepsze,
obarczone były mniejszym błędem ni\
prognozy
profesjonalnych instytucji prognostycznych).
" Czynnik mający wpływ na prognozy przyszłych cen
poziom dzisiejszych cen gotówkowych instrumentu
bazowego.
" Zmiany cen na rynku terminowym odzwierciedlały zmiany
" Zmiany cen na rynku terminowym odzwierciedlały zmiany
cen na rynku gotówkowym w trakcie czasu  \
ycia
kontraktu.
Powód bez ścisłego związku cen futures i cen rynku
gotówkowego, kontrakty terminowe nie mogłyby być
wykorzystywane w swym podstawowym zastosowaniu, jako
narzędzia zabezpieczania pozycji na rynku gotówkowym.
13
Rynek Futures a rynek gotówkowy
Związek cen futures z cenami z rynku gotówkowego jest utrzymywany przede
wszystkim dzięki mo\
liwości dokonania dostawy towaru lub rozliczenia wg. ceny
z rynku gotówkowego w terminie realizacji kontraktów. Kontrakty futures
wymagają od wszystkich uczestników rynku posiadających otwarte pozycje w
terminie realizacji dokonania lub odbioru dostawy instrumentu bazowego.
ZobowiÄ…zanie takie sprawia, \
e na skutek działania bodz
ców ekonomicznych
wraz ze zbli\
ajÄ…cym siÄ™ terminem dostawy ceny futures przybli\
ajÄ… siÄ™ do
aktualnego poziomu cen na rynku gotówkowym.
Cena
Cena futures
Cena futures
Cena z rynku
Cena z rynku
gotówkowego
gotówkowego
Czas
14
Dostawa
Mo\
liwości wykorzystania kontraktów futures
" alternatywa dla krótkiej sprzeda\
y;
" hedging - zabezpieczanie pojedynczych
instrumentów podstawowych lub portfela
instrumentów podstawowych;
" spekulacja na wzrost, spadek kursu
" spekulacja na wzrost, spadek kursu
instrumentu bazowego;
" arbitra\

15
Uczestnicy rynku terminowego
Hedgers - ZabezpieczajÄ…cy siÄ™ przed ryzykiem
" Firmy, osoby które prowadzą działalność gospodarczą:
produkcyjnÄ…, handlowÄ… i w zwiÄ…zku z niÄ… nara\
one sÄ… na
ryzyko cenowe.
" Producent pszenicy nara\
ony jest na ryzyko spadku jej cen
- mniej pieniędzy dostanie za swoją pszenicę.
" Producent białka roślinnego wytwarzanego z pszenicy
nara\
ony jest na ryzyko wzrostu cen - będzie musiał za nią
nara\
ony jest na ryzyko wzrostu cen - będzie musiał za nią
więcej zapłacić.
" Eksporter - ryzyko wzrostu ceny złotówki - za ka\
dego
otrzymanego dolara dostanie mniej złotówek.
" Importer - ryzyko spadku ceny złotówki - będzie musiał
zapłacić więcej złotówek za ka\
dego dolara.
" Wszyscy oni mogą wykorzystać rynek terminowy aby
zabezpieczyć się przed niekorzystnymi dla siebie zmianami
cen.
16
Hedgers
Eksporter, który sprzedał właśnie swoje produkty do USA za kwotę 10 tys.
USD. Jednak płatność nastąpi dopiero za dwa miesiące. Do tego czasu
eksporter nara\
ony jest na ryzyko: jeśli w ciągu tych dwóch miesięcy
cena USD (w PLN) spadnie za otrzymane 10 tys. USD będzie mógł on
kupić zdecydowanie mniej złotówek ni\
dziÅ›. Eksporter wie, \
e aby
uzyskać zakładaną mar\
Ä™ zysku na sprzeda\
y swoich produktów w dniu
otrzymania zapłaty dolar kosztować musi przynajmniej 4,0 PLN.
Rysunek przedstawia jego pozycję na rynku gotówkowym:
Z y s k
C e n a
d o la r a w
0
z Å‚o t y c h
4 ,0 z Å‚
S t r a t a
17
Hedgers
Im tańszy będzie USD tym większe straty poniesie eksporter.
Chcąc się zabezpieczyć, mo\
e on dokonać transakcji sprzeda\
y
kontraktu futures ju\
dziś. Załó\
my więc, ze eksporter sprzedał
jeden kontrakt futures o wartości 10 tys. USD w cenie 4,0 zł za
dolara. Pozycja na rynku futures.
Zysk
Cena
0
futures
4,0 zł
Strata
18
Hedgers
Eksporter zabezpieczył się więc na wypadek spadku ceny USD.
Eksporter wyeliminował swoje ryzyko związane z pozycją walutową - bez
względu na sytuację na rynku walutowym nie poniesie on z tego tytułu
\
adnych strat.
Koszt rezygnacja z ew. zysków z tytułu zmian cen na gotówkowym rynku
walutowym.
Je\
eli cena USD rośnie to pozycja na rynku gotówkowym -> zyski, natychmiast
 zjadane przez straty z rynku futures. Gdyby eksporter nie zawarł transakcji
na rynku futures byłby bogatszy o zyski z rynku gotówkowego.
Główną działalnością eksportera jest sprzeda\
towarów a nie spekulacja
Główną działalnością eksportera jest sprzeda\
towarów a nie spekulacja
walutowa a zawierając transakcję futures pozbył się ryzyka.
Z ysk
W ynik zło\
e nia
C e na
0
future s
19
S tra ta
Uczestnicy rynku terminowego
Spekulanci
" Spekulanci to ludzie którzy analizują rynek, starają się
przewidzieć ruchy cen kontraktów terminowych i handlują
nimi w celu osiągnięcia zysku.
" InwestujÄ…c swoje pieniÄ…dze wystawieni sÄ… na bardzo
wysokie ryzyko poniewa\
mogą stracić całe zainwestowane
pieniÄ…dze.
" Spekulant zyskuje kiedy kupi kontrakt tanio i sprzeda drogo
bÄ…dz
gdy najpierw sprzeda drogo a odkupi tanio.
Spekulacja => nie jest to działalność społecznie u\
yteczna.
ALE => płynność jaką spekulanci stwarzają dzięki olbrzymiej
ilości zawieranych przez nich transakcji.
" Dzięki spekulantom chcący zabezpieczyć się producenci,
eksporterzy, importerzy zawierajÄ… transakcje, gdzie ryzyko
cenowe ich funkcjonowania przenosi siÄ™ na spekulanta.20
Spekulanci
Osiągnięcie zysku ze zmian cen kontraktów,
powiększonego działaniem dz
wigni
finansowej.
wzrost kursu instrumentu bazowego - kupno
wzrost kursu instrumentu bazowego - kupno
kontraktu (rynek byka)
spadek kursu instrumentu bazowego - sprzeda\

kontraktu (rynek niedz
wiedzia)
21
Spekulanci
2 marca spekulant kupuje czerwcowy kontrakt futures na USD (wielkość
kontraktu 10 000 USD) w cenie 4,0 zł płacąc depozyt gwarancyjny w
wysokości 500 zł co stanowi niecałe 1,5% wartości kontraktu
(500/(10000*4,00)). 1 maja czerwcowy USD kosztuje 4,07 zł co stanowi
wzrost w stosunku do ceny z marca o 2%. Inwestor decyduje siÄ™
zamknąć pozycję (zawierając transakcję odwrotną) realizując łączny
zysk w wysokości 10 000 zł *(4,0000-4,0700) = 700 zł. W stosunku do
zainwestowanego kapitału (500 zł) stanowi to 140 % stopę zwrotu.
Z y s k
Z y s k
0 ,0 7 0 0 z Å‚
Z y s k
C e n a
0
fu tu re s
k u p n o s p rz e d a \

4 ,0 0 0 0 z Å‚ 4 ,0 7 0 0 z Å‚
S tra ta
22
Spekulanci
" Wpłacając niewielki depozyt, spekulant ma jednocześnie prawo do
zysków wynikających ze wzrostu wartości całego kontraktu.
" Futures mo\
liwość wysokich zysków ale równie wysokich strat.
" Gdyby cena USD w przykładzie spadła do 3,95 a więc o zaledwie 1.25%
spekulant straciłby całą zainwestowaną kwotę.
" W odró\
nieniu od giełd papierów wartościowych gdzie w czasie hossy
zyskują wszyscy (przynajmniej na papierze) na giełdach terminowych
ka\
dy dzienny (lub chwilowy) zysk jest jednocześnie stratą kogoś
innego.
innego.
" Zawsze istnieje druga strona, przeciwna do zawartej przez nas
transakcji.
" Rynek terminowy jest miejscem spotkania tych, którzy chcą się przed
ryzykiem ustrzec z tymi, którzy poszukują ryzyka co prowadzi nas do
konkluzji, \
e bez względu na towar na jakim oparty jest kontrakt futures
prawdziwym przedmiotem obrotu jest ryzyko.
23
Uczestnicy rynku terminowego
Arbitra\
yści
Niespekulacyjny transfer kapitału z jednego rynku
na drugi, wykorzystujący ró\
nice cenowe w
określonym momencie między odpowiednimi
instrumentami na tych rynkach;
Jednoczesny zakup lub sprzeda\
identycznych lub
zbli\
onych instrumentów finansowych według
zbli\
onych instrumentów finansowych według
ró\
nych cen w celu osiągnięcia zysku z jak
najmniejszym ryzykiem;
Ich realizacja nie jest zwiÄ…zana z ryzykiem
niekorzystnych zmian cen przedmiotów kontraktu.
najczęściej zakup po ni\
szej cenie instrumentu na
jednym rynku i jego sprzeda\
na innym rynku
osiÄ…gajÄ…c przy tym zysk.
24
JAK SI
KUPUJE I SPRZEDAJE FUTURES NA GIEA
DZIE ?
" Kontrakty futures są przedmiotem obrotu na giełdzie tak jak inne aktywa, np. akcje. Mo\
na je
"
nabyć poprzez zło\
enie zlecenia w biurze maklerskim, określając ilość kontraktów i limit ceny.
" Kontrakt futures mo\
na kupić i sprzedać wielokrotnie w okresie jego trwania, nawet w
"
trakcie tej samej sesji.
" Kontrakt mo\
na najpierw sprzedać, a potem odkupić lub najpierw kupić, a potem sprzedać. W obu
"
przypadkach zawarcie dwóch przeciwnych transakcji powoduje, \
e zamyka się pozycję, którą
posiadało się w kontraktach.
posiadało się w kontraktach.
" Większość kontraktów jest zamykana przed terminem wygaśnięcia.
"
" Wolumen obrotu na jednej sesji (ilość kontraktów kupionych, lub ilość kontraktów sprzedanych)
"
mo\
e przekraczać liczbę otwartych pozycji (ilość kontraktów, które istnieją).
25
Efekt dz
wigni i zasada mark-to-market
"
" Na rynku giełdowym partnerzy transakcji nie znają się.
" Rolę gwaranta wywiązania się przez strony z warunków
kontraktów pełni tu Izba Rozliczeniowa, która staje się
dla ka\
dej ze stron partnerem transakcji.
" Zajęcie pozycji w kontrakcie futures wią\
e siÄ™ jedynie z
koniecznością wpłacenia depozytu zabezpieczającego,
a nie całej wartości kontraktu.
a nie całej wartości kontraktu.
" m
" mo\
liwość skorzystania z dz
wigni finansowej, równej
proporcji - wartość kontraktu / wartość depozytu.
" k
" Zasada mark-to-market ka\
dego dnia dokonywana
jest wycena wartości naszej pozycji w stosunku do
depozytu poczÄ…tkowego a do wyceny tej u\
ywana jest
cena zamknięcia ustalana przez Giełdę na zakończenie
sesji.
26
Depozyty zabezpieczajÄ…ce
Depozyt poczÄ…tkowy vs. depozyt minimalny.
"
" Je\
eli ceny zmieniły się
" na naszą niekorzyść odpowiednia kwota zostanie
pobrana z naszego depozytu poczÄ…tkowego a
następnie wezwani zostaniemy do uzupełnienia
depozytu do pełnej wartości
" na naszą korzyść wówczas w zale\
ności od
" na naszą korzyść wówczas w zale\
ności od
umowy jakÄ… mamy podpisanÄ… z biurem maklerskim
wypłaci nam ono zyski natychmiast bądz
dopiero
wtedy kiedy zamkniemy pozycjÄ™ (zawsze na konto
osiągniętych, nawet nie wypłaconych jeszcze
zysków mo\
na otworzyć nowe pozycje bez
konieczności wpłacania nowego depozytu
poczÄ…tkowego).
27
Rozliczanie kontraktu futures mark-to-market
Operacja Cena Zysk / Wysokość Wpłata Końcowa
futures strata depozytu (--) wysokość
depozytu
na WIG20 (1800 Wypłata
poczÄ…tkowy) (+)
(1500 minimalny)
Kupno 1 1800 1800 -1800 1800
kontraktu
1820 +200 2000 +200 1800
1790 -300 1500 0 1500
1780 -100 1400 -400 1800
Sprzeda\
1 1770 -100 1700 +1700 0
kontraktu
Razem - 300 -300
28