Richard Ohmann

„Literatura jako akt”

Austin- 3 aspekty aktów
mowy:

1. lokucyjny ( tworzenie i artykułowanie

wypowiedzi)

2. illokucyjny ( intencjonalność wypowiedzi),

obecny np. w obietnicach, ostrzeżeniach,
prośbach

3. perlokucyjny ( dodatkowe, wtórne

oddziaływanie na odbiorcę), obecny wtedy, gdy
wypowiedz wywołuje u odbiorcy jakiś efekt
( reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej
czynności)

„Skrusz serce moje Trójco

Przenajświętsza”

1. Akt lokucyjny- polskie zdanie o konkretnym znaczeniu, tj.

wypowiedzenia struktur i dźwięków, które tworzą zdanie

2. Akt illokucyjny- domaganie, żądanie, błaganie, proszenie
3. Akt perlokucyny- zależy od kontekstu, kultury. Trudny do

przewidzenia- może sprawić przyjemność, przykrość.

Oddziaływanie na rozmówcę za pomocą tego zdania.

Akty lokucyjne -badane przez gramatykę.
Akty perlokucyjne- badane przez retorykę
Akty illokucyjne- fortunne lub niefortunne

Działania postaci oraz zmiany w ich wzajemnych

stosunkach w istniejącym w sztuce świecie

społecznym, ujawniają się najwyraźniej w aktach

illokucyjnych

-„ Ludzi żyjących w społeczeństwie cechuje wiele wspólnych
konwencji umożliwiających fortunne akty mowy, istnieje jednak jakiś
stopień zróżnicowania- co jest zrozumiałe, jako że reguły są
rodzajem umowy społecznej opartej na etyce, a nawet na polityce.”

- Żeby illokuja była fortunna muszą być spełnione określone
warunki. Kiedy illokucję formułujemy mając wiedzę na temat
naszego rozmówcy będzie ona prawdopodobnie fortunna, jeśli
jednak tej wiedzy nie mamy ( rozmówca uznaje inne wartości za
ważne, nie podziela naszych poglądów) możemy się spodziewać, że
illokucja będzie niefortunna.

- To akty illokucyjne popychają akcję sztuki do przodu, „przesuwają
postacie na nowe pozycje”, dzięki nim można pokazać absurdy,
różnice poglądów, zawiłe konflikty.

-„Każdy rozmówca stara się wykonać akt fortunnie, zgodnie z
posiadanym wyczuciem własnej roli społecznej, relacjami władzy,
właściwościami moralnymi i prawdą metafizyczną. Fortunne
działanie bowiem, wymaga takich rodzajów zgodności. Gdy ich nie
ma, akty mówiących zostają zablokowane, nie udają się albo są u
jakiś sposób niepełne. Ich niepowodzenie ujawnia z kolei dysonans
zawarty w nich myśli i wartości. Tak rozgrywa się konflikt. Akty
illokucyjne przesuwają sztukę na przód.”

Czym innym jest jednak illokucja użyta podczas
rozmowy między ludźmi i czym innym jest illokuja
w literaturze, np. w sztuce dramatycznej. „dzieła
literackie są to wypowiedzi, w których zwykłe
reguły illokucyjne zostały zawieszone, są to
akty pozbawione swoich normalnych
następstw.
Autor dzieła literackiego zapisując kwestię
dramatu, wkłada ja w usta drugiej osoby. Ta druga
osoba jednak nie istnieje. Autor wprowadza akty
mowy tak aby wydały się wypowiedzianymi przez
kogoś innego. Ten ktoś istnieje tylko dzięki aktowi
mowy, który go niejako stwarza. Najpierw powstają
akty mowy, później przypisane są im postaci.

Z punktu widzenia czytelnika:
(Mimesis w ujęciu Ohmanna)

Czytelnik dostaje tekst, czyli serie illokucji. Nie wie kto
jest autorem tekstu. Na podstawie owych aktów może
jedynie wnioskować kim jest podmiot wypowiadający
się, jaka gra rolę, w jakim żyje społeczeństwie, czy
można mu zaufać. „ Czytelnik dokonuje tych ocen
opierając się przeważnie na znajomości warunków
fortunnego realizowania aktów illokucyjnych. Jeśli
wiersz zaczyna się” Skrusz serce moje Trójco
Przenajświętsza” czytelnik stawia hipotezy na temat
osoby wypowiadającej kwestię: Jakie są przekonania i
uczucia osoby związanej z tym aktem? Czy jest
wypowiedziany w dobrej wierze?. Czytelnik opiera się
na znajomości konwencji, kultury, na mocy których
funkcjonują akty mowy. Na podstawie aktów czytelnik
próbuje budować obraz świata ukazanego w dziele
literackim. To odbudowywanie możemy określić
mianem mimesis w dziełach literackich. Mimesis
wprowadza do gry społeczne „ja”czytelnika.

„W rezultacie mimesis odwraca normalny
kierunek wnioskowania.
Kiedy uczestniczymy w mówieniu, określamy
fortunność illokucji na podstawie tego co nam
wiadomo o mówiącym i okolicznościach jego
aktu wypowiedzi. W mimesis zakładamy, że
wypowiedz będzie fortunna, i wnioskujemy o
podmiocie mówiącym i świecie fikcyjnym z
okoliczności, których wymaga fortunność aktu
mowy. Jeśli stoimy wobec konfliktu wewnątrz
dzieła lub między dziełem a tym, co wiemy o
świecie możemy odrzucić hipotezę fortunności
aktu”
Czytelnik ma niezwykle aktywną rolę w mimesis.
Czytelnik ożywia akty mowy zamrożone w dziele
literackim. Odtwarza je na nowo. Umysł czytelnika
staje się sceną utworu.

Czytanie literatury jest czynnością etyczną.
„ U podstaw wszystkich illokucji leży społeczeństwo.
Reguły fortunności są charakterystyczne dla danej
kultury: regulują one wzajemne stosunki wewnątrz
danego społeczeństwa. Mimesis literacka wyznacza
czytelnika w wyimaginowanym społeczeństwie przez
zaangażowanie go w akty, które to społeczeństwo
implikują. Nie ma do niego drogi etycznie obojętnej
aby mógł wypełnić tę rolę. Musi wyrazić zgodę na
ethos kreowanego społeczeństwa lub w jakimś stopniu
powściągnąć swą aprobatę. W obu przypadkach
wiersz wciąga do gry jego wyobraźnię polityczną,
popycha do politycznych wyborów.”

Czytelnik zawsze musi dokonać wyboru etycznego lub
politycznego. Czy uważa że stary człowiek powinien
się w ten sposób pocieszać? Czy rozsądnie jest użalać
się nad swoja buntowniczą młodością? (wiersz Yeatsa)
Czy tortury na świecie są czymś normalnym, czymś na
co się zgadzam czy co odrzucam?
(wiersz z antologii weteranów)

Uczestnictwo czytelnika w mimesis zawsze jest
różne. Zależy od płci, wykonywanego zawodu, rasy,
wieku, społeczeństwa w którym żyje jednostka. Te
wszystkie czynniki mają wpływ na odbiór wiersza,
nie można wzbić się ponad nie, żeby kontemplować
wiersz bez tych elementów. „ Zachowanie nadziei
że tak może być, szukanie w literaturze dziedziny
wolnej od pozbywania się naszych własnych,
nieprzewidzianych ewentualności, jest nie tylko
pozbawieniem się części naszej osobowości, ale tez
odrzuceniem wiersza, który napisał poeta, oraz
podstaw społecznych samej mowy.” Idealny
czytelnik jest nieosiągalny

.

Indywidualność a wspólnotowość w komunikacji
literackiej.
1. Winters- W swoich wierszach, przekazuje on swe
indywidualne nastawienie, nie jako oparte na polityce
preferencje, które należałoby dyskutować w
kategoriach politycznych, lecz jako obiektywne sądy,
które mają być zaakceptowane przez wszystkich o
odpowiednio wyrobionej wrażliwości.
2. Fish- Stara się on zaangażować czytelnika, jednak
sposób jego przedstawiania w pierwszej osobie liczby
mnogiej wprowadza w błąd.
Np. Użycie takich zwrotów jak „my”, „nasze”,
„ Związek z boskością”, „przeżycie wiersza”
pozbawiają czytelnika jego indywidualności oraz
zakładają jakoby np.. Związek z boskością był reakcja
każdego człowieka.
3. W. Booth- narzucanie, przyjętej przez autora tekstu
za normę, określonej moralności. Uważanie pewnej
moralności za godną podziwu. Problem w tym, że
każdy ma niejako inną moralność i ta podziwiana przez
autora, innym może wydać się nie do przyjęcia.