DIETA W

MARSKOŚCI

WĄTROBY

Marskość wątroby

• Marskością wątroby określamy stan uszkodzenia miąższu

wątroby, przebiegający z martwicą komórek wątrobowych i

wtórnym rozrostem tkanki łącznej oraz naczyń krwionośnych.

Przyczyną marskości wątroby jest działanie różnorodnych

czynników uszkadzających komórki wątrobowe.

• Mogą to być:



przewlekłe zatrucia (np. alkoholizm),



długo trwające niedobory pokarmowe (zwłaszcza dieta

ubogobiałkowa i bogatotłuszczowa),



przewlekłe procesy zapalne miąższu wątrobowego (np. w

przebiegu wirusowego zapalenia wątroby),



długotrwały zastój żółci (np. wskutek zapalenia dróg żółciowych

wewnątrzwątrobowych),



zaburzenia metaboliczne (tzw. choroby spichrzania prowadzące

do odkładania się w wątrobie złogów metabolicznych).

Objawy marskości

• Stwierdzamy:



rumień dłoni i stóp,



białe paznokcie,



zajady w kącikach ust,



wygładzony, czerwony język (tzw. język lakierowany),



poszerzone naczynia powłok jamy brzusznej świadczące o

obecności krążenia obocznego,



pajączki naczyniowe na skórze tułowia,



zmniejszenie stężenia białek w surowicy krwi, z jednoczesnym

wzrostem odsetka gamma-globulin,



żółtaczka spowodowana utrudnieniem odpływu żółci,



wodobrzusze, spowodowane utrudnionym dopływem krwi z

dorzecza żyły wrotnej do wątroby,



pękanie żylaków przełyku powstających w wyniku tworzenia

się krążenia obocznego przez naczynia jamy brzusznej i

przełyku.

Leczenie marskości wątroby

•

Choremu zabrania się przyjmowania substancji szkodliwych dla wątroby,

takich jak alkohol lub paracetamol. Zaleca się mu także dietę. Gdy

choroba ta przebiega bez żadnych powikłań, dieta jest zbliżona do

żywienia normalnego. Natomiast w marskości niewyrównanej dochodzi

do upośledzenia czynności wątroby. Objawy muszą być brane pod uwagę

podczas układania diety, która powinna być indywidualnie dobierana.

•

Leczenie powinno zapobiegać powikłaniom, lecząc jednocześnie chorobę,

która spowodowała zwłóknienie:



Leczenie przyczynowe:



marskość alkoholową leczy się, zabraniając pacjentom spożywania

alkoholu,



marskość pozapalna podlega leczeniu preparatami przeciwwirusowymi

(np. interferon), jeśli przyczyną jest wirus WZW, lub kortykosteroidami,

jeśli jest nią autoimmunizacja,



marskość związana z chorobą Wilsona, w czasie której występuje

patologiczna akumulacja miedzi w organach, leczona jest przez

farmakologiczne usuwanie nadmiaru miedzi.

Leczenie marskości wątroby



Zapobieganie powikłaniom:

 diuretyki – likwidują wodobrzusze,

 antybiotyki – zapobiegają infekcjom

związanym z osłabieniem bariery

immunologicznej,

 środki przeczyszczające –

zmniejszają ryzyko encefalopatii,

 leki przeciw nadciśnieniu (często

propranolol) – zmniejszają

nadciśnienie wrotne.

Jeśli nie udaje się opanować powikłań, a

funkcjonowanie wątroby ulega

dramatycznemu pogorszeniu,

rozważa się przeszczepienie wątroby.



Najważniejsze zasady diety w

wyrównanej marskości wątroby



Należy dostarczyć odpowiednią ilość energii. Jeżeli masa

ciała jest prawidłowa, zaleca się dzienne spożycie 35-40 kcal

na kg masy ciała. Kaloryczność diety powinna więc średnio

wynosić 2400-2700 kcal. Natomiast jeżeli chory ma zbyt małą

masę ciała i obserwuje się objawy niedożywienia, konieczne

jest zwiększenie ilości przyjmowanych w pokarmie kalorii do

44 kcal/kg masy ciała.



Dieta powinna być bogatobiałkowa. Zwiększenie ilości

białka jest niezbędne do uzupełnienia niedoborów białek

tkankowych, białek osocza oraz procesów regeneracyjnych.

Zaleca się spożywanie w ciągu dnia 1,5 g białka/kg masy

ciała. Należy dbać o to, aby przynajmniej 1/2 białka (do 2/3)

było pochodzenia zwierzęcego. Jego źródłem powinny być

przede wszystkim mięso, drób, ryby, mleko i przetwory

mleczne oraz jaja.

Najważniejsze zasady diety w

wyrównanej marskości wątroby

• Należy zachować ilość tłuszczów taką, jaką zaleca się

człowiekowi zdrowemu. Powinna ona zatem wynosić 1 g/kg
masy, a więc od 50 do 90 g na dobę. Najlepszym źródłem tłuszczu
są przede wszystkim oleje roślinne, margaryny miękkie, masło.
Konieczne jest natomiast wykluczenie słoniny, smalcu, bekonu,
łoju.



Źródłem łatwo przyswajalnej energii powinny być węglowodany,
których ilość w diecie ma wahać się w granicach od 330 do 400 g.
Przekroczenie 400 g na dobę nie jest wskazane z powodu
możliwości wystąpienia objawów nietolerancji węglowodanowej.



Należy ograniczyć ilość cukrów prostych do najwyżej 70 g na
dobę.

Najważniejsze zasady diety w

wyrównanej marskości wątroby

•

W wątrobie następuje magazynowanie
witaminy A, D i K. Dlatego duże znaczenie
ma odpowiednia ilość witamin z powodu
możliwości wystąpienia ich niedoborów.



Spośród witamin należy zwrócić szczególną
uwagę na witaminę C i witaminy z grupy
B. Aby pokryć tak duże zapotrzebowanie na
witaminę A i C, należy włączyć do diety dużą
ilość warzyw i owoców obfitujących w beta-
karoten (prowitaminę A) i witaminę C.
Źródłem witamin z grupy B mogą być
drożdże piwne oraz produkty zbożowe.



W marskości wątroby obowiązuje
bezwzględny zakaz picia napojów
alkoholowych. Należy również ograniczyć
picie kawy i herbaty, zwłaszcza mocnych
naparów.

Najważniejsze zasady diety w

wyrównanej marskości wątroby



W marskości wątroby zdarzają się
również niedobory składników
mineralnych. Najczęściej dotyczy to
wapnia i cynku. Źródłem wapnia w
diecie powinny być produkty mleczne.
Cynk z kolei jest obecny w chudym
mięsie, drobiu i rybach.



Konieczne jest unikanie spożywania
tych produktów, które mogą być przez
chorych źle tolerowane. Należy do nich
żywność zawierająca dużą ilość
błonnika, warzywa kapustne
(kapusta, brukselka, kalafior), warzywa
strączkowe, warzywa cebulowe
(cebula, czosnek). Spośród owoców
przeciwwskazane są gruszki i śliwki.

Najważniejsze zasady diety w

wyrównanej marskości wątroby



Źle tolerowane mogą być również gruboziarniste kasze,
pieczywo cukiernicze o dużej zawartości tłuszczu, ryby i
wędliny wędzone, tłusta wieprzowina i konserwy. Unikać
należy także czekolady i kakao.



Wszystkie posiłki powinny być przygotowane zgodnie z
zaleceniami diety lekkostrawnej. Wskazane jest więc gotowanie
w wodzie i na parze, duszenie nie poprzedzone
obsmażaniem, pieczenie w folii.



Dzienną rację pokarmowa należy podzielić na 5-6 posiłków. Dzięki
temu otrzymujemy posiłki o małej objętości, nie obciążające
przewodu pokarmowego.

Najważniejsze zasady diety w

niewyrównanej marskości wątroby



Ilość energii i białka powinna być taka sama jak w przypadku
wyrównanej marskości wątroby. Jeśli jednak objawy niewydolności
nasilają się, należy wtedy ograniczyć ilości białka.



Nie ma konieczności ograniczania ilości tłuszczu w diecie.



Z powodu obrzęków i puchliny brzusznej niezbędne jest
ograniczenie ilości sodu do około 1200 mg na dobę. Jest to tzw.
dieta łagodna ubogosodowa. Oznacza to, że należy zrezygnować z
solenia przygotowywanych potraw oraz wyeliminować produkty
zawierające duże ilości sodu, takie jak żółte sery, konserwy,
wędzonki.



Innym składnikiem mineralnym, na który należy zwrócić uwagę, jest
potas, bowiem z powodu stosowania leków moczopędnych może
dochodzić do jego niedoborów. Aby temu zapobiec, należy włączyć
do diety bogatopotasowe produkty roślinne, takie jak pomidory,
ziemniaki, banany. Warto również sporządzać mocne wywary z
warzyw, które dostarczają dużej ilości potasu.

Produkty dozwolone

i zabronione

Rodzaj produktu

Nazwa produktu

dozwolone

zabronione

Pieczywo, mąka

jasne, czerstwe, pszenne

pszenna, pytlowa,

ziemniaczana

kukurydziana, owsiana

razowe, świeże,

żytnie razowa, żytnia

makaron

kasze

makaron „nitki" manna,

pszenna, kukurydziana,

krakowska, płatki

owsiane, ryż, jęczmienna

grube makarony

jaglana, gryczana,

gruba

mleko

w większych ilościach

mleko zbierane świeże

lub mleko odtłuszczone w

proszku, młody kefir i

kwaśne mleko lekko

podgrzane

mleko tłuste i zbyt

kwaśne przetwory

mleka

Produkty dozwolone i zabronione

sery

chude twarogowe

dojrzewające, tłuste,

topione, kwaśne

jaja

białka i ewentualnie w

niewielkich ilościach

żółtka

żółtko

mięso

chude gatunki mięsa i

podrobów: cielęcina,

wołowina, konina,

kura, kurcze, gołąb,

królik, ozorki, płucka,

serca, móżdżek,

ewentualnie wątroba,

flaczki cielęce

tłuste gatunki:

wieprzowina,

baranina, gęś, kaczka,

dziczyzna, flaki

ryby

chude: dorsz, sandacz,

szczupak, lin, karaś,

leszcz, flądra

tłuste, marynowane:

śledź, węgorz, łosoś,

sardynki, konserwy

Produkty dozwolone i zabronione

wędliny

chude, szynka,

polędwica, ewentualnie

parówki

tłuste, pikantne

kiełbasy, pasztetowe

Masło, śmietana

w ograniczonych

ilościach świeże i na

surowo w bardzo

ograniczonych

ilościach, śmietanka

topione, solone,

nieświeże śmietana

Inne tłuszcze

w ograniczonych

ilościach świeża oliwa

lub olej słonecznikowy,

sojowy

smalec, słonina, olej,

boczek, ceres, oma

ziemniaki

gotowane w postaci

puree

gotowane i podawane

w całości, pieczone,

smażone

Produkty dozwolone i zabronione

warzywa i owoce

obfitujące w witaminę

C

pomidory, owoce

jagodowe, cytrusowe,

owoce dzikiej róży

kapusty, kalafiory

warzywa bogate w

karoten

marchew, dynia,

koperek, sałata

inspektowa, w

ogranicz, ilościach,

szpinak

fasolka szparagowa,

szpinak

inne warzywa i owoce

seler, pietruszka,

czarna rzodkiew, w

ogranicz, ilościach

buraki i rabarbar,

jabłka, śliwki, wiśnie,

winogrona, morele,

brzoskwinie, owoce

suszone bez małych

pestek

kalarepa, brukiew,

rzodkiewka, ogórki,

cebula, czosnek, pory,

czereśnie, gruszki

Produkty dozwolone i zabronione

strączkowe suche

wszystkie gatunki

cukier i słodycze używki cukier, miód,

marmolada, dżemy bez

pestek, syropy, owoce

na cukrze herbata,

kakao w ograniczonych

ilościach

słodycz, zawierająca

tłuszcz i używki

kawa naturalna, napoje

alkoholowe, czekolada

napoje

słaba herbata, herbata

z mlekiem, kawa

zbożowa z mlekiem,

mleko zbierane, soki

warzywne i owocowe

mocna herbata, kawa

prawdziwa napoje

gazowane oraz wszelkie

zimne płyny, napoje

alkoholowe

Produkty dozwolone i zabronione

dodatki do pieczywa

niewielka ilość masła,

marmolada, dżem bez

pestek, miód, chudy

twaróg, mięso

gotowane, polędwica,

szynka, ewentualnie

parówki

ograniczonych

ilościach

sery dojrzewające,

topione, tłuste,

kwaśne, pozostałe

wędliny, konserwy,

dżemy z pestkami

zupy

warzywne i owocowe

przecierane, krupniki,

mleczne zupy

podprawione

zawiesinami, łagodne

na tłustych rosołach,

grzybowe, zasmażane,

warzywne nie

przecierane

dodatki do zup

grzanki, bułka, kasza,

lane ciasto, kluski

biszkoptowe, makaron

nitki, ziemniaki puree

grube makarony,

łazanki, kluski,

kładzione, francuskie,

groszek ptysiowy

Produkty dozwolone i zabronione

potrawy z mięsa

mięso gotowane,

pulpety, pieczeń w

pergaminie, potrawki

mięsa smażone,

pieczone w zwykły

sposób

potrawy półmięsne

budynie z mięsa, kasz,

warzyw i drobnego

makaronu

zapiekanki

potrawy z drobiu

drób gotowany,

pieczony w pergaminie,

budynie, potrawki

smażone, pieczone w

zwykły sposób

potrawy z ryb

ryby z wody, pulpety,

budynie

ryby smażone,

panierowane

potrawy z warzyw

warzywa gotowane,

przetarte, podprawione

zawiesinami lub

oproszone mąką, soki

surowe lub gotowane

surówki, warzywa

gotowane nie

rozdrobnione

Produkty dozwolone i zabronione

potrawy z mąki

ciasta zarabiane w

misce, lane ciasto,

kluski biszkoptowe,

pierogi leniwe oraz

zarabiane na stolnicy:

makaron nitki

ciasta zarabiane na

stolnicy, smażone,

kluski kładzione,

francuskie, naleśniki,

krokiety

sosy

warzywne, owocowe,

mleczne podprawiane

zawiesinami

tłuste, zasmażane na

tłustych rosołach,

pikantne

Przykładowy jadłospis

I śniadanie

II śniadanie

Zupa mleczna: mleko 1,5 %,

drobny makaron, chleb zwykły z

margaryną, polędwicą i

pomidorem; herbata z mlekiem

Bułka pszenna z twarożkiem, sok

owocowy

Obiad

Zupa krem z marchewki, dorsz z rusztu, ziemniaki puree, buraczki

Podwieczorek

Kolacja

Banan, jogurt naturalny

Pulpeciki cielęce w warzywach

Chleb pszenny

Sok pomidorowy

Podsumowanie

•Najważniejszym zaleceniem przy tej diecie jest
zakaz picia alkoholu.
•Powinno się spożywać 5–6 małych posiłków
zamiast 3 dużych.
•Należy wyeliminować z diety rośliny strączkowe,
słodycze, tłuste sery, orzechy, migdały, owoce
takie jak: śliwki, agrest, porzeczki, tłuste mięso
wołowe, wieprzowe, wędzone, smażone i tłuste
ryby. Ograniczać spożycie żółtek oraz produktów
bogatosodowych.
•Najlepszymi sposobami przygotowania potraw są
w tym przypadku: gotowanie na parze, duszenie
bez smażenia, pieczenie w folii lub w pergaminie.
•Wskazana jest duża zawartość w diecie
produktów bogatych w wit. A, C, E, a także
produktów bogatych w potas, cynk i wapń.
•Ograniczać należy tłuszcze, a spożywać więcej
produktów białkowych.

Bibliografia



red. Pędich W., Choroby wewnętrzne. Podręcznik dla szkół
medycznych, Wyd. PZWL, Warszawa 1992;



mgr Makarewicz-Wujec M., dr n. med. Kozłowska-Wojciechowska
M., Dieta w marskości wątroby, Instytut Żywności i Żywienia,
źródło: www.resmedica.pl/pl/archiwum/zdart100014.html;



red. Wysocka-Wierusz B., Zozulińska-Ziółkiewicz D., Choroby
wewnętrzne. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa,
położnictwa i fizjoterapii, Wyd. UM im. K. Marcinkowskiego w
Poznaniu, Poznań 2008;



http://www.chirurgia.pl/dieta6.html Artykuł Akademii Medycznej
w Bydgoszczy.