KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

Wykład 3.
Art. 192 kk – komentarze
prawników a praktyka lekarska.
Prawne aspekty badań
prenatalnych.
Transplantacja.

ART. 192 KK – KOMENTARZE

PRAWNIKÓW A PRAKTYKA

LEKARSKA

W rozważaniach na temat odpowiedzialności
karnej lekarzy M. Filar wyjątkowo trafnie
stwierdził: „ Mówiąc z pewnym
uproszczeniem, lekarz naraża się na tę
odpowiedzialność w trzech typowych
sytuacjach:
-         gdy nie leczy, lecz powinien,
-         gdy leczy nie tak, jak powinien,
- gdy leczy , choć nie powinien.

„Model
„paternalistyczny”, gdzie
pacjent był jedynie
przedmiotem procedur
medycznych
podejmowanych przez
lekarza w sposób
całkowicie lub prawie
całkowicie arbitralny,
zastępowany jest coraz
wyraźniej modelem
partnerskim, gdzie to
lekarz i pacjent są
równoprawnymi
podmiotami
uczestniczącymi na
równych prawach w
określonych działaniach
medycznych”.

Jak twierdzi R. Kędziora „W sytuacji, w
której konieczny jest wybór między wolą
pacjenta a ochroną jego zdrowia i życia, w
demokratycznym państwie musi
decydować prawo do samostanowienia.
Takie rozwiązanie postulowali prawnicy i
mimo sprzeciwów lekarzy za generalną
regułę przyjęto konieczność
poszanowania woli chorego”.

Na tak przygotowanym gruncie, w nowym kodeksie

karnym ukazał się w rozdziale XXIII – Przestępstwa

przeciwko wolności - art. 192 w brzmieniu:

Art. 192 kodeksu karnego:

§ 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody
pacjenta – podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§

2.

Ściganie

następuje

na

wniosek

pokrzywdzonego.

Niestety, poglądy
prawników co do
interpretacji np.
przedmiotu ochrony,
podmiotu czynu,
zakresu czynności
objętej treścią
artykułu i innych
norm prawnych
decydujących o
realizacji tego
przestępstwa nie są
zgodne, a nawet są
niejednokrotnie
sprzeczne.

Przedmiot ochrony

A. Zoll: „Przedmiotem ochrony w wypadku

czynu zabronionego określonego w art. 192
jest autonomia pacjenta wobec zabiegów
leczniczych, przejawiająca się w prawie do
samostanowienia o ingerencji medycznej
oferowanej przez lekarza. Prawo do
samostanowienia wywodzi się z godności
człowieka i jest niezależna od zdolności do
czynności prawnych”

.

Przedmiot ochrony

Jeżeli ustawa o
zawodzie lekarza nie
wymaga wyjątkowo
zgody pacjenta i warunek
ten zastępuje zgodą innej
osoby lub sądu
opiekuńczego albo
dopuszcza
przeprowadzenie zabiegu
w ogóle bez uzyskania
zgody na jego
przeprowadzenie, to w
wypadkach tych
wyłączona jest także
odpowiedzialność z art.
192 kk. Brak jest bowiem
koniecznej do
odpowiedzialności karnej
bezprawności czynu.

Przedmiot ochrony

Powyższą wątpliwością zajął się także M.Filar:
„Powstaje jednak pytanie, wedle jakiego przepisu
ocenić sytuację, w której pacjent taki (dorosły i nie
ubezwłasnowolniony) z przyczyn faktycznych (np.
ze względu na fakt, iż jest nieprzytomny) nie jest w
stanie wyrazić jakiejkolwiek decyzji woli w
przedmiocie zgody (lub sprzeciwu) na zabieg
operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub
diagnostyki stwarzającej dlań podwyższone ryzyko:
lekarz zaś uzna, że zwłoka w podjęciu takich
czynności groziłaby pacjentowi
niebezpieczeństwem, o którym mowa w art. 34. ust.
7. ust. o zaw. lek. Stojąc na gruncie czysto
formalnym stwierdzić przyjdzie, iż mamy tu do
czynienia z przykrą luką prawną”.

Przedmiot ochrony

Konkluzja wynikająca z powyższych wywodów – by
formuła art. 192 kk była zgodna z innymi
obowiązującymi lekarza przepisami prawa i
zasadami wykonywania zawodu lekarza, konieczna
jest jak najszybsza nowelizacja poprzez dopisanie „o
ile inne ustawy nie stanowią inaczej”.
Przy rozważaniach o możliwościach wykonywania
przez lekarza zabiegów leczniczych bez zgody
pacjenta omówić należy jeszcze jeden , bardzo ważny
problem. Dotyczy on przypadków pacjentów w stanie
bezpośredniego zagrożenia życia, którzy tracą
przytomność, lecz przed tym nie wyrażali zgody na
zabiegi lecznicze. Art. 30 ustawy o zawodzie lekarza
nakłada na lekarza obowiązek ratowania życia w
takich sytuacjach i to bez żadnych wyjątków. Art. 192
kk zabrania mu wykonywania zabiegów leczniczych
bez zgody pacjenta , co miałoby wówczas miejsce.

Przedmiot ochrony

Czy nie jest możliwym, by prawnicy najpierw
uzgodnili stanowiska a następnie formułowani prawo
a nie odwrotnie ? Doskonałym podsumowaniem
powyższych rozważań będzie stanowisko T. Dukiet –
Nagórskiej: „...w ocenie stanu prawa nie można
pominąć kwestii spójności pomiędzy ustawami
określającymi obowiązki personelu medycznego
a ustawami wytyczającymi zakres uprawnień
pacjenta, bowiem te akty prawne powinny
pozostawać w harmonii. ... System prawny w
którym występuje w tym względzie rozbieżność,
jest wadliwy”.

Podmiot czynu (sprawca)

Wydawałoby się, że odpowiedź na pytanie, kto
może być sprawcą przestępstwa określonego w
art. 192 kk jest prosta. Jest bowiem w nim
mowa o zabiegu leczniczym i pacjencie, a zatem
postępowaniu legalnym, związanym z zawodami
chroniącymi zdrowie i życie ludzkie i osoba z
poza tych zawodów nie może być kojarzona z
wykonywaniem „zabiegów leczniczych”.
Stanowiska prawników nie są jednak zgodne.

Podmiot czynu (sprawca)

W komentarzu do k.k. pod red. A. Zolla
przyjęto: „Przestępstwo z art. 192 należy
zaliczyć do przestępstw powszechnych.
Wprawdzie najczęściej podmiotem tego
przestępstwa będzie osoba uprawniona do
wykonywania świadczeń medycznych (lekarz,
pielęgniarka), ale jego podmiotem może być
także osoba, która takich uprawnień nie
posiada. Zachodzić będzie wtedy zbieg między
art. 58 par.1 lub 2 ustawy o zawodzie lekarza i
art. 192”.

Podmiot czynu (sprawca)

A. Marek ma inny pogląd: „Z użytych w art. 192
par.1 określeń „zabieg leczniczy” i „pacjent” wynika,
że podmiotem omawianego przestępstwa może być
jedynie osoba uprawniona do wykonywania
czynności leczniczych (lekarz, felczer, w zakresie
zabiegów prostych także pielęgniarka), dla której
osoba poddana zabiegowi jest „pacjentem” (...)
szersza wykładnia, według której podmiotem tego
przestępstwa może być każdy, kto podejmuje się
zabiegu leczniczego bez zgody osoby poddanej
zabiegowi (...) jest wątpliwa, gdyż traktuje zbyt
dowolnie wymienione znamiona dowodowe”.

Podmiot czynu (sprawca)

Z. Banaszczyk i in. stoją jednak w opozycji do
powyższych stanowisk i podzielają stanowisko A.
Zolla: „Podmiotem zdolnym do popełnienia
przestępstwa z art. 192 par.1 k.k. jest nie tylko
lekarz ,ale każdy inny członek personelu
medycznego, a także dowolna osoba spoza kręgu
tego personelu ( w tym znachor)”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Dla lekarza i innych
pracowników służby
zdrowia określenie
„zabieg leczniczy” jest
jednoznaczne. Słowo
„zabieg” oznacza
czynność , połączoną z
różnego rodzaju
interwencją w ciało
pacjenta,. Natomiast
„leczniczy” oznacza cel
takiego zabieg – ma on
leczyć czyli niweczyć
skutki choroby lub stanu
pourazowego. Dla
prawników nie jest to
jednak takie proste i ich
interpretacje nawet i w
tym zakresie są
niespójne.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

L. Kubicki wyraża pogląd: „ Pojęcie to wyrażać
może zarówno działania polegające na badaniu stanu
zdrowia, tzn. najszerzej rozumiana diagnostykę,
całokształt działalności profilaktycznej, wszelkie
postępowanie terapeutyczne (w tym pobranie
przeszczepu od osoby zdrowej), rehabilitacyjne, jak
tez postępowania związane z pracami badawczymi w
dziedzinie medycyny, farmakologii, fizjologii i biologii,
także badania połączone a eksperymentem.
Zabiegiem „leczniczym” – w rozumieniu omawianego
przepisu – jest także taki zabieg medyczny nie
spełniający funkcji leczniczej sensu stricto ( jak np.
zabieg z zakresu chirurgii kosmetycznej, czy też
dopuszczalny prawnie zabieg przerwania ciąży
dokonywany z innych wskazań, niż medyczne), który
uznawany jest w obowiązującym systemie prawnym
za czynność o charakterze medycznym”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Inną interpretację przedstawia M. Filar:
„Zabiegiem leczniczym w rozumieniu art. 192 kk
jest każdy zabieg lekarski przybierający formę
czynności leczniczej (terapeutycznej) lub
czynności lekarskiej (nieterapeutycznej) ,
podejmowany w stosunku do pacjenta na etapie
profilaktyki, diagnozy, terapii i rehabilitacji,
który ze względu na właściwą mu technikę
medyczną łączy się z naruszeniem integralności
cielesnej pacjenta poprzez naruszenie jego
tkanki cielesnej lub fizycznym inwazyjnym
wniknięciem w jego ciało bez naruszenia tej
tkanki”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Podobne, choć nie takie same zdanie ma R.
Kędziora, który polemizuje ze stanowiskiem
reprezentowanym przez L. Kubickiego: „Zabiegiem
będzie (...) czynność lekarska powodująca
bezpośrednie naruszenie powłoki cielesnej albo
naruszenie tkanki mięśniowej, kostnej czy mózgowej,
przez umieszczenie przyrządów medycznych w ciele
bez naruszenia jego zewnętrznej powłoki. (...) Nie
należy pojęcia tego utożsamiać z jego szerokim
rozumieniem (...) (tzn. obejmującym diagnozę, terapię
i profilaktykę chorób). (...) Przyjęcie takiego ujęcia
prowadziłoby do sytuacji, w której lekarz nie miałby
nawet prawa do postawienia diagnozy bez
uzyskiwania zgody na tę czynność. Oczywiście takie
uregulowanie byłoby nie do przyjęcia i
uniemożliwiłoby pracę lekarza”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Najbliższą mi interpretację przedstawia S.
Rutkowski: „Zabieg leczniczy jest czynnością prawną,
jeżeli został wykonany w celu leczniczym. Zabieg
leczniczy niewątpliwie powinien być podjęty w
celu uzdrowienia chorego, ratowania życia,
ulżenia cierpieniom. Nie jest czynnością
leczniczą zabieg transplantacji w stosunku do
dawcy (np. pobranie nerki). Zabieg taki ma
charakter leczniczy, ale tylko w stosunku do biorcy.
Nie ma również charakteru leczniczego pobranie
krwi od oskarżonego dla celów postępowania
karnego. Są zabiegami lekarskimi, ale nie
leczniczymi takie czynności jak sztuczne
zapłodnienie, eutanazja, sterylizacja, spędzenie
płodu ze wskazań ekonomicznych lub
społecznych itd. Na wykonywanie zabiegów
nieleczniczych pozwalają lub ich zabraniają przepisy
szczególne”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Zdaniem E. Zielińskiej: „(...) lekarz, który bez zgody
pacjenta udzielił świadczenia medycznego, podlegać
będzie odpowiedzialności karnej. Podstawy tej
odpowiedzialności mogą być jednak zróżnicowane w
zależności od wykonanego bez zgody świadczenia
przypadku zabiegu leczniczego lekarz będzie
odpowiadał z przepisu art. 192 kk z 1997 r . (o
ile pokrzywdzony złoży wniosek o ściganie). W
przypadku zaś innego świadczenia medycznego
tzn. nie mającego charakteru terapeutycznego,
może ponieść odpowiedzialność z jednego z
przepisów k.k. za przestępstwo przeciwko
wolności lub przeciwko życiu i zdrowiu (...)”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Oponentem do powyższego stanowiska jest A. Zoll:
„Czynność wykonawcza, jako znamię przestępstwa z
art. 192 kk, polega na wykonywaniu zabiegu
leczniczego. Pojęcie zabiegu leczniczego, na
gruncie art. 192, ujęte zostało szeroko,
obejmując zarówno zabiegi dokonywane w
ramach rutynowych świadczeń medycznych, jak i
zabiegi eksperymentalne, zarówno lecznicze, jak
i badawcze. (...) Zabieg leczniczy, o którym mowa
w art. 192, może mieć charakter diagnostyczny,
terapeutyczny lub profilaktyczny”.

Zasady wyrażania zgody

To bardzo obszerne zagadnienie, przekraczające
ramy niniejszego opracowania i – wyjątkowo – poglądy
prawników w tym zakresie są w zasadzie zgodne. Z
punktu widzenia lekarza niepokoi mnie możliwość
udowodnienia przed sądem faktu wyrażenia przez
pacjenta zgody na niektóre zabiegi lecznicze. Ustawa
o zawodzie lekarza (6) wymaga bowiem zgody
pisemnej jedynie na „zabieg operacyjny lub zabieg
diagnostyczny stwarzający podwyższone ryzyko dla
pacjenta” (art. 23 ust. 1.). Natomiast w innych
przypadkach zgoda „może być wyrażona ustnie albo
nawet poprzez takie (...) zachowanie, które w sposób
nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania
się proponowanym przez lekarza czynnością
medycznym”. (art. 32 ust.7).

Po powyższych rozważaniach teoretycznych,
należałoby zastanowić się czy możliwość oskarżenia
lekarza lub pielęgniarki z art. 192 kk jest realna? W
mojej praktyce spotkałam się kilkakrotnie ze
zleceniem przez sąd lub prokuratora oceny, czy forma
wyrażenia zgody na zabieg operacyjny przez pacjenta
była zgodna z wymogami ustawy o zawodzie lekarza.
Jedna ze spraw toczy się już przed sądem. Dotyczy
pacjentki 51-letniej, która na piśmie wyraziła zgodę na
usunięcie zmienionej mięśniakowato macicy i jak
twierdzi nie godziła się (ustnie) na usunięcie
przydatków. Lekarz usunął w trakcie zabiegu
obustronnie przydatki, przy czym ich stan nie spełniał
warunków poszerzenia zabiegu bez zgody pacjenta
(art. 35 ustawy o zaw. lek.). Lekarz wykonał zabieg
zgodnie z zasadami aktualnej wiedzy lekarskiej, gdyż
w wieku pacjentki należy, ale ze wskazań
profilaktycznych , usunąć jajniki.

Może dojść zatem do
kolizji dwu wymogów:
wymogu leczenia
zgodnego z zasadami
aktualnej wiedzy
medycznej i wymogu
respektowania woli
pacjenta. W tym
konkretnym przypadku
lekarz popełnił błąd
formalny. Uważam, że w
obecnym stanie prawa
medycznego należy
pojęcie błędu
lekarskiego poszerzyć o
nowy jego rodzaj – tj.
błąd lekarski formalny.

M. Mozgawa, M. Kanys-Marko przedstawiają wyniki

badań empirycznych za lata 1999 – 2001. Badaniami objęto
wszystkie prokuratury w Polsce i ustalono, że w okresie tym
wystąpiło jedynie 9 (dziewięć) spraw dotyczących art. 192
kk Pięć z nich umorzono (trzy z powodu braku znamion
czynu przestępnego, dwa z powodu braku wniosku o
ściganie).
Dotyczyły one:
- usunięcia zęba,
- usunięcia „fragmentu miąższu piersi”,
- usunięcia tarczycy,
- wykonania „testu papawerynowego (iniekcja w prącie),
- amputacji palca ręki,
- pobrania „płynu z kręgosłupa” (2 przypadki).
Pozostałe dwa budzą wątpliwości, czy dokonano w ogóle
„zabiegu leczniczego”. Jeden to „umieszczenie w szpitalu
psychiatrycznym”, drugi dotyczy pacjenta chorego
psychicznie, który zgłosił „odprowadzanie mleczu z
kręgosłupa przez penis”.

Na zakończenie przytoczę stanowisko lekarza klinicysty. T.

Tołłoczko uważa, że: „Przeprowadzenie zabiegu bez zgody w
pełni świadomego chorego byłoby niewątpliwie działaniem
bezprawnym. Lekarz stałby się w takim przypadku
przestępcą przeciwko wolności i autonomii chorego.
Rozważmy jednak sytuację, w której w stanie
bezpośredniego zagrożenia życia chory nie wyraża zgody na
operację, a tylko operacja może mu jego życie uratować (...)
w okresie gdy stracił on przytomność (...) chirurdzy aby być
w zgodzie z własnym sumieniem, dostrzegają lekarskie i
moralne wskazania do wykonania ratującej życie operacji nie
zastanawiając się nad aktualnie obowiązującymi przepisami
prawnymi. (...) Na zastanawianie się nad aktualnymi
przepisami i odpowiednimi paragrafami chirurg wielokrotnie
zresztą zupełnie nie ma czasu (...)”.

Należy do tego dodać: zwłaszcza, że w zasadzie nie
wiadomo jak należy rozumieć te obowiązujące przepisy.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

PŁÓD, ZWANY W PRZEPISACH
PRAWNYCH DZIECKIEM POCZĘYTM,
JEST W ŚWIETLE PRAWA –PACJENTEM,
KTÓRY MA PRAWO DO ŚWIADCZEŃ
ZDROWOTNYCH, A JEGO MATKA MA
PRAWO DO INFORMACJI O JEGO STANIE
ZDROWIA

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zmiany przepisów, dotyczących badań prenatalnych:

Stary Kodeks Karny – art. 23b wpisany do kodeksu przez
Ustawę z dnia 07.01.1993 r. o planowaniu rodziny,
ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży (Dz. U. Nr. 17. poz. 78).

Skreślenie z kodeksu art. 23b. przez znowelizowaną w
dniu 30.08.1996 r. w/w tzw. „ustawę antyaborcyjną”,

Nowelizacja ta Orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 28.05. 1997 r. uznana została za niezgodną z
Konstytucją przez to, że narusza „gwarancje
konstytucyjne odnoszące się do ochrony zdrowia dziecka
poczętego i jego niezakłóconego rozwoju”,

Wprowadzenie Ustawą z dnia 08.07. 1999 r. (Dz. U. Nr.
64, poz. 729) art. 157a do Nowego Kodeksu Karnego

.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Stary Kodeks Karny, Art. 23b.:

§ 1. Dziecko poczęte nie może być przedmiotem działań

innych niż te, które służą ochronie życia i zdrowia jego
lub jego matki, z wyjątkiem działań określonych w
paragrafie 2.

§ 2. Dopuszcza się badania przedurodzeniowe, nie

zwiększające wyraźnie ryzyka poronienia w przypadku,
gdy:

1. dziecko poczęte należy do rodziny obciążonej

genetycznie,

2. istnieje podejrzenie występowania choroby genetycznej

możliwej do wyleczenia, zaleczenia bądź ograniczenia
jej skutków w okresie płodowym,

3. istnieje podejrzenie ciężkiego uszkodzenia płodu

.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zakres jurysdykcji w/w artykułu:

*ściśle określone warunki, w których

badania prenatalne były prawnie
dopuszczalne,

*rodzaj dopuszczalnych prawnie badań

określono jako „nie zwiększające
wyraźnie ryzyka poronienia”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 4

czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr. 104, poz. 661)

Art. 19.1. „Pacjent ma prawo do:
1) świadczeń zdrowotnych odpowiadających

wymaganiom wiedzy medycznej”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Art. 157a Kodeksu Karnego: 

§ 1. Kto powoduje uszkodzenia ciała dziecka poczętego

lub rozstrój zdrowia, zagrażający jego życiu,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli

uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka
poczętego są następstwem działań leczniczych,
koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa
grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo
dziecka poczętego.

§ 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która

dopuszcza się czynu określonego w paragrafie 1

.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Przepisy dodatkowe

* Ustawa tzw. „antyaborcyjna”, nowelizacja z 1996 r,.

art. 1 pkt. 2a: „Organy administracji rządowej oraz
samorządu terytorialnego, w zakresie swoich
kompetencji określonych w przepisach
szczególnych, są zobowiązane zapewnić swobodny
dostęp do informacji i badań prenatalnych,
szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko
bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub
rozwojowej płodu albo nieuleczalnej choroby
zagrażającej życiu płodu”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

*Kodeks Etyki Lekarskiej z 1994 r.:

Art. 38 pkt. 3.

Lekarz ma obowiązek zapoznać pacjentów, należących

do grupy zwiększonego ryzyka, z możliwościami
diagnostycznymi i terapeutycznymi współczesnej
genetyki lekarskiej, w tym diagnostyki
przedurodzeniowej. Przekazując powyższe
informacje lekarz ma obowiązek poinformować
zainteresowanych o ryzyku związanym z
przeprowadzeniem badań przedurodzeniowych”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Nowy Kodeks Etyki Lekarskiej (2004) r.:

Art. 38 pkt. 3. – Lekarz ma obowiązek zapoznać

pacjentów , należących do grupy zwiększonego
ryzyka z możliwościami współczesnej genetyki
lekarskiej, a także diagnostyki i terapii
przedurodzeniowej. Przekazując powyższe
informacje lekarz ma obowiązek poinformować o
ryzyku związanym z przeprowadzeniem badań
przedurodzeniowych.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Art. 39.

Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży lekarz

równocześnie odpowiada za zdrowie i życie jej
dziecka. Dlatego obowiązkiem lekarza są starania o
zachowanie zdrowia i życia dziecka również przed
jego urodzeniem.

Art. 39 a Lekarz nie może uczestniczyć w procedurach

klonowania ludzi dla celów reprodukcyjnych lub
terapeutycznych.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ocena prawna badań prenatalnych:

Badania prenatalne są aktualnie

jednym z wielu, rzec by można
„normalnym” świadczeniem
zdrowotnym: na straży jego realizacji
stoi nawet, wpisany w ustawę nakaz
administracyjny

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Realizacja kolejnych etapów badań

prenatalnych:

• pełna informacja,
• skierowanie przez lekarza

(ginekologa, pierwszego kontaktu,
genetyka) do specjalistycznego
ośrodka,

• wybór rodzaju badania przez

specjalistę

.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Jeżeli istnieją wskazania do przeprowadzenia

specjalistycznego badania, także
prenatalnego i lekarz nie kieruje na nie
pacjentki, dopuszcza się błędu
diagnostycznego z zaniechania.

Lekarz ginekolog - położnik nie ma podstaw

ani prawnych ani moralnych by odmówić
kobietom w ciąży wykonania badań
prenatalnych, także genetycznych. Bariery
stawiane matkom, przy badaniach
prenatalnych są łamaniem prawa

.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Odpowiedzialność lekarza: taka sama jak przy

popełnieniu każdego innego błędu
lekarskiego: karna, cywilna, zawodowa.

Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz.

U. Nr. 28, poz. 152):

Art.4.

Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze

wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi
mu metodami i środkami zapobiegania,
rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami
etyki zawodowej oraz z należytą starannością.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ustawa o zawodzie lekarza jw.

Art. 39.

Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń

zdrowotnych, niezgodnych z jego sumieniem, z
zastrzeżeniem art. 30 z tym, że ma obowiązek
wskazać realne możliwości uzyskania tego
świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie
opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt
w dokumentacji medycznej.

Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku

pracy lub w ramach służby, ma ponadto obowiązek
uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Klauzula sumienia jest kategoria ściśle

prawną. Dotyczyć może przekonań
konkretnego lekarza, który może,
powołując się na nie, odmówić
wykonania badania; nie może
natomiast odmówić skierowania
pacjentki na nie.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Pozwy przeciwko lekarzom o to, że

stawiając złą diagnozę lub odmawiając
przeprowadzenia badań, koniecznych
dla postawienia prawidłowej diagnozy,
uniemożliwiają rodzicom – wbrew
prawu – podjęcie świadomej decyzji o
urodzeniu lub nie ciężko chorego
dziecka, są na Zachodzie nazywane
sprawami o „złe urodzenie”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Badania USG – występujące w praktyce

błędy diagnostyczne:

• nierozpoznanie bliźniaków –

„zroślaków”,

• rozpoznanie ciąży bliźniaczej przy

obecności jednego płodu,

• nieprawidłowa ocena masy ciała

płodu,

• nierozpoznanie przemieszczenia

trzewi jamy brzusznej do klatki
piersiowej.

TRANSPLANTACJA

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z
dnia 16 lipca 1997 r.):

Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna

godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i
obywatela. Jest ona nienaruszalna, a
jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.

TRANSPLANTACJA

USTAWA O ZAKAŁADCH OPIEKI

ZDROWOTNEJ (Dz.U. nr 91 z 1991, poz.
91):

Art. 19. 1. Pacjent ma prawo do:

1) Świadczeń zdrowotnych
odpowiadających wymaganiom wiedzy
medycznej, a w sytuacji ograniczonych
możliwości udzielenia odpowiednich
świadczeń - do korzystania z rzetelnej,
opartej na kryteriach medycznych
procedury ustalającej kolejność dostępu
do tych świadczeń...

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz.
U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

:

Art. 1. 1. Ustawa reguluje pobieranie i przeszczepianie

komórek, tkanek i narządów, pochodzących ze zwłok lub
od żywego człowieka.

2. Ustawa nie dotyczy pobierania i przeszczepiania

komórek rozrodczych i gonad, tkanek embrionalnych i
płodowych oraz narządów rozrodczych i ich części, a
także pobierania, przechowywania, przetaczania i
dystrybucji krwi.

Art. 2. Komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze

zwłok ludzkich w celach diagnostycznych, leczniczych,
naukowych i dydaktycznych.

Art. 3. Komórki, tkanki i narządy ze zwłok mogą być

również pobierane w czasie sekcji zwłok
przeprowadzanej na podstawie odrębnych przepisów.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz.
U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

:

Art. 4. 1. Pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok

ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie
wyraziła za życia sprzeciwu.

2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma

pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może
wyrazić, za jej życia, przedstawiciel ustawowy tej osoby.

3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu lub

innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych, sprzeciw może wyrazić również ta osoba.

4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku

pobierania komórek, tkanek i narządów w celu
rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji
zwłok postępowania leczniczego.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia
6 grudnia 1995 r. poz. 682)

:

Art. 5. 1. Sprzeciw może być wyrażony w formie:

1) wpisu w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów,

2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny

podpis,

3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej

dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie
pobytu w szpitalu.

2. Sprzeciw przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub

innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych, może być wyrażony także w formie oświadczenia
pisemnego złożonego w chwili przyjęcia tych osób do szpitala
lub w czasie ich pobytu w szpitalu.

3. Sprzeciw jednego przedstawiciela ustawowego lub osoby, o

której mowa w art. 4 ust. 3, jest skuteczny w stosunku do
pozostałych.

4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formie

pisemnego lub ustnego oświadczenia złożonego w obecności
co najmniej dwóch świadków.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 6. 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie, że zgon

nastąpił w wyniku czynu zabronionego pod
groźbą kary, pobrania komórek, tkanek i
narządów można dokonać po uzyskaniu od
właściwego prokuratora informacji, że nie
wyraża sprzeciwu wobec zamiaru pobrania
komórek, tkanek i narządów, a gdy postępowanie
jest prowadzone przeciwko nieletniemu -
stanowiska sądu rodzinnego.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682)

:

Art. 7. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządów do

przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego i
nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (śmierci
mózgowej).

2. Kryteria stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania

funkcji pnia mózgu (śmierci mózgowej), ustalanie przez
powołanych przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny, Minister
Zdrowia i Opieki Społecznej ogłasza w Dzienniku
Urzędowym Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.

3. Śmierć mózgową stwierdza jednomyślnie na podstawie

kryteriów, o których mowa w ust. 2, komisja złożona z trzech
lekarzy, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie
anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty
w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 7. 4. Komisję, o której mowa w ust. 3,

powołuje i wyznacza jej przewodniczącego
kierownik zakładu opieki zdrowotnej.

5. Lekarze wchodzący w skład komisji nie mogą

brać udziału w postępowaniu obejmującym
przeszczepienie komórek, tkanek i narządów od
osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła
śmierć mózgową.

6. Przed pobraniem komórek, tkanek i narządów od

osoby zmarłej lekarz zasięga informacji, czy nie
został zgłoszony sprzeciw w formie określonej w
art. 5 lub w trybie przewidzianym w art. 6.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 9. 1. Komórki, tkanki i narządy mogą być

pobierane od żywego człowieka w celu

przeszczepienia innej osobie, przy zachowaniu

następujących warunków:

1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii

prostej, osoby przysposobionej, rodzeństwa lub
małżonka oraz, z zastrzeżeniem art. 10, na rzecz
innej osoby bliskiej, (...)

7) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do

czynności prawnych i wyraził dobrowolnie przed
lekarzem pisemną zgodę na pobranie komórek,
tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia
określonemu biorcy; wymóg określenia biorcy
przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub
innej regenerującej się komórki i tkanki,

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682):

Art. 9. c.d.
8) kandydat na dawcę został uprzedzony o skutkach

dla biorcy wynikających z wycofania zgody na
pobranie komórek, tkanek lub narządu, związanych
z ostatnią fazą przygotowania biorcy do dokonania
ich przeszczepienia,

9) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku

związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek i
narządu oraz o możliwych następstwach pobrania
dla stanu zdrowia dawcy, a także wyraził zgodę na
przyjęcie komórek, tkanek lub narządu od tego
dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie
przeszczepu od określonego dawcy nie dotyczy
szpiku lub innych regenerujących się komórek i
tkanek.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 10. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządu na

rzecz osoby bliskiej dawcy, nie będącej krewnym
w linii prostej, osobą przysposobioną,
rodzeństwem lub małżonkiem, wymaga
orzeczenia sądu rejonowego właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania lub pobytu
dawcy, wydanego w postępowaniu
nieprocesowym.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 12. 1. Dane osobowe dotyczące dawcy i biorcy

przeszczepu są objęte tajemnicą i podlegają
ochronie przewidzianej w przepisach o
tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w
przepisach dotyczących dokumentacji
medycznej prowadzonej przez zakłady opieki
zdrowotnej.

2. Jeżeli przeszczep ma być pobrany od żywego

człowieka, przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia
danych osobowych o dawcy i o biorcy
odpowiednio tym osobom.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 15. 1. Dopuszcza się, w celach leczniczych,

przeszczepianie ludziom komórek, tkanek i
narządów pochodzących od zwierząt.

2. Do przeszczepiania żywych komórek, tkanek i

narządów, o których mowa w ust. 1, stosuje się
przepisy dotyczące eksperymentów medycznych.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 18. 1. Za pobrane od żywego dawcy

lub ze zwłok ludzkich komórki, tkanki i
narządy nie można żądać ani przyjmować
zapłaty lub innej korzyści majątkowej.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 19. Kto rozpowszechnia ogłoszenia o

odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o
pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub
nabyciu komórek, tkanek i narządów w
celu ich przeszczepiania, podlega karze
grzywny do 5.000 zł.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U.
z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):

Art. 20. 1. Kto w celu uzyskania korzyści

majątkowej nabywa lub zbywa cudze komórki,
tkanki i narządy, pośredniczy w ich nabyciu lub
zbyciu bądź bierze udział w przeszczepianiu
pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek,
tkanek lub narządu, pochodzących od żywego
człowieka lub ze zwłok ludzkich,
polega karze pozbawienia wolności do lat 3.

2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia

przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło
dochodu, podlega karze pozbawienia wolności
od roku do lat 10.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Warunki pobierania i przeszczepiania komórek,

tkanek i narządów oraz sposób stwierdzania
spełniania tych warunków. (Dz. U. 96. 151. 718
rozp. 1996.11.30),

Sposób dystrybucji komórek, tkanek i narządów.

(Dz. U. 97. 132. 880 rozp. 1997.10.09),

Zasady i tryb ustalania kosztów pobrania,

przechowywania i transportu komórek, tkanek i
narządów oraz zwrotu tych kosztów. (Dz. U. 97.
132. 881 rozp. 1997.10.09),

Centralny rejestr zgłoszonych sprzeciwów na

pobranie komórek, tkanek i narządów, sposób
rejestracji sprzeciwów oraz sposób ustalania
istnienia sprzeciwu w formie oświadczeń. (Dz.
U. 96. 124. 588 rozp.

1996.10.01).

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Sposób i tryb uzyskiwania informacji od

prokuratora lub stanowiska sądu rodzinnego o
nie wyrażeniu sprzeciwu na pobranie ze zwłok
komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. 97. 6. 37
rozp.

1996.12.30),

Wymogi, jakim powinna odpowiadać dokumentacja

medyczna dotycząca pobierania komórek,
tkanek i narządów, ich przechowywanie i
przeszczepianie. (Dz. U. 96. 144. 667 rozp.
1996.11.12),

Sposób i warunki tworzenia krajowych i

regionalnych banków komórek i tkanek
przeznaczonych do przeszczepiania oraz ich
zadania. (Dz. U. 96. 144. 668 rozp.
1996.11.13),

Wyznaczenie zakładów opieki zdrowotnej i innych

jednostek organizacyjnych prowadzących
krajowe listy osób oczekujących na
przeszczepienie komórek, tkanek i narządów.
(M.P. 96. 77. 705 zarz. 1996.11.05).

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Wytyczne w sprawie kryteriów

stwierdzenia trwałego i
nieodwracalnego ustania funkcji pnia
mózgu (śmierci mózgowej). Dz. Urz.
M.Z. 96. 13. 36, komunikat 1996.10.29.

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja.

Art. 33.

Lekarz może pobierać komórki, tkanki i narządy ze zwłok

w celu ich przeszczepiania, o ile zmarły nie wyraził za

życia sprzeciwu.

 

Art. 34.

Lekarz, po stwierdzeniu śmierci mózgowej winien

podtrzymywać funkcjonowanie komórek, tkanek i

narządów, jeżeli mają one zostać przeszczepione.

 

Art. 35.

Lekarz nie może otrzymywać zapłaty za przeszczepiane

komórki, tkanki i narządy.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja.

Art. 36.

Pobranie komórek, tkanek i narządów od żyjącego dawcy

dla celów transplantacji może być dokonane tylko od

dorosłego za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej

dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o

wszelkich możliwych następstwach związanych z tym

zabiegiem. Pobranie od żyjącego dawcy narządu

niezbędnego do życia jest niedopuszczalne.

 

Art. 37.

Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone za zgodą jego

przedstawiciela ustawowego. W przypadkach osób

małoletnich, o ile są do tego zdolne, winno się uzyskać

ich zgodę.

TRANSPLANTACJA

Transplantacja komórek, tkanek i

narządów od wielu lat nie jest
eksperymentem medycznym, lecz
metodą leczniczą powszechnie
stosowaną, mieszcząca się w
standardach „aktualnej wiedzy
medycznej”.

TRANSPLANTACJA

Legalność czynności lekarskiej pobrania

tkanki lub narządu ex vivo (wg M.
Filara) – obowiązujące prawnie
przesłanki:

• przynależność dawcy do grupy osób

wymienionych w ustawie jako
legitymowanych do bycia dawcą,

• zgoda dawcy (lub innego uprawnionego

podmiotu czy organu) na pobranie
tkanki lub narządu,

• celowość i zasadność dokonania

przeszczepu z punktu widzenia
aktualnego stanu wiedzy,

• przeprowadzenia zabiegu pobrania

tkanki lub organu lege artis.

TRANSPLANTACJA

Ogólne przesłanki prawne

uniemożliwiające pobranie tkanek i
narządów:

• pobranie nie noże dotyczyć komórek

rozrodczych i gonad, tkanek
embrionalnych i płodowych oraz
narządów rozrodczych i ich części,

• pobranie nie może nastąpić od osób nie

mających pełnej zdolności do czynności
prawnych (upośledzonych umysłowo
lub chorych psychicznie).

TRANSPLANTACJA

Pobranie tkanek lub narządów od żywego

człowieka stanowi uszkodzenie ciała a
nawet np. przy pobraniu nerki
spowodowanie ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu w postaci innego ciężkiego
kalectwa w rozumieniu art. 156 par.1 pkt. 2
kk.

Lekarz, dokonujący pobrania tkanek lub

narządu ex vivo, z zachowaniem wymogów
podanych powyżej (pozytywnych i
negatywnych) nie będzie odpowiadał
(karnie, cywilnie, zawodowo) za
uszkodzenie ciała dawcy (choć je przecież
umyślnie powoduje), nawet gdyby u dawcy
nastąpiły niekorzystne następstwa
zdrowotne, wykraczające poza granice
przeciętnego ryzyka.

TRANSPLANTACJA

Zgoda domniemana:
Brak zgody – czyli sprzeciw to szczególna

forma wyrażenia woli.

Ażeby takie oświadczenie było skutecznym

prawnie, musi spełniać następujące
wymogi:

• osoba wyrażająca swa wole musi być

uprawniona do jej udzielenia tj. być
prawnym dysponentem określonych,
chronionym prawem „dóbr”,

• oświadczenie woli musi być wynikiem

integralnej i swobodnej decyzji,

• oświadczenie musi być wyrażone w

stosownej formie (wymóg formalny).

TRANSPLANTACJA

Formy oświadczenia o sprzeciwie określa art. 5.1.

ustawy „transplantacyjnej”:

- wpis w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów

to jedyna z dopuszczalnych form, którą można

uznać za nie budzącą wątpliwości i obiektywnie

poświadczająca wolę konkretnej osoby,

- oświadczenie na piśmie, własnoręcznie podpisane

może znajdować się w dokumentach osobistych

potencjalnego dawcy, ale może być także

dostarczane przez jego rodzinę. Brak możliwości

sprawdzenia prawdziwości takiego oświadczenia

(czy własnoręczny podpis). Pozostaje wierzyć w

jego prawdziwość,

- oświadczenie ustne, złożone w obecności co najmniej

dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub

w czasie pobytu w szpitalu to forma budząca

największe wątpliwości. Za świadków takiego

oświadczenia podają się bowiem zazwyczaj

członkowie rodziny i brak jest możliwości

potwierdzenia takich twierdzeń.

TRANSPLANTACJA

Uwaga: 2 i 3 forma wyrażania sprzeciwu zmusza

lekarza do kontaktu z rodziną potencjalnego
dawcy. Rodzina nie ma żadnego prawa do
decydowania o postępowaniu z ciałem ich
bliskiej osoby (ciało zmarłego członka rodziny
nie stanowi masy spadkowej), ale formuła
powyższych przepisów umożliwia rodzinie pełnić
rolę decydującą. Rodzina bowiem dostarczyć
może pisemne oświadczenie oraz potwierdzić
złożenie ustnego oświadczenia.

TRANSPLANTACJA

Dyskusja z rodziną winna zakończyć się w

momencie uzyskania informacji iż ich bliski,
potencjalny dawca nie był nigdy przyjmowany do
szpitala ani nie przebywał w szpitalu. Często
jednak dyskusja kończy się wyrażeniem
sprzeciwu przez rodzinę (a nie potencjalnego
dawcę) i lekarze rezygnują z pobrania A.
Dziatkowiak wyraził pogląd: „Uważam , że
niezależnie od litery prawa należy uszanować
wole rodziny, zwłaszcza tej, która w sposób
nieracjonalny, awanturniczy wyszukuje wszelkie
przeszkody, by nie dopuścić do pobrania
narządów.Pobranie w tej sytuacji przyniesie
więcej szkody dla transplantologii niż pożytku”.

TRANSPLANTACJA

Powyższe stanowisko działa na niekorzyść chorego.

Lekarz stoi przed poważnym dylematem:

- z jednej strony istnieje zagrożone życie ludzkie,

czyli stan wyższej konieczności, który powinien
niwelować wszelkie wątpliwości nie tylko prawne
ale i moralne,

- z drugiej strony niepokój sumienia, obawa przed

kłopotami i nagłośnieniem przez
zainteresowanych przypadku w sposób
niekorzystny dla transplantacji.

TRANSPLANTACJA

Aktualne pytanie: czy w świetle obowiązujących

przepisów zaniechanie przez lekarza z w/w
powodów (sprzeciw rodziny potencjalnego dawcy)
procedury pobrania narządów do przeszczepu jest
działaniem nieprawidłowym, noszącym znamiona
błędu lekarskiego?

Moim zdaniem tak! Takie zdanie jest również coraz

częściej wypowiadane przez prawników i
transplantologów, gdyż opisane powyżej zdziałanie
lekarza, polegające na zaniechaniu winna być
uznawana za nieudzielanie pomocy
człowiekowi,pozostającemu w bezpośrednim
zagrożeniu życia.

Wypowiedź M. Sycha: „Z etycznego i deontologicznego

punktu widzenia jest moralną powinnością
korzystać ze wszystkich możliwości
terapeutycznych, zatem także z wczesnej
eksplantacji narządów”. Należy dodać, że ta
powinność jest nie tylko moralna ale i prawna.

TRANSPLANTACJA

Prawnik M. Boratyńska proponuje by lekarz przed

rozmową z rodziną uprzedzał ją o o
odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
Postępowanie w sprawie ustalenia treści woli
pacjenta jest jej zdaniem „innym (niesądowym)
postępowaniem, prowadzonym na podstawie
ustawy”, a lekarz wprowadzający odpowiednie
załączniki do dokumentacji – organem władzy,
przyjmującej zeznania od świadków.

Jest to propozycja kontrowersyjna i nie do

zaakceptowania przez lekarzy, którzy przejmowali
by kompetencje funkcjonariuszy wymiary
sprawiedliwości.

TRANSPLANTACJA

Wypowiedź prawnika L. Kubickiego: „faktyczna

potrzeba wypytywania rodziny zmarłego na
okoliczność zgłoszenia przezeń sprzeciwu czyni
iluzoryczną cała kwestię braku sprzeciwu.

TRANSPLANTACJA

Moim zdaniem:
-     należy zmienić ustawę w zakresie określenia formy

2 i 3 sprzeciwu,

-     należałoby przyjąć oświadczenie jedynie w formie

pisemnej i obligatoryjnie podpisane przez lekarza
jako jednego ze świadków,

-     jeżeli musiałoby pozostać oświadczenie ustne,

powinno być także wyrażane w obecności lekarza
jako jednego ze świadków.

Przy wprowadzeniu powyższych zmian, lekarz miałby

możliwość zgłoszenia takiego sprzeciwu, w
określonej formie do banku sprzeciwów.

Wyjście radykalne (wypowiedź transplantologa W.

Rowińskiego): skoro akceptujemy przymusowe
szczepienia ochronne dzieci i przymusową
kwarantannę w przypadku chorych zakaźnie, to czy
dla dobra oczekujących na przeszczepy nie należy
uznać organów zmarłych za wspólne dobro
ludzkości?”

TRANSPLANTACJA

Komisja ustalająca śmierć pnia mózgu u

potencjalnego dawcy:

- art. 7.3 ustawy „transplantacyjnej stanowi, że w

skład tej komisji wchodzą trzej lekarze:
specjaliści anestezjologii i intensywnej terapii,
neurolog lub neurochirurg oraz trzeci o innej
specjalizacji lub nawet bez specjalizacji. Przed
nowelizacją ustawy trzecim lekarzem był medyk
sądowy.

- moim zdaniem nie było możliwym zapewnienie

obecności medyka sądowego w każdej Komisji
(brak takich specjalistów w terenie), jednakże
należało wprowadzić zapis, że „w razie
możliwości członkiem Komisji winien być medyk
sądowy lub przeszkolony i upoważniony przez
Zakład Medycyny Sądowej lekarz”.

TRANSPLANTACJA

Powyższe stanowisko uzasadnia fakt, że najczęściej

potencjalnymi dawcami narządów są ofiary
wypadków (działania gwałtownego), a takowi
pozostają w kręgu zainteresowania wymiaru
sprawiedliwości. Medyk sądowy jest zatem w
pewnym sensie reprezentantem interesów
prokuratora, który w takim przypadku bez
żadnych wątpliwości nie wyrazi sprzeciwu co do
pobrania narządów.

- wypowiedź J.Szmidta: „(...) zespół pobierający

narząd to jednak nie są medycy sądowi. Zatem
stwierdzenie obrażeń u ofiary przez „zwykłego”
chirurga (dodajmy, którego głównym celem
działania nie jest dokonanie oględzin zwłok)
może być następnie w procesie karnym
kwestionowane przez obrońcę oskarżonego ; nie
jest więc tak, by prokuratura nie miała
uzasadnionych powodów do obaw”.

TRANSPLANTACJA

Pobranie narządów a sekcja zwłok dawcy: brak

w ustawie, mimo nowelizacji zapisu o
wymogu obligatoryjnego przeprowadzenia
sekcji zwłok osób, od których pobrano
narządy do przeszczepów. Tylko badanie
sekcyjne ustalić może prawidłowość
rozpoznania śmierci pnia mózgu. W praktyce
spotyka się już zarzuty rodzin zmarłych ,
sugerujących nieprawidłowe postępowanie
lekarzy, mające na celu uzyskanie narządów
do przeszczepów.

TRANSPLANTACJA

Pobieranie tkanek i narządów podczas sekcji:
Nowelizacja ustawy z 1997 roku wprowadziła

konieczność dochodzenia zgody domniemanej
także w przypadkach pobierania tkanek i
narządów ze zwłok, w czasie sekcji. Dotyczy to
pobierania wszelkich tkanek i narządów dla celów
nie tylko leczniczych ale także dydaktycznych i
naukowych.

Bez ustalania „zgody domniemanej” można obecnie

pobierać ze zwłok „komórki, tkanki i narządy w
celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie
sekcji zwłok postępowania leczniczego”.

Taka nowelizacja spowodowała zaniechanie

pobierania ze zwłok tkanek i narządów do
przeszczepów (rogówek, kości, skóry). Kto ma
bowiem rozmawiać z rodziną zmarłego – medyk
sądowy, czy klinicysta?

TRANSPLANTACJA

Pobieranie materiału biologicznego podczas sądowo-

lekarskiej sekcji zwłok:

-   krew lub inny materiał do ustalenia stany

trzeźwości denata,

-   krew lub gonady do badań identyfikacyjnych

(DNA),

-   uszkodzone tkanki do badań mechanoskopijnych,
-   wycinki tkanek do badań balistycznych itp.
Pobieranie tych materiałów odbywa się na polecenie

prokuratora w oparciu o zapisy kpk. Jest to
działanie sprzeczne z zapisami ustawy
„transplantacyjnej”; art. 4 punkt 4 ustawy winien
zawierać zapis „o ile inne ustawy nie stanowią
inaczej” co likwiduje sprzeczności między
równorzędnymi aktami prawnymi, jakimi są
ustawy.

TRANSPLANTACJA

Sytuacja zgodna z aktualna wiedzą medyczną:

uchwalenie prawa, które spowoduje, że
wszczynanie procedur transplantacyjnych
w każdym potencjalnym przypadku stanie
się działaniem rutynowym.