Kobieta w zakładzie karnym. Wykonanie kary pozbawienia wolności wobec

kobiet zgodnie z regułami międzynarodowymi i polskimi. Macierzyństwo i

opieka nad dzieckiem w Polskich więzieniach . Oddziaływania wychowawcze

wobec ciężarnych i matek. Kobieta wychowawca w polskich zakładach karnych.

I. KOBIETA W ZAKŁADZIE

KARNYM

Artykuł 87 Kodeksu Karnego Wykonawczego reguluje kwestię

odbywania kary pozbawienia wolności przez kobiety w Polsce.

Zgodnie z paragrafem 1 odbywają one karę pozbawienia

wolności odrębnie od mężczyzn. Zapis ten realizuje jedną z

głównych zasad dotyczących odbywania kary pozbawienia

wolności przez kobiety zawartych we Wzorcowych regułach

minimalnych ONZ postępowania z więźniami. Co do zasady

skazana kobieta odbywa karę w zakładzie karnym typu

półotwartego. Odbycie kary w zakładzie karnym innego typu

stanowi wyjątek i ma miejsce jedynie w sytuacji, gdy

przemawiają za tym stopień demoralizacji lub względy

bezpieczeństwa (paragraf 2).

Większość osadzonych w polskich więzieniach kobiet nie

posiada wykształcenia. Wiele z nich było w przeszłości

wykorzystywanych psychicznie, fizycznie bądź seksualnie, a

większość z nich jest uzależnionych od alkoholu lub

narkotyków, jednocześnie w Polsce dostępny jest jedynie jeden

oddział terapeutyczny dla kobiet uzależnionych od alkoholu, w

którym terapii zostało poddane dotychczas około 800 kobiet.

Skuteczności leczenia określa się na około 30 proc.

Wielu autorów poruszających zagadnienia kobiet w więzieniu zwraca

uwagę na ich inność w porównaniu z mężczyznami. Kobiety są
bardziej delikatne, bardziej wrażliwe, bardziej odczuwające
potrzebę miłości i miłości macierzyńskiej. Ich związek z rodziną,
dziećmi jest zwykle bardziej emocjonalny. Kobiety zdecydowanie
gorzej znoszą izolację więzienną niż mężczyźni. Kobiety
najczęściej w sposób ciągły odczuwają stres powodowany karą
pozbawienia wolności, a szczególnie mocno odczuwają ją w
ostatnim okresie przed zwolnieniem. Wynika to m.in. z
niepewności, czy nie odejdzie mąż, konkubent, z niepewności o
los dzieci i perspektywę jaka je czeka po zwolnieniu. Dlatego
właśnie uważa się, ze częste kontakty z osobami najbliższymi są
tak ważne. Mimo, że kobiety również prezentują zróżnicowany
poziom demoralizacji, to jednak zwykle uznają, że rola żony i
matki jest dominująca. Ich izolacja powoduje stały niepokój przed
rozbiciem rodziny, lęk przez zmienioną niekorzystnie sytuacją
życiową po wyjściu. Wreszcie kobiety ze względu na swoją
odrębność biologiczną, wymagają mniej surowych, bardziej
„kobiecych” warunków sanitarno-bytowych.

1.Opieka zdrowotna w

więzieniu

Obawy dotyczące opieki zdrowotnej w więzieniach pojawiają się w

prawie wszystkich badaniach z zakresu warunków życia populacji

więziennej. Zgodnie z międzynarodowymi i europejskimi normami

i konwencjami wszyscy więźniowie, kobiety i mężczyźni, powinni

mieć równy dostęp do usług opieki zdrowotnej, które powinny być

tej samej jakości co usługi świadczone ogółowi ludności. Choć pod

wieloma względami kobiety i mężczyźni przebywający w

więzieniach mają podobne problemy zdrowotne, to znacznie różni

się charakter, nasilenie i złożoność problemów w grupach

podzielonych według płci. W systemach penitencjarnych, które

powstawały przede wszystkim z myślą o mężczyznach, polityki,

programy, procedury i służby penitencjarne często nie zajmują się

w dostatecznym stopniu potrzebami zdrowotnymi kobiet. Kobiety

mają dodatkowe i odmienne potrzeby w zakresie nie tylko w

higieny, opieki macierzyńskiej i zdrowia ginekologicznego, lecz

również zdrowia psychicznego, zwłaszcza ze względu na częściej

występujące wśród nich w przeszłości lub całkiem niedawno

przypadki przemocy fizycznej, emocjonalnej czy seksualnej.

Należy w związku z tym podkreślić konieczność zapewnienia
programów opieki zdrowotnej oraz warunków higienicznych
dostosowanych do specyficznych potrzeb osadzonych kobiet, a
także odpowiednich szkoleń dla pracowników więziennej służby
zdrowia.

II. Macierzyństwo i opieka nad

dzieckiem w Polskich

więzieniach

1.Kobiety rodzące w więzieniu

Szczególną uwagę należy poświęcić opiece zdrowotnej

nad kobietami i ich potrzebom higienicznym, co

dotyczy zwłaszcza przebywających w więzieniach

kobiet w ciąży, które wymagają specjalnych środków i

uwagi w zakresie wyżywienia, aktywności fizycznej,

odzieży, leków i opieki lekarskiej. Wzorcowe reguły

minimalne postępowania z więźniami zalecają w art.

23 ust. 1, aby w zakładach dla kobiet istniały

specjalne pomieszczenia służące wszelkiej koniecznej

przedporodowej i poporodowej opiece i leczeniu. Mają

one też specjalne potrzeby w zakresie wyżywienia,

opieki medycznej i programów ćwiczeń, które to

potrzeby w środowisku więziennym nie są

zaspokajane w dostatecznym stopniu

Polskie przepisy prawne stanowią też, że kobiecie ciężarnej lub karmiącej

powinna zostać zapewniona pełna opieka specjalistyczna (paragraf 3).

Natomiast dążąc do umożliwienia matce pozbawionej wolności

sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad dzieckiem, organizowane

są przy wskazanych zakładach karnych, domy dla matki i dziecka. W

domach tych dziecko może przebywać na życzenie matki do ukończenia

trzeciego roku życia. Okres ten może zostać skrócony lub przedłużony, o

ile przemawiają za tym względy wychowawcze lub zdrowotne,

potwierdzone opinią lekarza albo psychologa. Ostateczna decyzje

podejmuje właściwy sad opiekuńczy (paragraf 4).Kobiety ciężarne mają

również prawo do dodatkowych zakupów , artykułów żywnościowych oraz

korzystania z dłuższego spaceru(93 regulaminu wyk. Kary pozbawienia

wolności z 1999r.)

Matki więźniarki (podobnie jak ojcowie) mogą korzystać z

uprawnienia, które, jeśli sprawują pieczę nad dzieckiem do 15 r. ż,

pozwala im na częste kontakty z tymi dziećmi celem utrzymywania z

zacieśniania więzi uczuciowej z nimi. Ponad połowa kobiet osadzonych w

europejskich więzieniach to matki z przynajmniej jednym dzieckiem, a

odsetek ten jest wyjątkowo wysoki. Dzieci, które pozostają z

przebywającymi w więzieniu matkami wymagają odpowiedniej ochrony
oraz opieki i nie powinny one doświadczać żadnej formy dyskryminacji.

Pobyt kobiet w zakładzie karnym może mieć szczególnie poważne skutki,

jeśli przed uwięzieniem były one jedynymi opiekunami swoich dzieci.

2.Więzienne domy matki i

dziecka

W Polsce obecnie istnieją dwa zakłady karne dla

kobiet, gdzie mogą przebywać z dziećmi do 3 roku

życia: w Grudziądzu i w Krzywańcu. Artykuł 87&3

k.k.w. umożliwia skazanym kobietom odbywanie

kary pozbawienia wolności wraz z dzieckiem w

specjalnie do tego powołanych placówkach. Znany

pedagog Maria Łopatkowa powiedziała kiedyś, e

najtrudniej jest wymierzyć sprawiedliwość matce,

nie krzywdząc dziecka. Chodzi przecie o to, aby

dziecko poniosło jak najmniejsze konsekwencje

przestępczych czynów matki. Realizacji tych celów

służą domy Matki i Dziecka funkcjonujące przy

zakładach karnych właśnie w Krzywańcu i

Grudziądzu.

Dom dla Matki i Dziecka przy Zakładzie Karnym Nr 1 w

Grudziądzu istnieje od 1949 roku. Jest jednym z dwóch takich

domów, jakie działają na terenie kraju.

Funkcjonowanie placówki reguluje Rozporządzenie Ministra

Sprawiedliwości z dnia 17.09.2003 r. w sprawie trybu

przyjmowania dzieci matek pozbawionych wolności do domów

dla matki i dziecka przy wskazanych zakładach karnych oraz

szczegółowych zasad organizowania i działania tych placówek.

Przez 56 lat istnienia placówki przebywało w niej około 2000

dzieci (rocznie ok.40-50- ga), w Grudziądzu istnieje też szpital

ginekologiczno – położniczym, w którym urodziło się około

85% podopiecznych. Pozostali podopieczni bywają

sprowadzani - na wniosek matki - z zewnętrznych Domów

Dziecka.

Część dzieci przybywa

także z wolności wraz z

matkami, które mają

odbyć wyrok lub

tymczasowy areszt.

Kodeks karny

wykonawczy daje matce -

skazanej lub tymczasowo

aresztowanej - możliwość

wychowywania dziecka w

warunkach

przywięziennej placówki

opiekuńczo -

wychowawczej do czasu

ukończenia przez nie 3

roku życia.

a) Sprawowanie opieki nad

dzieckiem

Matka wypełnia przy swoim dziecku całodobową, bezpośrednią

opiekę, wszystkie czynności pielęgnacyjne, higieniczne i
opiekuńcze. Personel również dba o potrzeby dzieci
przebywających w placówce.

• Podopieczne dzieci mają w placówce całodobową opiekę

pielęgniarską (6 etatów pielęgniarek), dietetyczną i pediatryczną.

• *Żywienie dzieci przebiega zgodnie z normami Instytutu Matki i

Dziecka.

• Dom dla Matki i Dziecka posiada swój Punkt Szczepień.
• Wszystkim dzieciom wykonuje się - dyktowane potrzebą -

badania laboratoryjne i profilaktyczne, np. USG stawów
biodrowych.

• Dzieci konsultowane są także poza zakładem karnym u lekarzy

specjalistów, nawet na terenie całego kraju.

b) Oddziaływania

wychowawcze wobec

ciężarnych i dzieci.

W stosunku do podopiecznych matek realizowany Program

oddziaływań edukacyjnych, terapeutycznych. Korzystają one

także z fachowej literatury i prasy. Są edukowane w zakresie

wychowywania małych dzieci, także w zakresie radzenia sobie z

domową przemocą. Uczą się tradycji rodzinnych i świątecznych.

Praca personelu placówki zmierza do wskazania osadzonej matce

prawidłowego kształtu macierzyństwa.

Zespół opiekuńczo - wychowawczy raz w kwartale ocenia

postawę osadzonej w roli matki. Oceny te wykorzystywane są

przez Sądy Opiekuńcze przy regulowaniu sytuacji prawnej dzieci.

Dokumentacja osobowa i medyczna dzieci nie posiada

śladów pobytu w przywięziennej placówce. Pobyt ten nie okalecza

dalszych losów dziecka, w sensie formalnym.

Oddziaływania personelu zmierzają głównie do kształtowania

prawidłowej postawy matki, do budowania dojrzałości

emocjonalnej i dbałości o prawidłowy rozwój psychomotoryczny

dziecka.

c) Negatywne skutki przebywania dzieci

w placówce

• utrwalanie się w psychice małego dziecka śladów i

obrazów związanych z okratowaną

rzeczywistością( może to się odbić negatywnie na

rozwoju i przyszłości małego człowieka.

• brak kontaktu z prawidłowo postępującymi ludźmi

(otoczenie tworzą głównie osoby bez właściwych

wzorców postępowania, dziecko nie ma możliwości

eksplorowania normalnego świata, poznawania

zwykłych ludzi ceniących tradycyjne i uznane wartości

oraz normy)

• dziecko przebywając głownie z matką uzależnia się od

niej emocjonalnie i uczuciowo. Patrzy na świat przez

pryzmat jej odczuć i wartości, a w konsekwencji może

w przyszłości powielać jej wybory życiowe.

Od dawna wiadomo, że przebywanie dzieci w murach

takich instytucji prowadzić może do wystąpienia

zaburzeń rozwoju fizycznego, psychicznego i

społecznego. Problemy te pojawiają się już w

okresie niemowlęcym i nasilają z biegiem lat.

Zakład karny lub dom dziecka nie jest środowiskiem

odpowiednim dla wychowania dziecka, ponieważ

oba te miejsca nie pozwalają na ukształtowanie

prawidłowej więzi pomiędzy matką i dzieckiem,

przez co powodują nieodwracalne, lecz fatalne

skutki w jego psychice. Jedynym powołanym do

tego celu miejscem jest przede wszystkim rodzina

funkcjonująca w naturalnym otoczeniu. Oczywiste

jest, i dzieci powinny wychowywać się w pełnych,

normalnie funkcjonujących rodzinach.

Wszystko zależy od dorosłych, którzy nie zawsze potrafią

zachowywać się odpowiedzialnie i adekwatnie do wieku.
Pozostaje pytanie, na które często nie ma odpowiedzi: co
jest lepsze dla urodzonego za kratami dziecka? Obcowanie
ze zdemoralizowaną matką, czy wychowywanie na wolności
wśród obcych, ale za to zawodowo przygotowanych do
zadań opiekuńczych i pedagogicznych, osób?

III. Wykonywanie kary

pozbawienia wolności wobec

kobiet zgodnie z regułami

międzynarodowymi i polskimi.

Polska

Artykuł 87 Kodeksu Karnego Wykonawczego reguluje kwestię odbywania kary

pozbawienia wolności przez kobiety w Polsce. Zgodnie z paragrafem 1 odbywają one

karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn. Zapis ten realizuje jedną z

głównych zasad dotyczących odbywania kary pozbawienia wolności przez kobiety

zawartych we Wzorcowych regułach minimalnych ONZ postępowania z więźniami.

Co do zasady skazana kobieta odbywa karę w zakładzie karnym typu półotwartego.

Odbycie kary w zakładzie karnym innego typu stanowi wyjątek i ma miejsce jedynie

w sytuacji, gdy przemawiają za tym stopień demoralizacji lub względy

bezpieczeństwa (paragraf 2).

Polskie przepisy prawne stanowią też, że kobiecie ciężarnej lub karmiącej powinna

zostać zapewniona pełna opieka specjalistyczna (paragraf 3). Natomiast dążąc do

umożliwienia matce pozbawionej wolności sprawowania stałej i bezpośredniej opieki

nad dzieckiem, organizowane są przy wskazanych zakładach karnych, domy dla

matki i dziecka. W domach tych dziecko może przebywać na życzenie matki do

ukończenia trzeciego roku życia. Okres ten może zostać skrócony lub przedłużony, o

ile przemawiają za tym względy wychowawcze lub zdrowotne, potwierdzone opinią

lekarza albo psychologa. Ostateczna decyzje podejmuje właściwy sad opiekuńczy

(paragraf 4).

Według danych statystycznych Centralnego Zarządu Służby Więziennej w sierpniu

2007 r. w czterech kobiecych zakładach karnych, trzech aresztach śledczych oraz w

licznych oddziałach dla kobiet przebywało łącznie 2743 kobiet osadzonych - co

stanowi około 3 proc. całej populacji więźniów w Polsce. Blisko 35 proc. z nich zostało

skazanych za zabójstwo (w większości przypadków ofiarą był mąż lub partner, a

sprawczynie były ofiarami przemocy domowej).

Większość osadzonych w polskich więzieniach kobiet nie posiada wykształcenia.

Wiele z nich jest uzależnionych od alkoholu lub narkotyków, jednocześnie w Polsce

dostępny jest jedynie jeden oddział terapeutyczny dla kobiet uzależnionych od

alkoholu, w którym terapii zostało poddane dotychczas około 800 kobiet.

Skuteczności leczenia określa się na około 30 proc.

Szwecja

Liczba kobiet odbywających karę pozbawienia wolności w

zakładach karnych w Szwecji wyniosła w zeszłym roku 1165.

W porównaniu do 778 kobiet w roku 2000, w przeciągu

ostatnich 6 lat odnotowano, więc istotny, bo około 50 proc.

wzrost. Tym niemniej zgodnie z danymi podanymi przez

agencję zarządzającą więzieniami (Kriminalvården) kobiety

stanowią około 7 proc. wszystkich osadzonych w Szwecji.

Najczęściej popełniają one mniej poważne przestępstwa,

takie jak kradzież, przestępstwa związane z narkotykami,

prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu.

Średni wiek kobiet osadzonych w Szwecji waha się miedzy

35. a 44. rokiem życia. Znaczna większość otrzymuje

stosunkowo krótkie kary, nie przekraczające roku. Kobiety,

których dzieci nie maja więcej niż jeden rok mogą odbywać

karę pozbawienia wolności razem z dzieckiem. Jednakże

ostateczna decyzje w tym zakresie podejmują władze

samorządowe oraz Kriminalvården.

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii funkcjonuje obecnie siedemnaście

zakładów karnych, o charakterze zamkniętym, otwartym lub

pół-otwartym. W siedmiu z nich istnieją jednostki przeznaczone

dla matek z dziećmi.

Obecnie według oficjalnych danych Brytyjskie rządowej agencji

zrządzającej więziennictwem (National Offender Managment

Sernice, NOMS) we wrześniu 2007 na 80 tysięcy 937 więźniów

osadzonych w zakładach zamkniętych, około 5.5 proc. czyli 4

tysiące 390 stanowiły kobiety. Pomimo, że jest to stosunkowo

niski odsetek należy zauważyć, że liczba kobiet skazanych na

karą pozbawienia wolności zwiększyła się ponad dwukrotnie w

ciągu ostatnich piętnastu lat. W 1993 roku liczba kobiet w

więzieniach wynosiła jedynie 1,560.

W Wielkiej Brytanii utrzymuje się zasada, że kobiety popełniają

przestępstwa mniej poważne niż mężczyźni. Według danych

statystycznych NOMS około jedna trzecia kobiet odsiadujących

w Wielkiej Brytanii wyroki pozbawienia wolności, została

skazana za przestępstwa związane z narkotykami. 19 proc.

osadzonych kobiet to cudzoziemki (tylko 12 proc. więźniów-

mężczyzn nie posiada obywatelstwa brytyjskiego). Pond połowa

kobiet (55 proc.) przebywających w więzieniach ma dzieci

poniżej 16. roku życia, 33 proc. to matki dzieci poniżej 5. roku

życia, a 20 proc. jest samotnymi rodzicami.

Reguły dotyczące przebywania matek z dziećmi w specjalnej

jednostce różnią się w zależności od jednostek, wszędzie jednak

zależą od wieku dziecka. W pięciu jednostkach kobiety mogą

przebywać z dziećmi do ukończenia przez nie osiemnastu

miesięcy. W pozostałych dniu granica wieku, do którego dzieci

przebywają z matkami to 9 miesięcy. Dzieci odwiedzające swoje

matki traktowane są na zasadach obowiązujących innych

odwiedzających. Niekiedy tylko, w indywidualnych przypadkach,

czas wizyty jest dłuższy.

W szczególnych przypadkach istnieje również możliwość uzyskania

przez kobietę przepustki na wizytę w domu. Z uwagi na małą

liczbę kobiecych więzień, bardzo często kobiety przebywają w

istotnej odległości od swoich rodzin i dzieci. W oczywisty sposób

jeszcze bardziej zakłóca to ich kontakty z dziećmi.

Kobietom w ciąży osadzonym w więzieniach przysługuje pełen

zakres opieki medycznej. O ile dane więzienie dysponuje

specjalnym oddziałem dla kobiet w ciąży, zostają one tam

umieszczane. Poród odbywa się z reguły w najbliższym szpitalu

posiadającym oddział położniczy.

Niewątpliwie to również zmniejszony kontakt z rodziną wpływa na

fakt, że brytyjskie więźniarki są bardziej skłonne do podejmowania

samookaleczeń - około 30 proc. kobiet przebywających w

zamkniętych zakładach karnych dokonuje samookaleczeń, co w

porównaniu do 6 proc. osadzonych mężczyzn, którzy to robią,

stanowi bardzo dużą liczbę.