Socjologia refleksyjna -

Socjologia refleksyjna -

Strukturalizm kulturowy

Strukturalizm kulturowy

Pierre`a Bourdieu

Pierre`a Bourdieu



Pierre Bourdieu był nie tylko

Pierre Bourdieu był nie tylko

socjologiem, ale również filozofem

socjologiem, ale również filozofem

idei, myślicielem, którego idee

idei, myślicielem, którego idee

promieniowały na życie publiczne

promieniowały na życie publiczne

Francji przez kilka dekad.

Francji przez kilka dekad.



Urodzony 1 sierpnia 1930 w

Urodzony 1 sierpnia 1930 w

Denguin w rodzinie chłopskiej,

Denguin w rodzinie chłopskiej,

zaczynał

swoją

karierę

jako

zaczynał

swoją

karierę

jako

nauczyciel w liceum Moukims 1955

nauczyciel w liceum Moukims 1955

roku. Uczył później w Algierze, w

roku. Uczył później w Algierze, w

Paryżu oraz w Lille. Od 1964 r. do

Paryżu oraz w Lille. Od 1964 r. do

1980 r. był dyrektorem Centre des

1980 r. był dyrektorem Centre des

Sociologie Europeenne w Ecole

Sociologie Europeenne w Ecole

Pratique des Hautes Etudes et

Pratique des Hautes Etudes et

Sciences Sociales w Paryżu, a w

Sciences Sociales w Paryżu, a w

1981 objął katedrę socjologii w

1981 objął katedrę socjologii w

College de France, w której

College de France, w której

pracował aż do śmierci.

pracował aż do śmierci.



Jako socjolog zajmował się

Jako socjolog zajmował się

głównie tematyką z pogranicza

głównie tematyką z pogranicza

teorii socjologii, socjologii kultury i

teorii socjologii, socjologii kultury i

wychowania. Prowadził badania

wychowania. Prowadził badania

socjologiczne w Algierii

socjologiczne w Algierii

oraz systemu oświatowego we

oraz systemu oświatowego we

Francji. Zajmował się również

Francji. Zajmował się również

analizą znaczeń i treści dzieł sztuki.

analizą znaczeń i treści dzieł sztuki.

W swojej wieloletniej karierze

W swojej wieloletniej karierze

naukowej

napisał

ponad

30

naukowej

napisał

ponad

30

książek.

książek.

Biografia P. Bourdieu

Biografia P. Bourdieu

(1930 – 2002)

(1930 – 2002)

Jedna z najwybitniejszych postaci

Jedna z najwybitniejszych postaci

współczesnej socjologii francuskiej.

współczesnej socjologii francuskiej.

Bourdieu ukończył filozofię w tej

Bourdieu ukończył filozofię w tej

samej uczelni, którą wcześniej

samej uczelni, którą wcześniej

skończył Emile Durkheim.

skończył Emile Durkheim.

Antonina

Kłoskowska

pisząc

o

Antonina

Kłoskowska

pisząc

o

Bourdieu zaznacza, że kształtował

Bourdieu zaznacza, że kształtował

się on intelektualnie w okresie

się on intelektualnie w okresie

wpływów

egzystencjalizmu,

wpływów

egzystencjalizmu,

marksizmu,

strukturalizmu

i

marksizmu,

strukturalizmu

i

fenomenologii.

fenomenologii.

W 1955 uzyskuje tytuł naukowy,

W 1955 uzyskuje tytuł naukowy,

rozpoczyna pracę wykładowcy i

rozpoczyna pracę wykładowcy i

badacza w Algierze. Początkowo

badacza w Algierze. Początkowo

prowadzi badania antropologiczne,

prowadzi badania antropologiczne,

z czasem nie tyle od nich odchodzi,

z czasem nie tyle od nich odchodzi,

co

łączy

je

z

ujęciem

co

łączy

je

z

ujęciem

socjologicznym, by w ostateczności

socjologicznym, by w ostateczności

skoncentrować się na analizie

skoncentrować się na analizie

społeczeństwa

francuskiego,

a

społeczeństwa

francuskiego,

a

także

na

problemach

także

na

problemach

teoretycznych socjologii.

teoretycznych socjologii.



Loic Wacquant we wstępie do „Zaproszenie do

Loic Wacquant we wstępie do „Zaproszenie do

socjologii refleksyjnej” przedstawia Pierre Bourdieu

socjologii refleksyjnej” przedstawia Pierre Bourdieu

jako uczonego, który:

jako uczonego, który:



„

„

(...) nie ma za grosz szacunku dla granic między

(...) nie ma za grosz szacunku dla granic między

dyscyplinami naukowymi, obejmuje (w swoich

dyscyplinami naukowymi, obejmuje (w swoich

badaniach)

całą

gamę

dziedzin

badań

badaniach)

całą

gamę

dziedzin

badań

specjalistycznych (od studiów nad chłopami, sztuką,

specjalistycznych (od studiów nad chłopami, sztuką,

bezrobociem, szkołą, prawem, nauką i literaturą, po

bezrobociem, szkołą, prawem, nauką i literaturą, po

analizy pokrewieństwa, struktury klasowej, religii,

analizy pokrewieństwa, struktury klasowej, religii,

polityki, sportu, języka, mieszkania, intelektualistów i

polityki, sportu, języka, mieszkania, intelektualistów i

państwa); cechuje je (te badania) różnorodność

państwa); cechuje je (te badania) różnorodność

stylistyczna

–

od

szczegółowych

opisów

stylistyczna

–

od

szczegółowych

opisów

etnograficznych po najbardziej abstrakcyjne wywody

etnograficznych po najbardziej abstrakcyjne wywody

teoretyczne i filozoficzne, z modelami statystycznymi

teoretyczne i filozoficzne, z modelami statystycznymi

po drodze. Stanowi więc (praca B.) prawdziwe

po drodze. Stanowi więc (praca B.) prawdziwe

wyzwanie dla ustalonych w naukach społecznych

wyzwanie dla ustalonych w naukach społecznych

podziałów i sposobów myślenia.”

podziałów i sposobów myślenia.”

(Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, s. 8).

(Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, s. 8).

Bourdieu po polsku

Bourdieu po polsku



Bourdieu opublikował wiele prac, część we współpracy z

Bourdieu opublikował wiele prac, część we współpracy z

innymi naukowcami, w przekładzie polskim ukazały się tylko

innymi naukowcami, w przekładzie polskim ukazały się tylko

wybrane publikacje:

wybrane publikacje:



- W 1990 roku ukazała się wspólna praca z Jean Claud

- W 1990 roku ukazała się wspólna praca z Jean Claud

Passeron „Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania”

Passeron „Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania”

wydana przez PWN Warszawa. Przedmowę do tej książki

wydana przez PWN Warszawa. Przedmowę do tej książki

(polskiego wydania) napisała Antonina Kłoskowska.

(polskiego wydania) napisała Antonina Kłoskowska.



Druga praca to „Zaproszenie do socjologii refleksyjnej”

Druga praca to „Zaproszenie do socjologii refleksyjnej”

przygotowana wraz z Loic J. D. Wacquant ukazała się w

przygotowana wraz z Loic J. D. Wacquant ukazała się w

Polsce w 2001 roku.

Polsce w 2001 roku.



2004 – „Męska dominacja”

2004 – „Męska dominacja”



W języku polskim ukazało się kilka przekładów fragmentów

W języku polskim ukazało się kilka przekładów fragmentów

prac Bourdieu oraz bardzo wiele publikacji poświęconych

prac Bourdieu oraz bardzo wiele publikacji poświęconych

omówieniom jego koncepcji teoretycznych, bądź prac, w

omówieniom jego koncepcji teoretycznych, bądź prac, w

których zastosowano teorię Bourdieu.

których zastosowano teorię Bourdieu.



2006 – „Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia”

2006 – „Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia”

Socjologia refleksyjna

Socjologia refleksyjna

Czym jest socjologia refleksyjna?

Czym jest socjologia refleksyjna?



Najkrócej mówiąc jest to refleksja nad tym jaka

Najkrócej mówiąc jest to refleksja nad tym jaka

ma być socjologia, jaka ona jest, co jest w niej złego,

ma być socjologia, jaka ona jest, co jest w niej złego,

co należało by zmienić, by uczynić ją bliższą ideału.

co należało by zmienić, by uczynić ją bliższą ideału.



Zdaniem Pierre Bourdieu socjologią powinna

Zdaniem Pierre Bourdieu socjologią powinna

wydobywać na światło dzienne najgłębiej ukryte

wydobywać na światło dzienne najgłębiej ukryte

struktury

różnych

społecznych

światów,

struktury

różnych

społecznych

światów,

składających się na społeczne uniwersum, a także

składających się na społeczne uniwersum, a także

mechanizmy

ich

reprodukcji

i

zmiany.

mechanizmy

ich

reprodukcji

i

zmiany.

Społeczeństwo bowiem nie jest tylko jedną wielka

Społeczeństwo bowiem nie jest tylko jedną wielka

strukturą ani czymś tworzonym i odtwarzanym

strukturą ani czymś tworzonym i odtwarzanym

subiektywnie – jest to raczej pewna forma pośrednia

subiektywnie – jest to raczej pewna forma pośrednia

między tymi dwoma podejściami.

między tymi dwoma podejściami.

Projekt Bourdieu

Projekt Bourdieu



Bourdieu w swojej pracy naukowej wiele uwagi

Bourdieu w swojej pracy naukowej wiele uwagi

poświęcił

kwestiom

teoretycznym,

można

by

poświęcił

kwestiom

teoretycznym,

można

by

powiedzieć, że starał się pokazać możliwość

powiedzieć, że starał się pokazać możliwość

pogodzenia ze sobą podstawowych socjologicznych

pogodzenia ze sobą podstawowych socjologicznych

dychotomii takich jak:

dychotomii takich jak:



obiektywizm – subiektywizm,

obiektywizm – subiektywizm,



mikropoziom – makropoziom,

mikropoziom – makropoziom,



teoria – praktyka.

teoria – praktyka.



Mówiąc żartobliwie dążył do stworzenia takiej

Mówiąc żartobliwie dążył do stworzenia takiej

socjologii, która w jak najlepszy sposób opowiadała by

socjologii, która w jak najlepszy sposób opowiadała by

o rzeczywistości społecznej, o działaniu aktorów

o rzeczywistości społecznej, o działaniu aktorów

społecznych ukazując podstawowe problemy na

społecznych ukazując podstawowe problemy na

różnych poziomach analizy, które wzajemnie się

różnych poziomach analizy, które wzajemnie się

uzupełniają, a nie, jakby mogło się wydawać, sobie

uzupełniają, a nie, jakby mogło się wydawać, sobie

zaprzeczają.

zaprzeczają.



Jeżeli chcemy dotrzeć do istoty tego, co

Jeżeli chcemy dotrzeć do istoty tego, co

badamy, do istoty społeczeństwa to,

badamy, do istoty społeczeństwa to,

zdaniem Bourdieu, nie możemy trzymać

zdaniem Bourdieu, nie możemy trzymać

się tylko jednego paradygmatu, nie

się tylko jednego paradygmatu, nie

może być to tylko i wyłącznie ujęcie

może być to tylko i wyłącznie ujęcie

obiektywne, pozytywistyczne ani tylko i

obiektywne, pozytywistyczne ani tylko i

wyłącznie podejście subiektywistyczne

wyłącznie podejście subiektywistyczne

(humanistyczne), bowiem każde z nich

(humanistyczne), bowiem każde z nich

zawiera ograniczenia i każde z nich jest

zawiera ograniczenia i każde z nich jest

niedoskonałe. Inaczej jeszcze rzecz

niedoskonałe. Inaczej jeszcze rzecz

ujmując każde z tych podejść zapomina

ujmując każde z tych podejść zapomina

o tym drugim.

o tym drugim.



Bourdieu stwierdza, że wszystko to, co interesuje

Bourdieu stwierdza, że wszystko to, co interesuje

socjologa (i nie tylko) posiada podwójny żywot, istnieje

socjologa (i nie tylko) posiada podwójny żywot, istnieje

podwójnie.

podwójnie.



Po pierwsze, mamy do czynienia z

Po pierwsze, mamy do czynienia z

obiektywnościami

obiektywnościami

pierwszego

rzędu

(obiektywność

pierwszego

rzędu

(obiektywność

strukturalistyczna)

strukturalistyczna)

– czyli tym, co jest tworzone przez

– czyli tym, co jest tworzone przez

dystrybucję

zasobów

materialnych

i

środków

dystrybucję

zasobów

materialnych

i

środków

przywłaszczania dóbr i wartości rzadko występujących w

przywłaszczania dóbr i wartości rzadko występujących w

społeczeństwie – tego typu obiektywność jest stosunkowo

społeczeństwie – tego typu obiektywność jest stosunkowo

łatwa do zbadania, analizy, ale oprócz niej jest także:

łatwa do zbadania, analizy, ale oprócz niej jest także:



obiektywność drugiego rzędu (obiektywność

obiektywność drugiego rzędu (obiektywność

konstruktywistyczna, kulturalistyczna –

konstruktywistyczna, kulturalistyczna –

zawarta w

zawarta w

systemie

symbolicznym,

praktykach

mentalnych,

systemie

symbolicznym,

praktykach

mentalnych,

cielesnych,

zachowaniach,

sposobach

myślenia,

cielesnych,

zachowaniach,

sposobach

myślenia,

uczuciach,

sądach

członków

społeczeństwa.

uczuciach,

sądach

członków

społeczeństwa.

Obiektywność drugiego rzędu jest już trudniejsza do

Obiektywność drugiego rzędu jest już trudniejsza do

analizy.

analizy.



Aleksander Manterys w książce „Wielość

Aleksander Manterys w książce „Wielość

rzeczywistości w teoriach socjologicznych”

rzeczywistości w teoriach socjologicznych”

dokonuje wnikliwej analizy wielu podejść

dokonuje wnikliwej analizy wielu podejść

teoretycznych, by jak sugeruje tytuł pokazać,

teoretycznych, by jak sugeruje tytuł pokazać,

w

jak

różnych

sposób

ujmują

one

w

jak

różnych

sposób

ujmują

one

rzeczywistość społeczną. Ukazuje różne

rzeczywistość społeczną. Ukazuje różne

odmiany

subiektywizmu,

podejścia

odmiany

subiektywizmu,

podejścia

obiektywistyczne ale także wskazuje na

obiektywistyczne ale także wskazuje na

koncepcje

tzw.

koncepcje

tzw.

„złotego

środka”

„złotego

środka”

–

–

koncepcje, które odrzucają dychotomię i

koncepcje, które odrzucają dychotomię i

ukazują społeczeństwo jako stale dziejący się

ukazują społeczeństwo jako stale dziejący się

proces strukturalizacji (Anthony Giddens), czy

proces strukturalizacji (Anthony Giddens), czy

jako pewne uniwersum, które ma wymiar

jako pewne uniwersum, które ma wymiar

obiektywny

i

subiektywny

(jak

Pierre

obiektywny

i

subiektywny

(jak

Pierre

Bourdieu).

Bourdieu).



Manterys podkreśla, że Bourdieu odrzuca wizje

Manterys podkreśla, że Bourdieu odrzuca wizje

aktora

społecznego

ujmowanego

w

aktora

społecznego

ujmowanego

w

kategoriach utylitarystycznych.

kategoriach utylitarystycznych.



„

„

Według

Bourdieu

istota

działania

nie

Według

Bourdieu

istota

działania

nie

wyczerpuje się w świadomym i wypracowanym

wyczerpuje się w świadomym i wypracowanym

postępowaniu zmierzającym do osiągnięcia

postępowaniu zmierzającym do osiągnięcia

celu, wytyczonego przez partykularny interes

celu, wytyczonego przez partykularny interes

aktora

społecznego

oraz

osiągnięciu

aktora

społecznego

oraz

osiągnięciu

satysfakcji dzięki realizacji owego interesu.

satysfakcji dzięki realizacji owego interesu.

Wiele czynności wykonuje się wskutek

Wiele czynności wykonuje się wskutek

dominacji, panowania nad tym lub innym

dominacji, panowania nad tym lub innym

fragmentem rzeczywistości” (

fragmentem rzeczywistości” (

Manterys, 138).

Manterys, 138).



A więc nie wystarczy sama subiektywistyczna

A więc nie wystarczy sama subiektywistyczna

opowieść o działaniu społecznym. Na aktorów

opowieść o działaniu społecznym. Na aktorów

społecznych, w trakcie ich działania oddziałują

społecznych, w trakcie ich działania oddziałują

obiektywne przejawy rzeczywistości.

obiektywne przejawy rzeczywistości.

Ale idąc dalej Bourdieu zaznacza:

Ale idąc dalej Bourdieu zaznacza:



„

„

(...) musimy wykroczyć poza opozycję pomiędzy

(...) musimy wykroczyć poza opozycję pomiędzy

teoriami obiektywistycznymi, które identyfikują

teoriami obiektywistycznymi, które identyfikują

klasy społeczne (ale także klasy płci i wieku) z

klasy społeczne (ale także klasy płci i wieku) z

odosobnionymi grupami. Prostymi, policzalnymi

odosobnionymi grupami. Prostymi, policzalnymi

populacjami

odseparowanymi

przez

granice

populacjami

odseparowanymi

przez

granice

obiektywne wytyczone w rzeczywistości, i teoriami

obiektywne wytyczone w rzeczywistości, i teoriami

subiektywistycznymi (marginalistycznymi), które

subiektywistycznymi (marginalistycznymi), które

redukują porządek społeczny do pewnego rodzaju

redukują porządek społeczny do pewnego rodzaju

kolektywnej klasyfikacji uzyskanej dzięki sumowaniu

kolektywnej klasyfikacji uzyskanej dzięki sumowaniu

klasyfikacji jednostkowych lub, bardziej precyzyjnie,

klasyfikacji jednostkowych lub, bardziej precyzyjnie,

z jednostkowymi strategiami, klasyfikowanymi i

z jednostkowymi strategiami, klasyfikowanymi i

klasyfikującymi, za pomocą których podmioty

klasyfikującymi, za pomocą których podmioty

działające klasyfikują siebie i innych”

działające klasyfikują siebie i innych”

(za Manterys, 139-

(za Manterys, 139-

140)

140)



Odwołując

się

do

przykładu:

Odwołując

się

do

przykładu:

przynależność do klasy społecznej

przynależność do klasy społecznej

wyznacza

pewne

obiektywne

wyznacza

pewne

obiektywne

uwarunkowania działania społecznego,

uwarunkowania działania społecznego,

ale to nie oznacza, że jednostka jest

ale to nie oznacza, że jednostka jest

przez

te

uwarunkowania

przez

te

uwarunkowania

zdeterminowana – ona sama dokonuje

zdeterminowana – ona sama dokonuje

wyborów, interpretuje te obiektywne

wyborów, interpretuje te obiektywne

uwarunkowania.

uwarunkowania.

Metodologia:

Metodologia:



Bourdieu postuluje

Bourdieu postuluje

„podwójne czytanie”

„podwójne czytanie”

–

–

jego zdaniem powinna być to kluczowa metoda

jego zdaniem powinna być to kluczowa metoda

stosowana w naukach społecznych..

stosowana w naukach społecznych..



Pierwsze czytanie –

Pierwsze czytanie –

w duchu tradycji

w duchu tradycji

durkheimowskiej, gdzie społeczeństwo jest bytem

durkheimowskiej, gdzie społeczeństwo jest bytem

ponad jednostkowy, - czytanie to traktuje

ponad jednostkowy, - czytanie to traktuje

społeczeństwo jako obiekt, który można poznać

społeczeństwo jako obiekt, który można poznać

od zewnątrz, jest to przejrzysta struktura

od zewnątrz, jest to przejrzysta struktura

obiektywna – można o niej opowiadać za pomocą

obiektywna – można o niej opowiadać za pomocą

ujęć statystycznych, graficznych, traktuje się tu

ujęć statystycznych, graficznych, traktuje się tu

jednostki jako bierne nośniki sił, które mają na

jednostki jako bierne nośniki sił, które mają na

celu sprawne działanie w mechanizmie, którym

celu sprawne działanie w mechanizmie, którym

jest społeczeństwo.

jest społeczeństwo.

Metodologia:

Metodologia:



Drugie czytanie

Drugie czytanie

– następujące po pierwszym –

– następujące po pierwszym –

polega na uznaniu, że jednostki nie są biernymi

polega na uznaniu, że jednostki nie są biernymi

odtwórcami struktury społecznej, ale posiadają

odtwórcami struktury społecznej, ale posiadają

one swoją wolę, przekonania, że dokonują one

one swoją wolę, przekonania, że dokonują one

poprzez

subiektywne

osądy

konstrukcji

poprzez

subiektywne

osądy

konstrukcji

społeczeństwa,

aktorzy

społeczni

dokonują

społeczeństwa,

aktorzy

społeczni

dokonują

nieustannej budowy swojego świata poprzez

nieustannej budowy swojego świata poprzez

powielanie praktyk dnia codziennego. Drugie

powielanie praktyk dnia codziennego. Drugie

czytanie

odwołuje

się

do

fenomenologii

czytanie

odwołuje

się

do

fenomenologii

społecznej, do traktowania społeczeństwa jako

społecznej, do traktowania społeczeństwa jako

wyniku

decyzji

podejmowanych

przez

wyniku

decyzji

podejmowanych

przez

działających w nim aktorów, stosownych przez

działających w nim aktorów, stosownych przez

nich typifikacji i hierarchii ważności.

nich typifikacji i hierarchii ważności.



Te dwa czytania powinny być praktykowane

Te dwa czytania powinny być praktykowane

razem – ograniczenie się tylko do któregoś

razem – ograniczenie się tylko do któregoś

z nich pociąga za sobą niedoskonałą,

z nich pociąga za sobą niedoskonałą,

błędną interpretacje świata społecznego.

błędną interpretacje świata społecznego.



Bourdieu postuluje odejście od jego

Bourdieu postuluje odejście od jego

zdaniem sztucznych dychotomii. Pokazując,

zdaniem sztucznych dychotomii. Pokazując,

że tak naprawdę stanowią one pewną

że tak naprawdę stanowią one pewną

całość, fakty społeczne posiadają wymiar

całość, fakty społeczne posiadają wymiar

obiektywny i subiektywny, należy je

obiektywny i subiektywny, należy je

interpretować na mikro i makro poziomie,

interpretować na mikro i makro poziomie,

łączyć

założenia

teoretyczne

z

łączyć

założenia

teoretyczne

z

doświadczeniami praktyki itd. – po to, żeby

doświadczeniami praktyki itd. – po to, żeby

móc w pełni o czymś opowiedzieć.

móc w pełni o czymś opowiedzieć.

Wspomniany wcześniej stosunek Bourdieu do

Wspomniany wcześniej stosunek Bourdieu do

przekraczania

barier

pomiędzy

przekraczania

barier

pomiędzy

poszczególnymi dziedzinami, do mieszania

poszczególnymi dziedzinami, do mieszania

różnych metod nie ma w sobie nic z

różnych metod nie ma w sobie nic z

przypadkowości, czy stosowania jakiś metod

przypadkowości, czy stosowania jakiś metod

na podstawie dowolnych sympatii badacza –

na podstawie dowolnych sympatii badacza –

Bourdieu postuluje, że metody powinny być

Bourdieu postuluje, że metody powinny być

każdorazowo dostosowane do analizowanego

każdorazowo dostosowane do analizowanego

problemu, dostosowanie to powinno być

problemu, dostosowanie to powinno być

bardzo dobrze przemyślane.

bardzo dobrze przemyślane.



Bourdieu bardzo krytycznie wypowiada się o

Bourdieu bardzo krytycznie wypowiada się o

kondycji współczesnej socjologii, dostaje się tu

kondycji współczesnej socjologii, dostaje się tu

zarówno teoretykom, jak i praktykom.

zarówno teoretykom, jak i praktykom.



Teoretykom za to, że zbyt często tworzą swe teorie

Teoretykom za to, że zbyt często tworzą swe teorie

tylko po to, by teoretyzować, tworzą systemy zbyt

tylko po to, by teoretyzować, tworzą systemy zbyt

abstrakcyjne aby dały się przełożyć na pracę

abstrakcyjne aby dały się przełożyć na pracę

praktyczną.

praktyczną.



Badaczom zaś Bourdieu zarzuca zbytnią ignorancje

Badaczom zaś Bourdieu zarzuca zbytnią ignorancje

wobec teorii, traktowanie teorii tylko jako

wobec teorii, traktowanie teorii tylko jako

dostarczyciela pojęć, krytykuje on specjalistów od

dostarczyciela pojęć, krytykuje on specjalistów od

badań ilościowych nazywając ich „pożeraczami

badań ilościowych nazywając ich „pożeraczami

liczb”. Krytykuje on w ogóle metody ilościowe,

liczb”. Krytykuje on w ogóle metody ilościowe,

ankiety za ich sugerujące działanie i asymetryczny

ankiety za ich sugerujące działanie i asymetryczny

stosunek między badanym a badaczem. Jego

stosunek między badanym a badaczem. Jego

zdaniem bardziej partnerski stosunek badacza i

zdaniem bardziej partnerski stosunek badacza i

badanego jest możliwy w wywiadzie swobodnym.

badanego jest możliwy w wywiadzie swobodnym.

Kilka słów krytyki

Kilka słów krytyki



Niemniej jednak Jerzy Szacki omawiając teorie Bourdieu zwraca

Niemniej jednak Jerzy Szacki omawiając teorie Bourdieu zwraca

uwagę na to, że

uwagę na to, że

„krytyka obiektywizmu przez Bourdieu jest w

„krytyka obiektywizmu przez Bourdieu jest w

istocie mniej surowa od jego krytyki subiektywizmu. (...) Podmiot w

istocie mniej surowa od jego krytyki subiektywizmu. (...) Podmiot w

socjologii Bourdieu to – jak zobaczymy- klasyczny homo

socjologii Bourdieu to – jak zobaczymy- klasyczny homo

sociologicus, którego zasadnicze cechy są w istocie pochodne od

sociologicus, którego zasadnicze cechy są w istocie pochodne od

faktu uczestnictwa w określonych zbiorowościach i podlegania jak

faktu uczestnictwa w określonych zbiorowościach i podlegania jak

najbardziej realnym wpływom i przymusom. To, jaki jest świat

najbardziej realnym wpływom i przymusom. To, jaki jest świat

wewnętrzny jednostki, okazuje się (...) w zasadniczej części

wewnętrzny jednostki, okazuje się (...) w zasadniczej części

rezultatem interioryzacji struktur świata społecznego (...), to, co

rezultatem interioryzacji struktur świata społecznego (...), to, co

jednostkowe, a nawet osobiste i subiektywne, jest zarazem

jednostkowe, a nawet osobiste i subiektywne, jest zarazem

społeczne, zbiorowe

społeczne, zbiorowe

”, a więc w jakimś niemałym stopniu

”, a więc w jakimś niemałym stopniu

niezależne od świadomości i woli jednostek.

niezależne od świadomości i woli jednostek.



Szacki stwierdza, że u Bourdieu nie mamy do czynienia z

Szacki stwierdza, że u Bourdieu nie mamy do czynienia z

przeciwstawieniem

podmiotu

jednostki

–

przedmiotowi

przeciwstawieniem

podmiotu

jednostki

–

przedmiotowi

społeczeństwu tylko z dwiema formami istnienia tego, co

społeczeństwu tylko z dwiema formami istnienia tego, co

społeczne: w jednostce i poza nią. To, co jest w jednostce jest

społeczne: w jednostce i poza nią. To, co jest w jednostce jest

subiektywne, a to, co pozna nią obiektywne.

subiektywne, a to, co pozna nią obiektywne.

Strukturalizm kulturowy

Strukturalizm kulturowy



Te dwie formy istnienia można zilustrować za pomocą

Te dwie formy istnienia można zilustrować za pomocą

kluczowych pojęć wprowadzonych przez Pierre`a

kluczowych pojęć wprowadzonych przez Pierre`a

Bourdieu

w

jego

koncepcji

strukturalizmu

Bourdieu

w

jego

koncepcji

strukturalizmu

kulturowego, a mianowicie

kulturowego, a mianowicie

habitusu i pola, kapitału

habitusu i pola, kapitału



Habitus -

Habitus -

nawyk lub przyzwyczajenie dotyczące

nawyk lub przyzwyczajenie dotyczące

stałego sposobu postępowania charakteryzującego

stałego sposobu postępowania charakteryzującego

jakąś osobę. Ten sposób postępowania odnosić się

jakąś osobę. Ten sposób postępowania odnosić się

może np. do wyglądu zewnętrznego jednostki, czy

może np. do wyglądu zewnętrznego jednostki, czy

sposobu zachowań w kontaktach z innymi. Na

sposobu zachowań w kontaktach z innymi. Na

podstawie zewnętrznych oznak można wnioskować o

podstawie zewnętrznych oznak można wnioskować o

postawach, relacjach społecznych bądź nastawieniach

postawach, relacjach społecznych bądź nastawieniach

jednostki.

jednostki.

Habitus

Habitus



Habitus to zachowania w miarę regularne, które muszą być

Habitus to zachowania w miarę regularne, które muszą być

uświadamiane sobie przez jednostkę lub grupę. W ujęciu

uświadamiane sobie przez jednostkę lub grupę. W ujęciu

Pierre`a Bourdieu

Pierre`a Bourdieu

habitus to kompleks interioryzacji,

habitus to kompleks interioryzacji,

czyli tendencji, postaw, dyspozycji uwewnętrznionych,

czyli tendencji, postaw, dyspozycji uwewnętrznionych,

wprowadzonych w sferę ludzkich nawyków.

wprowadzonych w sferę ludzkich nawyków.



Habitus kształtowany jest przez pracę pedagogiczną.

Habitus kształtowany jest przez pracę pedagogiczną.

Uzyskanie przez jednostkę trwałego wykształcenia jest w

Uzyskanie przez jednostkę trwałego wykształcenia jest w

istocie rzeczy wpojeniem określonego habitusu, czyli

istocie rzeczy wpojeniem określonego habitusu, czyli

nawykowych

sposobów

postępowania,

odtwarzających

nawykowych

sposobów

postępowania,

odtwarzających

„zasady arbitralności kulturowej”. Odtwarzanie to w praktyce

„zasady arbitralności kulturowej”. Odtwarzanie to w praktyce

dokonuje się po zakończeniu działalności pedagogicznej.

dokonuje się po zakończeniu działalności pedagogicznej.

Jednostka zostaje w taki sposób ukształtowana, że w swoim

Jednostka zostaje w taki sposób ukształtowana, że w swoim

postępowaniu kieruje się nadal narzuconymi w trakcie

postępowaniu kieruje się nadal narzuconymi w trakcie

socjalizacji regułami, a to prowadzi do reprodukcji.

socjalizacji regułami, a to prowadzi do reprodukcji.

Habitus

Habitus



Habitus

pierwotny,

kształtowany

przez

Habitus

pierwotny,

kształtowany

przez

pierwotną

prace

pedagogiczną

(np.

pierwotną

prace

pedagogiczną

(np.

wychowanie w rodzinie), stanowi podstawę

wychowanie w rodzinie), stanowi podstawę

kształtowania wszelkich innych habitusów.

kształtowania wszelkich innych habitusów.

Zastąpienie jednego habitusu przez inny to

Zastąpienie jednego habitusu przez inny to

konwersja.

konwersja.



Habitus funkcjonuje jako podstawa lub baza

Habitus funkcjonuje jako podstawa lub baza

poczynań ludzkich, każdy działający podmiot

poczynań ludzkich, każdy działający podmiot

społeczny, czy tego chce czy nie, posługuje się

społeczny, czy tego chce czy nie, posługuje się

społecznie ustanowioną naturą, którą stanowi

społecznie ustanowioną naturą, którą stanowi

habitus. W ten sposób jednostka przyczynia

habitus. W ten sposób jednostka przyczynia

się do reprodukcji obiektywnego znaczenia.

się do reprodukcji obiektywnego znaczenia.

Orkiestralizacja habitusów

Orkiestralizacja habitusów



Habitus obejmuje szereg strategii obiektywnie

Habitus obejmuje szereg strategii obiektywnie

dopasowanych do sytuacji: Bourdieu określa to jako

dopasowanych do sytuacji: Bourdieu określa to jako

orkiestralizację

orkiestralizację

, każdy habitus jest rozpisany na

, każdy habitus jest rozpisany na

wielorakie i możliwe aktualizacje.

wielorakie i możliwe aktualizacje.

Bourdieu tak to opisuje:

Bourdieu tak to opisuje:



„

„

Jednym z fundamentalnych efektów orkiestralizacji

Jednym z fundamentalnych efektów orkiestralizacji

habitusu jest produkcja zdroworozsądkowego świata

habitusu jest produkcja zdroworozsądkowego świata

wyposażonego w obiektywność, którą zapewnia

wyposażonego w obiektywność, którą zapewnia

konsens znaczenia praktyki i świata; innymi słowy,

konsens znaczenia praktyki i świata; innymi słowy,

harmonizacja doświadczenia podmiotów działających

harmonizacja doświadczenia podmiotów działających

i bezustannego wzmocnienia, które każdy z nich

i bezustannego wzmocnienia, które każdy z nich

uzyskuje dzięki ekspresji, jednostkowej lub zbiorowej

uzyskuje dzięki ekspresji, jednostkowej lub zbiorowej

(na przykładna festiwalach), improwizowanej lub

(na przykładna festiwalach), improwizowanej lub

zaprogramowanej

(komunały,

powiedzenia),

zaprogramowanej

(komunały,

powiedzenia),

podobnych lub identycznych doświadczeń.”

podobnych lub identycznych doświadczeń.”

Habitusy

Habitusy



Każda jednostka posiada habitus pierwotny i

Każda jednostka posiada habitus pierwotny i

habitus wtórny, który powstaje na bazie habitusu

habitus wtórny, który powstaje na bazie habitusu

pierwotnego. Habitusy pierwotne tworzą się w

pierwotnego. Habitusy pierwotne tworzą się w

obrębie poszczególnych klas społecznych, co

obrębie poszczególnych klas społecznych, co

powoduje ich pewną homogenizację. Bourdieu

powoduje ich pewną homogenizację. Bourdieu

wyróżnia

habitus

pierwotny

burżuazyjny,

wyróżnia

habitus

pierwotny

burżuazyjny,

mieszczański

i

ludowy

(robotniczy)

–

mieszczański

i

ludowy

(robotniczy)

–

poszczególne jednostki mają któryś z tych

poszczególne jednostki mają któryś z tych

habitusów, one określają sposób postępowania

habitusów, one określają sposób postępowania

jednostek, kapitał kulturowy jaki te jednostki będą

jednostek, kapitał kulturowy jaki te jednostki będą

posiadać itd... Homogenizacja poszczególnych

posiadać itd... Homogenizacja poszczególnych

habitusów umożliwia harmonizację przebiegów

habitusów umożliwia harmonizację przebiegów

zdarzeń, ich koordynację

zdarzeń, ich koordynację

Habitusy pierwotne

Habitusy pierwotne



Każdy z habitusów pierwotnych zawiera

Każdy z habitusów pierwotnych zawiera

pewną

charakterystykę,

zestaw

cech

pewną

charakterystykę,

zestaw

cech

typowych dla osób mających dany habitus,

typowych dla osób mających dany habitus,

ich predyspozycje, sposób posługiwania się

ich predyspozycje, sposób posługiwania się

językiem, zdolność do przyswajania wiedzy

językiem, zdolność do przyswajania wiedzy

itd....

Habitus

pierwotny

determinuje

itd....

Habitus

pierwotny

determinuje

możliwości tworzenia się habitusów wtórnych.

możliwości tworzenia się habitusów wtórnych.



Można się tu odwołać do fenomenologii –

Można się tu odwołać do fenomenologii –

habitus – świat przeżywany życia codziennego

habitus – świat przeżywany życia codziennego

poszczególnych klas.

poszczególnych klas.

Cechy

Cechy



Habitus burżuazyjny

Habitus burżuazyjny

– swobodny,

– swobodny,

dystyngowany, pełny w gestach, pewny

dystyngowany, pełny w gestach, pewny

siebie, bogaty, hojny, wolny, naturalny,

siebie, bogaty, hojny, wolny, naturalny,

liberalny, otwarty

liberalny, otwarty



Habitus mieszczański

Habitus mieszczański

– mały, skąpy,

– mały, skąpy,

sztywny, ścisły, skrupulatny, dokładny,

sztywny, ścisły, skrupulatny, dokładny,

formalista…

formalista…



Habitus ludowy

Habitus ludowy

(robotnicy i chłopi) –

(robotnicy i chłopi) –

skromny, prosty, dobry, niezręczny,

skromny, prosty, dobry, niezręczny,

szczery, ciężki, solidny, biedny…

szczery, ciężki, solidny, biedny…

Gwiazdy

Gwiazdy



Bourdieu

analizując

Bourdieu

analizując

społeczeństwo francuskie zwraca

społeczeństwo francuskie zwraca

uwagę na to, że system

uwagę na to, że system

polityczny,

kulturowy

i

polityczny,

kulturowy

i

edukacyjny są ze sobą ściśle

edukacyjny są ze sobą ściśle

powiązane,

jeden

legitymuje

powiązane,

jeden

legitymuje

drugi.

drugi.



Klasa rządząca uznaje prawomocność kultury klasy

Klasa rządząca uznaje prawomocność kultury klasy

burżuazyjnej, kultury, która jest przekazywana w

burżuazyjnej, kultury, która jest przekazywana w

systemie oświaty, który to stanowi system wydajny

systemie oświaty, który to stanowi system wydajny

selekcji społecznej przyczyniający się do reprodukcji

selekcji społecznej przyczyniający się do reprodukcji

klas społecznych.

klas społecznych.



W rezultacie cały czas odtwarza się ta sama

W rezultacie cały czas odtwarza się ta sama

struktura społeczna. Jednostki, które są w stanie

struktura społeczna. Jednostki, które są w stanie

wyrwać się z determinującego wpływu habitusu

wyrwać się z determinującego wpływu habitusu

pierwotnego Bourdieu określa mianem geniuszy/

pierwotnego Bourdieu określa mianem geniuszy/

gwiazd. Sam zresztą stanowi przykład osoby o

gwiazd. Sam zresztą stanowi przykład osoby o

chłopskim habitusie pierwotnym, która

chłopskim habitusie pierwotnym, która

„

„

pokonała

pokonała

przeszkody i potrafiła się odnaleźć w świecie

przeszkody i potrafiła się odnaleźć w świecie

abstrakcji, na polu akademickim

abstrakcji, na polu akademickim

”.

”.

Pole-habitus-kapitał

Pole-habitus-kapitał

symboliczny

symboliczny



Pole

Pole

– to kolejne pojęcie ważne pojęcie – odnosi się to do

– to kolejne pojęcie ważne pojęcie – odnosi się to do

mikrostruktury, stanowi dynamiczny, zmienny układ stosunków

mikrostruktury, stanowi dynamiczny, zmienny układ stosunków

między jednostkami, których miejsce określa się w relacji do

między jednostkami, których miejsce określa się w relacji do

konkurentów produkujących dobra symboliczne na tym samym

konkurentów produkujących dobra symboliczne na tym samym

polu. (Kłoskowska).

polu. (Kłoskowska).



Pole to mikrokosmos, wewnątrz wszechświata społecznego,

Pole to mikrokosmos, wewnątrz wszechświata społecznego,

rządzący się swoją logiką, posiadający względną autonomię,

rządzący się swoją logiką, posiadający względną autonomię,

pole wytwarza właściwy sobie rodzaj praktyk i układów

pole wytwarza właściwy sobie rodzaj praktyk i układów

stosunków między uczestnikami (Szacki). Przykłady pól:

stosunków między uczestnikami (Szacki). Przykłady pól:

gospodarka, polityka, sztuka, nauka, religia, oświata itd...

gospodarka, polityka, sztuka, nauka, religia, oświata itd...



Sam Bourdieu opisuje pole jako siec obiektywnych relacji

Sam Bourdieu opisuje pole jako siec obiektywnych relacji

między pozycjami, które są społecznie narzucone jednostkom

między pozycjami, które są społecznie narzucone jednostkom

bądź instytucjom znajdującym się w danym polu, pozycje

bądź instytucjom znajdującym się w danym polu, pozycje

wyznaczają dostęp do władzy, do rzadkich dóbr społecznych..

wyznaczają dostęp do władzy, do rzadkich dóbr społecznych..

W każdym polu toczy się walka o zajęcie najkorzystniejszej

W każdym polu toczy się walka o zajęcie najkorzystniejszej

pozycji.

pozycji.



Widać tu niejako odwołanie do koncepcji Marksa i konfliktowej

Widać tu niejako odwołanie do koncepcji Marksa i konfliktowej

wizji społeczeństwa.

wizji społeczeństwa.

Obiektywne struktury

Obiektywne struktury

↓

↓

(habitus)

(habitus)

↑

↑

Subiektywne interpretacje struktur

Subiektywne interpretacje struktur

Gra, w jaką nieustannie

Gra, w jaką nieustannie

gramy

gramy

Habitus

Kapitał

Pole



Pole to miejsce, na którym toczy się gra, habitus

Pole to miejsce, na którym toczy się gra, habitus

określa to jak umiemy grać, a kapitał określa

określa to jak umiemy grać, a kapitał określa

środki/ umiejętności jakimi dysponujemy w grze.

środki/ umiejętności jakimi dysponujemy w grze.



Na każdym polu potrzebny jest inny rodzaj

Na każdym polu potrzebny jest inny rodzaj

kapitału!

kapitału!



Ortodoksja i herezja

Ortodoksja i herezja



(…) podmioty społeczne nie są po prostu

(…) podmioty społeczne nie są po prostu

cząsteczkami

mechanicznie

przyciąganymi

i

cząsteczkami

mechanicznie

przyciąganymi

i

odpychanymi przez siły wobec nich zewnętrzne. Są

odpychanymi przez siły wobec nich zewnętrzne. Są

to raczej nosiciele kapitału i, stosownie do swojej

to raczej nosiciele kapitału i, stosownie do swojej

drogi życiowej i pozycji zajmowanej na polu na mocy

drogi życiowej i pozycji zajmowanej na polu na mocy

wyposażenia w kapitał (pod względem jego rozmiaru

wyposażenia w kapitał (pod względem jego rozmiaru

i struktury) są skłonni do aktywnego ukierunkowana

i struktury) są skłonni do aktywnego ukierunkowana

albo na zachowanie systemu dystrybucji kapitału,

albo na zachowanie systemu dystrybucji kapitału,

albo na obalenie tego systemu. Oczywiście wszystko

albo na obalenie tego systemu. Oczywiście wszystko

to nie przedstawia się tak prosto, ale myślę, że jest

to nie przedstawia się tak prosto, ale myślę, że jest

to bardzo ogólna propozycja, mająca racje bytu w

to bardzo ogólna propozycja, mająca racje bytu w

przestrzeni społecznej jako całości, chociaż nie

przestrzeni społecznej jako całości, chociaż nie

zakłada, że wszyscy posiadacze miernego kapitału

zakłada, że wszyscy posiadacze miernego kapitału

są koniecznie rewolucjonistami ani że wszyscy

są koniecznie rewolucjonistami ani że wszyscy

wyposażeni w wielki kapitał to automatycznie

wyposażeni w wielki kapitał to automatycznie

konserwatyści”

konserwatyści”

(Bourdieu)

(Bourdieu)

Przemoc symboliczna

Przemoc symboliczna



Przemoc symboliczna” –

Przemoc symboliczna” –

proces narzucania

proces narzucania

określonej wizji rzeczywistości społecznej oraz

określonej wizji rzeczywistości społecznej oraz

wiążącej się z nią hierarchii wartości.

wiążącej się z nią hierarchii wartości.



Proces

ten

zachodzi

w

kontaktach

Proces

ten

zachodzi

w

kontaktach

międzykulturowych

oraz

w

obrębie

danego

międzykulturowych

oraz

w

obrębie

danego

społeczeństwa – w trakcie kształcenia i socjalizacji.

społeczeństwa – w trakcie kształcenia i socjalizacji.



Narzucony obraz rzeczywistości społecznej zależy w

Narzucony obraz rzeczywistości społecznej zależy w

znacznej mierze od zróżnicowania występującego w

znacznej mierze od zróżnicowania występującego w

obrębie makrostruktury społecznej. Akceptacja tego

obrębie makrostruktury społecznej. Akceptacja tego

obrazu w istotny sposób wpływa na procesy

obrazu w istotny sposób wpływa na procesy

ruchliwości

społecznej

(zwłaszcza

ruchliwości

ruchliwości

społecznej

(zwłaszcza

ruchliwości

pionowej, tzn. możliwości awansu i kariery życiowej).

pionowej, tzn. możliwości awansu i kariery życiowej).

Funkcjonujące mechanizmy selekcji prowadzą do

Funkcjonujące mechanizmy selekcji prowadzą do

reprodukcji,

czyli

odtwarzania

istniejących

reprodukcji,

czyli

odtwarzania

istniejących

zróżnicowań.

zróżnicowań.



Przemoc

symboliczna

to

jedno

z

Przemoc

symboliczna

to

jedno

z

podstawowych

pojęć

tzw.

socjologii

podstawowych

pojęć

tzw.

socjologii

krytycznej.

W

jej

ramach

problemy

krytycznej.

W

jej

ramach

problemy

transmisji kulturowej ujmowane są w

transmisji kulturowej ujmowane są w

powiązaniu z procesami podtrzymującymi

powiązaniu z procesami podtrzymującymi

istniejące nierówności społeczne. Czołowymi

istniejące nierówności społeczne. Czołowymi

przedstawicielami tego nurtu są Basil

przedstawicielami tego nurtu są Basil

Bernstein i Pierre Bourdieu. W rezultacie

Bernstein i Pierre Bourdieu. W rezultacie

procesów socjalizacji i związanej z nią

procesów socjalizacji i związanej z nią

przemocą symboliczną dokonuje się nie

przemocą symboliczną dokonuje się nie

tylko

międzygeneracyjne

dziedziczenie

tylko

międzygeneracyjne

dziedziczenie

kulturowe,

lecz

także

odtwarzanie

kulturowe,

lecz

także

odtwarzanie

społecznych nierówności, a w efekcie

społecznych nierówności, a w efekcie

odtwarzanie

zasadniczych

cech

odtwarzanie

zasadniczych

cech

dotychczasowej struktury.

dotychczasowej struktury.



Koncepcja przemocy symbolicznej

Koncepcja przemocy symbolicznej

stosowana jest także w teorii

stosowana jest także w teorii

rozwoju społecznego jako przydatne

rozwoju społecznego jako przydatne

narzędzie opisu relacji występujących

narzędzie opisu relacji występujących

między krajami wysoko rozwiniętymi

między krajami wysoko rozwiniętymi

i „zacofanymi”, tzn. rozwój zależny

i „zacofanymi”, tzn. rozwój zależny

powiązany jest zwykle z gwałtem

powiązany jest zwykle z gwałtem

symbolicznym krajów stanowiących

symbolicznym krajów stanowiących

centrum w stosunku do peryferii.

centrum w stosunku do peryferii.

Przykład

Przykład

Pierre Bourdieu mechanizm uznania dominacji przez zdominowanych nazwał przemocą symboliczną.

Pierre Bourdieu mechanizm uznania dominacji przez zdominowanych nazwał przemocą symboliczną.

Przemoc symboliczna to taka, którą ofiara dokonuje sama na sobie. Polega na przekonaniu osoby

Przemoc symboliczna to taka, którą ofiara dokonuje sama na sobie. Polega na przekonaniu osoby

dyskryminowanej: jestem na właściwym miejscu, bo jestem gorsza i nic innego mi się nie należy.

dyskryminowanej: jestem na właściwym miejscu, bo jestem gorsza i nic innego mi się nie należy.

Kuźnią przemocy symbolicznej jest szkoła. Doświadczają jej wszystkie grupy zdominowane.

Kuźnią przemocy symbolicznej jest szkoła. Doświadczają jej wszystkie grupy zdominowane.

Wyobraźmy sobie, że do podstawówki trafia Tomek. Wychowała go babcia. Jego rodzice nie czytają

Wyobraźmy sobie, że do podstawówki trafia Tomek. Wychowała go babcia. Jego rodzice nie czytają

książek, nie mają pieniędzy na kino ani teatr, nie mają czasu pójść z Tomkiem na wystawę

książek, nie mają pieniędzy na kino ani teatr, nie mają czasu pójść z Tomkiem na wystawę

dinozaurów. Do tej samej klasy trafia Marek. Rodzice Marka są ludźmi zadowolonymi z pracy i

dinozaurów. Do tej samej klasy trafia Marek. Rodzice Marka są ludźmi zadowolonymi z pracy i

zarobków. Stać ich było na prywatne przedszkole dla syna. Marek nauczył się czytać w zerówce.

zarobków. Stać ich było na prywatne przedszkole dla syna. Marek nauczył się czytać w zerówce.

Zaczyna się bieg do celu zwanego sukcesem edukacyjnym. Marek biegnie szybko i jest cały czas

Zaczyna się bieg do celu zwanego sukcesem edukacyjnym. Marek biegnie szybko i jest cały czas

chwalony.

chwalony.

Tomek musi wkładać w naukę o wiele więcej wysiłku niż Marek, by nadrobić różnice dzielące ich na

Tomek musi wkładać w naukę o wiele więcej wysiłku niż Marek, by nadrobić różnice dzielące ich na

starcie. Biegnie wolniej, słyszy ciągle: dwója! Marek pójdzie na studia, Tomek do szkoły zawodowej.

starcie. Biegnie wolniej, słyszy ciągle: dwója! Marek pójdzie na studia, Tomek do szkoły zawodowej.

Przemoc symboliczna polega na tym, że Tomek będzie uważać tę sytuację za naturalną. "Natura nie

Przemoc symboliczna polega na tym, że Tomek będzie uważać tę sytuację za naturalną. "Natura nie

obdarzyła mnie talentem - pomyśli. - Ci, którzy są mądrzy, idą na uczelnie i dostają dobrze płatną

obdarzyła mnie talentem - pomyśli. - Ci, którzy są mądrzy, idą na uczelnie i dostają dobrze płatną

pracę. A ci, którzy są głupsi, tak jak ja, idą do zawodówki". Tej zasady nauczy Tomka szkoła. Ta sama,

pracę. A ci, którzy są głupsi, tak jak ja, idą do zawodówki". Tej zasady nauczy Tomka szkoła. Ta sama,

która głosi, że szkoła stwarza równość szans.

która głosi, że szkoła stwarza równość szans.

źródło: Bądźcie niegrzeczne, dziewczynki,

źródło: Bądźcie niegrzeczne, dziewczynki,

Anna Ziółkowska , Anna Zawadzka, 2007-04-07, ostatnia aktualizacja 2007-04-10

Anna Ziółkowska , Anna Zawadzka, 2007-04-07, ostatnia aktualizacja 2007-04-10

www.socjoszpieg.pl

www.socjoszpieg.pl

Jest to przemoc, polegająca przede wszystkim na narzuceniu przez jedną

Jest to przemoc, polegająca przede wszystkim na narzuceniu przez jedną

grupę innym własnych norm, wartości, wzorów zachowań. Przemoc ta

grupę innym własnych norm, wartości, wzorów zachowań. Przemoc ta

może mieć także swoje ‘materialne’ oblicze, jako przyzwolenie dla pewnych

może mieć także swoje ‘materialne’ oblicze, jako przyzwolenie dla pewnych

aktów agresji fizycznej, minimalizowanie ich znaczenia i rozgrzeszanie

aktów agresji fizycznej, minimalizowanie ich znaczenia i rozgrzeszanie

sprawców. Przemoc symboliczna jest narzucaniem pewnej optyki widzenia

sprawców. Przemoc symboliczna jest narzucaniem pewnej optyki widzenia

świata przez pewną grupę społeczną dla jej własnych korzyści. Habitus

świata przez pewną grupę społeczną dla jej własnych korzyści. Habitus

jednostek grupy uprzywilejowanej nie dopuszcza możliwości, by coś działo

jednostek grupy uprzywilejowanej nie dopuszcza możliwości, by coś działo

się wbrew ich woli. Habitus jednostek grupy zdominowanej sprawia, że

się wbrew ich woli. Habitus jednostek grupy zdominowanej sprawia, że

myślą i postępują tak, jak chcą tego uprzywilejowani. I też nie widzą innej

myślą i postępują tak, jak chcą tego uprzywilejowani. I też nie widzą innej

możliwości. Co więcej, sądzą, że tak trzeba, że tak powinno się

możliwości. Co więcej, sądzą, że tak trzeba, że tak powinno się

postępować, że to jest dla nich korzystne.

postępować, że to jest dla nich korzystne.

Co dalej z socjologią francuską

Co dalej z socjologią francuską

po 2002 roku…

po 2002 roku…



Bourdieu umarł 23

Bourdieu umarł 23

stycznia 2002 roku w

stycznia 2002 roku w

szpitalu

w

Paryżu,

szpitalu

w

Paryżu,

zamykając

zamykając

jednocześnie

pewien

jednocześnie

pewien

okres socjologii raczej

okres socjologii raczej

myśli francuskiej, gdyż

myśli francuskiej, gdyż

Pierre Bourdieu był nie

Pierre Bourdieu był nie

tylko socjologiem, ale

tylko socjologiem, ale

również filozofem idei,

również filozofem idei,

myślicielem

którego

myślicielem

którego

idee promieniowały na

idee promieniowały na

życie publiczne Francji

życie publiczne Francji

przez kilka dekad.

przez kilka dekad.

Bourdieu – antyglobalista,

Bourdieu – antyglobalista,

Bourdieu gury

Bourdieu gury

buntownik

buntownik

Buntownik

Buntownik



Najważniejszą funkcją jako przyszło

Najważniejszą funkcją jako przyszło

mu pełnić była z pewnością rola

mu pełnić była z pewnością rola

głównego mentora Francji, specjalisty

głównego mentora Francji, specjalisty

potrafiącego zbijać rzeczywistość

potrafiącego zbijać rzeczywistość

społeczną. Ten 70 – latek przez wielu

społeczną. Ten 70 – latek przez wielu

uważany był za guru, człowieka

uważany był za guru, człowieka

dzięki któremu można naprawić to co

dzięki któremu można naprawić to co

zepsute

w

społeczeństwie

zepsute

w

społeczeństwie

francuskim.

francuskim.



Bourdieu wpisał się w ten nurt intelektualnej tradycji

Bourdieu wpisał się w ten nurt intelektualnej tradycji

Francji

kontynuowany

przez

cały

XX

wiek,

a

Francji

kontynuowany

przez

cały

XX

wiek,

a

zapoczątkowany przez Emila Zolę, który zabrał głos w

zapoczątkowany przez Emila Zolę, który zabrał głos w

sprawie Dreyfusa. Nurt który wpychał wielu wybitnych

sprawie Dreyfusa. Nurt który wpychał wielu wybitnych

francuskich intelektualistów w życie publiczne tak

francuskich intelektualistów w życie publiczne tak

charakterystyczne nad Sekwaną a rzadko zauważanych w

charakterystyczne nad Sekwaną a rzadko zauważanych w

innych krajach europejskich. Wzajemne relacje takich

innych krajach europejskich. Wzajemne relacje takich

myślicieli ze społeczeństwem tworzy we Francji społeczne

myślicieli ze społeczeństwem tworzy we Francji społeczne

autorytety takie jak Bourdieu. Nie był on jednak kochany i

autorytety takie jak Bourdieu. Nie był on jednak kochany i

uwielbiany przez wszystkich jako osoba o dość

uwielbiany przez wszystkich jako osoba o dość

oryginalnych

i

kontrowersyjnych

poglądach

miał

oryginalnych

i

kontrowersyjnych

poglądach

miał

oczywiście tak samo liczne grono przeciwników co

oczywiście tak samo liczne grono przeciwników co

zwolenników. Nie mniej odcisnął się na piętno w

zwolenników. Nie mniej odcisnął się na piętno w

społeczeństwie francuskim jak i również wśród swoich

społeczeństwie francuskim jak i również wśród swoich

kolegów socjologów.

kolegów socjologów.



Bourdieu zyskał sobie wielu aprobatów głównie w

Bourdieu zyskał sobie wielu aprobatów głównie w

środowiskach lewicowo – komunistycznych. Sam

środowiskach lewicowo – komunistycznych. Sam

uważany

za

marksistę

konsekwentnie

temu

uważany

za

marksistę

konsekwentnie

temu

zaprzeczał stając się jednak autorytetem dla wielu

zaprzeczał stając się jednak autorytetem dla wielu

ludzi z tych kręgów. Jego przeciwnicy krytykowali go

ludzi z tych kręgów. Jego przeciwnicy krytykowali go

między innym za to że doprowadził do powolnej

między innym za to że doprowadził do powolnej

autorytaryzacji francuskiej socjologii. Został przez

autorytaryzacji francuskiej socjologii. Został przez

wielu znienawidzony za stworzenie w College de

wielu znienawidzony za stworzenie w College de

France bastionu lewicy.

France bastionu lewicy.



Był jednak uwielbiany przez robotników i

Był jednak uwielbiany przez robotników i

antyglobalistów. Doprowadzał do szału wszystkich,

antyglobalistów. Doprowadzał do szału wszystkich,

którzy mówią o końcu rewolucji i walce klas, końcu

którzy mówią o końcu rewolucji i walce klas, końcu

ekonomii politycznej, a nawet historii ekologicznej

ekonomii politycznej, a nawet historii ekologicznej

konsekwencji totalnego tryumfu wolnego rynku.

konsekwencji totalnego tryumfu wolnego rynku.

Bourdieu uważał, że wszelką „gadaninę” o

Bourdieu uważał, że wszelką „gadaninę” o

zwycięstwie

rynku

za

neokonserwatywną

zwycięstwie

rynku

za

neokonserwatywną

restaurację, a nawet za konserwatywną rewolucję.

restaurację, a nawet za konserwatywną rewolucję.

Jej celem jest uznanie wolnorynkowego prawa

Jej celem jest uznanie wolnorynkowego prawa

dżungli za regułę idealną.

dżungli za regułę idealną.



Można powiedzieć że zajmował aż do swojej

Można powiedzieć że zajmował aż do swojej

śmierci pozycję zarezerwowaną wcześniej Jean

śmierci pozycję zarezerwowaną wcześniej Jean

Paul

Sartre’a

jako

„intelektualistę

Paul

Sartre’a

jako

„intelektualistę

zaangażowanego”, rolę która po 1989 r. wydała się

zaangażowanego”, rolę która po 1989 r. wydała się

całkowicie zdyskredytowana poprzez kolaborację

całkowicie zdyskredytowana poprzez kolaborację

lewicowych intelektualistów ze stalinizmem i

lewicowych intelektualistów ze stalinizmem i

rozpad utopii realnego socjalizmu. A jednak rola

rozpad utopii realnego socjalizmu. A jednak rola

guru jest niezniszczalna. Już w czasie wielkich

guru jest niezniszczalna. Już w czasie wielkich

strajków z lat 1995/96 przeciwko cięciom

strajków z lat 1995/96 przeciwko cięciom

socjalnym zapowiedzianym przez rząd Pierre

socjalnym zapowiedzianym przez rząd Pierre

Bourdieu wszedł na trybunę przy Gare de Lyon

Bourdieu wszedł na trybunę przy Gare de Lyon

( Dworzec Lioński) w Paryżu wygłaszając do

( Dworzec Lioński) w Paryżu wygłaszając do

strajkujących

kolejarzy

mowę

przeciwko

strajkujących

kolejarzy

mowę

przeciwko

państwowym arystokratom zostając przez tłum

państwowym arystokratom zostając przez tłum

namaszczony.

namaszczony.



Jego wydana w 1993 r. książka „ La misere du

Jego wydana w 1993 r. książka „ La misere du

monde” stała się modnym tematem rozmów a

monde” stała się modnym tematem rozmów a

on sam osobą publiczną z pierwszych rzędów,

on sam osobą publiczną z pierwszych rzędów,

autorytetem przeciwników globalizacji, euro i

autorytetem przeciwników globalizacji, euro i

Unii Europejskiej, ironizując z telewizji

Unii Europejskiej, ironizując z telewizji

cenzorskiej

maszyny

redaguje

serię

cenzorskiej

maszyny

redaguje

serię

wydawniczą „ Liber/ Raisoens d’agir” Pierre

wydawniczą „ Liber/ Raisoens d’agir” Pierre

Bourdieu mówi o konieczności racjonalnego

Bourdieu mówi o konieczności racjonalnego

utopizmu i oporze przeciwko bankierom, którzy

utopizmu i oporze przeciwko bankierom, którzy

według niego wmawiają nam że świat nie może

według niego wmawiają nam że świat nie może

być inny niż jest. Wzywa do walki z wszystkimi

być inny niż jest. Wzywa do walki z wszystkimi

którzy sądzą że nie ma alternatywy dla

którzy sądzą że nie ma alternatywy dla

wolnego rynku, prywatyzacji, deregulacji i

wolnego rynku, prywatyzacji, deregulacji i

wycofania

się

państwa

z

zobowiązań

wycofania

się

państwa

z

zobowiązań

socjalnych. Między innymi z tego powodu w

socjalnych. Między innymi z tego powodu w

ciągu ostatnich dwóch dekad stał się szybko

ciągu ostatnich dwóch dekad stał się szybko

najsłyniejszym

współczesnym

socjologiem,

najsłyniejszym

współczesnym

socjologiem,

cenionym również za granicą.

cenionym również za granicą.