PROBLEMY WSPÓŁCZESNEJ
KULTURY. ZAGROŻENIA W
PERSPEKTYWIE GLOBALNEJ.

“Nie ma nic bardziej

nieokreślonego niż słowo

kultura”

J. Herder

Przedmowa do

“Mysli o filozofii dziejow”.(XVIIIw)

CYCERON

Disputationes

Tusculanae

„Czymże bez ciebie bylibyśmy nie
tylko my, ale czym byłoby w ogóle
ludzkie życie? Tyś pozakładała
miasta, ty rozproszonych ludzi
powołałaś do życia społecznego, ty
zespoliłaś ich między sobą
najpierw przez wspólne osiedla,
później przez małżeństwa, a
wreszcie przez wspólnotę mowy i
pisma. Tyś wynalazczynią praw,
nauczycielką dobrych obyczajów i
ładu.”

CZYM JEST KULTURA?

Kultura - to ogół wytworów

działalności ludzkiej, materialnych i

niematerialnych, wartości i

uznawanych sposobów postępowania,

zobiektywizowanych i przyjętych w

dowolnych zbiorowościach,

przekazywanych innym zbiorowościom

i następnym pokoleniom.

GŁÓWNE DZIEDZINY KULTURY

1.

kultura materialna:

wytwory człowieka, technika i umiejętności

praktyczne.

2.

kultura duchowa:

wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego

rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr,
muzyka, film, moda, a także wszystko co należy do wytworów
umysłu, na przykład filozofia;

3.

kultura społeczna:

normy moralne, ideologia, uczestnictwo w

życiu kulturalnym, normy społeczne i kulturowe;

4.

kultura języka:

porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w

danym społeczeństwie) normą językową

5.

kultura polityczna:

systemy wartości i wzorce zachowań

(polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy
państwowej lub aspirujących do tej roli;

6.

kultura fizyczna:

system zachowań i działania związane z

dbałością o rozwój fizyczny człowieka;

7.

wychowanie fizyczne

, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja

ruchowa, turystyka.

RÓŻNORODNOŚĆ POJMOWANIA KULTURY



ARCHEOLOG

– „zbiór rzeczy materialnych znalezionych na miejscu

wykopalisk, wykonanych z kamienia, metalu, kości bądź drewna”,



ETNOGRAF

– „nie tylko przedmioty materialne, lecz również zachowania

ludzkie, takie jak pieśni, przysłowia, baśnie, mity, legendy, mody, obyczaje,
zwyczaje czy obrzędy, występujące w danym regionie”,



ANTROPOLOG

– „sfera przedmiotów materialnych, zachowań ludzkich, a

także instytucje, działalność gospodarczą, zabawę, język i religię”,



PSYCHOLOGA

– „zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania

jednostki, jej myśli, uczucia i reakcje; kultura przejawia się poprzez zbiór reguł
i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów i zakazów, ocen i sądów”
(np. kultura indywidualistyczna, kultura kolektywistyczna),



SOCJOLOG

– „wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich”,



KULTUROZNAWCA

– „respektowane przez daną zbiorowość przekonania

normatywne i przekonania dyrektywalne, które w trybie subiektywno-
racjonalnym regulują praktykę społeczną” (definicja według Jerzego Kmity).
Bądź „sposób życia podług wartości” (definicja Stanisława Pietraszki).

SYSTEMY

KULTURY

ORALNA I

PIŚMIENNA

ELEKTRONICZ

NA

DRUK

TYPY KULTUR

Kultura darów

Kultura duchowa

Kultura języka

Kultura masowa

Kultura materialna

Kultura narodowa

TYPY KULTUR

CECHY

KULTURY



Związana jest z człowiekiem,



Jest zjawiskiem społecznym i powtarzalnym,



Jest zjawiskiem czasowym i przestrzennym,



Stanowi mechanizm adaptacyjnym człowieka,



Przekazywana jest na drodze wychowania i
uczenia się a nie za pośrednictwem genów,



Każdy z nas uczestniczy w kulturze,



Jest systemem - każda kultura ma własna,
wewnętrzna logikę,



Decyduje o specyfice konkretnych grup
społecznych,



Jest niejednolita, zależy od okresów
historycznych czy obszarów geograficznych,



Jest systemem norm i wartości często
odbiegających od siebie,



Jest atrybutem człowieka, a co za tym idzie,
wszystkich społeczności tworzonych przez
gatunek Homo Sapiens,



Obejmuje całość życia człowieka. Nie ma takich
czynności i zachowań ludzkich, których nie
regulowałaby

kultura.

Dotyczy

to

nawet

zaspokajania podstawowych potrzeb organizmu,



Może być tworem zbiorowym, ale też
indywidualnym. Z przeznaczeniem do odbioru
przez większe grupy ludzi, zrzeszonych lub
połączonych ze sobą w różny sposób,



W jednakowy, silny sposób może łączyć lub
dzielić,



Bardzo często wywołuje sprzeczne emocje. Jest
odbierana na wiele sposobów, lecz nigdy na tej
samej płaszczyźnie i w jednakowym aspekcie
przez odbiorców kultury.

GLOBALIZACJA

Globalizacja

 – jest ogólnym

zjawiskiem gospodarczym,

społecznym i politycznym

zachodzącym w świecie,

którego zasięg przekracza

granice jednego kraju.

WPŁYW GLOBALIZACJI NA

STREFĄ GOSPODARCZĄ:

UKSZTAŁTOWANIE

GLOBALNEJ KULTURY

KONSUMPCYJNEJ.

1.

Upowszechnianie produktów (zarówno materialnych,
jak i duchowych),

2.

Standaryzacja sposobów produkcji,

3.

Konsolidacje rynków finansowych,

4.

Element materialny – Egoizm, przejawiający sie w
dążeniu do pomnażania własnych zysków,

5.

Indywidualizm – zaspokajanie własnych potrzeb i
osiągniecie szczęścia osobistego,

6.

Dokonywanie wyborów ze względu na wartość
ekonomiczną rezultatów tych wyborów,

7.

Gwałtowny wzrost i dywersyfikacja potrzeb ludzi,

a)

Nasilenie konsumpcji,

b)

Ujednolicenie gustów,

c)

Umasowienie

sposobów

zaspokajania

potrzeb

ludzkości,

8.

Następstwem

kultury

konsumpcyjnej

jest

konsumpcyjny porządek.

WPŁYW GLOBALIZACJI NA

STREFĄ POLITYCZNĄ:

IMPLIKACJE DLA KULTURY

NARODOWEJ

1.

Rozdwojenie –

istnieją enklawy nowoczesności,

przy istnieniu obszarów kultury tradycyjnej.
Wąska

grupa

ludności-

elita

biznesowa,

przyjmuje wzorce konsumpcji i styl życia
bogatych krajów, gdyż wychodzi z założenia, ze
musi adaptować sie do kultury rynkowej, aby
moc zaistnieć na globalnym rynku światowym.

2.

Całkowite otwarcie –

naśladowanie wszystkich

wzorców

napływających

z

otoczenia

zewnętrznego

i

przyjmowania

ich

jako

własnych.

3.

Reformizm

(hybrydyzacja)

-

kultura

narodowa adaptuje nowe wzorce, starając sie
dopasować je do własnego modelu kultury.

4.

Całkowite odrzucenie -

po zetknięciu sie

kultury narodowej z kulturą obcą, dążenie do jej
całkowitego odrzucenia. Dochodzi do braku
adaptacji i zmian innych bodźców.

STRATEGIE ADAPTACYJNE DLA KULTURY

NARODOWEJ

POSTRZEGANIE KULTURY GLOBALNEJ PRZEZ

PRYZMAT MEDIÓW



Książki



Prasa



Telewizja



Radio



Internet

Media maja ogromny zasięg, rozwijają sie bardzo

szybko, pełnią istotna role marketingową.

Zmiany we współczesnej

kulturze.

Kultura w perspektywie

globalnej.

Pozytywne i Negatywne skutki.

Nadzieje i Zagrożenia.

1.

Rozbudowa świata wirtualnego,

2.

Odchodzenie od kultury regionalnej,

3.

Przenikanie się języków,

4.

Zanik indywidualizmu w ludziach,

5.

Ujednolicenie wzorców zwyczajów i zachowań zwłaszcza przez
młode pokolenie,

6.

Przenikanie się kultur – komercjalizacja kultury,

7.

Konsumpcjonizm,

8.

Upowszechnienie się nowych idei politycznych i administracyjnych,

9.

Przemiany intymności,

10.

Dostępność produktów globalnych,

11.

Imigracje ludności,

12.

Zanik lub zmiana podstawowych relacji międzyludzkich,

13.

Nauka – możliwość uczenia się w zagranicznych placówkach,

14.

Marginalizacja krajów słabo rozwiniętych,

15.

Rozwój komunikacji,

16.

Łamanie Praw Człowieka oraz Praw Dziecka.

17.

Religia – jej miejsce w dzisiejszym zglobalizowanym świecie,

18.

Zanik tradycji, więzów rodzinnych i między pokoleniowych,

19.

Napływ zagranicznych inwestorów w całej sferze gospodarki,

20.

Zanik świadomości i przynależności do konkretnego narodu,

21.

Wieś – przekształcenie,

22.

Upowszechnienie się obcego kulturowo modelu życia,

23.

Media – manipulacje o światowym zasięgu,

24.

Rozwój technologii,

25.

Starania w celu ujednolicenia środków płatniczych,

26.

Rodzina – zmiana modelu rodziny,

27.

Zmiany w szkolnictwie, nauczaniu.

KULTURA I ZNACZENIE W TEORII
ODZWIERCIEDLENIA

Słowo kultura wiąże się ze znaczeniem, a znaczenia mają charakter

społeczny. Mając na uwadze tak zredagowane założenie możemy
zadać pytania „Skąd się biorą znaczenia?” oraz „Co się dzieje za
sprawą znaczeń?”.

Odpowiedzią niech będzie teoria funkcjonalistyczna, marksistowska i

koncepcja

Webera

stanowiące

zasadniczy

element

teorii

odzwierciedlenia.

Teoria odzwierciedlenia

– w teorii tej kulturę postrzega się jako

wierne odbicie życia społecznego.

KULTURA JAKO ZWIERCIADŁO

Twórcy

Odbiorcy

Przemoc i telewizja – model odzwierciedlenia

KULTURA JAKO ZWIERCIADŁO



Kultura niczym lustro odbija
rzeczywistość społeczną,



Większość ludzi uważa że przemoc i
agresja pokazywana w telewizji oraz na
dużym ekranie odzwierciedla naszą
rzeczywistość,



Korzeni tej teorii należy szukać w myśli
Platona i Arystotelesa. Oczywiście w
innym odniesieniu historycznym.

KULTURA I

ZNACZENIE W

TEORII KAROLA

MARKSA

„Z ziemi do nieba”:

materialistyczne podejście do

kultury.



Warunki materialne wytwarzają ducha danej epoki
(np.: religia),



Ludzie stwarzają bogów, a potem zaczynają uważać
te twory za rzeczywiste. Oddając im cześć i
uzależniając się od nich,



Religia choć stworzona przez ludzi, oddziela się od
nich i staje się sposobem idealistycznego
kompensowania ludzkiej nędzy,



Sztuka, idee, religie, wartości, prawa i ogólnie
pojmowana kultura stanowią wytwory rzeczywistości
materialnej. Tak należy je analizować,



Należy dostrzegać, społeczne i historyczne korzenie
świata materialnego

„DRZEWO WIŚNIOWE” WG KAROLA MARKSA

•Marks wskazywał, że sadzonki
drzew wiśniowych zostały
sprowadzone do Europy i Azji
w wymiarze handlowym,

•Drzewka wygląda na solidną
materialną „rzecz”,

•Twierdził on, że drzewa
wiśniowe nie były po prostu
„częścią krajobrazu”, ale jako
wytwór pracy ludzkiej miały
długą i szczególną historię,

•Punktem wyjścia każdej
analizy jest homo faber
(człowiek wytwórca), czyli
człowiek pracujący.

•Ludzie aby przetrwać
funkcjonują za pomocą
reprodukcji i produkcji.

•Wg Marksa wytworem społecznym są nie tylko rzeczy materialne, takie jak
drzewa; ale także sama

świadomość

– czyli to wszystko, co nazywamy

kulturą,

•Kultura, religia, rząd, polityka i prawo stanowią „nadbudowę”, która opiera się
na „bazie”. To znaczy na materialnych siłach produkcji i ich podstawach
ekonomicznych,

•Należy rozumieć ekonomiczne i materialne warunki produkcji,

•Nie należy okresu transformacji (ani żadnego innego okresu) określać na
podstawie dominującej w nim firmy świadomości; czyli tego co mówią i w co
wierzą wtedy ludzie.

•Krytycznie nastawiony badacz powinien analizować społeczne źródła wartości
albo „ducha danej epoki”,

•Najważniejszą kategorię w tej analizie stanowią interesy i antygonizmy
klasowe,

•Idee panujące w społeczeństwie to idee klasy panującej,

•Klasa panująca zawsze stara się usprawiedliwiać swoją nadrzędną pozycję,
dążąc do tego, aby jej idee wydawały się uniwersalne,

•Warunki ekonomiczne wpływają na praktyki kulturowe, ale nie determinują
ich w ścisły sposób,

•Świadomość danego okresu należy tłumaczyć przez pryzmat sprzeczności
obecnych ówczesnym życiu materialnym.

PODSUMOWANIE TEORII KAROLA
MARKSA

Teoria Karola Marksa umożliwiła prowadzenie

socjologicznych

badań

kultury,

ponieważ

założyła

przyczynowy

charakter

relacji

między społeczeństwami a kulturą. Opisała jej

główne zasady.

Materializm historyczny Marksa zapoczątkował

bogatą tradycję badań kultury, które nadal

wpływają na jej socjologiczne koncepcje.

KULTURA I ZNACZENIE W SOCJOLOGII

FUNKCJONALISTYCZNEJ

•Kultura opowiada o tym, co przydarzyło się ludziom w
poszczególnych społeczeństwach (np. kultura egipska opowiada o
tym co przydarzyło się Egipcjanom, czyli pokazuje jak Egipcjanie
postrzegają swój świat naturalny i społeczny),

•Funkcjonalizm, to idea zgodnie z którą „kultura odzwierciedla
społeczeństwo” – przedstawia pewny model relacji między kulturą a
społeczeństwem,

•Kulturę można traktować jako wskaźnik sposobu życia danego
społeczeństwa,

• Społeczeństwa dążą do samo zachowania i mają jawne potrzeby, a
instytucje społeczne powstają aby je zaspokoić (np. Każde
społeczeństwo musi wychowywać i socjalizować młode pokolenie,
które w przyszłości stworzy własne rodziny),

•Zdrowe społeczeństwo pozostaje w stanie równowagi, w którym
instytucje dostosowują się do siebie wzajemnie i działają w obrębie
współzależnego systemu. Zaspakajając potrzeby społeczeństwa,

•Przypadki nie dopasowania, które zdarzają się w społeczeństwach;
w tym podejściu uznaje się za dysfunkcjonalne,

•Kultura

odzwierciedla

społeczeństwo,

a

społeczeństwo

odzwierciedla kulturę,

•Każda płaszczyzna życia społecznego – kultura, gospodarka,
polityka i porządek społeczny, ma swój wkład w inne płaszczyzny,

BRAKI W TEORII FUNKCJONALISTYCZNEJ

W klasycznej wersji funkcjonalistycznego modelu
odzwierciedlenia przyjmuje się, że:

•Ludzie są bierni i nie mają indywidualnych interesów,

•Ten model nie uwzględnia niezależnej roli organizacji
produkcji kulturowej: firm nagraniowych, hierarchii
kościelnych, galerii sztuki itp.,

•Metafora zwierciadła jest mniej jednoznaczna,

•Możemy zapytać czy z perspektywy publiczności
dzieło sztuki odbija samo siebie czy stanowi okno
wychodzące na innych ludzi,

•Należy wziąć pod uwagę czynnik czasu. Ulotny
charakter zwierciadlanego odbicia nie pasuje do
trwałości, która wykazuje wiele dzieł sztuki i która
zdaniem przedstawicieli humanistyki – stanowi ich
szczególną cechę.

KULTURA I ZNACZEZNIE W SOCJOLOGII MAXA WEBERA

•Max Weber usiłował zrozumieć uprzemysłowione
społeczeństwo kapitalistyczne,

•Nie uważał, że kultura po prostu warunkuje strukturę
społeczną,

•Szukał związków między przekonaniami religijnymi a
praktycznym zachowaniem i etyką, aby przekonać się
jak ruch religijny mógł wpłynąć na kulturę materialną,

• Jego zdaniem Zachód wyróżniają kapitalistyczna
organizacja ludzkiej pracy, oddzielenie dzialanosci
ekonomicznej

od

gospodarstwa

domowego

i

upowszechnienie racjonalnej księgowości,

•Uważał, ze duch kapitalizmu łączy sie z etyką
obowiązku, a zwłaszcza obowiązków związanych z
czyimś powołaniem zawodowym,

•

W warunkach kapitalizmu ludzie nieustannie pracują dla zysku
nie dążą jedynie do zaspokojenia swoich potrzeb. Kieruje nim
pewien rodzaj automotywacji, przekonanie, że “czas to
pieniądz”,

•

Idealnym kapitalistą był asceta, który ze swego bogactwa nie
ma nic dla siebie, poza poczuciem dobrego wykonywania
zawodu,

•

Wyznawca purytanizmu był człowiekiem zaabsorbowanym
własnym stanem łaski, prowadzącym nieustanne rachunki
moralne i metodyczną chrystianizację swojego życia,

•

w kapitalizmie chodzi o to, aby „zawód” stał się
„powołaniem”.,

•

Nie negował, że protestanci dążyli do realizacji swoich
interesów materialnych, stwierdził, że protestanckie idee
kultury wpłynęły na sposób realizacji interesów.,

•

Porównał role kultury do roli “zwrotniczego na kolei”,

ASCEZA WEWNĄTRZŚWIATOWA



Pogląd głoszący, ze jesteśmy od urodzenia
przeznaczeni do zbawienia lub nie i w życiu
wszelkie nasze sukcesy potwierdzają
predestynacje, natomiast nasze porażki wskazują
nasze przeznaczenie do wiecznego potępienia,



Wynika z tego, że sukces w życiu na ziemi
przekłada sie na sukces w życiu pozagrobowym,



Drugi aspekt ascezy polegał na skromnym,
surowym życiu i podpozadkowaniu sie nakazom
boskim, co
prowadziło do akumulacji dochodów i ponowne ich
inwestowanie a nie wydawanych na konsumpcje.

SŁOWNIK POJĘĆ



Etnocentryzm – to ocena innych kultur przez porównanie ich z
własną.



Globalizacja

- jest ogólnym zjawiskiem gospodarczym, społecznym

i politycznym zachodzącym w świecie, którego zasięg przekracza
granice jednego kraju.



Jednokulturowość – inna nazwa „jedność kulturowa”. To określenie
odnosi się do małych społeczeństw pierwotnie były to społeczeństwa
łowców i zbieraczy.



Konsumpcjonizm - postawa polegająca na nieusprawiedliwionym
(rzeczywistymi potrzebami oraz kosztami ekologicznymi, społecznymi
czy indywidualnymi) zdobywaniu dóbr materialnych i usług, lub
pogląd polegający na uznawaniu tej konsumpcji za wyznacznik jakości
życia (lub za najważniejszą, względnie jedyną wartość) –
hedonistyczny materializm. Współczesna kultura konsumpcji stała się
jednym z centralnych przedmiotów uwagi kulturoznawstwa –
dyscypliny, która szczególnie na gruncie filozofii postmodernistycznej
wypiera socjologię.



Kultura

- to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i

niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania,
zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach,
przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom.



Kultura regionalna - jest naturalną „częścią składową” kultury
narodowej, jest to zespół dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad,
występujących na pewnym regionie zamieszkiwanym przez dany
naród.

SŁOWNIK POJĘĆ



Normy – to reguły zachowań, które odzwierciedlają, czy też zawierają w sobie
wartości danej kultury.



Popkultura - charakterystyczny typ kultury powszechnie dostępny i
praktykowany (faworyzowany, lubiany) przez "masy", "lud", czyli liczne i
szerokie rzesze ludzi, przy tym zasadniczo jest to pojęcie zawężone do obszaru
kultury symbolicznej, szczególnie tej związanej z działalnością intelektualną,
artystyczną (estetyczną), zabawowo-rozrywkową (ludyczno-rekreacyjną).
Kultura popularna oznacza więc zasadniczo tyle, co egalitarnie zorientowana
sztuka.



Relatywizm

kulturowy 

-

jest

to

pogląd

głoszący,

iż

żadna

praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie i musi być oceniona w
kontekście w jakim funkcjonuje.



Ruchy społeczne - czyli grupy ludzi o podobnym stylu życia. Stanowią one
potężny motor zmian społecznych.



Subkultury - dają ludziom swobodę wyrażania swoich opinii, przekonań
nadziei i zgodnego z nimi działania.



Społeczeństwo

-

podstawowe

pojęcie

socjologiczne,

jednakże

niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą
zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną
kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych.
Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na
funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy
narodu.



Wartości – idee; są podstawą każdej kultury. Określają, co uchodzi za ważne,
wartościowe i pożądane. Dają ludziom poczucie sensu i są dla nich
drogowskazem w interakcjach ze światem społecznym.

BIBLIOGRAFIA

M. Filipiak: Socjologia kultury. Zarys zagadnień. (Lublin 1996)
A. Giddens Przemiany intymności. Warszawa: PWN 2006
A. Giddens Nowoczesność i tożsamość. Warszawa: PWN 1010
W. Griswold Socjologia kultury . Warszawa: PWN 2013
A. Klosowska. Socjologia kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

PWN 2007.

A. Kłoskowska: Socjologia kultury. (Warszawa 1981)
R.Piasecki.

Globalizacja

procesów

gospodarczych.

W: Podstawy

ekonomii. R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN 2005.

T. Paleczny. Uniwersalizacja kulturowa w procesach globalizacji; w B.

Bodzioch- Bryla, R. Szczepaniak, K. Walczyk (red.), Globalizacja w
kulturze. Upowszechnienie czy uproszczenie?. Krakow: Wydawnictwo
WAM 2010.

J. Szczepanski. Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa: PWN 1963
P. Sztompka, M. Boguni-Borowska, Socjologia codzienności. Kraków:

Znak 2008

A. Ziętek Kultura w procesie globalizacji i integracji europejskiej ; w: J.

Rokicki, M. Banaś (red), Naród, kultura, państwo w procesie
globalizacji, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
2004

Encyklopedia kultury polskiej, T. 1. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze.

(Wrocław 1991)