Ocena funkcji

poznawczych

Zbigniew Cebulski

Katedra Neurologii i Neurochirurgii

Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego

w Olsztynie

5 głównych obszarów funkcji

poznawczych

• Uwaga
• Język
• Pamięć
• Zdolności wzrokowo-przestrzenne
• Funkcje wykonawcze

Uwaga

• 3 główne rodzaje zaburzeń uwagi:
- Senność lub zaburzenia przytomności
- Deficyt koncentracji z

rozpraszalnością

- Jednostronne zaniedbywanie lub

połowiczy brak uwagi

Testy oceniające uwagę

• Test powtarzania cyfr polegający na powtarzaniu

przez pacjenta ciągu cyfr podawanych przez
badającego (norma 7+-2 cyfr w kolejności podawania
oraz 5+-1 od końca) ocenia stan przytomności

• Test A oceniający zdolność nieprzerwanego

wykonywania zadania, który polega na podnoszeniu
przez pacjenta ręki za każdym razem gdy usłyszy on
samogłoskę „A”. Ten test ocenia zdolność do
utrzymania stałego stanu czuwania. Błędy z
pominięcia wynikają zwykle z nadmiernej
rozpraszalności lub utraty gotowości do wykonywania
zadania

Testy oceniające uwagę

• Test przekreślania linii; pacjent otrzymuje kartkę z umieszczonymi na niej

we wszystkich kierunkach licznymi krótkimi, prostymi liniami zostaje
poproszony o zaznaczenie środkowej części każdej z linii, Większość linii
lub wszystkie linie z zaniedbywanego obszaru pacjent pomija i nie jest w
stanie określić środka linii i przy jego oznaczaniu zawsze popełnia błąd

• Pacjent przy zaburzeniach przestrzeni wzrokowej będzie rysować tylko

połowę rysunku , który otrzymał do skopiowania

• Dotknięcie tego samego miejsca po obu stronach ciała w tym samym

czasie u pacjenta z jednostronnymi zaburzeniami uwagi czuciowej
powoduje, że będzie on rejestrować tylko jeden z dwóch bodźców
somatosensorycznych

• Jeżeli zaniedbywanie dotyczy funkcji ruchowych to pacjent może

sprawiać wrażenie cierpiącego na niedowład połowiczy, ponieważ nie
posługuje się kończynami po jednej stronie. Natomiast jeśli celowo
nakieruje się uwagę chorego na zaniedbywaną kończynę, to można
uzyskać w jej obrębie prawidłowe czynności czuciowe i ruchowe

Testy oceniające uwagę

• Testy sprawdzające złożone czynności uwagi

oceniają również czynności myślenia, których
wykonanie wymaga koordynacji kilku funkcji
poznawczych; utrzymania uwagi, pamięci
świeżej, funkcji wykonawczych oraz liczenia.

• Ciąg odejmowania liczby 7 od 100 lub liczby

3 od 20, literowanie słów od końca,
wymienianie od końca miesięcy. Zadanie to
może być niemożliwe do wykonania przez
osoby z niskim poziomem wykształcenia

Funkcje językowe

• Mowa spontaniczna
• Rozumienie mowy
• Powtarzanie
• Nazywanie
• Czytanie
- głośne
- rozumienie tekstu
• Pisanie
• Tworzenie list słów
• Prozodia (melodyjność, modulacja mowy wyrażająca

zabarwienie emocjonalne wypowiadanej treści)

- Prozodia spontaniczna
- Rozumienie prozodii

Mowa spontaniczna

Oceniamy obecność :
- Afazji (płynna i niepłynna)
- Dyzartrii
- Agramatyzmów (pomijanie w zdaniu

spójników)

- Pustosłowia
- Rytmiczności i modulacji mowy

Rozumienie

• Ocena rozumienia mowy zależy od uwagi, koncentracji,

współpracy ze strony pacjenta i jego możliwości
językowych.

• Zaczynamy od pytań ogólnych (z odpowiedzią TAK lub NIE)

przez pytania szczegółowe do złożonych konstrukcji
językowych. Czy buty nakładasz przed nałożeniem
skarpetek? Jeśli pantera walczy z tygrysem i pantera
zostanie zabita przez tygrysa to które zwierzę jest martwe?

• Polecenie wykonania czynności ruchowych.

Proszę dotknąć palcem do nosa.
Proszę dotknąć palcem prawej ręki do lewego ucha.
Dotknij pióra ołówkiem. Piórem dotknij ołówek

Powtarzanie

• Stopniujemy od prostych zdań do

złożonych Jestem w szpitalu.
Ani tak, ani nie,
ani ale. Czterdziesta
czwarta artyleryjska brygada
kawaleryjska.

Nazywanie

• Polecenie nazwania w różnych kategoriach: przedmioty,

kolory, części ciała, czynności. Używamy słów często i
rzadko używanych np. łodyga, zegarek. Błędy w nazywaniu:

• Dosłowne parafazje – podstawianie niewłaściwych słów w

miejsce właściwych piłka zamiast pałka

• Parafazje werbalne – podstawianie semantyczne np.

niebieski zamiast zielony

• Neologizmy – całkiem nowe słowa
• Brak odpowiedzi lub jej rozwlekłość – opisywanie

przedmiotów bądź stosowanie ich bez nazywania

Anomia może w czasie spontanicznej mowy

ujawniać się w postaci przerw na dobranie odpowiedniego
słowa, pustki słownej lub wielosłowia

Czytanie

•

Ta umiejętność zależy od poziomu wykształcenia

•

Zdolność do czytania na głos oraz rozumienia
czytanego tekstu należy oceniać oddzielnie,
ponieważ niektóre uszkodzenia mogą wpływać
na głośne czytanie bez upośledzenia rozumienia
treści i na odwrót.

•

Należy ocenić zdolność do czytania liter, słów,
zdań, gdyż zaburzenia mogą dotyczyć
niezdolności do odczytywania poszczególnych
liter, wyrazów , w tym ignorowania połowy
każdego wyrazu (hemialeksja)

Pisanie

• Agrafia jest nabytym zaburzeniem

pisania, może występować w afazji.
Wszyscy pacjenci z afazją robią błędy
zarówno w mowie jak i w piśmie o
podobnym charakterze.

• Może występować też w

zaburzeniach nie związanych z afazją
np. zaburzeniach obwodowych,
korowo-rdzeniowych,
pozapiramidowych, móżdżkowych

Tworzenie list słów

• Wymienić jak największą liczbę

zwierząt w ciągu jednej minuty lub
jak najwięcej słów rozpoczynających
się na literę „f” , następnie „a”
potem „s”

Pamięć

• Natychmiastowa, pamięć ultrakrótka

- ocenia się za pomocą testu cyfr.
Jest to zdolność do skupienia uwagi,
ponieważ nie dochodzi do
zapamiętywania informacji.
Wykorzystywana przez pamięć
operacyjną i w testach zadaniowych

• Krótkotrwała
• Długotrwała

Pamięć

• Pamięć krótkotrwała odpowiada za proces uczenia się i

zapamiętywania nowych informacji

• Test orientacji w czasie przestrzeni (podać datę, miejsce)
• Zapamiętywanie trzech przypadkowo zestawionych słów,

a następnie odtworzenie ich po trzech minutach.

• Zaburzenia pamięci krótkotrwałej: amnezja –

upośledzenie przechowywania nowych informacji
zaburzenia przypominania – upośledzenie zdolności
przypominania sobie w porę wcześniej zapamiętanych
informacji

• Badanie pamięci niewerbalnej – zapamiętanie rysunku i

odtworzenie go po trzech minutach

Zdolności wzrokowo-

konstrukcyjne

• Ocena umiejętności kopiowania

rysunku np. od prostokąta do
złożonych figur

• Test rysowania zegara do oceny tych

funkcji oraz funkcji wykonawczych

- Narysować tarczę zegara i umieścić

cyfry

- Zaznaczyć wskazówki 11.10

Liczenie

• Zaburzenia liczenia – akalkulia,

oceniamy polecając wykonać zadania
arytmetyczne dodawanie,
odejmowanie, mnożenie w formie
ustnej lub pisemnej.

Myślenie abstrakcyjne

• Rozumienie treści przysłów i zdolność

do ich interpretacji „ nie podcinaj
gałęzi na której siedzisz”

Praksja

• Apraksja ideomotoryczna – niemożność

wykonania poleceń zgodnych z wolą, mimo braku
zaburzeń funkcji motorycznych i czuciowych oraz
prawidłowego rozumienia języka. Polecenie;
Proszę pokazać jak Pan szczotkuje zęby, czesze
włosy, zdmuchuje zapałkę

• Apraksja ideacyjna – niezdolność do połączenia

pojedynczych czynności w aktywność złożoną.
Polecenie; Proszę wykonać następujące czynności;
włożenie listu do koperty, zaklejenie jej,
zaadresowanie, przyklejenie znaczka.

Funkcje wykonawcze

• Funkcje prowadzące do wykonania

zadanej czynności np. mycie,
ubieranie, jedzenie, telefonowanie,
oglądanie telewizji. Oceniamy 3
etapy realizacji;

1/ inicjacja czy wychodzi od pacjenta,

czy od opiekuna

2/ planowanie i organizacja
3/ efektywne wykonanie

Agnozja

• Zaburzenie rozpoznawania w zakresie określonych zmysłów
• W agnozji wzrokowej lub agnozji wzrokowej dotyczącej przedmiotów

pacjent nie jest w stanie rozpoznać przedmiotów spostrzeganych
wzrokowo, ale potrafi je prawidłowo nazwać kiedy zbada je
dotykiem

• Agnozja barw - niemożność ich rozpoznawania
• Agnozja dotykowa (astereognozja) pacjent nie rozpoznaje

przedmiotów dotykiem, natomiast nazwie go prawidłowo jak go
zobaczy

• Agnozja palców - zaburzenia orientacji co do własnego ciała

ograniczonego do palców

• Autotopagnozja – niemożność pokazania części własnego ciała na

polecenie słowne lub ich nazwania po wskazaniu przez badającego

• Anozognozja – niezdolność do rozpoznawania własnych stanów

chorobowych np. nie dostrzegają niedowładu lewych kończyn