Modele zdrowej

osobowości a

przystosowanie

społeczne

Przystoso

wanie społeczne

-

przystosowanie społeczne jednostki
można określić jako początkową fazę
socjalizacji, kiedy to jednostka odtwarza
czy też ściśle z oczekiwaniami grupy
odgrywa przypisane jej role. Po tej fazie
następuje faza „kreowania tych ról”,
która polega na twórczym kształtowaniu
społecznych oczekiwań, decydujących
zarówno o powstaniu, jak i o zmianie
różnych ról i systemów społecznych.¹
____________________________________________

1) B. Urban, J.M. Stanik, Resocjalizacja, tom 2, Warszawa 2008, Wydawnictwo Naukowe PWN,
s. 182- 183.

Osobowość

– wewnętrzny system regulacji

pozwalający na adaptację i wewnętrzną
integrację myśli, uczuć i zachowania w
określonym środowisku w wymiarze czasowym
(poczucie stabilności). Jest to zespół względnie
trwałych cech lub dyspozycji psychicznych
jednostki, różniących ją od innych jednostek.

Osobowość

-

stosunkowo

stałe

cechy,

dyspozycje czy właściwości jednostki, które
nadają względną spójność jej zachowaniu.

Osobowość

jest także definiowana jako

charakterystyczny, względnie stały sposób
reagowania

jednostki

na

środowisko

społeczno-przyrodnicze,

a

także

sposób

wchodzenia z nim w interakcje.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie,
szczególnie w okresie dzieciństwa oraz
młodości

poprzez

wpływ

bodźców

zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także
własnej aktywności jednostki. Istotną rolę
odgrywają

tu

również

wrodzone

cechy

biofizyczne.

Kształtuje

się

przez

doświadczenia,

kontakty

z

osobami

znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne
pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia
powtarzające się lub wyjątkowo silne. Rozwija
się stopniowo. W rezultacie utworzenia się
osobowości,

człowiek

osiąga

zdolność

przetwarzania

napływających

informacji,

dzięki czemu tworzy sobie obraz świata i
siebie,

integruje

techniki

i

sposoby

ustosunkowania się do przedmiotów, osób,
sytuacji, przez co jego zachowanie nabiera
cech stałości i powtarzalności. Za przejaw
zatrzymania rozwoju osobowości jednostki,
uważa się nerwicę.



świadoma czy nieświadoma motywacja w działaniu;



odpowiedzialność za siebie i innych;



obiektywne czy subiektywne postrzeganie świata, siebie i
innych;



pełna lub częściowa kontrola nad własnym życiem
popędowym, emocjonalnym czy kontaktami z innymi;



wzrost czy redukcja napięcia w kontaktach z otoczeniem;



rola wyobraźni, a więc i rola przeszłości czy przyszłości,
aspiracji, programów życiowych w kształtowaniu się
aktualnych form myślenia, odczuwania i działania;

__________________________________________________________

1) L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2008, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, s.
29- 30.



Czynniki mające znaczenie w

kształtowaniu osobowości:



MODEL OSOBOWOŚCI DOJRZAŁEJ W UJĘCIU
G. ALLPORTA



MODEL OSOBOWOŚCI W PEŁNI
FUNKCJONUJĄCEJ C. ROGERSA



MODEL OSOBOWOŚCI SAMOREALIZUJĄCEJ
A. MASLOWA



MODEL ROZWOJU OSOBOWOŚCI I JEJ
ZABURZEŃ W UJĘCIU E. ERIKSONA



MODEL „WEKTORÓW ROZWOJU”
OSOBOWOŚCI WEDŁUG CZ. CZAPÓWA

Modele

osobowości



Ta koncepcja powstała jako reakcja na
panseksualizm i motywacje nieświadome
eksponowane przy wyjaśnianiu zachowań
ludzkich przez psychoanalityków. Tego
rodzaju czynniki wyjaśniające mogą odegrać
rolę przy wyjaśnianiu zachowań
neurotycznych, nie mają jednak żadnej mocy
wyjaśniającej zachowanie zdrowych
dojrzałych ludzi.

MODEL OSOBOWOŚCI DOJRZAŁEJ W UJĘCIU

G. ALLPORTA



FAZA 1

: Jest to okres wyłaniania się „ja cielesnego”. W tym czasie

(około 15 miesiąca życia) jednostka jest w stanie odróżnić siebie od
otoczenia.



FAZA 2:

Wyłonienie w toku różnicowania bodźców i reakcji „ja-

materialnego”, pozwalającego dziecku odróżnić siebie od innych
ludzi i skonstruować elementarne poczucie ciągłości własnego „ja” –
najczęściej związanego z własnym imieniem (20 miesiąc życia).



FAZA 3:

To okres pojawienia się pierwszych ocen samego siebie

związanych z egocentryzmem, miłością własną i szacunkiem dla
siebie. Jest to także czas wzrostu poczucia autonomii, negatywizmu.
Zdaniem Allporta, to kluczowy moment w rozwoju dziecka (2 rok
życia). W tym stadium pragnie ono robić coś niezależnie od innych.



FAZA 4:

Okres „ja-posiadającego” czy rozszerzającego własny zakres,

wchłaniającego coraz to nowe elementy jako własne. Dziecko staje
się świadome przedmiotów i ludzi, zauważa również, że niektóre z
nich należą właśnie do niego. Uczy się posiadania i rozumienia
wartości należących do jego subiektywnego świata przeżyć. Proces
rozszerzania poczucia własnego „ja” obejmuje nie tylko konkretne
obiekty i ludzi z najbliższego otoczenia, ale także abstrakcyjne idee
(wartości, wierzenia, przekonania).

Jednostka w rozwoju osobowym przechodzi
siedem zróżnicowanych faz kształtowania
własnej niepowtarzalności i indywidualności
zwanej „proprium”:



FAZA 5:

W tym stadium rozwija się obraz siebie. Zawiera on

spostrzeżenia siebie oraz ocenę naszego obrazu przez inne znaczące
osoby w bezpośrednich kontaktach, Dzięki uczeniu się rodzicielskich
oczekiwań, dziecko kształtuje i rozwija poczucie moralnej
odpowiedzialności, zaczyna formułować cele oraz wyraźniej określać
swe zamiary. Jest to etap „ja-odzwierciedlonego”. Obejmuje 5-6 rok
życia.



FAZA 6:

W tej fazie wyodrębnia się poczucie „ja- jako racjonalnego

układu radzenia sobie”. Dziecko uczy się, że dzięki własnej
aktywności umysłowej może rozwiązać niektóre problemy, podjąć
pewne decyzje, czyli zaczyna racjonalnie wybierać. Obejmuje ona
okres od 6 do 12 roku życia.



FAZA 7:

Ten etap najczęściej jest osiągany w okresie dorastania,

czyli powyżej 13 roku życia, i jest nazywany fazą „ja-
intencjonalnego”, świadomego własnej tożsamości, ponieważ w tym
czasie dziecko potrafi dość adekwatnie odpowiadać na pytanie :Kim
jestem? Eksperymentuje, sprawdza rozmaite warianty siebie w
kontaktach z innymi, poszukuje długodystansowego celu, zarówno w
życiu realnym , jak i we własnych marzeniach. Na ogół uwalnia się
od presji opinii innych osób, staje się coraz bardziej autonomiczne i
dojrzałe, zarówno w myśleniu, jak i działaniu wytyczonym przez
własne

cele

życiowe.



1.poczucie rozszerzania się własnego „ja” (autentyczne
uczestnictwo osoby w pewnych znaczących sferach
ludzkiego wysiłku i aktywności), odnosi się to do pracy
zawodowej, stosunków interpersonalnych w rodzinie i
zainteresowań



2.ciepłe stosunki z innymi ludźmi



3.poczucie

emocjonalnego

bezpieczeństwa,

własnej

wartości i przynależności emocjonalnej



4.realistyczna percepcja siebie i innych, nie zniekształcona
przez lęki, fobie, obawy, poczucie zagrożenia



5.przeżywanie i osiąganie sukcesów zgodnie z własnymi
uzdolnieniami



6.samoobiektywizacja poprzez własne wytwory



7.posiadanie zintegrowanej filozofii życiowej, zdrowa
osobowość uzyskuje tzw. Autonomię funkcjonalną, tzn.
potrafi się wyzwolić i uniezależnić od pierwotnych
motywów skłaniających ją do określonego działania (np.
pod presją rodziców) i odnaleźć własne motywy skłaniające
do osiągania długodystansowych celów.¹
__________________________________________________________________

1) ) L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2008, Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, s. 30-31.

Gordon Allport analizując zachowania ludzi zdrowych i
biografie osób osiągających znaczą pozycję czy prestiż
społeczny sformułował 7 zasadniczych kryteriów
dojrzałej osobowości:

Carl Rogers stworzył model osobowości zwany
„modelem osobowości w pełni funkcjonującej”, która
charakteryzuje się następującymi cechami:



1.otwartość

na

doświadczenia

(gotowość

doświadczania nowych wrażeń)



2.skłonność doświadczenia pełni życia w każdym jego
momencie



3.zaufanie do siebie i własnego organizmu



4.poczucie

wewnętrznej

wolności,

swobody

i

autonomii



5.zdolność i skłonność do tworzenia kreatywności w
kontaktach

ze

światem.¹

___________________________________________________________

1) ) L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2008, Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, s. 33-34.

MODEL OSOBOWOŚCI W

PEŁNI FUNKCJONUJĄCEJ C.

ROGERSA



Model ten można nazwać humanistycznym,
wyrosłym w gruncie tzw. Siły psychologii.
Przez wielu teoretyków był postrzegany
jako

antidotum

na

mechanicyzm

behawioryzmu z jednej strony i mroczny
smutek desperackiej psychoanalizy – z
drugiej. Jeżeli pełniej byśmy wykorzystali
nasz potencjał rozwojowy, osiągnęlibyśmy
stan bliższy temu, co nazywa się „stanem
idealnym”,

innymi

słowy

–

stan

samorealizacji.

MODEL OSOBOWOŚCI

SAMOREALIZUJĄCEJ SIĘ A.

MASLOWA



obiektywna percepcja rzeczywistości (adekwatność
postrzegania świata);



akceptacja przyrody, innych ludzi i samego siebie;



spontaniczność, prostota i naturalność;



koncentracja a problemach obiektów „poza-ja”;



potrzeba prywatności i niezależności;



autonomiczne funkcjonowanie;



utrwalone poczucie świeżości wrażeń (odczuć);



doświadczanie przeżyć „szczytowych”;



zainteresowania i zachowania prospołeczne;



silne więzi interpersonalne;



tolerancja, etyczność;



niezłośliwe poczucie humoru;



postawa twórcza i kreatywność;



odporność na akulturację;

Model osobowości

samorealizującej się wg Maslowa

Abraham Maslow twierdził, że wszystkie istoty ludzkie mają
wrodzoną motywację do samorealizacji. Stworzył hierarchię
potrzeb , z której wynika, że zaspokojenie potrzeb niższego
rzędu wyzwala motywację do zaspokojenia potrzeb wyższego
rzędu. Aby dojść do zaspokojenia potrzeby samorealizacji,
najpierw należy zaspokoić 4 kategorie niższego rzędu, którymi
są:



1.potrzeby fizjologiczne



2.potrzeba bezpieczeństwa



3.potrzeba przynależności i miłości



4.potrzeba dodatniej samooceny

Potrzeby niższego rzędu nie muszą być zaspokojone całkowicie,
żeby mogły wystąpić potrzeby wyższego rzędu, włącznie z
potrzebą samorealizacji, ponieważ jednocześnie nie jesteśmy
motywowani wszystkimi rodzajami potrzeb. Tylko jedna
potrzeba staje się w danym momencie najważniejsza¹.
______________________________________________________________

1) ) L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2008, Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, s. 34-41.

Motywacja zdrowej

osobowości



Zdaniem Eriksona, obok opisanych przez Freuda
stadiów rozwoju psychoseksualnego, istnieją inne
psychospołeczne

stadia

rozwoju

jaźni,

pozwalające jednostce wytworzyć nową orientację
wobec siebie i otoczenia społecznego. Ponadto
rozwój nie kończy się na wieku młodzieńczym, ale
trwa całe życie. W każdym kolejnym stadium
rozwoju ludzkiego są zawarte pozytywne i
negatywne komponenty. Podstawowe znaczenie
dla ukształtowania się ludzkiej tożsamości mają
kolejne kryzysy, przez które jednostka ludzka
przechodzi

w

toku

uczenia

się

form

współdziałania społecznego.

MODEL ROZOWJU OSOBOWOŚCI

I JEJ ZABURZEŃ W UJĘCIU E.

ERIKSONA



1. STADIUM – Ufność – nieufność:

Odpowiada stadium

oralnemu i obejmuje pierwszy rok życia dziecka.
Pierwotnym elementem dziecięcego doświadczenia jest
„podstawowa” ufność na jednym, a nieufność na drugim
biegunie, zarówno wobec innych osób, jak siebie samego.
Jeśli potrzeby dziecka są prawidłowo zaspokajane, jest
ono pieszczone, zabawiane, to kształtuje w sobie
poczucie, że świat jest miejscem bezpiecznym, a ludzie –
nastawieni opiekuńczo, przyjaźni i godni zaufania. W
sytuacji gdy opieka jest niewystarczająca, a potrzeby
silnie blokowane, kształtuje się postawa przeciwna –
nieufności, lęku i podejrzliwości wobec otoczenia, a
zwłaszcza wobec innych ludzi. Problem „ufność –
nieufność” ponawia się w każdym nowym stadium
rozwoju, wiąże się z nim wszelkie nadzieje i
rozczarowania, jakie wytwarzają się w toku rozwoju.

Na podstawie studiów klinicznych wyodrębnił osiem
kolejnych

faz

rozwoju

człowieka,

zawierających

kształtowanie się przeciwstawnych cech i tendencji
osobowości w zależności od typu doświadczeń z osobami
socjalizująco znaczącymi:



2. STADIUM – Autonomiczność – wątpliwość:

Obejmuje ono

drugi i trzeci rok życiu, odpowiada stadium analnemu. Dziecko
nabywa w tym okresie coraz lepiej zróżnicowanych
umiejętności motorycznych i umysłowych. Dumne jest ze
swych osiągnięć, wszystko chce robić samodzielnie. Dlatego to
stadium nazywane jest autonomicznością. Dlatego jeśli rodzice
rozumieją potrzebę działania autonomicznego, dziecko
wyrabia w sobie poczucie panowania ad swymi mięśniami czy
emocjami a także nad sobą i otoczeniem. Jeśli jednak rodzice
są niecierpliwi lub nadopiekuńczy, w dziecku umacnia się
poczucie wstydu i zwątpienia we własne umiejętności. Gdy te
negatywne uczucia dominują w życiu dziecka, trudno mu
potem osiągnąć pełną autonomię w dojrzałym życiu.



3. STADIUM – Inicjatywa – wina:

W trzecim stadium, między 4.

a 5. rokiem życia, dziecko panuje nad wieloma czynnościami:
potrafi jeździć na rowerze, biegać itp. Wykazuje wiele
inicjatyw. Jeśli tego nie potrafi, pojawia się poczucie winy, a
więc uczucie bardziej głębokie niż wstyd. Jest ono wówczas,
gdy rodzice ograniczają dziecko w działaniu, zadawaniu pytań
czy nadmiernie krytykują za „głupie pytania”.



4. STADIUM – Pracowitość – niższość:

Przypada ono na wczesne

lata szkolne i jest to faza latencji w psychoanalizie. W tej fazie
dziecko potrafi posługiwać się normami i regułami w grach i
współdziałaniu z innymi. Zainteresowania dziecka są skupione na
instrumentalnych aspektach wykonywanych czynności, czyli na
tym jak coś się robi itp. Jeśli dziecko jest zrażone przez swe
mierne osiągnięcia pojawia się w nim poczucie nieudolności.
Ważną role odgrywa tutaj szkoła i oceny nauczyciela za wykonane
czynności.



5. STADIUM – Tożsamość – pomieszanie ról:

Okres ten przypada

między 12 a 18 rokiem życia. U młodego człowieka kształtuje się
poczucie

tożsamości

w

zakresie

pełnienia

ról

społecznych( tożsamość osobowa i zawodowa). Przekonuje się, że
posiada cechy, które nie posiada nikt inny. Najważniejsze w tym
okresie jest osiągnięcie równowagi „ja wewnętrznego” i „ja
zewnętrznego”. Wiąże się to z poczuciem autonomii – określenie
sobie celów, dokonywanie wyborów, racjonalna ocena autorytetów,
podejmowanie

ról

przywódczych

i

podporządkowanie

się

przywódcą. Występuje tu tzw. moratorium rozwojowe. Pomyślne
rozwiązanie

konfliktu:

postrzeganie

siebie

jako

spójnej,

wykrystalizowanej osobowości z ukształtowanym poczuciem
tożsamości. Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: zagubienie w
kwestii własnej tożsamości.



6. STADIUM – Intymność – izolacja:

Obejmuje wczesny wiek

dojrzały i początki życia rodzinnego, okres pomiędzy 20. a 24.
rokiem życia. Człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków
z

innymi

ludźmi-

dochodzi

do

intymnych

kontaktów(seksualnych,

przyjacielskich).

Zdolność

do

zachowania własnej tożsamości i tożsamości partnera.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu : przeżywanie miłości i oddania
dla drugiej osoby. Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: lęk przed
utrata własnej tożsamości , pozbawienie treści związków z
innymi ludźmi.



7. STADIUM – Generatywność – zaabsorbowanie własną osobą:

Obejmuje najdłuższy okres w życiu przeciętnego człowieka, gdy
po osiągnięciu dojrzałości lub wieku dorastania przez własne
potomstwo prowadzi bardziej ustabilizowany tryb życia.
człowiek

poszukuje

możliwości

wyrażenia

siebie

( produktywność i twórczość). Najważniejsze staje się
przedłużenie gatunku i wychowanie dzieci ( nie tylko swoich).
Kryzys jest często przyczyną złych relacji w małżeństwie.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: zdolność do opieki i troski o
innych. Niepomyślne rozwiązanie konfliktu : brak rozwoju,
nadmierna troska o samego siebie.



8. STADIUM – Integralność – rozpacz:

Obejmuje lata życia człowieka, w których
pojawia się intensywna potrzeba refleksji nad
własnym

życiem,

nad

jego

bilansem.

Człowiek dokonuje oceny własnego życia.
Głównym zadaniem jest zdobycie uznania dla
swoich osiągnięć, zaakceptowanie siebie.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: poczucie
satysfakcji z własnego życia, pogodzenie ze
śmiercią.

Niepomyślne

rozwiązanie

konfliktu: żal z powodu błędów życiowych i
straconych szans, lęk przed śmiercią¹.
___________________________________________

1) L. Pytka,

Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2008, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, s.
41- 48.

Czesław Czapów reprezentant warszawskiej szkoły
pedagogiki resocjalizacyjnej, który sformułował ogólny
zarys kierunków rozwoju i zaburzeń osobowości.
Wg

niego

istotnymi

elementami

tzw.

ideału

wychowawczego w pedagogice są:



1.optymalne uspołecznienie i optymalne eliminowanie egoizm;



2. optymalny rozwój osobowości manifestujący się aktywnością
twórczą i eliminowanie zachowań i dewiacji rozwojowych;



Szczególną wagę przywiązywał do tzw. twórczej samodzielności
człowieka rozwijającego się zgodnie z własnym wewnętrznym
rytmem psychospołecznym, pozwalającym mu w poszczególnych
fazach życia osiągać stany równowagi funkcjonalnej.

MODEL „WEKTORÓW ROZWOJU”

OSOBOWOŚCI WEDŁUG CZ.

CZAPÓWA



1.

od

postrzegania

całościowego,

globalnego

do

analitycznego, a następnie do postrzegania intelektualnego;



2. od myślenia zmysłowo-ruchowego do myślenia dot.
operacji konkretnych, a następnie do myślenia dot. operacji
formalnych logicznych i przyczynowo- skutkowych;



3. od syntonii do sympatii, a następnie do teliczności;



4. od egoizmu do altruizmu, a następnie do miłości;



5. od emocjonalności do impulsywności, a następnie do
refleksyjności;



6. od pasywności do transformatywności, a następnie do
aktywności;



7. od responsywności reaktywnej do responsywności
reproduktywnej, a następnie do proaktywności;



8. od irracjonalnej stymulacji ze strony środowiska
wewnętrznego do irracjonalnej stymulacji ze strony
środowiska zewnętrznego, a następnie do racjonalnej
stymulacji;



9. od spontaniczności do konformizmu, a następnie do
prospołecznej autonomii;



10. od integracji na niskim poziomie do dezintegracji
pozytywnej, a następnie integracji na wysokim poziomie;

Wektory rozwoju:

Zdaniem Czapówa rozwój człowieka dokonuje
się poprzez konflikty, kryzysy i dysharmonię.
Czapów zwraca uwagę na to, że wartościowymi
wychowawczo są te konflikty, które są
rozwiązywane twórczo, konstruktywnie.

Teoria „wektorów rozwoju osobowości” daje
racjonalną nadzieję na możliwość zmiany tzw.
antagonizmu destruktywnego, ustosunkowań
negatywnych, destruktywnych ról społecznych
na znormalizowanie statusu obywatelskiego i
zachowań konstruktywnych przez odpowiednie
formy opieki, wychowanie resocjalizującego i
terapii osób nieprzystosowanych społecznie¹.
____________________________________________________

1

1. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2008, Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, s. 48-53.

1.

Pytka Lesław, Pedagogika
resocjalizacyjna, Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2008.

2.

Urban Bronisław, Stanik Jan M,
Resocjalizacja t.2, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Bibliografia: