Dochód

narodowy

Produkt Krajowy Brutto (PKB)
to wielkość wytworzonej w ciągu
danego roku produkcji przy
wykorzystaniu czynników
wytwórczych zlokalizowanych
na obszarze danego kraju
niezależnie od własności tych
czynników wytwórczych.

W związku z tym, można powiedzieć,
iż jest to suma wartości dodanej
wytworzonej przez wszystkie
podmioty gospodarcze danego kraju.

Wyodrębnić można trzy
metody wyznaczania PKB:

•pomiar wielkości produkcji,

•pomiar wielkości

dochodów,

•pomiar wielkości wydatków.

Metoda opierająca się na pomiarze
wielkości produkcji polega
na oszacowaniu wartości wszystkich
wytworzonych w danym okresie dóbr i usług
finalnych w gospodarce, czyli produktów
nabywanych przez ostatecznych
użytkowników. Przy wyliczaniu wielkości
PKB za pomocą tej metody nie można wziąć
pod uwagę wartości dóbr pośrednich, czyli
dóbr częściowo wytworzonych,
stanowiących w procesie produkcji nakład
do stworzenia innych dóbr. Przez to unika
się niebezpieczeństwa podwójnego
ujmowania tych samych wielkości produkcji
(raz jako dobro pośrednie, drugi raz jako
element dobra finalnego).

W praktyce wielkość PKB przy
wykorzystaniu tej metody uzyskuje
się poprzez obliczenie wartości
dodanej produkcji w gospodarce.
Wartość tą oblicza się poprzez
odjęcie od wartości
wyprodukowanych w danym
przedsiębiorstwie dóbr finalnych
sumy nakładów czynników
wytwórczych, które zużyte zostały
przy produkcji tych dóbr. Globalna
wielkość wartości dodanej brutto
w gospodarce w danym roku stanowi
wielkość PKB.

Pomiar wielkości dochodów jako
metoda wyznaczania wartości
PKB polega na zsumowaniu
dochodów wszystkich właścicieli
czynników wytwórczych. Dochody
te obejmują płatności za pracę,
ziemię i kapitał, a w szczególności:

•wynagrodzenia za pracę,

•dochody właścicieli kapitału (np.

z tytułu dzierżawy ziemi),

•dochody z oprocentowania kapitału

netto,

•dochody jednostek

gospodarujących.

Wielkość
PKB wyznacza
się poprzez
zsumowanie
dochodów czynników
wytwórczych
z uwzględnieniem
zysków
przedsiębiorstw.

Natomiast wyznaczanie
wielkości PKB przy
wykorzystaniu pomiaru
wielkości wydatków polega
na zsumowaniu wielkości
wszystkich wydatków
ponoszonych przez
gospodarstwa domowe, sferę
przedsiębiorstw oraz
instytucje państwowe
i terytorialne na obszarze
danego kraju w określonym
czasie.

W przypadku gospodarki zamkniętej (nie
prowadzącej wymiany gospodarczej
z zagranicą) do najważniejszych kategorii
wydatków uwzględnianych przy wyznaczaniu
PKB należą:

•wydatki gospodarstw domowych:

• na dobra bieżącej konsumpcji,

• na dobra trwałe,

• na usługi,

•wydatki przedsiębiorstw:

• na inwestycje,

• na tworzenie majątku trwałego,

• zmiana poziomu zapasów

w przedsiębiorstwie,

•wydatki publiczne:

• zakupy rządu centralnego oraz władz

lokalnych.

Produkt Narodowy Brutto
(PNB) to wielkość całkowitych
dochodów uzyskanych przez
obywateli i podmioty z danego
kraju przy wykorzystaniu
należących do nich czynników
produkcji, niezależnie od kraju,
w którym te czynniki
wykorzystano. Miernik PNB może
być wykorzystywany
do charakterystyki gospodarek
otwartych, w których odnotowuje
się zjawisko handlu zagranicznego.

Wielkość PNB wyznacza
się poprzez dodanie do PKB
wartości dochodów netto z tytułu
własności za granicą (Dn):
PNB = PKB + Dn
gdzie:
Dn (dochód netto z tytułu
własności za granicą) stanowi
różnicę pomiędzy dochodami
z własności uzyskiwanymi
za granicą a dochodami
z własności zapłaconymi
zagranicy.

Mierniki PKB oraz PNB można ujmować
w dwóch rodzajach cen:

•w cenach rynkowych - cenach

obowiązujących w danym okresie
na rynku, zawierających podatki
pośrednie, czyli podatki naliczane
od zawieranych transakcji (np. podatek
VAT, cło, akcyza),

•w cenach czynników wytwórczych

- cenach rynkowych pomniejszonych
o podatki pośrednie, czyli cenach
otrzymywanych przez producentów
po zapłaceniu przez nich podatków
pośrednich.

Można zatem określić
następujące relacje:
PKB (w cenach czynników
produkcji) = PKB (w cenach
rynkowych) - podatki
pośrednie

PNB (w cenach czynników
produkcji) = PNB (w cenach
rynkowych) - podatki
pośrednie

Rachunek dochodu narodowego

PKB (produkt krajowy brutto) = C + I + G + X –
I
= C + I + G + NX
C – konsumpcja publiczna i prywatna I –
inwestycje publiczne i prywatne G – wydatki
rządowe X – eksport I – import NX – eksport
netto

PNB (produkt narodowy brutto) = PKB +
dochody netto z tytułu własności za granica

PNN (produkt narodowy netto) = PNB –
Amortyzacja

PNN w cenach czynników produkcji, czyli
Dochód narodowy = PNN – podatki pośrednie
(T) + dotacje rządowe dla firm (TR)

Deflator PKB

Deflator PKB jest miernikiem inflacji i

odzwierciedla zmiany cen dla całej

gospodarki, wszystkich wytworzonych

w danym okresie (najczęściej roku)

dóbr i usług oraz inwestycje, surowce,

produkty rolne, a także transakcje z

zagranicą. Im wyższy poziom inflacji,

tym większa różnica pomiędzy

wartością nominalną a realną, na

korzyść wartości nominalnej.

Deflator jest jednym ze
wskaźników wzrostu cen (inflacji).
Jego użyteczność wynika z faktu, iż
obejmuje on ceny wszystkich dóbr
wchodzących w skład produktu
krajowego brutto, a nie tylko dóbr
konsumpcyjnych jak np. wskaźnik
cen konsumpcyjnych. Deflator jest
dobrym miernikiem zmiany cen na
rynku w stosunku do poziomu cen
w roku bazowym.

Deflator PKB oblicza się ze wzoru:

Delator = PKB nominalny / PKB
realny x 100%

Przykład:
PKB nominalny 200
PKB realny 170
delator = 200/170 x 100% =
117,65%

Na podstawie deflatora PKB można
powiedzieć,

że

ceny

w

całej

gospodarce wzrosły ze 100 do
117,65 co oznacza, że w badanym
okresie nastąpił wzrost o 17,65%.

Interpretacja deflatora PKB

Informuje on, jaką cześć przyrostu
dóbr i usług w gospodarce wynika
wyłącznie z efektów cenowych. Gdy
nominalny PKB jest większy od
realnego PKB to mamy do czynienia z
inflacją, jeżeli natomiast sytuacja jest
odwrotna to mówimy o deflacji, czyli o
ogólnym obniżeniu cen w gospodarce.
Deflator to najbardziej kompleksowy
wskaźnik

zmiany cen,

ponieważ

uwzględnia on ceny wszystkich dóbr i
usług na rynku.

Bezrobocie

Bezrobocie jest to
niemożność znalezienia
pracy zarobkowej przez
ludzi w wieku
produkcyjnym, zdolnych i
chętnych do pracy oraz
aktywnie jej poszukujących.
Bezrobotni stanowią więc
część ludności w wieku
produkcyjnym.

Rozmiary bezrobocia zależą od
trzech czynników:

 współczynnika aktywności

zawodowej,

 liczby ludności w wieku

produkcyjnym,

 rozmiarów zatrudnienia.

Opisując i analizując sytuację
na rynku pracy, używa się
najczęściej wielkości zwanej
stopą bezrobocia. Jest to
wyrażony w procentach
stosunek liczby bezrobotnych
do zasobów siły roboczej. Na
podstawie tego wskaźnika
wiadomo, jaka część zasobów
pracy stanowią bezrobotni.

Tradycyjne wyróżnia się następujące
rodzaje bezrobocia: technologiczne,
koniunkturalne (cykliczne), frykcyjne
(przejściowe) i strukturalne. W
nowszej literaturze dokonuje się
podziału na bezrobocie dobrowolne i
przymusowe. Ogólnie rzecz biorąc
bezrobocia nie można nigdy
wyeliminować całkowicie. Istnieje
zawsze tzw. naturalna stopa
bezrobocia, która jest zawsze
większa od zera.

Aby być uznanym za
bezrobotnym trzeba
spełnić trzy warunki:

•pozostawać bez pracy,

•aktywnie poszukiwać

pracę,

•być zdolnym do pracy.

Rodzaje bezrobocia:

 bezrobocie frykcyjne (przejściowe), tworzą je

osoby zmieniające w danym momencie pracę, osoby
wchodzące na rynek pracy (np. absolwenci szkół),
osoby powracające na ten rynek (matki po urlopach
wychowawczych). Charakterystyczne dla tego
rodzaju bezrobocia są jego krótkotrwałość oraz
płynność.

 bezrobocie strukturalne, powstaje ono w wyniku

zmian poziomu zatrudnienia w poszczególnych
sektorach i gałęziach gospodarki, a bieżącym
niedopasowaniem się struktury podaży pracy do tych
zmian (kwalifikacje pracowników, przestają być
adekwatne do wymagań pracodawców). Cechą
charakterystyczną bezrobocia strukturalnego jest
jego długookresowość, ponieważ jego likwidacja
wymaga zmiany kwalifikacji.

• bezrobocie globalne związane jest z

nadwyżką całkowitej podaży siły
roboczej nad całkowitym popytem. Ten
rodzaj bezrobocia dzieli się jeszcze na
dwie grupy. Bezrobocie keynesowskie,
ekonomiści twierdzą, iż jest ono
skutkiem niedostatecznego popytu na
dobra. Bezrobocie klasyczne, jako
przyczynę podaję się zbyt wysokie
płace oraz niedoskonałe
funkcjonowanie rynku pracy,

• bezrobocie przymusowe,

pozostawanie bez pracy związane jest
z obiektywną sytuacją na rynku pracy
(brak miejsc pracy),

• bezrobocie dobrowolne, pozostawanie

bez pracy wynika z niezaakceptowania
przez bezrobotnych oferowanych na rynku
pracy płac,

• bezrobocie cykliczne, pojawiające się na

ogół w sytuacji wahań poziomu produkcji
wywołanych spadkiem ogólnego poziomu
wydatków konsumpcyjnych. Ten rodzaj
bezrobocia pojawia się znacznie silniej w
branżach produkujących artykuły
luksusowe. Szczególną formę bezrobocia
cyklicznego stanowią osoby zatrudniane
sezonowo w branżach, w których wynika
to z corocznego sezonowego wzrostu
produkcji w pewnych porach roku
(rolnictwo, turystyka),

 bezrobocie jawne,

bezrobotni objęci
oficjalnymi statystykami,

 bezrobocie ukryte

(utajone), obejmuje
niewykorzystane zasoby
siły roboczej, które nie są
zarejestrowane jako
bezrobotne.

Wyróżnia się wiele różnych przyczyn
występowania bezrobocia, gdyż jest to
zjawisko bardzo złożone.
Najpopularniejsze z nich to:

nie dostosowanie struktury podaży do

popytu pracy zgłaszanego przez
pracodawców,

brak równowagi między kierunkami

kształcenia uczelni i szkół wyższych, a
zapotrzebowaniem na określone zawody
na rynku pracy,

automatyzacja - zastępowanie siły

roboczej nowoczesnymi maszynami,

restrukturyzacja, a co za tym idzie

likwidacja niektórych działalności
gospodarczych,

całkowity spadek lub ograniczenie

produkcji określonych towarów bądź
wykonywania usług z powodu braku
zainteresowania ze strony
konsumentów,

zbyt duże obciążenia fiskalne

przedsiębiorców,

brak rozwoju gospodarczego w

poszczególnych regionach kraju,

likwidacja małych i średnich

przedsiębiorstw, a w szczególności tzw.
przedsiębiorstw rodzinnych,

zmiana siedziby firmy - przenoszenie się

do innych miast, województw itp.,

złe promowanie wolnych miejsc pracy

przez instytucję pośrednictwa pracy,

brak mobilności i dyspozycyjności

pracowników oraz osób bezrobotnych,

brak chęci do podnoszenia kwalifikacji

przez pracowników,

nie umiejętność dostosowania się

podmiotów gospodarczych do nowych
zasad gospodarowania,

brak wystarczających środków

finansowych do przeciwdziałania
bezrobociu,

często niekorzystne zachowania

związków zawodowych.

Inflacja

Inflacja jest utrzymującym się przez dłuższy
czas procesem wzrostu cen w gospodarce
narodowej, połączonym z dużą utratą
wartości pieniądza. Występuje wówczas duży
wzrost podaży pieniądza i szybkości obiegu
pieniądza oraz ucieczki od danej waluty do
innych wartości pieniężnych i rzeczowych.
Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.

Jeżeli procesom inflacyjnym towarzyszy
stagnacja gospodarcza mówi się o stagflacji,
natomiast w przypadku wystąpienia recesji
gospodarczej o slumpflacji.

W zależności od przyczyn

wywołujących zjawiska inflacyjne

wyróżnia się typy inflacji:

• inflację popytową, w której przyczyną

wzrostu cen jest nadmierny popyt w
stosunku do istniejącej podaży. Nazywana
jest również inflacją pieniężną ze względu
na nadmierną ilość pieniądza w obiegu

• inflację kosztową, w której przyczyną

wzrostu cen są rosnące koszty produkcji

• inflację strukturalną, której przyczyną

jest niedostosowanie struktury
produkcyjnej do zmieniających się potrzeb
nabywców. Inflacja strukturalna ma
charakter inflacji popytowo - kosztowej.

W zależności od natężenia procesów

inflacyjnych wyróżnia się następujące

rodzaje inflacji:

• inflację pełzającą, gdy wzrost

cen nie przekracza kilku procent
rocznie, nie powodująca zakłóceń
w przebiegu procesów
gospodarczych, poddająca się
kontroli

• inflację kroczącą, gdy wzrost

cen wynosi kilkanaście procent,
wywołująca określone zachowania
podmiotów gospodarczych,
zaczyna się wymykać spod
kontroli

• inflację galopującą, gdy procent

wzrostu cen wyraża się liczbą
dwucyfrową (powyżej 20%) i mogą
powstawać napięcia o charakterze
społeczno - gospodarczym (np. strajki),
osłabienie systemów motywacyjnych,
zahamowanie wzrostu gospodarczego.

• hiperinflacja, gdy następuje szybka

(często błyskawiczna) utrata wartości
pieniądza i gwałtowny wzrost cen
spowodowany na ogół inflacjogennym
finansowaniem przez państwo
wydatków budżetowych.

•megainflację (powyżej

100%), to taki poziom
inflacji, w którym rząd i
Bank Centralny nie ma
żadnej kontroli nad podażą
pieniądza, a uruchamia się
czarna strefa gospodarcza.

Przyczyny inflacji:
 nadmierna - w porównaniu z podażą dóbr -

ilość pieniądza w gospodarce,

 kłopoty finansowe państwa i konieczność

finansowania deficytu budżetowego,

 nadmierny wzrost płac w gospodarce,
 znaczny wzrost cen surowców

energetycznych np. wzrost cen ropy
naftowej

 ograniczenie podaży dóbr np. zboża z

powodu nieurodzaju, ropy naftowej w
związku z ograniczeniami limitów
wydobycia przez OPEC,

 wysokie obciążenia podatkowe,
 nadmierna ilość monopoli w gospodarce

Skutki inflacji:
 spadek wartości niezabezpieczonych

oszczędności (pieniądze w tzw. "kieszeni"
oraz na nisko oprocentowanych lokatach
bankowych),

 brak stabilności w prowadzeniu działalności

gospodarczej,

 naciski pracowników na wzrost płac,
 spadek wartości i zaufania do pieniądza,
 rozbieżność pomiędzy planowanymi a

rzeczywistymi zyskami,

 wyższe dochody nominalne,
 ograniczenie produkcji,
 utrudnienia w rozliczaniu transakcji

zagranicznych.