DIAGNOSTYKA RADIOLOGICZNA PRZEWODU POKARMOWEGO
Diagnostyka radiologiczna przewodu pokarmowego obejmuje badanie przełyku, żołądka,
jelita cienkiego i jelita grubego z zastosowaniem techniki jedno- i dwukontrastowej.
Badania wykonywane są najczęściej przez lekarza i składają się z prześwietlenia i
dokumentacji zdjęciowej. Wybór projekcji jest uzależniony od obrazu przewodu
pokarmowego w czasie prześwietlenia.
Podstawy techniki badania .Åšrodki cieniujÄ…ce
Do badania przewodu pokarmowego najczęściej stosuje się nierozpuszczalne w wodzie
sole baru. Występują one w postaci zawiesin, których gęstość i lepkość jest dostosowana
do badanego odcinka przewodu pokarmowego i przyczyny badania. Przełyk i żołądek
bada się zawiesinami o dużej gęstości i małej lepkości, a jelito grube zawiesinami o
średniej gęstości i większej lepkości. Środków cieniujących nie należy stosować przy
podejrzeniu perforacji przewodu pokarmowego, gdyż przedostanie się barytu do jamy
otrzewnej może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: wstrząs, ból, wytworzenie
się zrostów. Przypadkowa aspiracja zawiesiny barytu do dróg oddechowych jest
stosunkowo dobrze tolerowana przez pacjentów.
Rzadziej przeprowadza siÄ™ badanie, stosujÄ…c rozpuszczalne w wodzie zwiÄ…zki jodu,
które są pochodnymi jodowych środków cieniujących podawanych dożylnie podczas
urografii. SÄ… one wskazane przy podejrzeniu perforacji przewodu pokarmowego. W
przypadku perforacji jodowy środek cieniujący nie wywołuje niepożądanych reakcji
Przełyk
Przygotowanie do badania. Pacjenci kierowani na badanie przełyku nie
wymagajÄ… przygotowania.
Technika badania
Badanie jednokontrastowe. Badanie rozpoczyna się od prześwietlenia serca,
śródpiersia i płuc w pozycji stojącej. W czasie, w którym pacjent kilkakrotnie
połyka zawiesinę barytu obserwuje się morfologię i perystaltykę przełyku. Przed
wykonaniem zdjęć należy poprosić pacjenta o wypełnienie jamy ustnej zawiesiną
barytu. Zdjęcia wykonuje się przy największym wypełnieniu przełyku, w pozycji
leżącej, najczęściej w projekcji AP, PA, bocznej lub skośnych (w pozycji leżącej
na brzuchu, z uniesionym prawym lub lewym bokiem). Ułożenie pacjenta jest
takie samo, jak do odpowiednich zdjęć klatki piersiowej. Do projekcji skośnych
pacjenta odchyla siÄ™ o niewielki kÄ…t (najczęściej 35°). Do zdjÄ™cia caÅ‚ego przeÅ‚yku
(obejmującego dolną część szyi i okolicę wpustu żołądka) promień centralny
powinien być skierowany na ThV- ThvI' Zdjęcia mogą również obejmować krótsze
odcinki przełyku. Niekiedy badanie może być uzupełnione o zdjęcie boczne w
pozycji niskiego skłonu. Pacjent nabiera wtedy do ust duży łyk barytu w pozycji
stojÄ…cej, po czym pochyla siÄ™ do przodu z ramionami zwisajÄ…cymi swobodnie ku
dołowi.
Badanie w kierunku przepukliny rozworu przełykowego przepony wykonuje
się w pozycji leżącej na brzuchu w niewielkim skosie, przy pełnym wypełnieniu
przełyku, w głębokim wdechu. Niektórzy zalecają badanie w czasie
zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej (próba Valsalvy).
Badanie dwukontrastowe. Po podaniu środków zwiotczających (Buscopan,
glukagon) pacjent połyka preparaty gazotwórcze i przeciwpieniste lub do
żołądka wprowadza się, przez cewnik, powietrze. Następnie po 2-3 min wypija
100-150 mI zawiesiny barytu o dużej gęstości i małej lepkości. Zdjęcia
wykonywane są w czasie przechodzenia zawiesiny przez przełyk.
Ryc. 261. Badanie przełyku u pacjenta z
podejrzeniem żylaków przełyku. Zdjęcie
w wydechu, w projekcji AP dobrze
uwidoczniło błonę śluzową przełyku.
Poszukiwanie ciała obcego w przełyku. Cieniujące ciało obce widoczne jest za-
zwyczaj w czasie prześwietlenia oraz na zdjęciu bocznym szyi lub zdjęciu bocznym
śródpiersia. Ciało obce niecieniujące można niekiedy uwidocznić po podaniu nie-
wielkiej ilości siarczanu baru, który powleka jego powierzchnie. Można również
wykonać badanie po połknięciu małej watki nasączonej barytem. Powinna ona
zatrzymać się na poziomie przeszkody w przełyku.
Żołądek i dwunastnica
Przygotowanie do badania. W dniu poprzedzającym badanie nie należy spożywać
kolacji; w dniu badania pacjent powinien być na czczo i nie palić papierosów.
Technika badania
Badanie jednokontrastowe. Badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego
rozpoczyna się od prześwietlenia serca, śródpiersia i płuc w pozycji stojącej. Mimo
że badanie jednokontrastowe cechuje się mniejszą czułością w rozpoznawaniu nie-
wielkich zmian, uwidocznia nie tylko kształt i ściany żołądka i dwunastnicy, lecz
także rzez
bę błony śluzowej. W tym celu w pierwszej części badania podaje się
niewielką ilość zawiesiny barytu (do 50 mI). Po obróceniu chorego wokół osi długiej
ciała błona śluzowa zostaje równomiernie pokryta środkiem cieniującym. Podanie
dodatkowych 150-200 mi prowadzi do pełnego wypełnienia żołądka. W tej fazie
badania ocenia się jego zarysy, ubytki lub naddatki cieniowe i usztywnienie ścian.
Stosowanie ucisku powoduje wyciśnięcie środka cieniującego z badanego obszaru
i pozwala dokładniej ocenić zmiany w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Innym
sposobem umożliwiającym rozpoznanie patologii błony śluzowej dwunastnicy jest
ułożenie chorego na plecach z uniesionym do góry prawym bokiem. Do opuszki
dwunastnicy, która zostaje również uniesiona do góry, dostaje się, wraz z falą
perystaltycznÄ…, powietrze. Prowadzi to do powstania obrazu przypominajÄ…cego
badanie podwójnym kontrastem.
Zdjęcia wykonuje się zarówno w pozycji leżącej, jak i stojącej. Zdjęcie w pozycji
leżącej na brzuchu, z uniesionym do góry lewym bokiem pozwala uwidocznić
wypełnioną barytem część przedodz
wiernikową żołądka wraz z opuszką i pętlą
dwunastnicy; powietrze przemieszcza się do dna żołądka. Zdjęcie w ułożeniu na
plecach, z uniesionym prawym bokiem pokazuje wypełnione środkiem cieniującym
dno żołądka.
Badanie dwukontrastowe. Umożliwia dokładną ocenę rzez
by błony śluzowejoraz
rozpoznanie zmian małych, położonych powierzchownie. Pacjent otrzymuje środki
zwiotczajÄ…ce, potem doustnie substancjÄ™ uwalniajÄ…cÄ… gaz (w postaci proszku,
kryształków lub tabletek), a następnie połyka zawiesinę barytu o dużej gęstości i
małej lepkości. W celu dobrego pokrycia błony śluzowej środkiem cieniującym
poleca się pacjentowi wykonanie kilku obrotów wokół osi długiej ciała lub z boku na
bok.
Wybór projekcji: jak w badaniu jednokontrastowym.
Jelito cienkie
Przygotowanie do badania. Polega na stosowaniu diety ubogoresztkowej na 2 dni
przed badaniem, a w dniu poprzedzającym badanie diety płynnej. Można stosować
dodatkowo środki przeczyszczające. Bezpośrednio przed badaniem pacjent powinien
opróżnić pęcherz moczowy, aby nie uciskał on i nie przemieszczał pętli jelita
cienkiego.
Technika badania
Badanie jednokontrastowe. Przed badaniem wykonuje się zdjęcie przeglądowe jamy
brzusznej w projekcji AP w ułożeniu na plecach. Po doustnym podaniu zawiesiny
barytu wykonuje się zdjęcia wypełniających się kolejno środkiem cieniującym pętli
jelita cienkiego. Badanie kończy się wówczas, gdy czoło zawiesiny cieniującej
dotrze do kÄ…tnicy. W przypadku szybkiej perystaltyki ma to miejsce po 30-60 min.
Często jednak badanie może się wydłużyć nawet do kilku godzin. Skrócenie pasażu
zawiesiny barytu umożliwiają środki przyspieszające perystaltykę jelitową
(metoklopramid, środki cieniujące rozpuszczalne w wodzie).
Częstość wykonywania zdjęć zależy od szybkości pasażu barytu i wynosi 15-30
min. Na zdjęciach powinien być zaznaczony czas badania lub odstęp czasowy od
pierwszego zdjęcia. Najczęściej wykonuje się zdjęcia w projekcji AP lub PA, czę-
ściej w pozycji leżącej na plecach.
Badanie dwukontrastowe nazywa siÄ™ enteroklizÄ…. Przed podaniem barytu do
dwunastnicy wprowadza siÄ™ pod kontrolÄ… monitora cewnik. Podaje siÄ™ 200ml
zawiesiny barytu. Następnie do jelita cienkiego podawane jest powietrze.
Jelito grube
Przed badaniem należy ustalić, czy choremu nie wykonywano ostatnio biopsji jelita
grubego. Wykonanie wlewu doodbytniczego w okresie krótszym niż 6 tygodni po
biopsji grozi perforacjÄ… jelita grubego.
Przygotowanie do badania. Pacjenci przygotowujÄ… siÄ™ podobnie jak do badania
jelita cienkiego. Stopień przygotowania ocenia się bezpośrednio przed badaniem, na
zdjęciu przeglądowym jamy brzusznej lub w czasie prześwietlenia. Jeżeli widoczne
są zalegające w jelicie grubym masy kałowe, można kontynuować przygotowanie, a
badanie odłożyć do dnia następnego.
Technika badania
Badanie jednokontrastowe. Badanie zaczyna się od wykonania zdjęcia prze-
glądowego jamy brzusznej, które pozwala ocenić stopień oczyszczenia jelita grubego
i rozpoznać zwapnienia. Następnie, za pomocą specjalnego zestawu, do jelita
grubego podaje się zawiesinę barytu. Po wypełnieniu bańki odbytnicy i końcowego
odcinka okrężnicy esowatej przerywa się podawanie środka cieniującego. Umożliwia
to wykonanie zdjęć odbytnicy przed wypełnieniem bliższych odcinków jelita
grubego. Najczęściej wykonuje się zdjęcie odbytnicy w projekcji PA w pozycji
leżącej na brzuchu oraz w rzucie bocznym na lewym boku. To ostatnie powinno
objąć również kość krzyżową; promień centralny znajduje się na poziomie kolców
biodrowych przednich górnych. Następnie, pod kontrolą fluoroskopii, wypełnia się
pozostałą część jelita grubego. Zdjęcia poszczególnych odcinków jelita grubego
wykonuje siÄ™ w podobnych projekcjach, jak podczas badania dwukontrastowego. Po
ich wykonaniu pacjent udaje się do toalety w celu opróżnienia jelit z zawiesiny
barytu. Na zdjęciu wykonanym po wypróżnieniu, zazwyczaj dobrze jest widoczna
rzez
ba błony śluzowej jelita grubego.
Badanie dwukontrastowe. Badanie dwukontrastowe może być wykonane metodą
dwustopniowÄ… lub jednostopniowÄ…. Stosowana tradycyjnie technika dwustopniowa
polega na wypełnieniu całego jelita grubego zawiesiną cieniującą (najczęściej w
pozycji leżącej na brzuchu). Po opróżnieniu przez pacjenta jelita z zawiesiny barytu,
do jego światła podaje się powietrze (najczęściej w pozycji leżącej na plecach).
Powleczone cienką warstwą środka cieniującego jelito grube ulega rozdęciu.
Dzięki pojawieniu się zawiesin barytu o dużej gęstości, możliwe stało się wpro-
wadzenie jednostopniowej techniki badania. Polega ona na jednorazowym wy-
pełnieniu jelita grubego, podczas którego środek cieniujący i powietrze podawane są
naprzemiennie.
Wybór projekcji jest uzależniony od przebiegu jelita grubego i jego obrazu w
czasie prześwietlenia oraz od preferencji osoby wykonującej badanie. Zazwyczaj
na początku wykonuje się zdjęcia odbytnicy w taki sam sposób, jakpodczas badania
jednokontrastowego. Zdjęcia okrężnicy esowatej wykonuje się w projekcjach
skośnych, z uniesionym do góry prawym lub lewym bokiem (lub obie projekcje).
Wybór projekcji zależy od przebiegu okrężnicy esowatej, który bywa zmienny.
Ryc. 265. Zdjęcie jamy brzusznej w projekcji AP wykonane przed wypróżnieniem
zawiesiny barytowej. Uchyłkowość jelita grubego.
Można również wykonywać zdjęcia poziomym promieniem, najczęściej w ułożeniu
chorego na obu bokach. Na zakończenie badania wykonuje się zdjęcie jamy
brzusznej przed wypróżnieniem lub po wypróżnieniu z zawiesiny barytowej.