STRONA 600

-nych takim organem jest Min. Skarbu Państwa. Działa on na podstawie ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa i na podstawie statutu Ministerstwa Skarbu Państwa (rozp. Prezesa RM z 30.4.2001 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu Skarbu Państwa, Dz.U. Nr 41, poz. 467). Minister właściwy ds. Skarbu Państwa składa oświadczenia woli za Skarb Państwa przy utworzeniu spółki prawa handlowego, przystąpieniu do spółki, utworzeniu osoby prawnej przewidzianej przepisami prawa (art. 2 ust. 6 ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa).

Nb 714
Do czynności prawnych, należących do kompetencji Min. właściwego ds. Skarbu Państwa (art. 5 ust. l pkt 2), należy również powoływanie i odwoływanie organów państwowych osób prawnych. Niebagatelne cywilistyczne znaczenie ma również tworzenie, likwidacja, łączenie, podział i przekształcanie państwowych osób prawnych. Poza reprezentacją Skarbu Państwa w stosunkach cywilnoprawnych Min. właściwy ds. Skarbu Państwa może przyjąć wykonywanie zastępstwa procesowego w poszczególnych sprawach cywilnych, w tym gospodarczych, dotyczących:
l) Skarbu Państwa w zakresie działania innych organów administracji
rządowej i państwowych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej,
2) państwowych osób prawnych na wniosek właściwych organów, kierowników jednostek organizacyjnych lub organów zarządzających państwowych osób prawnych.

Przyjęcie zastępstwa jest możliwe w przypadku spraw szczególnie skomplikowanych lub gdy wartość przedmiotu sporu jest znaczna. O przyjęciu lub odmowie wykonywania zastępstwa procesowego Min. właściwy ds. Skarbu Państwa zawiadamia wnioskodawcę w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania wniosku (art. 4 ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa).

Nb 715
Na proces dokonywania czynności prawnych przez państwowe osoby prawne Min. właściwy ds. Skarbu Państwa ma również wpływ poprzez wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnych przez te osoby. Jeśli przepisy odrębne nie stanowią inaczej, państwowe osoby prawne mają obowiązek zawiadomić Min. właściwego ds. Skarbu Państwa o zamiarze dokonania czynności prawnej polegającej na rozporządzaniu składnikami majątku trwałego przedsiębiorstwa oraz nieodpłatnego oddania tych składników do korzystania innym podmiotom na podstawie umów prawa cywilnego. Minister właściwy ds. Skarbu Państwa w terminie miesiąca od dnia otrzymania powiadomienia może nie wyrazić zgody na dokonanie


STRONA 601

czynności prawnej, której dotyczyło powiadomienie. Jeżeli czynność prawna dokonana zostanie przez państwową osobę prawną z naruszeniem wymogu uzyskania zgody, jest ona bezwzględnie nieważna. W stosunku do podjętej decyzji wobec państwowej osoby prawnej przysługuje sprzeciw, który wstrzymuje wykonanie decyzji. Ostatecznie w razie podtrzymania decyzji przez Min. właściwego ds. Skarbu Państwa, państwowej osobie prawnej przysługuje prawo wniesienia w ciągu 7 dni sprawy do sądu. Zagadnienie wyrażenia zgody na dokonanie czynności prawnych przez państwowe osoby prawne rodzi jednak określone problemy (por. uwagi dotyczące przedsiębiorstwa państwowego -Nb. 579-581).

Nb 716
Minister właściwy ds. Skarbu Państwa nie jest jedynym, który może reprezentować Skarb Państwa. Mogą to również czynić kierownicy urzędów państwowych w rozumieniu przepisów o pracownikach urzędów państwowych, w odniesieniu do powierzonego im mienia i w zakresie zadań ich urzędów, określonych w odrębnych przepisach. W strukturach organizacyjnych urzędów państwowych wyznacza się w związku z tym komórki albo stanowiska pracy do obsługi spraw związanych z reprezentowaniem Skarbu Państwa.
Szczególną rolę w tym zakresie pełnią wojewodowie. Zgodnie z art. 7 ust. 5 ustawy z 5.6.1998 r. o administracji rządowej w województwie (tekst jedno Dz.U. z 2001 r. Nr 80, poz. 872), wojewoda jest reprezentantem Skarbu Państwa również w stosunkach cywilnoprawnych. Wojewoda reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu do powierzonego mienia, w celu wykonania jego zadań.
Poza wymienionymi powyżej organami, Skarb Państwa może być reprezentowany tak jak inne osoby prawne za pośrednictwem pełnomocników. W szczególności kierownicy jednostek organizacyjnych podporządkowani kierownikom urzędów państwowych mogą w odniesieniu do powierzonego im mienia i w zakresie zadań ich urzędów reprezentować Skarb Państwa, jeśli zostanie udzielone im pełnomocnictwo. Pełnomocnictwa mogą być także udzielone przez Min. właściwego ds. Skarbu Państwa osobom prawnym lub fizycznym do dokonywania określonych czynności cywilnoprawnych oraz faktycznych.
Osoby reprezentujące Skarb Państwa dokonują czynności w ramach tzw. reprezentacji sensu largo, a więc dotyczącej występowania we wszelkich stosunkach prawnych z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego, konstytucyjnego, pracy, finansowego i innych gałęzi prawa. Chodzi tu więc o czynności zarówno mające cywilnoprawny charakter, jak i pozostające poza sferą takich czynności. Reprezentacja w tym szerokim znaczeniu polega na składaniu oświadczeń, wyjaśnień przed organa-



STRONA 602

-mi władzy, organami administracji państwowej i samorządowej, organizacjami społecznymi, osobami trzecimi. Reprezentacja w tym znaczeniu dotyczy więc nie tylko czynności prawnych (reprezentacja sensu stricto), ale, czynności o charakterze faktycznym. Reprezentacja taka odbywa się co do zasady jednoosobowo, brak bowiem przepisów wskazujących na konieczność reprezentacji łącznej.

III. Działalność gospodarcza Skarbu Państwa
Nb 717
Działalność gospodarcza nie jest w ogóle cechą działania Skarbu Państwa czy też państwa w ogóle. Chodzi raczej o dopuszczalność uzyskiwania określonych dochodów dla budżetu ze źródeł, które są formą organizacyjno-prawną jednostek sektora finansów publicznych. Do jednostek takich należą:
1) jednostki budżetowe,
2) zakłady budżetowe,
3) gospodarstwa pomocnicze,
4) środki specjalne.
W kręgu naszego zainteresowania pozostaną zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze, gdyż te dwie formy mogą uzyskiwać przychody własne. W przypadku jednostek budżetowych pobierają one dochody, środki specjalne są formą skumulowania środków finansowych powstałych nie z działalności gospodarczej, ale z innych źródeł (art. 21 ustawy z 26.11.1998 r. o finansach publicznych, Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.). Z kolei przychody funduszy celowych pochodzą z dochodów publicznych i nie mają cech prowadzenia aktywności gospodarczej. Fundusze celowe, jeżeli nie mają osobowości prawnej, stanowią wyodrębniony rachunek bankowy.

Nb 718
Zakłady budżetowe działają na podstawie art. 19 ustawy o finansach publicznych i rozp. MF z 8.5.1991 r. w sprawie zakładów budżetowych (Dz.U. Nr 42, poz. 183 ze zm.). Stanowią formę organizacyjną jednostki, która prowadzi działalność gospodarczą na zasadzie odpłatności, nie posiadając osobowości prawnej. Cechą podstawową zakładów budżetowych jest pokrywanie swoich kosztów z przychodów własnych. Na początek działalności zakładu budżetowego mogą być przyznane dotacje z budżetu.
Zakład budżetowy posiada odrębny rachunek bankowy, z którego można dokonywać wypłat tylko do wysokości środków zgromadzonych na tym rachunku. Podstawą działania zakładu budżetowego jest plan finan-

STRONA 603

-sowy obejmujący przychody i rozchody oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Zakładem budżetowym zarządza kierownik zakładu budżetowego. Jeżeli wynik finansowy jest dodatni, różnica między przychodami a rozchodami środków obrotowych jest wpłacana do budżetu. Zakład budżetowy może otrzymywać dotacje przedmiotowe, a także w przypadkach określonych w przepisach dotację podmiotową lub celową. Dotacje nie mogą przekroczyć 50% jego wydatków. Zakłady budżetowe nie mogą być uznane za tzw. jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, dlatego że stanowią one struktury gospodarki pozabudżetowej, a nie gospodarczej. Ponadto są one zawsze częścią innej osoby prawnej (np. Skarb Państwa) i nie mają cech pozwalających na wyróżnienie zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych itd.

Nb 719
Gospodarstwa pomocnicze są tworzone przez jednostki budżetowe (rozp. MF z 8.5.1991 r. w sprawie gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, Dz.U. Nr 42, poz.185 ze zmian. oraz art. 20 i nast. ustawy z 26.11.1998 r. o finansach publicznych, Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.). Stanowią one (spośród wymienionych jednostek sektora publicznego) przykład jednostki, w której odbywa się najdalej posunięta działalność gospodarcza. Gospodarstwa pomocnicze posiadają odrębny rachunek bankowy. Nie posiadają one osobowości prawnej. Podstawą działalności gospodarczej gospodarstw pomocniczych są umowy zawierane przez kierownictwo gospodarstw. Działalność gospodarcza gospodarstw pomocniczych jest realizowana przede wszystkim poprzez sprzedaż swoich wyrobów i usług. Koszty gospodarstwa są pokrywane z przychodów własnych. Zysk gospodarstwa pomocniczego przeznaczony jest w 50% na wpłaty do budżetu, w 50% na potrzeby własne gospodarstwa. Obowiązek określony w pierwszym przypadku może zostać zniesiony i wówczas można środki, o których mowa, przeznaczyć m.in. na zwiększenie środków obrotowych gospodarstw pomocniczych, na finansowanie inwestycji gospodarstwa pomocniczego i inne. Gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać dotacje przedmiotowe oraz na utworzenie gospodarstwa.
Gospodarstwa pomocnicze mogą być tworzone m.in. przy szkołach, jednostkach więziennictwa, internatach, zakładach dla małoletnich, zakładach opiekuńczo-wychowawczych i parkach narodowych.

Nb 720
W odróżnieniu od omówionego powyżej prowadzenia działalności gospodarczej w ramach struktury Skarbu Państwa, prowadzenie działalności poza jego strukturą może odbywać się poprzez specjalnie tworzone w tym celu (również gospodarczym) podmioty. Nie jest to jednak działalność gospodarcza sensu stricto, ale jedynie forma inwestowania z wy-

STRONA 604

-korzystaniem odrębnego podmiotu, na który Skarb Państwa ma wpływ. W szczególności mogą to być, jeżeli mają odrębną osobowość prawną, tzw. fundusze celowe (art. 22 ust. 2 ustawy o finansach publicznych). Często są to różnego rodzaju agencje (np. Agencja Rozwoju Przemysłu). Najodpowiedniejszą formą prowadzenia takiej aktywności przez Skarb Państwa wydają się być jednoosobowe spółki z o.o. lub akcyjne. Spółki takie powstają bezpośrednio na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych (art. 151 lub 30 l KSH) albo w trybie przekształcenia państwowych osób prawnych. Od tak tworzonych spółek należy odróżnić jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, utworzone w trybie przekształcenia przedsiębiorstw państwowych. Jeżeli tak utworzone spółki nie są komercjalizowane w celu prywatyzacji, to mogą one pełnić podobną funkcję, jak wspomniane powyżej. Jeżeli jednak celem jest prywatyzacja, do istoty takich jednoosobowych spółek Skarbu Państwa należy istnienie w pewnym stanie przejściowym aż do sprywatyzowania majątku. Nie ma również przeszkód, aby Skarb Państwa tworzył spółki z innymi podmiotami. Generalnie, w związku ze specyfiką Skarbu Państwa, nie można go uznać za przedsiębiorcę, nawet jeżeli w jego wewnętrznej strukturze jest prowadzona działalność mająca znamiona działalności gospodarczej.

ż 20. Gminy, powiaty, województwa
Literatura: A. Agopszowicz, Zarys prawa samorządu terytorialnego, Katowice 1991; G. Bieniek, Aktualne problemy związane z reprezentacją Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, PS 1999, Nr 9; S. Czarnow, Cel spółki gminy i przedmiot jej przedsiębiorstwa w świetle ustawy o gospodarce komunalnej, PPH 1998, Nr 2; S. Czarnow, Status prawny spółki gminy w świetle ustawy o gospodarce komunalnej, PiP 1998, Nr 4; J Ignatowicz, Mienie komunalne -zagadnienia podstawowe. Rozprawy z prawa cywilnego i ochrony środowiska, Katowice 1992; A. Kidyba, Spółki jako forma gospodarki komunalnej. Zagadnienia wybrane, w: Polska lat dziewięćdziesiątych. Przemiany państwa i prawa, Lublin 1997; A. Kidyba, A. Wróbel, Ustrój i zadania administracji publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1993; A. Klein, Sytuacja przedsiębiorstw państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, Studia iuridica XXI 1994; Z. Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Warszawa 1998.


STRONA 605

I. Gminy
1. Osobowość prawna
Nb 721
Gminy uzyskały osobowość prawną na podstawie art. 2 ust. 2 SamGminU.
Są one specyficznymi osobami prawnymi ze względu na sposób powstania, .łączenie, podział, likwidację, realizację celów i rolę, jaką odgrywają. Już sam fakt, że terytorium całego kraju obejmują swoim samorządem gminy, każe postrzegać te jednostki specyficznie w stosunku do innych osób prawnych. Jednakże większość reguł funkcjonowania gminy jako podmiotu prawa jest konsekwencją przyznania jej osobowości prawnej. Przyznanie osobowości prawnej oznacza, że gmina jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Może ona działać jako podmiot autonomiczny, który odpowiada za własne działania. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową.
Gmina jest to wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium. Podstawowym celem gminy jest zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty w ramach zadań własnych. Ponadto mogą zostać gminie zlecone zadania z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu organizacji, przygotowania i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz wojewodów. Osobowość prawna gminy oznacza możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu i na własny rachunek.
W konsekwencji gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy (art. 49 ust. l SamGminU -odpowiednik art. 40 KC). Jeżeli gmina jest dzielona lub likwidowana (zniesiona), odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie.

Nb 722
Podstawą działania gmin jest ich majątek, w który zostały wyposażone:
l) ex lege na podstawie ustawy z 10.5.1990 r. -Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.),
2) przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gmin,
3) przez przekazanie mienia przez administrację rządową,
4) w wyniku własnej działalności gospodarczej,
5) przez inne czynności prawne,
6) w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych komunal-


STRONA 606

-nych osób prawnych (art. 43 SamGminU). Właściwe dla określenia mienia komunalnego jest samo pojęcie mienia określone w art. 44 KC. Zgodnie z tym przepisem, mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. Pojęcie to nie obejmuje zobowiązań. Artykuł 43 SamGminU stanowi konkretyzację art. 44 KC przede wszystkim w związku z doprecyzowaniem podmiotów mienia komunalnego (J. Ignatowicz, Mienie, s. 86-89). Natomiast przepis ten nie określa, jakie konkretne prawa majątkowe mogą składać się na to pojęcie. Jak już stwierdzono, art. 43 SamGminU wymienia przykładowo niektóre z podmiotów mienia komunalnego. Zaliczamy do nich gminy, związki gmin i inne komunalne osoby prawne. Ustawa w art. 43 wymienia również przedsiębiorstwa komunalne, ale w związku z ustawą o gospodarce komunalnej nie ma to obecnie znaczenia. Wyjaśniając, jakie mogą być "inne komunalne osoby prawne", należy podkreślić, że chodzi o te, w których całkowite lub dominujące jest mienie komunalne. Należy więc wyróżnić w szczególności: fundacje tworzone przez gminy, związki gmin i inne komunalne osoby prawne, jednoosobowe spółki z o.o. lub akcyjne tworzone na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych (art. 158 i art. 308) lub powstałe z przekształcenia przedsiębiorstw komunalnych i zakładów budżetowych gminy. Do innych komunalnych osób prawnych możemy zaliczyć spółki, spółdzielnie tworzone przez kilka komunalnych osób prawnych, a także stowarzyszenia tworzone przez gminy.
Niewymienienie w art. 43 SamGminU konkretnego katalogu składników majątkowych mienia komunalnego jest uzasadnione. W przepisie tym mowa jest o "własności i innych prawach majątkowych". Należy więc przyjąć, że do komunalnych osób prawnych może należeć każde prawo majątkowe, z wyjątkiem tych, których przynależność do osób prawnych jest wyłączona (np. służebność osobista). W szczególności do praw majątkowych przysługujących osobom prawnym, reprezentującym mienie komunalne, należą: prawa rzeczowe (własność, współwłasność), ograniczone prawa rzeczowe (użytkowanie, służebności gruntowe, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, zastaw, hipoteka), wierzytelności i inne prawa o charakterze obligacyjnym, majątkowe prawa na dobrach niematerialnych (m.in. znaki towarowe, wzory zdobnicze, wzory użytkowe), a ponadto udziały w spółkach.

Nb 723
Oświadczenia woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i pełnomocnik, jeśli statut nie stanowi inaczej. Zarząd może ponadto udzielać wójtowi lub burmistrzowi (prezydentowi) upoważnienia do składania jednoosobowo oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności gminy. Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie


STRONA 607

zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy lub osoby przez niego upoważnionej. Kierownicy jednostek organizacyjnych gminy, nie posiadających osobowości prawnej, działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez zarząd gminy. Do czynności przekraczających zakres pełnomocnictwa potrzebna jest zgoda zarządu.

Nb 724
Podstawowa działalność finansowa gminy regulowana jest przez rozdział 6 SamGminU. Mianowicie gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy, uchwalonego na rok kalendarzowy. Gospodarka finansowa może być prowadzona w ramach budżetu gminy przez jednostkę pomocniczą w tym zakresie. Dochodami gminy są: podatki, opłaty i inne wpływy, określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy, dochody z majątku gminy, subwencje ogólne z budżetu państwa. Ponadto dochodami gminy mogą być: dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych, wpływy z samo opodatkowania mieszkańców, spadki, zapisy, darowizny oraz inne dochody. Do tej ostatniej kategorii należy zaliczyć dochody uzyskane z prowadzenia działalności gospodarczej, zwanej dla odróżnienia od gospodarki finansowej gospodarką komunalną.

2. Gospodarka komunalna
Nb 725
Obecnie obowiązująca ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.; por. A. Kidyba, Spółki, s. 339 i nast., również A. Kidyba, A. Wróbel, Ustrój, s. 73) w sposób bezpośredni reguluje zagadnienia prowadzenia działalności gospodarczej przy wykonywaniu gospodarki komunalnej. Ustawa wskazuje na trzy formy realizacji gospodarki komunalnej: zakład budżetowy, spółkę prawa handlowego i umowy. Problematyka zakładów budżetowych omówiona została przy charakterystyce Skarbu Państwa (por. Nb. 7 J 7). Zob. ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 10 14 ze zm.).
Zgodnie z ustawą o gospodarce komunalnej, gmina może tworzyć wszelkie spółki handlowe, jak również może powierzyć zadania komunalne w drodze umowy. Z powyższego wynika, że gmina może tworzyć spółki prawa handlowego, ale realizacja zadań w drodze umowy nie może być rozumiana jako możliwość utworzenia spółki cywilnej. Określenie z art. 3 ust. 1, że gmina "może powierzyć [...] w drodze umowy" oznacza, że musi nastąpić umowne przekazanie określonych zadań innej strukturze. Oznacza to, że sama w takiej strukturze uczestniczyć nie może. Tak



STRONA 608

więc zasada wolności umów wyrażona w art. 3531 KC nie będzie miała w odniesieniu do gminy pełnego zastosowania.
Artykuł 9 GospKomU przewiduje, że gmina:
l) może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjne,
2) może przystąpić do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych.
Wskazane zostały dwie generalne możliwości uczestniczenia gminy w spółkach: poprzez zawiązanie spółki lub poprzez przystąpienie do niej. W pierwszym przypadku możliwe są również dwa rozwiązania:
l) gmina tworzy samodzielnie spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością(art. 151 KSH) lub akcyjną (art. 301 KSH),
2) gmina tworzy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną z innymi podmiotami (zarówno osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi) czy jednostkami posiadającymi tzw. ułomną osobowość prawną (np. spółki jawne, komandytowe).

W przypadku określonym w pkt. 2 nie ma znaczenia rodzaj własności podmiotów, z którymi zawiązywane są spółki: mogą to być zarówno inne gminy, inne podmioty komunalne, ale także podmioty reprezentujące własność państwową czy prywatną.
Przystąpienie do już istniejących spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych może wiązać się generalnie:
l) z objęciem udziałów lub akcji w podwyższonym kapitale zakładowym (akcyjnym),
2) z nabyciem udziałów lub akcji (kupno, zamiana, przyjęcie darowizny itp.).
Ustawa o gospodarce komunalnej przeciwstawia terminologicznie możliwość tworzenia spółek z o.o. i akcyjnych (a także przystępowania do nich -art. 9) możliwości tworzenia i przystępowania do spółek prawa handlowego (art. 10 ust. l). Oczywiście spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne są spółkami handlowymi. Tak więc art. 10 w kontekście art. 9 GospKomU należy rozumieć w ten sposób, że gmina może tworzyć tylko spółki z o.o. i akcyjne (a także przystępować do nich), jeżeli podejmowana jest działalność w zakresie użyteczności publicznej. Wprawdzie art. 9 ust. l GospKomU nie przewiduje tego expressis verbis, ale można to wywnioskować z art. 10, który stanowi, że w działalności o charakterze użyteczności
publicznej możliwe jest tworzenie (przystąpienie) spółek prawa handlowego, a więc nie tylko spółki z o.o. i akcyjnej, ale również spółki jawnej i komandytowej. Decydującym kryterium jest więc w tym przypadku to, czy działalność prowadzona ma charakter użyteczności publicznej (forma spółki z o.o., akcyjnej oraz spółki jawnej i komandytowej).


STRONA 609


Nb 726
Jednakże, aby można było tworzyć spółki prawa handlowego poza sferą użyteczności publicznej (lub przystąpić do nich), kumulatywnie muszą być spełnione następujące warunki:
l) istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym,
2) występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.

Powyższe warunki sformułowane są bardziej w oparciu o kryteria społeczne niż gospodarcze. Jak sądzę, w rzeczywistości każda sytuacja podejmowania działalności gospodarczej poza sferą użyteczności publicznej przez gminy będzie miała swoje uzasadnienie wobec bardzo "pojemnej" treści art. 10 ust. l pkt l i 2.
Natomiast kryterium gospodarczym, w każdym razie bardzo wymiernym, jest określenie z art. 10 ust. 2 GospKomU. Mianowicie, możliwe jest -poza powyższymi przypadkami -tworzenie i przystępowanie do spółek prawa handlowego (poza sferą użyteczności publicznej), jeżeli zbycie składników mienia komunalnego miałoby stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób powoduje dla gminy poważną stratę majątkową.
Ograniczenia powyższe związane z tworzeniem spółek (i przystępowaniem do nich przez gminę) nie mają zastosowania w przypadku posiadania przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się:
l) czynnościami bankowymi,
2) czynnościami ubezpieczeniowymi,
3) działalnością doradczą,
4) działalnością edukacyjną,
5) działalnością wydawniczą.

Wszelkie te czynności muszą być jednak przedsięwzięte na rzecz samorządu gminnego oraz innych spółek ważnych dla rozwoju gminy. Generalnie można więc uznać, że w działalności gminy, czy to związanej ze sferą użyteczności publicznej, czy też poza tą sferą, mogą powstać spółki prawa handlowego, zarówno kapitałowe, jak i osobowe.

Nb 727
Z punktu widzenia sposobu powstawania tych spółek możemy wyróżnić:
l) spółki powstałe w normalnym trybie na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych (jako spółki jednoosobowe);


STRONA 610

2) spółki wielopodmiotowe powstałe w normalnym trybie na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych (z udziałem gminy),
3) spółki jednoosobowe powstałe z przekształcenia przedsiębiorstw komunalnych (art. 14 i nast. GospKomU) lub przekształcenia zakładów budżetowych (art. 22-23 GospKomU).

Porównując spółki jednoosobowe gminy powstałe w zwykłym trybie (np. jako następstwo wyboru formy organizacyjnej) ze spółkami jednoosobowymi powstałymi z przekształcenia przedsiębiorstw komunalnych lub komunalnych zakładów budżetowych, należy dostrzegać pewne różnice, które występują między nimi. W szczególności w odniesieniu do spółek powstałych z przekształcenia, art. 14-21 GospKomU wprowadzają szczególne rozwiązania, które jako lex specialis będą miały zastosowanie. Można tu wskazać m.in. obowiązek utworzenia rady nadzorczej (w "zwykłej" spółce z o.o. ten organ może, ale nie musi być powołany), przepisy chroniące stosunek pracy członków rad nadzorczych, będących pracownikami, ustawowe rozszerzenie katalogu kompetencji walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) itd.

Nb 728
W jednoosobowej spółce gminy występują takie organy, jak w innych spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych. Są to w przypadku spółki z o.o. zarząd i zgromadzenie wspólników. W spółkach takich, jeżeli są tworzone na podstawie art. 151 KSH, musi też występować rada nadzorcza, a komisja rewizyjna, jeżeli wspólnik tak postanowi. Obligatoryjne powołanie organów nadzoru normalnie ma miejsce wówczas, gdy wspólników jest więcej niż 25, a kapitał zakładowy wynosi więcej niż 500 000 zł. Tak więc w przypadku tworzenia spółek przez gminy mogą one nie tylko realizować prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH), ale mają obowiązek powołania rady nadzorczej (art. 12 ust. 3 w zw. z art. 18), przez co realizują nadzór pośredni. Powołanie rady nadzorczej jest obligatoryjne również w jednoosobowych spółkach gmin powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego lub zakładu budżetowego (art. 18 ust. l, art. 22 ust. 2 w zw. z art. 18 ust. l GospKomU).

Nb 729
W spółkach akcyjnych obligatoryjnymi organami są zarząd, rada nadzorcza i walne zgromadzenie. W rozważanym przypadku spółek z udziałem gminy, podobnie jak miało to miejsce w odniesieniu do spółki z o.o., musi być powołana rada nadzorcza -zarówno w spółkach z udziałem gminy (art. 18 GospKomU), jak i powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego lub zakładu budżetowego. Jak sądzę, ustawodawca odniósł sformułowanie art. 18 GospKomU ("z udziałem gminy") do jednoosobowych spółek gminy. Wskazuje na to wykładnia logiczna. W praktyce, je-


STRONA 611
-żeli gmina przystępuje do istniejącej spółki, musiałaby narzucać swą wolę innym wspólnikom poprzez utworzenie rady nadzorczej, która w spółkach z udziałem gminy musi istnieć. W ten sposób pozostali wspólnicy byliby zmuszeni np. do zmiany umowy lub statutu istniejącej spółki. Kolejna wątpliwość, jaka wiąże się z interpretacją art. 12 w zw. z art. 18 GospKomU, to odniesienie tego przepisu do "spółek z udziałem gminy".
Zgodnie z tym co zostało już wcześniej powiedziane, jeżeli przyjmujemy interpretację, że poza sferą użyteczności publicznej mogą być tworzone również spółki osobowe (w szczególności komandytowa z gminą jako komandytariuszem), to trudno mówić w tym przypadku o konieczności powołania rady nadzorczej, która w takich spółkach nie może być tworzona. Z drugiej strony, konieczność powołania rady nadzorczej w spółkach gminy może być argumentem przeciwko tezie o możliwości tworzenia (poza sferą użyteczności publicznej) spółek osobowych.

Nb 730
Ustawa o gospodarce komunalnej wprowadza pewne szczególne zasady dotyczące działania rad nadzorczych w spółkach z udziałem gminy. Liczbę członków rady określa statut (umowa spółki lub akt założycielski). Jeżeli rada składa się z 1-6 osób, dwóch członków rady mogą wybierać pracownicy. W radzie liczącej od 7-10 członków, trzech członków wybierają pracownicy, a w radzie liczącej 11 lub więcej członków, pracownicy mogą wybierać czterech członków. Jest to uprawnienie pracowników, a nie ich obowiązek. Zarząd gminy wybiera pozostałych (poza tymi, których wybierają pracownicy) członków rady nadzorczej. Uprawnienie do powołania członków rad nadzorczych może przejść na zarząd gminy, jeżeli pracownicy nie skorzystają ze swoich uprawnień. Pracownicy, którzy wybiorą członków rady (w głosowaniu bezpośrednim, tajnym, powszechnym), mają prawo odwołania tych członków, zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych, umowy lub statutu spółki oraz przepisów szczególnych. Powołanie przez pracowników może dotyczyć również osób spoza ich grona (np. ekspertów). Z art. 18 ust. 6 GospKomU wynika ochrona przysługująca członkowi rady nadzorczej, będącemu pracownikiem spółki. Pracownikowi takiemu nie można wypowiedzieć stosunku pracy ani w czasie kadencji, ani w ciągu roku po jej zakończeniu. Można natomiast rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia. Nie można również w wyżej wymienionym czasie zmieniać na niekorzyść pracownika warunków pracy lub płacy.

Nb 731
Bardzo istotna z punktu widzenia działania spółek z udziałem gminy jest relacja między ustawą o samorządzie gminnym a Kodeksem spółek handlowych i ustawą o gospodarce komunalnej. W szczególności ważne



STRONA 612

jest, w jaki sposób realizowane są w nich przez gminę funkcje zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia).
Kapitałowe spółki z udziałem gminy, zwłaszcza spółki jednoosobowe, są oczywiście odrębnymi od gminy osobami prawnymi, z odrębnym majątkiem, odrębną organizacją i pełną odpowiedzialnością za własne zobowiązania, połączoną z nieodpowiedzialnością za zobowiązania gminy. Jednakże istnieje dość złożony system "przełożeń" decyzyjnych z gminy na spółkę. Dwa organy gminy: rada i zarząd, mają określony wpływ na działalność spółek komunalnych. Pierwszy organ ma ważne kompetencje stanowiące, które w stosunku do spółek można określić mianem uprawnień pośrednich. Z kolei zarząd gminy realizuje bezpośrednio funkcje właścicielskie.

Nb 732
Rada gminy, zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. f-g Sam GminU, decyduje o:
l) tworzeniu i przystąpieniu do spółek,
2) występowaniu z nich,
3) rozwiązaniu spółek (gminnych),
4) zasadach wnoszenia wkładów, zbywania udziałów i akcji.

Uchwały rady gminy są dla zarządu wiążące i ma on obowiązek ich wykonania. Nie można uznać, że jest to kompetencja jedynie wewnętrzna, mająca znaczenie tylko wewnątrz, między organami gminy. Brak stosownej uchwały rady gminy w wymienionych sytuacjach spowodować może w konsekwencji nieważność czynności prawnej dokonanej przez zarząd. Jednakże, jak podkreślono, wpływ ten jest pośredni, gdyż jego realizacja odbywa się za pomocą zarządu gminy.

Nb 733
Zarząd, zgodnie z art. 12 ust. 2 i art. 17 ust. l GospKomU, reprezentuje gminę w spółce. Pozornie inaczej brzmiące przepisy art. 12 ust. 2 ("w spółce jednoosobowej gminy funkcję zgromadzenia wspólników [walnego zgromadzenia] pełni zarząd gminy") i art. 17 ust. l ("gminę w spółce [powstałej z przekształcenia -podk1: A.K.] reprezentuje zarząd gminy") w istocie dotyczą tego samego zagadnienia. Mianowicie, to zarząd gminy pełni funkcję zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w spółce jednoosobowej albo też reprezentuje wspólnika (gminę) w spółce, w której jest więcej wspólników. Redakcja powołanych przepisów jest jednak niezbyt fortunna. Ich treść powinna zostać zamieniona ze sobą. W ten sposób nie byłoby mowy o reprezentacji (sugerującej występowanie większej liczby wspólników) w spółce jednoosobowej, lecz dookreślono by pozycję zarządu jako realizującego funkcję zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia).

STRONA 613

Obowiązują tu generalne zasady związane z reprezentacją tej osoby prawnej. Należy przyjąć, że -zgodnie z art. 46 ust. l SamGminU -wszelkie decyzje zarządu gminy występującego w charakterze zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w związku z kapitałowym charakterem spółek z o.o. i akcyjnej, jako następstwo wniesienia do spółki wkładów, należy uznać za czynności w zakresie zarządu mieniem. Dlatego też zastosowanie mieć będzie art. 46 ust. l SamGminU, przewidujący, że oświadczenia woli (a takim są oddane głosy za lub przeciw uchwale) składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd (pełnomocnik), jeżeli statut nie stanowi inaczej. Jednakże obowiązująca reprezentacja łączna może być, jeżeli statut tak stanowi, zastąpiona reprezentacją jednoosobową przez członka zarządu lub pełnomocnika. Wydaje się również, że przy aktach głosowania nie może mieć zastosowania art. 46 ust. 3 i 4 SamGminU, wymagający kontrasygnaty skarbnika gminy. Reprezentacja w organach innej osoby prawnej ma charakter organizacyjny.

Nb 734
Z punktu widzenia stosunków prawnych między gminą a spółką przez nią utworzoną istotne jest również to, że ustawa o gospodarce komunalnej ustala dodatkowe -poza przewidzianymi w przepisach Kodeksu spółek handlowych -kompetencje gminy. Dotyczy to:
l) zatwierdzania regulaminu zasad korzystania z usług publicznych świadczonych przez spółkę oraz obowiązku wobec odbiorców usług (zatwierdza zarząd gminy, który jednak w tym przypadku działa w zakresie kompetencji organu gminy, a nie organu spółki),
2) powoływania zarządu spółki (art. 17 ust. 2 i 3),
3) uzupełniania składu rady nadzorczej spółki (art. 18 ust. 4).

Przyjmując założenie, że gminy mogą tworzyć również spółki osobowe, należy uznać, że reprezentacja interesów wspólnika w tych spółkach powinna się odbywać albo w sposób opisany powyżej, albo przez pełnomocnika. Trudno sobie praktycznie wyobrazić stałe realizowanie praw i obowiązków wspólnika w spółce jawnej czy komplementariusza w spółce komandytowej, bowiem zarząd gminy ma przede wszystkim realizować zadania własne gminy (stąd propozycja udzielenia pełnomocnictwa). Mniejsze wątpliwości wiążą się z udziałem gminy w spółce komandytowej, w której posiadałaby ona status komandytariusza z jednoczesnym zabezpieczeniem sumą komandytową lub wkładem, i mogą stanowić istotny argument za wykorzystaniem tej formy spółki również w działalności gmin.

Nb 735
Przedstawione powyżej zasady prowadzenia gospodarki komunalnej prowadzą do następujących wniosków. Działalność gospodarcza gminy



STRONA 614

sensu stricto realizowana może być jedynie poprzez prowadzenie zakładów budżetowych. Z kolei, jak to już zostało stwierdzone, zakład budżetowy nie stanowi specjalnej jednostki organizacyjnej, ale wyodrębnioną w ramach prawa budżetowego strukturę, która jedynie ma pewne znamiona np. oddziału czy zakładu sensu stricto. Pozostałe formy gospodarki komunalnej nie stanowią prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek. Powierzenie w drodze umowy oznacza przekazanie zadań innej strukturze w zamian za określone dochody. Podobnie rzecz wygląda, ale ma bardziej sformalizowany charakter, jeżeli są tworzone przez gminę czy z udziałem gminy -spółki prawa handlowego. Aktywność taka jest sposobem inwestowania, który ma przynieść określone dochody w postaci dywidendy. Liczyć na to można przede wszystkim poza sferą użyteczności publicznej, gdyż spółki tworzone w ramach zadań o charakterze użyteczności publicznej rzadko, jak dotąd, są formą kreowania dochodów (dywidendy) dla gminy. W takich przypadkach chodzi raczej o racjonalizację struktury i prowadzonej działalności, zmiany organizacyjne, które prowadzić mogą do prawidłowego działania dotychczasowych przedsiębiorstw komunalnych, zakładów budżetowych czy wyodrębnionych działalności. Gminy oraz inne komunalne osoby prawne, zgodnie z art. 9 ust. 2 SamGminU, mogą prowadzić działalność gospodarczą zarówno w sferze użyteczności publicznej, jak i poza tą sferą. Jednakże -mimo takiego sformułowania ustawy -trudno uznać gminy za przedsiębiorcę, przede wszystkim ze względu na odmienne cele, akcesoryjność działalności gospodarczej w stosunku do działalności podstawowej, a także stosunek rozmiaru tej działalności do działalności związanej z realizacją celów zasadniczych. W żadnym przypadku działalność gospodarcza i dochody z niej nie mogą stanowić o podstawie funkcjonowania gminy. Również argumentem przeciwko uznaniu gminy za przedsiębiorcę (mimo podejmowania czynności o charakterze gospodarczym) jest to, że w dosłownym tego słowa znaczeniu gmina nie prowadzi działalności gospodarczej, mimo sformułowań art. 9 ust. 2 i art. 44 ust. 4 SamGminU.

II. Powiat
Nb 736
Artykuł 2 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym przyznał powiatom osobowość prawną. Poza gminami (i województwami) powstała kolejna kategoria prawa, będąca podmiotem zainteresowania przede wszystkim prawa administracyjnego, ale -w związku z przyznaną osobo-

STRONA 615

-wością prawną i dopuszczalnością prowadzenia działalności gospodarczej -również prawa handlowego.
Cel działania powiatu wiąże się z realizacją zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Działa on poprzez swoje organy, tj. radę powiatu i zarząd powiatu. Art. 46 Sam GminU jest powtórzeniem art. 44 KC. Mianowicie, mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne. Te ostatnie to samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez powiat. Powiat w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia powiatu nie należącego do innych powiatowych osób prawnych. Powiat nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych powiatowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Inne powiatowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania powiatu. Nabycie mienia przez powiat następuje:
l) na podstawie odrębnej ustawy, z zastrzeżeniem że nie stanowi ono mienia jakiejkolwiek gminy,
2) przez przekazanie w związku z utworzeniem lub zmianą granic powiatu,
3) w wyniku przejęcia od Skarbu Państwa na podstawie porozumienia, z wyłączeniem mienia przeznaczonego na zaspokojenie roszczeń reprywatyzacyjnych oraz realizację programu powszechnego uwłaszczenia,
4) przez inne czynności prawne,
5) w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Oświadczenie woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd. Zarząd może upoważnić pracowników starostwa, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu do składania oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności powiatu. Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań majątkowych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.

Nb 737
Prowadzenie działalności gospodarczej przez powiaty reguluje ustawa 737 o samorządzie powiatowym i ustawa o gospodarce komunalnej. Z tej ostatniej ustawy wynika, że jednostki samorządu terytorialnego, a więc również powiaty prowadzą działalność komunalną w formie zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego. Mogą one również -podobnie jak gminy -powierzać wykonywanie zadań w drodze umowy. Z kolei

STRONA 616

ustawa o samorządzie powiatowym w art. 6 ust. l przewiduje, że -w celu wykonywania zadań -powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Jednak nie może prowadzić działalności gospodarczej, która wykracza poza zadania o charakterze użyteczności publicznej (art. 2). Należy więc przyjąć, że nie jest dopuszczalne prowadzenie działalności gospodarczej poza sferą użyteczności publicznej.
Działalność w sferze użyteczności publicznej prowadzona jest więc na własny rachunek w celu zarobkowym. Dodatkowo powiaty mogą tworzyć spółki i przystępować do nich. Wynika to z -określonych w art. 12 pkt. 8 lit. g SamPowU -kompetencji rady powiatu, która podejmuje uchwały w sprawach majątkowych, w szczególności dotyczących tworzenia i przystąpienia do spółek, ich rozwiązania, wystąpienia z nich oraz określenia zasad wnoszenia wkładów oraz obejmowania, nabywania i zbywania udziałów i akcji. Działalność takich podmiotów (np. utworzonych jednoosobowych spółek z o.o. powiatu, ale nie jednoosobowych spółek akcyjnych powiatu) jest jednak działalnością odrębnych podmiotów, chociaż może być źródłem dochodów powiatów. Niezależnie od tej pośredniej formy prowadzenia działalności gospodarczej, może być ona realizowana poprzez tworzone przez powiat spółdzielnie (art. 12 pkt 8 lit. f SamPowU), w których powiaty mogą uczestniczyć w nadwyżce bilansowej. Nie mogą być natomiast źródłem dochodów dochody stowarzyszeń i fundacji z udziałem powiatu, gdyż te nie mogą być dzielone, ale przeznaczone na cele statutowe.
Por. również ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.) co do form organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych.

III. Województwo
Nb 738
Kolejną strukturą samorządową, która została wyposażona w osobowość prawną (art. 6 ust. 2 SamWojU), jest województwo. Jest ono w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które do
tyczą mienia wojewódzkiego nie należącego do wojewódzkich osób prawnych. Te ostatnie to samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo. Województwo nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych wojewódzkich osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi ina-


STRONA 617

-czej. Inne wojewódzkie osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania województwa.
Województwo, jako osoba prawna, działa przez sejmik województwa i zarząd województwa. Oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu województwa, chyba że statut stanowi inaczej. Sejmik województwa może udzielić marszałkowi upoważnienia do składania jednoosobowo oświadczeń woli innych niż przewidziane w statucie. Czynność prawna, z której wynika zobowiązanie pieniężne, wymaga do jej skuteczności kontrasygnaty głównego księgowego województwa.

Nb 739
Ustawa o samorządzie województwa nie reguluje prowadzenia działalności gospodarczej przez województwo. Ponadto można przyjąć, że dopuszczalne jest tworzenie odrębnych podmiotów, jakimi są spółki z o.o. i akcyjne. W sferze użyteczności publicznej województwo może zarówno tworzyć takie spółki, jak i przystępować do nich. Poza sferą działalności publicznej województwo może również tworzyć spółki z o.o. lub akcyjne oraz przystępować do nich, jeżeli działalność spółek polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych, służących rozwojowi województwa. Jednakże z ustawy o gospodarce komunalnej wynika, że jednostki samorządu terytorialnego, a więc także województwo, mogą prowadzić gospodarkę komunalną w ramach zakładu budżetowego, spółek prawa handlowego, a także powierzać wykonanie zadań w drodze umowy.
Do kompetencji sejmiku województwa należy podejmowanie uchwał w sprawie wyrażenia zgody na tworzenie spółek, przystąpienia do nich, oraz określenia zasad wnoszenia wkładów, obejmowania i zbywania udziałów i akcji. W cytowanym przepisie (art. 18 pkt 19 lit. e) mowa jest generalnie o spółkach prawa handlowego, a więc można by przypuszczać, że dopuszczalne jest tworzenie również spółek jawnych i komandytowych. Jednakże wyraźne brzmienie art. 13, wskazującego tylko na spółki z o.o. i akcyjne, nakazuje odnieść to sformułowanie jedynie do tych spółek. W przypadku ustawy o gospodarce komunalnej kształt przepisów jest odmienny, co pozwala na wysunięcie wniosku o dopuszczalności tworzenia innych spółek handlowych. Ustawa o samorządzie województwa -inaczej niż ustawa o samorządzie powiatu -nie wspomina z kolei o tworzeniu spółdzielni, a jedynie związków, stowarzyszeń, fundacji, co jednak nie może być uznane za formę -nawet pośrednią -generowania dochodów.
Do wyłącznej kompetencji zarządu województwa należy, poza gospodarowaniem mieniem województwa, także wykonywanie prawa z akcji i udziałów posiadanych przez województwo. Reasumując, może-

STRONA 618

my przyjąć, że województwo ma prawo czerpać dochody z działalności spółek z o.o. i akcyjnych, w których uczestniczy, ale nie jest to działalność gospodarcza sensu stricto.
Por. również ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.).


STRONA 619

Rozdział 3. Umowy handlowe
ż 1. Część ogólna
Literatura: G. Ćmikiewicz, Postępowanie przetargowe jako szczególny tryb zawarcia umowy. Problemy Prawne Handlu Zagranicznego 1982, Nr 6; J. Jacyszyn, Elektroniczne czynności prawne, PPR 1999, Nr 7; W Jasiakiewicz, Zawarcie umowy w obrocie handlowym, Toruń 1995; W Ja.5Ian, Umowy w działalności gospodarczej, Warszawa 1998; W 1. Katner, Ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy w świetle nowelizacji kodeksu cywilnego z 1990 r., Kraków 1994; W Kocot, Elektroniczna forma oświadczenia woli, PPR 2001, Nr 3; K. Kruczalak (red.), Prawo handlowe. Zarys wykładu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i międzynarodowym, Warszawa 1996; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 1999; E. Łętowska, Wzorce umowne, Warszawa 1975; 1. Okolski (red.), Prawo handlowe, t. II, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1997; Z. Radwański, System prawa cywilnego, t. III, 1981; 1. Rajski, Przetarg w ujęciu nowych przepisów kodeksu cywilnego, PPR 1997, Nr I; M. Safjan, Umowy związane z obrotem gospodarczym jako najważniejsza kategoria czynności handlowych, PPR 1998, Nr 2; S. Włodyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993; L. Zalewski, Zawarcie umowy przy użyciu wzorców nienormatywnych (tzw. konflikt formularzowy), RPEiS 1989, Nr 3.

1. Pojęcie umowy handlowej
Nb 740
Termin "umowy handlowe" nie jest pojęciem normatywnym, podobnie jak było to w przypadku czynności handlowych. Konstrukcja Kodeksu handlowego opierała się na księgach, z których Księga druga zatytułowana była "Czynności handlowe" (art. 498-695). Przepisy te zostały uchylone, z wyjątkiem utrzymania w mocy przepisów regulujących, tzw. prawo zatrzymania w handlu zagranicznym.
Czynności handlowe zdefiniowane były jako czynności prawne kupca związane z prowadzeniem jego przedsiębiorstwa. Jak to już zostało stwierdzone, pojęcie kupca zosta10 wyeliminowane z Kodeksu handlowego, a tam, gdzie ono występuje, należy od -

STRONA 620

-nosić je do spółek handlowych. Bezsprzecznie jednak -mimo uchylenia części przepisów -w stosunkach gospodarczych wykształciła się określona grupa czynności specyficznych dla obrotu gospodarczego. Przyjęcie zasady jedności prawa cywilnego spowodowało, że przepisy regulujące stosunki umowne również w ramach obrotu gospodarczego zostały zamieszczone w Kodeksie cywilnym. Przepisy te w części ogólnej Kodeksu cywilnego, odnosząc się do poszczególnych umów, nie zawierają określenia "czynności handlowe" lub umowy handlowe. Przyjęcie sformułowania "umowy handlowe" jest kwestią pewnej konwencji, opierającej się na założeniu, iż również w ramach przepisów Kodeksu cywilnego występuje określona specyfika charakterystyczna tylko dla obrotu gospodarczego. Dla jasności przyjęte zostało założenie, że używając sforn1ułowania "umowy handlowe", odnosić się będziemy tylko do czynności prawnej, nie obejmując tym pojęciem ani oświadczeń wiedzy, ani czynności faktycznych (inaczej S. Włodyka, w: Prawo, s. 21-22). Te ostatnie czynności mają istotne znaczenie dla obrotu, ale zasadniczo mają charakter czynności wewnętrznych, które tylko pośrednio wpływają na stosunki zewnętrzne, których ucieleśnieniem jest zawarta umowa.
Podstawą przyjęcia kategorii umów handlowych jest również regulacja samego Kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny z jednej strony odróżnia kategorię osób prowadzących działalność gospodarczą (art. 3551 ż 2,
art. 3852 ż 2, art. 386), prowadzenie działalności gospodarczej (np. art. 118), osób prowadzących przedsiębiorstwo (np. art. 3581 ż 4, art. 526).
Z drugiej strony, w części regulującej poszczególne rodzaje umów stypizowano wiele umów jako te, które mogą być związane tylko z zakresem działalności przedsiębiorstwa (art. 583 ż l -sprzedaż na raty, art. 7091
leasing, art. 758 -agencja, art. 765 -komis, art. 774 -przewóz, art. 794 spedycja).
Wiele umów stypizowanych normatywnie w Kodeksie cywilnym odwołuje się do szczególnych przedsiębiorców, którzy mogą być stroną umowy. Dotyczy to banków, zakładów ubezpieczeń, przedsiębiorców składowych i zawieranych przez nie umów rachunku bankowego -art. 775, ubezpieczenia -art. 805, umowy składu -art. 853. Z kolei umowa o roboty budowlane (art. 647) wiąże się przede wszystkim z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Wiele umów nienazwanych należy odnosić do osób prowadzących działalność gospodarczą. Dotyczy to w szczególności umowy factoringu czy franchisingu. Tak więc, mimo włączenia umów, które wiążą się z prowadzeniem działalności gospodarczej, do Kodeksu cywilnego, regulującego z natury obrót powszechny, nie powinno być wątpliwości, że określone ich typy wiążą się właściwie tylko ze stosunkami gospodarczymi, co pozwala na wyodrębnienie umów handlowych.

Nb 741
Sformułowanie "umowy handlowe" ma oznaczać nawiązanie do tradycji Kodeksu handlowego, choć w istocie odnosi się do umów gospodarczych. Umowy handlowe (gospodarcze) tradycyjnie dzieli się na dwie grupy:

STRONA 621

-wy dwustronnie handlowe (obrót profesjonalny) i jednostronnie handlowe (obrót konsumencki) (S. Władyka, w: Prawo, s. 19). W pierwszym przypadku chodzi o takie umowy,. w których po dwóch stronach czynności prawnej występują osoby zajmujące Się prowadzeniem działalności gospodarczej. Decydujący w tym zakresie będzie udział podmiotów, które zaliczone do kategorii przedsiębiorców.
Umowy jednostronnie handlowe to te, w których tylko po jednej stronie umowy występuje przedsiębiorca, a po drugiej -osoba, która w zakresie dokonanej czynności nie jest profesjonalistą, zaś co do zasady jedynie
konsumentem.
Umowy niehandlowe to takie, w których w zakresie dokonanej czynności prawnej żadna ze stron nie występuje w stosunku do siebie w charakterze przedsiębiorcy, tj. podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Osoba prowadząca działalność gospodarczą może ze względu na swój charakter zostać zaliczona do konsumentów lub przedsiębiorców, w zależności od charakteru dokonywanej czynności prawnej. Osoba fizyczna prowadząca działalność może wszakże zawierać umowy nie w ramach prowadzonej działalności ("obok") i występować jako konsument.
Wskazany powyżej podział na umowy handlowe i niehandlowe należy odróżnić od innego podziału umów -ze względu na stopień ich wykorzystania w stosunkach gospodarczych. Na plan pierwszy wysuwa się tu
umowa sprzedaży (mająca powszechne zastosowanie, z wyłączeniem sprzedaży na raty), zlecenia, dzierżawy, najmu, pożyczki itp. Umowy te uzyskują określony kształt "gospodarczy" w związku ze specyfiką stosunków, w jakich występują.
Z kolei istnieje wiele umów, które co do zasady nie uzyskują -ze względu na swoją specyfikę -kształtu gospodarczego (np. umowa darowizny).
Nie odnosząc się do kompleksowej problematyki umów, omówionej w prawie zobowiązań (por. Prawo zobowiązań. Część ogólna, red. Z. Radwański, w: System, III, s. 347 i nast.; W Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1994, s. 102 i nast.), w niniejszym opracowaniu skoncentrowano się jedynie na specyficznych cechach umów handlowych, które pozwalają na ich odrębne omówienie. Powtórzenia odnoszące się do problematyki umów występują tylko tam, gdzie wydaje się to konieczne ze względu na omawianą problematykę.
Wzorce normatywne są przepisami wydanymi przez organ państwowy na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego, które są ogłaszane publicznie. Kodeks cywilny upoważniał do wydawania wzorców kwalifikowanych tylko w art. 384. Upoważnienie do wydawania Wzorców dotyczyło tzw. konsumenckich wzorców umownych. Rada Mi-

STRONA 622

-nistrów skorzystała z tej delegacji i wydała rozp. z 30.5.1995 r. w sprawie szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów (Dz.U. Nr 64, poz. 328).
Jednakże, zgodnie z ustawą z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271), art. 384 zmienił Swoje brzmienie i odnosi się obecnie do zasad ustalania i obowiązywania wzorców umownych. Natomiast upoważnienie do wydawania szczególnych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży między przedsiębiorcami a konsumentami, mając na uwadze ochronę interesów konsumentów przed działaniami przedsiębiorców sprzecznych z dobrymi obyczajami, wynika obecnie z art. 5511 KC. Zgodnie z art. 23 OchrKonsU, rozp. z 30.5.1995 r. w sprawie szczególnych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów zachowuje swą moc przez najwyżej 2 lata. Do tego czasu Rada Ministrów powinna wydać nowe rozporządzenie, ale już na podstawie art. 5551 KC.
Poza Kodeksem cywilnym podstawa do wydania normatywnych wzorców umownych występuje w ustawach upoważniających do wydawania normatywnych wzorców umów (np. art. 5 ust. l UbezpU).

II. Podział umów
Nb 742
W obrocie gospodarczym w większym lub mniejszym stopniu zastosowanie może mieć podział umów stosowany w prawie cywilnym. Jednakże, mimo akceptacji takiego podziału, można wskazać na określone wyróżniki pozwalające wyodrębnić ich szczególne cechy.
Umowy możemy podzielić na:
l) jednostronnie zobowiązujące (jedna strona jest tylko dłużnikiem, a druga tylko wierzycielem) i dwustronnie zobowiązujące (każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem);
2) odpłatne (gdy obie strony uzyskują korzyść majątkową) i nieodpłatne (gdy tylko jedna ze stron uzyskuje korzyść majątkową);
3) konsensualne (dochodzą do skutku przez samo oświadczenie woli stron) i realne (dochodzą do skutku dopiero po wydaniu rzeczy przedmiotu świadczenia);
4) wzajemne (każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia wobec drugiej strony, przy czym świadczenie jednej jest uznawane za odpowiednie świadczenie drugiej strony -art. 487 ż 2 KC).


STRONA 623
W większości umów handlowych są to umowy o charakterze umów dwustronnie zobowiązującym, odpłatnym, konsensualnym, wzajemnym.
Nb 734
Stosując inne kryteria, możemy podzielić umowy na:
1) nazwane,
2) nienazwane.
Umowy nazwane są to umowy, które są normatywnie stypizowane w Kodeksie cywilnym lub przepisach szczególnych. Umowy nazwane sensu stricto należy odnosić do określenia ich essentialia negotii w Kodeksie cywilnym.
Umowy nazwane sensu largo mają ukształtowane essentialia negotii w przepisach szczególnych (np. umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych). U mowy nienazwane to te, które nie są stypizowane normatywnie, tj. gdy ich treść nie jest przewidziana w żadnych przepisach, co pozwoliłoby na ustawowe określenie ich essentialia negotii.
O ich treści decydują strony umowy na podstawie art. 3531 KC (zasada swobody umów). Umowy takie mogą stać się na skutek ich powtarzalności umowami, które ustawodawca zechce stypizować w jakimś akcie prawnym. Do umów nienazwanych mają zastosowanie przepisy ogólne prawa cywilnego, dotyczące czynności prawnych i umów oraz per analogiam przepisy regulujące najbliżej usytuowany typ normatywny umowy (S. Włodyka, w: Prawo, s. 27).
Cechą zmian gospodarczych jest występowanie coraz większej liczby umów nienazwanych (np. factoring, forfaiting, franchising, sponsoring). Jak wskazuje brzmienie nazw tych umów, są to najczęściej umowy, które zostały transplantowane z innych krajów, Stanów Zjednoczonych w szczególności.
Mogą mieć również miejsce zmiany polegające na "przekształceniu" umów nienazwanych w nazwane poprzez regulację w odpowiednim akcie prawnym. Takie są plany w związku z umową timesharingu (umowa dotycząca prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie każdego roku).

Nb 744
Podziału umów gospodarczych można również dokonać na podstawie innych kryteriów: umowy krótkoterminowe (współdziałanie krótsze niż l rok) i długoterminowe (kryterium czasu, na jaki zostały zawarte), ramowe i wykonawcze, adhezyjne (przez przystąpienie do treści ustalonej jednostronnie przez stronę umowy), zawarte w trybie rokowań, przetargu lub oferty negocjowanej (por. podział umów zaproponowany przez 5. Władykę, w: Prawo, s. 29).
III. Cechy umów handlowych
Nb 745
Wskazując na najważniejszą cechę umów handlowych -związanie z prowadzeniem działalności gospodarczej -nie można zapomnieć o ce-

STRONA 624

-chach, które nie mają wpływu normatywnego oraz o tych, które są dodatkowo określone w przepisach Kodeksu cywilnego.
Do najważniejszych szczególnych nienormatywnych cech umów handlowych w literaturze (S. Władyka, w: Prawo, s. 29; K. Kruczalak, Prawo, s. 72 i nast.) zaliczono:
l) przewagę umów długoterminowych,
2) standaryzację i szablonowość umów,
3) złożoność stosunków umownych.
Wydaje się jednak, że cechy te występują w krajach o istotnie rozwiniętej gospodarce rynkowej. W polskich warunkach, wobec często zmieniającego się otoczenia ekonomicznego, strony rzadko decydują się na zawieranie umów dłuższych ze względu na zmieniające się warunki. Często wybierają umowy krótsze i nie korzystają z możliwości jakie daje klauzula rebus sic stantibus. Również z tych względów, ale także ze względu na częste zmiany podmiotowe (przekształcenia, podziały, łączenia), z reguły szablonowość umów jest ograniczona poprzez długotrwałe ustalanie każdorazowo treści umowy.

Nb 746
Z kolei do najważniejszych cech normatywnych umów handlowych należy zaliczyć:
l) przyjęcie szczególnego miernika należytej staranności dla prowadzących działalność gospodarczą (art. 355 ż 2 KC);
2) wyłączenie zasady sądowej waloryzacji w odniesieniu do stron prowadzących przedsiębiorstwo (art. 3581 ż 4 KC);
3) możliwość zawarcia umowy w wyniku zastosowania różnych wzorców (art. 3854 KC);
4) przyjęcie zasady, że umowa jest zawarta również poprzez milczenie osoby prowadzącej działalność gospodarczą (art. 386 KC).

Powyżej wspomniane cechy umów zawieranych przez osoby prowadzące działalność gospodarczą zostały wyraźnie wyodrębnione w przepisach ogólnych o zobowiązaniach umownych. Inne szczególne cechy odnoszą się do każdej indywidualnej umowy, uregulowanej w Kodeksie cywilnym. Wymienione wyżej cechy normatywne mają swój ciężar gatunkowy, a przyjęcie niektórych z nich budzi wątpliwości.

Nb 747
Ad l). Zgodnie z art. 355 KC, dłużnik jest zobowiązany do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). Ustalenie należytej staranności jest o tyle istotne, że ma ono znaczenie przy ustalaniu winy dłużnika w postaci niedbalstwa. Art. 355 ż l operuje obiektywnym wzorcem wymaganej staranności i odnosi się nie do indywidualnych cech podmiotowych, ale pozostaje w relacji do obiektywnego

STRONA 625

miernika staranności, przyjmowanego w danej sferze stosunków (M. Safjan, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 583).
Chodzi tu więc o staranność w ramach określonego typu stosunków (np. staranność sprzedawcy, najemcy itp.). Staranność ogólnie wymagana zasadniczo oznacza staranność przeciętną. Jednakże szczególne kryterium staranności zawodowej przyjęto w zakresie prowadzonej przez dłużnika działalności gospodarczej. W konsekwencji powoduje to zaostrzenie odpowiedzialności wobec podwyższonego "progu" oceny zachowania dłużnika. Podstawą przyjęcia takiego rozwiązania jest założenie, że działalność gospodarcza prowadzona zawodowo przez profesjonalistów, wymaga wyższego stopnia staranności niż w odniesieniu do osób nie trudniących się prowadzeniem działalności gospodarczej (por. uchw. SN z 18.12.1990 r., III CZP 67/90, OSN 1991, Nr 5-6, poz. 65; orz. SA w Katowicach z 30.4.1993 r., I AC 115/93, OSA 1994, Nr l, poz. 7). Miernik podwyższonej, zawodowej staranności odnosić należy do dłużnika bez względu na to, czy jest to obrót dwustronnie czy jednostronnie profesjonalny (konsumencki). Jak zauważono w literaturze i orzecznictwie, z punktu widzenia kwalifikacji materialnoprawnej, za profesjonalny może być uznany podmiot nie podlegający zgłoszeniu do KRS, np. osoba fizyczna prowadząca osobiście działalność gospodarczą, której zarobek stanowi dodatkowe źródło przychodów, a nawet podmiot naruszający obowiązek zgłoszenia działalności do KRS (M. Safjan, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 586; zob. też orz. SN z 11.6.1992 r., III CZP 64/92, OSN 1992, Nr 12, poz. 255).
Podwyższony miernik staranności występuje w dalszym ciągu w Kodeksie spółek handlowych, m.in. w art. 293 ż 2, art. 483 ż 2 KSH. Mianowicie, wykonywanie obowiązków przez członków organów spółki oraz
likwidatorów powinno odbywać się właśnie "z zachowaniem staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności". Nie chodzi o czynności sprzeczne z prawem lub postanowieniami umowy spółki, ale te, które naruszają warunek staranności.
Kryterium staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności zostało oparte na dwóch elementach: "staranności" i zawodowym charakterze. Chodzi o taką staranność, która oparta jest na najlepszych zawodowych cechach osób działających w imieniu lub za spółkę. Kryterium to jest właściwie odwzorowane w art. 355 ż 2 KC jako analogiczny warunek staranności w stosunkach gospodarczych przy zarobkowym wykonywaniu działalności gospodarczej (A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 200 l, s. 786).



STRONA 626

Nb 748
Ad 2). Obowiązująca na gruncie obecnych przepisów zasada nominalizmu obowiązuje w pełni zarówno w stosunku do osób nie prowadzących działalności gospodarczej, jak i osób profesjonalnie się tym zajmujących (prowadzących przedsiębiorstwo).
Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Strony mogą jednak zastrzec w umowie -licząc się ze zmianą inflacyjną (lub deflacyjną), że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz nośnika wartości. W myśl art. 3851 ż 3 KC, dopuszczalna jest sądowa waloryzacja świadczeń pieniężnych.
W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może -po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego -zmienić wysokość lub sposób spełnienia
świadczenia pieniężnego, chociaż byłyby ustalone w orzeczeniu lub umowie. Ważnym warunkiem jest, aby zmiana siły nabywczej pieniądza była istotna (a nie niewielka, np. kilkuprocentowa). Jednakże z żądaniem waloryzacji sądowej nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Strona taka nie może wystąpić ani z żądaniem zmiany wysokości, ani sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego. Wyłączenie tzw. małej klauzuli rebus sic stantibus (w odróżnieniu od dużej, określonej w art. 3571 ż l KC) spotkało się z krytyką (A. Brzozowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 615). Wyłączona bowiem została dopuszczalność waloryzacji sądowej w sytuacji braku szerokiej praktyki posługiwania się przez strony umownymi klauzulami waloryzacji, co powoduje, że przedsiębiorcy nie będą mogli w praktyce korzystać z waloryzacji, poprzez decyzje sądu. Należy jednak podkreślić, że waloryzacja umowna (art. 3581 ż 2 KC), poprzez zawieranie stosownych klauzul w umowie (umowna klauzula waloryzacyjna), jest dopuszczalna dla przedsiębiorców.

Nb 749
Ad 3). W razie posługiwania się przez przedsiębiorców różnymi wzorcami umów dochodzi między nimi do zawarcia umowy, która nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne (tzw. wojna wzorców). W takim przypadku w miejsce sprzecznych ze sobą postanowień wzorców wchodzą regulacje wynikające z przepisów prawa.
Do zawarcia umowy nie dochodzi, jeżeli po otrzymaniu oferty strona zawiadomi niezwłocznie, że nie chce zawrzeć umowy na tych warunkach.


STRONA 627
Nb 750
Ad 4). Kolejne specyficzne rozwiązanie odnoszące się do osób prowadzących działalność gospodarczą zawarte jest w art. 386 KC. Generalnie w polskim prawie cywilnym obowiązuje zasada, że milczenie nie może być uznane za akceptację złożonej oferty, nie jest traktowane jako oświadczenie woli (należy to odnosić do milczącego przyjęcia oferty, związanego z wykonaniem umowy- art. 69 KC; zob. Z. Radwański, w: System, t.l, s. 570).
Artykuł 386 KC przewiduje istotny wyjątek od tej zasady. Mianowicie, jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą otrzyma ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności gospodarczej od osoby, z którą
pozostaje w stałych stosunkach, brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty. Muszą zostać zrealizowane trzy warunki (W Popiołek, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 712):
l) ofertę otrzymała osoba prowadząca działalność gospodarczą,
2) oferta dotyczy zawarcia umowy w ramach działalności (w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej),
3) oferta pochodzi od osoby, z którą oblat pozostaje w stałych stosunkach.

Zastosowanie art. 386 należy odnosić tylko do specyficznych sytuacji. Mianowicie tych wszystkich przypadków, w których strony stale ze sobą współpracują w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i mogą liczyć na odformalizowanie procesu zawierania umów. Właśnie stałość stosunków między stronami jest jedną z najważniejszych przesłanek. Nie chodzi wszakże w art. 386 o to, aby zarówno oblat, jak i oferent prowadzili działalność gospodarczą. Warunkiem zastosowania tego przepisu jest, aby oblat prowadził działalność gospodarczą i tylko w takim zakresie ma zastosowanie ten przepis. Brak jest wyraźnego rozstrzygnięcia co do osoby oferenta i jego staranności. W przepisie tym mowa jest tylko o "stałych stosunkach". Wydaje się więc, że chodzi tu o te stosunki, które nie tylko mają charakter trwały (nie okazjonalny), ale co do zasady również wiążą się z prowadzeniem działalności gospodarczej przez oferenta. W przeciwnym razie trzeba byłoby oddzielić sfery działalności w ramach działalności gospodarczej oblata, które z kolei dla oferenta nie miałyby takiego charakteru.

IV. Zasada wolności umów
Nb 751
Wprowadzony ustawą z 28.7.1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321) przepis art. 3531 KC zaakceptował bezpośrednio w ramach stosunków umownych tzw. zasadę swobody (wolności) umów. Zasada ta wydaje się być jedną z najważniejszych przy ustalaniu reguł i granic swobodnego zachowania

STRONA 628

się w sferze umownych stosunków obligacyjnych. Nie odnosi się ona do jednostronnych czynności prawnych, głównie z tego powodu, że niosłaby zbyt duże niebezpieczeństwo jednostronnego narzucania rozwiązań, które przy prawidłowo rozumianej swobodzie umów nie mogą wystąpić. Zgodnie z art. 3531 KC, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada powyższa nie jest charakterystyczna tylko dla obrotu gospodarczego, ale dotyczy również obrotu powszechnego i w związku z tym ma wymiar całościowy.
Powszechnie przyjmuje się, że zasada swobody umów wyraża się ex definitione w swobodzie co do kształtowania treści stosunku umownego, ale również polega na swobodzie:
1) decyzji co do zawarcia samej umowy (podjęcia decyzji),
2) wyboru kontrahenta (osoby),
3) wyboru formy kontraktu,
4) formy.
Swoboda układania treści stosunku umownego daje możliwość kształtowania treści umowy w ramach przyjętych normatywnych typów umów (nazwanych), a ponadto pozwala na takie kształtowanie stosunków umownych, które nie są stypizowane normatywnie (umowy nienazwane). To właśnie dzięki art. 3531 możliwe jest -obecnie już powszechne -zawieranie umów factoringu, franchisingu, które co do zasady są umowami handlowymi, gdyż co najmniej po jednej stronie umowy występuje przedsiębiorca. Przepis ten daje również możliwość łączenia elementów różnych umów nazwanych, co w konsekwencji prowadzi do tworzenia nowych typów umów nienazwanych.
Swoboda decyzji co do zawarcia umowy neguje obowiązujące w poprzednim systemie umowy obowiązkowe. Umowy te wynikały z decyzji administracyjnej i strona (strony) była zobowiązana zawrzeć umowę, będąc ograniczoną lub wyłączoną w swobodzie co do jej zawarcia.
Z zagadnieniem tym wiąże się swoboda wyboru kontrahenta. Strony mają pełną swobodę, wyznaczoną najwyżej celem umowy, z kim zawrzeć umowę, a z kim nie. Pewne wątpliwości budzi ostatni aspekt zasady swobody umów, przede wszystkim ze względu na istotne ograniczenia swobodnego wyboru formy umowy. W każdym razie przepisy często narzucają określoną formę zawarcia umowy, łącząc z tym skuteczność ad solemnitatem.

Nb 752
Zasada swobody umów nie ma charakteru absolutnego i art. 3531 KC wprowadza ograniczenia polegające na tym, że treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z:


STRONA 629

1) właściwością (naturą) stosunku,
2) ustawą,
3) zasadami współżycia społecznego.

Rozpatrzenia wymagają więc treść i cel umowy, wyznaczające granice swobody umów w kontekście trzech potencjalnych ograniczeń.
Zgodnie z art. 3531, cel umowy musi mieć bezpośredni związek z treścią dokonywanej czynności (M. Safjan, w: Kodeks, s. 573). Sprzeczność celu lub treści z naturą stosunku umownego należy postrzegać jako nakaz respektowania podstawowych cech stosunku, które stanowią o jej istocie. "Natura umowy i generowanego przez nią stosunku sprowadza się do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te będą przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron" (uchw. SN (7) z 22.5.1991 r., III CZP 15/91, OSNCP 1992, poz. 1). Na przykład, natura danej umowy nie pozwala również na "zniekształcenie" umowy w tym sensie, że wypaczeniu uległaby jej istota (por. uchw. SN z 28.4.1995 r., III CZP 166/95, OSN 1995, Nr 10 poz. 145).
Dlatego też za sprzeczne z naturą umowy jest pozostawienie w ręku tylko jednej strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków.
Sprzeczność z ustawą należy wiązać z przepisami o charakterze ius cogens. Przepis ten powinien być interpretowany zawężająco, nie jako każdy przepis prawa (uchylenie art. XVI PWKC), ale odnoszący się tylko do przepisów zawartych w ustawie lub wydanych na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego (np. w samym Kodeksie cywilnym w art. 58, 389,482 ż I itd.).
Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego wiąże się z obowiązującymi w stosunkach prawnych zasadami pacta sunt servanda, lojalności wobec kontrahenta, zaufania czy w końcu w stosunkach obrotu gospodarczego tzw. uczciwości kupieckiej czy staranności wynikającej z zawodowego charakteru prowadzonej działalności.

Nb 753
Istotny wyjątek od zasady swobody umów wprowadza ustawa z 6.9.2001 r. o terminach zapłaty w obrocie gospodarczym (Dz.U. Nr 129, poz. 1443). Jest to o tyle istotne, że dotyczy stosunków małych i średnich przedsiębiorców (por. szerzej rozdział I) z przedsiębiorcami nie posiadającymi takiego statusu (z wyłączeniem podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych w rozumieniu ustawy z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.) i hurtowni farmaceutycznych (w rozumieniu ustawy z 10.10.1991 r. o środkach farmaceutycznych, materiałach medycznych, aptekach, hurtowniach i Inspekcji Farmaceutycznej, Dz.U. Nr 105, poz. 452 ze zm.). W przepisach tej ustawy chodzi o wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw przez ograniczenie



STRONA 630

swobody w narzucaniu im przez dużych kontrahentów niekorzystnych warunków umów.

V. Zasada pacta sunt servanda
Nb 754
Zasada pacta sunt servanda wiąże się nie z fazą zawierania umów, ale ich wykonywaniem. W pewnym stopniu ma to związek z przyjęciem przestrzegania przy zawarciu umowy zaufania do kontrahenta co do przyszłej realizacji umów. Umowy zawarte powinny być wykonywane i w normalnych stosunkach niewykonanie umowy stanowi istotne naruszenie nie tylko norm prawnych, ale również moralnych. Zmiana umowy może być dokonana tylko za zgodą obu stron umowy.
Zasada pacta sunt servanda oznacza również, że jeżeli nastąpi zmiana stosunków w okresie między powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem, to w normalnych warunkach nie powinno to mieć wpływu na wykonanie zobowiązania.

VI. Klauzula rebus sic stantibus
Nb 755
Rygory zasady pacta sunt servanda mogą okazać się jednak zbyt poważne do prawidłowej realizacji tej formuły. Szczególnie istotne jest to w przypadku szybkich zmian gospodarczych, nawet zmian systemowych czy ustrojowych. Nie zawsze -głównie w stosunkach gospodarczych -opierających się przecież na pewnej szybkości, szablonowości, ale również długoterminowości powiązań umownych da się przewidzieć skutki już w momencie zawarcia umowy (L. Jaworski, Klauzula rebus sic stantibus, Pr. Spół. 1998, Nr 9, s. 33 i nast.). Jeżeli stosunki te ulegają następnie zmianie, powinna nastąpić zmiana umowy, dostosowująca ją do nowych okoliczności. Dlatego też ustawodawca wprowadził możliwość wykorzystania tzw. klauzuli rebus sic stantibus. Zawarta jest ona w art. 3571 KC: "Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków, spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym".


STRONA 631

Z pewnością dyskusyjny jest stosunek klauzuli rebus sic stantibus do zasady pacta sunt servanda. Spór w doktrynie dotyczy tego, czy jest to ograniczenie zasady pacta sunt servanda, czy może jej uzupełnienie i przez to nadanie realnego kształtu umowie. Wydaje się, że należy przyjąć tę drugą argumentację. Rygorystyczne przestrzeganie zasady pacta sunt servanda stać się może powodem naruszenia równości stron stosunku obligacyjnego i stworzyć szczególne utrudnienia dla jednej ze stron przy realizacji umów. Dlatego też słuszne jest uznanie, że klauzula rebus sic stantibus jest w rzeczywistości urealnieniem zasady pacta sunt servanda i nadaje jej nową treść (A. Brzozowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 592-593; L. Jaworski, Klauzula, s. 36). Klauzula rebus sic stantibus chroni, w analogiczny sposób, zarówno interesy dłużnika, jak i wierzyciela. Należy również pamiętać, że wykorzystanie klauzuli z art. 3571 KC nie jest swobodne. Przede wszystkim może mieć zastosowanie tylko z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków, które powodują, że spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadzwyczajnymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy. Ponadto, gwarancją prawidłowej realizacji klauzuli rebus sic stantibus jest to, że rozstrzyga o tym sąd po rozważeniu interesów stron, biorąc pod uwagę zasady współżycia społecznego i mając różne możliwości ingerencji w umowę. Można więc, znając sposób wykonania zobowiązania, określić wysokość świadczenia lub w ostateczności orzec o rozwiązaniu umowy.
Powyższa klauzula wydaje się być również ważna dla przedsiębiorców. Nadzwyczajna zmiana stosunków może dotyczyć zarówno obrotu gospodarczego, jak i przedsiębiorców (A. Brzozowski, Klauzula rebus sic stantibus także w obrocie gospodarczym, PPH 1997, Nr 1, s. 7 i nast.). Do 1996 r. klauzula rebus sic stantibus nie obowiązywała osób prowadzących przedsiębiorstwo, a więc obu stron w obrocie profesjonalnym (dwustronnym) oraz przedsiębiorcy w obrocie konsumenckim (jednostronnym). Mogła się na nią powoływać tylko osoba nie będąca profesjonalistą. Uchylenie zakazu korzystania z klauzuli rebus sic stantibus (zob. ustawa z 23.8.1996 r. o zmianie ustawy -Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 114, poz. 542) w stosunku do prowadzących przedsiębiorstwo należy uznać za słuszne, gdyż to właśnie ta grupa najbardziej potrzebuje uwzględnienia zmian w prowadzonych interesach, przede wszystkim z uwagi na skalę działalności, ryzyko i profesjonalizm.



STRONA 632

VII. Specyfika zawierania umów handlowych
1. Czynności przygotowawcze -pojęcie
Nb 756
Zawarcie umów w stosunkach gospodarczych opiera się na generalnych zasadach obowiązujących w obrocie powszechnym. Jednakże częstotliwość wykorzystywania niektórych trybów, form oraz dokonywania czynności związanych z zawarciem umowy pozwalają na stwierdzenie, że pewne zachowania są bardziej charakterystyczne dla umów zawieranych w obrocie gospodarczym niż w obrocie powszechnym. Charakterystyczne jest więc występowanie czynności poprzedzających zawarcie umowy. Czynności te często w rzeczywistości decydują o przyszłym kształcie umowy i z punktu widzenia organizacyjnego czy też czynności zarządzania, czasem są donioślejsze niż samo zawarcie umowy. Czynności takie przygotowują dopiero zawarcie umowy. Część z nich ma charakter normatywny, inne zaś tego charakteru są pozbawione. Do pierwszej grupy należą takie czynności, jak ogłoszenia, reklamy, cenniki oraz inne informacje, które zostały skierowane do ogółu. Jeżeli mogą być one uznane za ofertę, stanowią pierwszy etap zawarcia umowy w tym trybie, jeśli natomiast nie, to -zgodnie z art. 71 KC -w razie wątpliwości oferty, należy uznać za zaproszenie do rozpoczęcia rokowań. Nienormatywny charakter mają w szczególności tzw. listy intencyjne. Z kolei do czynności przygotowawczych, ale wywołujących określone skutki prawne, należy zawarcie umowy przedwstępnej. Specyfika obrotu gospodarczego wiąże się przede wszystkim z masowym występowaniem cenników, ogłoszeń, reklam, negocjacji na etapie tworzenia listów intencyjnych czy w końcu zawierania umów przy użyciu kwalifikowanych i niekwalifikowanych wzorców umownych. Z kolei w wykonaniu delegacji z art. 384 KC wydawane są normatywne wzorce umowne, które, odnosząc się do konsumentów, z jednej strony, stanowią podstawę stosunków w obrocie jednostronnie handlowym (konsumenckim).

Nb 757
Kodeks cywilny przewiduje trzy tryby zawarcia umowy: ofertę i jej przyjęcie, rokowania i przetarg. Właśnie ten ostatni tryb, wprowadzony do Kodeksu cywilnego ustawą z 23.8.1996 r., był odpowiedzią na wyzwania związane z potrzebami obrotu (również powszechnego).

1.1. Listy intencyjne
Nb 758
Posługiwanie się listami intencyjnymi (letter of intent) stanowi nowe zjawisko, które pojawiło się w ostatnich latach. Jak to już zostało stwierdzone, specyfika obrotu gospodarczego przesuwa często akcent na proces

STRONA 633

przygotowawczy do zawarcia umowy. Często są to procesy długotrwałe, wymagające negocjacji, spisywania punkt po punkcie uzgodnień, owocem których jest podpisanie wstępnych dokumentów, będących później podstawą złożonej oferty, podjętych rokowań czy zawarcia umowy przedwstępnej. Zasady związane z prowadzeniem rozmów intencyjnych, które wieńczy podpisanie stosownej deklaracji, nie zostały uregulowane w przepisach (M. Staszkiewicz-Skowrońska, M. Wrzołek-Romańczuk, List intencyjny, MoP 1994, Nr 5, s. 129 i nast.). Kształtują się przede wszystkim pod wpływem praktyki stosunków międzynarodowych, a podpisywanie listów oparte jest na art. 3531 KC. Listy intencyjne są formalnym zaproszeniem do złożenia oferty lub wszczęcia rokowań, nawet gdy zawierają sugestie co do zawarcia umowy w przyszłości (A. Klein, w: Umowy, s.37).
Listy intencyjne mogą wyrażać tylko ogólny zamiar zawarcia umowy w przyszłości bez konkretyzacji warunków przyszłej umowy. Deklaracje intencji mogą wszakże obejmować pożądane cele, jakie należy osiągnąć, ale nawet, jeżeli wskazują na niektóre treści przyszłej umowy, powinny być traktowane najwyżej jako zaproszenie do rozpoczęcia rokowań (art. 71 KC).
Skutek zawarcia listu intencyjnego jest więc zdecydowanie słabszy niż złożenie oferty czy zawarcie umowy przedwstępnej. W każdym przypadku należy jednak badać -niezależnie od tytułu dokumentu, jaki jest podpisany -czy w oświadczeniu stron nie ma wszystkich postanowień umownych, od których strony uzależniły zawarcie umowy i które były przedmiotem rokowań (art. 72 KC). Listy intencyjne nie wywołują zasadniczo skutków w sferze cywilnoprawnej, nie prowadzą do zaciągania zobowiązań. Jednakże, jeżeli w wyniku przedstawionych intencji strony podejmują pewne zobowiązania związane ze składaną ofertą lub jej przyjęciem czy w celu rozpoczęcia rokowań, może to uzasadnić -mimo że umowa nie jest zawarta -odpowiedzialność stron.
Istotne jest, że na podstawie listu intencyjnego nie można dochodzić zawarcia umowy zasadniczej ani odszkodowania w związku z niedojściem do zawarcia umowy.

1.2. Ogłoszenia, cenniki, reklamy, inne informacje
Nb 759
Przygotowanie do zawarcia umowy może polegać na podjęciu różnych czynności mających charakter informacyjny, reklamowy, ale poprzez które mogą zostać podjęte rokowania tak, aby w końcu doszło do zawarcia umowy. Art. 71 KC, mający charakter normy interpretacyjnej, rozstrzyga o tym, że ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do



STRONA 634

ogółu lub do poszczególnych osób, traktuje się w razie wątpliwości nie jako ofertę, ale zaproszenie do rokowań. Chodzi tu o wszelkie informacje, które -jeżeli powstają wątpliwości co do ich charakteru -tworzą domniemanie zaproszenia do podjęcia rokowań.
Zjawisko zdobywania klienta odbywa się w bardzo różny sposób. Najczęściej są to ogłoszenia w prasie, w przygotowanych specjalnie materiałach informacyjnych, katalogach, ulotkach, a także w radiu i telewizji. Treść informacji pozwala określić te elementy, które mogą okazać się istotne do podjęcia rokowań (przedmiot, jego opis, walory, ewentualną cenę, miejsce czy sposób zawarcia umowy). Coraz częściej przygotowywane są specjalne programy informacyjne przygotowujące do zawarcia umowy sprzedaży wysyłkowej. Z reguły w tego typu ogłoszeniach w reklamach zawarte są wszelkie kompletne informacje, potrzebne do podjęcia stosownej decyzji o zawarciu umowy. Umowa taka będzie jednak dopiero wówczas zawarta, gdy kupujący prześle pieniądze na wskazany rachunek i otrzyma towar. W przypadku audycji typowo reklamowej nie zawsze zawierane są pełne informacje, np. na temat ceny, miejsca czy sposobu sprzedaży. Często mają one tylko ogólny informacyjny charakter. Zupełnie inaczej należy traktować wystawianie rzeczy na widok publiczny z oznaczeniem ceny sprzedaży. Zgodnie z art. 543 KC, w takiej sytuacji mamy do czynienia z ofertą, a nie zaproszeniem do rokowań. Miejscem wystawienia rzeczy na widok publiczny jest nie tylko witryna sklepu, ale również wszelkie lokale, gdzie dokonuje się sprzedaży. Wydaje się, że tak samo należy traktować wystawienie rzeczy z podaniem ceny (np. na targach), z tym że wydanie towaru nastąpi w późniejszym terminie.

1.3. Wzorce umowne
Nb 760
Niezależnie od wymienionych wyżej czynności uczestnicy obrotu mogą podjąć inne niż zaproponowane w art. 71 KC, czynności niezbędne do zawarcia umowy -w ogólności czy konkretnej umowy. W przypadku przygotowania do zawarcia umów w ogóle można przygotować je wcześniej, aby umożliwić ich zawarcie.
Wzorce umowne (szerzej zob. E. Łętowska, Prawo, s. 242 i nast.) są przygotowane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego, aby ujednolicić treść przyszłych umów indywidualnych (l. Popiołek, w: K. Pietrzykowski (red.), Komentarz, s. 703).
Mogą mieć one rozmaitą postać. Kodeks cywilny wymienia ogólne warunki umów, wzory umów oraz regulaminy. Ogólne warunki umów są to sformalizowane zbiory ogólnych postanowień umownych, uporządko-


STRONA 635

-wanych i usystematyzowanych według schematu przyjętego przez opracowującego wzorzec.
Z kolei wzory umów (formularze, umowy typowe) są konstruowane jako propozycje określające treść konkretnej umowy. Ich cechą jest to, że w tych przypadkach, gdy nie są znane informacje dotyczące stron, dodatkowych obowiązków, ceny, przedmiotu świadczenia, terminów wykonania itp., pozostawiane są puste miejsca dające możliwość ich uzupełnienia stronom.

Nb 761
Regulaminy zawierają usystematyzowany zbiór postanowień określających treść umowy, stanowiąc gotowy standard do wykorzystania przez strony.
Ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) zniosła tzw. wzorce kwalifikowane (wydawane przez podmiot, który otrzymał takie upoważnienie przez przepis rangi ustawowej). W związku z tym zmieniła się pozycja wzorców umownych. Obecnie, zgodnie z art. 384 KC, ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowny (ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy) wiąże drugą stronę, jeżeli zostanie jej doręczony przy zawarciu umowy (doręczenie). Gdy w stosunkach danego rodzaju posługiwanie się wzorcem umownym jest zwyczajowo przyjęte, wiąże on drugą stronę, by mogła się ona dowiedzieć o jego treści (ogłoszenie). Nie dotyczy to umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą (art. 484 ż 3 KC). Ponadto druga strona jest związana treścią wzorca umownego, gdy wzorzec został wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym. Druga strona może wypowiedzieć jednak tak zawartą umowę w najbliższym terminie wypowiedzenia (art. 3841 KC).
Jeżeli strony w umowie indywidualnie ustaliły konkretne postanowienia, to mają one pierwszeństwo w stosunku do postanowień zawartych we wzorcu umownym (art. 385 ż l KC). W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem strony są związane umową.
W stosunkach między przedsiębiorcami, którzy stosują różne wzorce, nie stosuje się postanowień wzorców ze sobą sprzecznych. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy przy sprzeczności wzorców umownych (art. 3854 ż 2 KC).



STRONA 636

Wzorzec umowny powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, a w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienia umowy, zgodnie ze zdaniem poprzednim, nie wiążą konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie ma rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 3851 KC). Ocena zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Bierze się przy tym pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględnia umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienia będące przedmiotem oceny (art. 3852 KC). We wprowadzonym do Kodeksu cywilnego art. 385\3 wskazuje się na 23 przypadki niedozwolonych postanowień umownych.
O uznaniu postanowień wzorców za niedozwolone będzie rozstrzygał Sąd Antymonopolowy -Sąd Okręgowy w Warszawie. Tryb postępowania w tych sprawach regulują przepisy art. 479\36- 479\45 (rozdz. "Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony"). Powództwo o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Powództwo wytoczyć może również organizacja społeczna, która statutowo zajmuje się ochroną konsumentów, jak też powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca uznanych za niedozwolone i zakazuje ich stosowania. Sąd zarządza również publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Odpis prawomocnego wyroku sąd przesyła też do UOKiK. Prezes UOKiK zarządza wpisanie postanowień wzorca uznanych za niedozwolone do rejestru. Rejestr ma charakter jawny. Wyrok prawomocny wydany w sprawie ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolony wzorca umowy do rejestru.

STRONA 637

1.4. Inne czynności przygotowawcze
Nb 762
Pozostałe czynności przygotowawcze mogą nie mieć charakteru opisanego wcześniej, ale mogą być czynnościami organizacyjnymi, mogącymi przybrać również formy dokumentacyjne. Do takich czynności można zaliczyć projekt oferty (ale nie ofertę), projekt umowy (ale nie umowę), proponujące podjęcie czynności zmierzających do zawarcia umowy, ale będące w istocie materiałem informacyjnym (A. Klein, w: Umowy, s. 37).

2. Zawarcie umowy w wykonaniu umowy przedwstępnej
Nb 763
Specyficznym typem czynności, który nie mieści się stricte w kategoriach czynności przygotowujących do zawarcia umowy ani nie jest trybem zawarcia umowy, jest zawarcie umowy przedwstępnej. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy, powinna określić istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego ma być ona zawarta (art. 389 KC). Umowa przedwstępna (pac tum de contrahendo) może być umową jednostronnie zobowiązującą lub dwustronnie zobowiązującą do zawarcia w przyszłości umowy zasadniczej (przyrzeczonej; por. A. M. Jasiakiewicz, Zawarcie, s. 123 i nast.). Umowa przedwstępna jest już umową. Nie ma tylko wymiaru technicznego czy tylko przygotowującego, ale zapewnia dojście do skutku umowy zasadniczej. Chodzi tu więc o takie sytuacje, w których do zawarcia umowy potrzebne jest zrealizowanie dwóch etapów. Pierwszy etap, z którym wiążą się określone skutki, może być niezbędny ze względu na różne interesy stron, które nie mogą (jedna lub obie) w danym momencie zawrzeć umowy zasadniczej. Powody takich rozwiązań mogą być rozmaite, choć w działalności gospodarczej na plan pierwszy wysuwa się np. brak koncesji, zezwolenia itp. (Z. Radwański, w: System, t. III, cz. I, s. 411). Drugim etapem jest zawarcie umowy zasadniczej.

Nb 764
Ważność umowy przedwstępnej zależy od określenia treści istotnych postanowień umowy zasadniczej, ale także terminu, w ciągu którego ma być zawarta. Nie powinno jednak budzić wątpliwości, że umowa zasadnicza nie musi mieć identycznej treści, jak umowa przedwstępna. Wydaje się, że możliwe jest odmienne ukształtowanie treści niż w umowie przedwstępnej poprzez rozszerzenie jej treści (A. Klein, w: Umowy, s. 46). Powszechnie przyjmuje się, że dla ważności umowy przedwstępnej nie jest wymagana żadna forma szczególna, nawet gdyby taka forma była zastrzeżona dla ważności umowy przyrzeczonej (orz. SN z 14.12.1960 r., ZCR



STRONA 638

1239/60, OSP 1961, s. 7-8, poz. 222 oraz J. Popiołek, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 717).
Jednakże zachowanie odpowiedniej formy ma wpływ na skutki prawne umowy przedwstępnej (K. Kruczalak, Prawo, s. 30). Jeżeli czyni ona zadość wymogom, od których zależy ważność umowy zasadniczej, to strona uprawniona ma do wyboru albo dochodzenie w trybie sądowym zawarcia umowy przyrzeczonej, albo żądanie odszkodowania z powodu niezawarcia umowy (art. 390 ż 2 KC). Roszczenia określone w ż l i 2 art. 390 przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa zasadnicza miała być zawarta.

3. Sposoby zawierania umów
Nb 765
Kodeks cywilny wyróżnia trzy sposoby zawierania umów: ofertowy, rokowaniowy, przetargowy. Możliwe są ponadto tryby mieszane: ofertowo-rokowaniowe czy rokowaniowo-ofertowe.
Zawarcie umowy w trybie oferty i jej przyjęcia uregulowane jest w art. 66-69 KC i było przedmiotem szczegółowego omówienia w podręcznikach prawa cywilnego (por. również M. Jasiakiewicz, Zawarcie, s. 43 i nast.). Ze względu na to, że poza regulacją art. 386 KC (omówioną poniżej) nie występują szczególne problemy w obrocie gospodarczym, wykład ten ograniczy się do przypomnienia tylko zagadnień podstawowych. Zawarcie umowy może wystąpić w ten sposób, że jeden kontrahent (oferent) złoży ofertę, a drugi (oblat) ją przyjmie. Przez ofertę należy rozumieć oświadczenie woli zawarcia umowy, określające jej istotne postanowienia (art. 66 ż l KC). Można ją skierować do oznaczonego bądź nieoznaczonego kręgu podmiotów. Oferent może oznaczyć termin, w ciągu którego będzie oczekiwał odpowiedzi na ofertę. Wówczas jest nim związany aż od upływu oznaczonego terminu. Oblat może w całości
przyjąć ofertę, przez co doprowadzi do zawarcia umowy lub może ją w całości odrzucić. Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. W ten sposób następuje odwrócenie ról, gdyż dotychczasowy oferent staje się oblatem, a oblat oferentem.

Nb 766
Wyznaczenie terminu może być ustalone przez oferenta. Jeżeli jednak termin był wyznaczony, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą telefaksu (również za pomocą poczty elektronicznej, Internetu por. J. Jacyszyn, Elektroniczne, s. 35), przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności


STRONA 639

otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia (art. 66 ż 2 KC). Powyższy przepis reguluje sposób złożenia i przyjęcia oferty, gdy termin nie był oznaczony i odbyło się to między stronami lub oferta złożona była w inny sposób. Jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą (art. 67 KC).
Jeżeli według przyjętych w danych stosunkach zwyczajów lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest potrzebne (w szczególności składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy), dochodzi ona do skutku bez przyjęcia, ale poprzez przystąpienie do jej wykonania. W przeciwnym razie oferta przestaje wiązać. Zasady określone w art. 69 KC dotyczące uproszczonego trybu zawarcia umowy poprzez przystąpienie do wykonania (bez uzasadnionej zwłoki) należy odróżnić od zawarcia umowy w trybie art. 386 KC, gdy zawarcie umowy następuje poprzez milczenie drugiej strony.
Jeżeli wystąpią wątpliwości, umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest potrzebne -w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy. Miejscem zawarcia umowy -w razie wątpliwości -jest miejsce otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu. Jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest potrzebne, miejscem tym jest miejsce zamieszkania składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.

Nb 767
Drugim sposobem zawarcia umowy są negocjacje (rokowania -zob. M. Jasiakiewicz, Zawarcie, s. 109 i nast.). Polegają one na dyskusji między potencjalnymi przyszłymi partnerami, która zmierza do tego, aby zawrzeć umowę. Zasadniczo chodzić może o kolejne ustalanie postaci przyszłej umowy, aby w końcu ustalić listę tych postanowień, które mają być przedmiotem rokowań. Negocjacje mogą mieć różny stopień złożoności, być "rozciągnięte w czasie", wiązać się z pewnym procesem, który inaczej niż w przypadku oferty, nie opiera się na gotowym przedłożeniu oświadczenia woli, ale polega na dochodzeniu do tych oświadczeń woli. Zawarcie umowy następuje w momencie, gdy strony złożą zgodne oświadczenia woli, obejmujące istotne postanowienia, a przede wszystkim co do tych postanowień, które były przedmiotem rokowań. Ostatecznie ma to formę sporządzonego dokumentu, który podpisują obie strony.


STRONA 640

Proces negocjacji może być rozłożony w czasie również w ten sposób, że strony ustalają podstawowe postanowienia pierwszego dokumentu, a kolejne pozostawią do dalszych negocjacji. W ten sposób albo dołączone zostaną dodatkowe aneksy stanowiące elementy umowy, albo też będą to odrębne wynegocjowane umowy w oparciu o dodatkowe rokowania.
Często też w praktyce umowy negocjowane uzupełniane są umowami wykonawczymi.

Nb 768
Na szczególną uwagę przy zawarciu umów zasługuje trzeci sposób przewidziany w Kodeksie cywilnym -przetarg. Dzieje się tak z dwóch powodów. Po pierwsze, tryb ten został wprowadzony stosunkowo późno (1996 r.), a po drugie -jest trybem, po który sięga się bardzo często w praktyce obrotu gospodarczego (J. Rajski, Przetarg w ujęciu nowych przepisów kodeksu cywilnego, PPH 1997, Nr l, s. 3). Do czasu dodania art. 701-704 KC w obrocie gospodarczym stosowano również tryb przetargowy, ale ten, który był wzorowany na innych przepisach szczególnych. Wydaje się, że znaczenie i ranga tego trybu zawierania umów będzie wzrastać. Przede wszystkim ze względu na łatwą możliwość uzyskania przez oferenta bądź najwyższej ceny, bądź najlepszych warunków umownych na zasadzie konkurencji cenowej lub z określeniem przedmiotu. Poza Kodeksem cywilnym, regulującym przetarg ustny i pisemny, wiele przepisów regulowało wcześniej zasady przeprowadzania przetargów w odniesieniu do poszczególnych branż lub ze względu na potrzebę ochrony obrotu i wprowadzenia zasad konkurencyjności przez zamówienia publiczne.
Do najważniejszych regulacji odnoszących się do przetargów należą w szczególności:
1) rozp. RM z 5.10.1993 r. w sprawie zasad organizowania przetargu na zbycie środków trwałych przez przedsiębiorstwa państwowe oraz warunków odstąpienia od przetargu (Dz.U. Nr 97, poz. 443 ze zm.);
2) ustawa z 4.2.1994 r. -Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze zm.);
3) ustawa z 10.6.1994 r. o zamówieniach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 119, poz. 773 ze zm.);
4) rozp. RM z 23.8.1994 r. w sprawie zasad organizowania i trybu przeprowadzania przetargu na nabycie prawa użytkowania górniczego (Dz.U. Nr 93, poz. 439);
5) ustawa z 20.10.1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz.U. Nr 123, poz. 600 ze zm.);
6) ustawa z 27.10.1994 r. o autostradach płatnych (Dz.U. Nr 127, poz. 627 ze zm.);
7) rozp. RM z 13.1.1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania przetargów na zbycie nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy (Dz.U. Nr 9, poz. 30),
8) rozp. Ministra Skarbu Państwa z 14.10.1999 r. w sprawie określenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości i ich części składowych, warunków rozkłada-


STRONA 641

-nia ceny sprzedaży na raty, stawek szacunkowych gruntów oraz trybu przeprowadzania przetargów na dzierżawę (Dz.U. Nr 90, poz. 1013).
Wyżej wymienione akty nie mają jednolitego charakteru ze względu na przyjęcie założeń dotyczących istoty i charakteru przetargu, samych zasad postępowania przetargowego itp. Na zasadach lex specialis derogat legi generali wyłączają stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego o przetargu.

Nb 769
Przetarg został uregulowany w czterech przepisach dodanych do Kodeksu cywilnego: art. 701-704. Przepisy te mają różny charakter; art. 701 i 704 odnoszą się do zawarcia i unieważnienia obu form postępowania przetargowego, natomiast art. 702 i 703 KC poświęcone są odpowiednio przetargowi ustnemu i przetargowi pisemnemu. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów, umowa może być zawarta w drodze przetargu ustnego (zwanego często aukcją lub licytacją) oraz przetargu pisemnego. Przetarg stanowi szczególną procedurę zawierania umów, składającą się z trzech etapów: ogłoszenia przetargu, składania ofert, przyjęcia wybranej oferty. Inicjatywa zawarcia umowy w tym trybie należy do organizującego przetarg. Może on być skierowany do ograniczonego lub nieograniczonego kręgu adresatów. W art. 70 l ż 2 KC zawarte są istotne elementy ogłoszenia o przetargu, które powinno zawierać co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu. Ponieważ wyraźnie jest mowa o tym, że są to minimalne składniki ogłoszenia o przetargu, brak któregokolwiek z wymienionych składników nie może doprowadzić do wszczęcia procedury przetargowej. W razie wątpliwości będzie mogło być uznane za zaproszenie do wszczęcia rokowań. Oczywiste jest to, że poza wymienionymi składnikami mogą być zawarte inne (np. szczegółowo określone warunki odstąpienia od przetargu, kwota wadium, określenie losów wadium po przetargu, wysokość postąpień). Wadium stanowi instrument służący zabezpieczeniu interesów organizującego przetarg na wypadek nieprzestrzegania zasad przetargu, niezrealizowania obowiązków związanych z przetargiem i jest to określona procentowo (w stosunku do wartości przedmiotu przetargu) wartość, którą należy uiścić przed rozpoczęciem przetargu. Przepisy Kodeksu cywilnego nie regulują formy wnoszenia wadium. Należy więc przyjąć, że uzależnione jest to od woli organizującego przetarg i poza wadium wnoszonym w pieniądzach mogą to być w szczególności zastawy na papierach wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa, poręczenia oraz gwarancje bankowe i ubezpieczeniowe. Natomiast postąpienie jest to oferta ceny korzystniejsza w stosunku do poprzednio oferowanej (np. można przewidzieć w zasadach przeprowadzenia przetargu, że postąpienie musi wynosić 1% ceny).



STRONA 642

Organizujący przetarg jest związany postanowieniami zawartymi w ogłoszeniu. Jeżeli decyduje się on jednak na przetarg skierowany do ograniczonego kręgu podmiotów, można zamiast ogłoszenia skierować
zaproszenie do określonego kręgu osób lub też do nieograniczonego kręgu ze wskazaniem warunków, jakie muszą być spełnione przez uczestników przetargu. Możliwe jest również odstąpienie od przeprowadzenia przetargu, jeżeli było to zastrzeżone w ogłoszeniu.
Drugim etapem jest składanie ofert. Podstawowym skutkiem jest to, że strony osiągają konsensus co do prowadzenia kolejnego etapu procedury przetargowej zgodnie z ogłoszonymi warunkami o przetargu.
Ostatni etap wiąże się z oceną i wyborem oferty. W zależności od celu przetargu, wybór oferty może wiązać się z propozycją, w której zaoferowano najatrakcyjniejszą cenę albo też zaproponowano najniższą cenę wykonania usługi. Art. 702 KC odnosi się tylko do przetargu ustnego. Zgodnie z tym przepisem, oferta złożona w trybie przetargu ustnego przestaje wiązać wtedy, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą albo przetarg zostanie zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej (art. 702 ż l KC).

Nb 770
Przetarg ustny odbywa się według innych reguł niż przetarg pisemny.
W przetargu tym biorą udział osoby, które wyraziły zainteresowanie przetargiem i które spełniają warunki zawarte w ogłoszeniu. Najczęściej organizator przetargu wymaga, aby przed przystąpieniem do niego wpłacić wadium. W toku postępowania często powołuje się komisję prowadzącą przetarg lub czyni to jednoosobowo reprezentant organizatora przetargu.
W czasie przetargu mają miejsce wspomniane już postąpienia. W momencie osiągnięcia poziomu najwyższego postąpienia, organizator przetargu sprawdza, czy rzeczywiście nikt nie jest zainteresowany zaoferowaniem korzystniejszych warunków (najczęściej poprzez 3-krotne wywołanie ostatniego postąpienia) i udziela tzw. przybicia, czyli potwierdzenia najkorzystniejszego postąpienia (np. poprzez tradycyjne 3-krotne uderzenie młotkiem). Prowadzący przetarg może również na koniec postąpienia przetargowego ogłosić, że ofertę, której udzielił przybicia, przyjmuje i zakończyć licytację. Umowa jest zawarta z chwilą przybicia lub z chwilą ogłoszenia o zamknięciu licytacji. Z reguły w takim przypadku na poczet ceny nabycia zaliczane jest wadium. Pozostali uczestnicy mają zwracane wadium.

Nb 771
Przetarg pisemny różni się trybem i zasadami od przetargu ustnego.
W przypadku przetargu pisemnego po ogłoszeniu o przetargu ogłaszający oczekuje w określonym terminie na składanie ofert pisemnych. Zgodnie

STRONA 643

z art. 703 ż l KC, inaczej niż w przypadku przetargu ustnego, oferta złożona w toku przetargu pisemnego przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta lub gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej. Przy wyborze w trybie pisemnym z reguły nie tylko cena decyduje o wyborze oferty, ale często dodatkowe warunki, tj. termin wykonania, sposób wykonania, zabezpieczenie roszczeń itp. Ogłaszający przetarg ma obowiązek powiadomić niezwłocznie (bez uzasadnionej zwłoki) uczestników przetargu pisemnego o jego wyniku lub o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru. Powiadomienie wymaga formy pisemnej lub ogłoszenia w taki sam sposób, w jaki nastąpiło ogłoszenie o przetargu. Zawarcie umowy w drodze przetargu pisemnego nie następuje z chwilą wybrania oferty (J. Rajski, Przetarg, s. 6; A. Brzozowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, s. 197). W związku z tym, że -zgodnie z ż 3 art. 703 KC -do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu pisemnego stosuje się przepisy dotyczące przyjęcia oferty, wybór oferty będący oświadczeniem woli powinien być zakomunikowany oferentowi.
Może to się odbyć bezpośrednio po przeprowadzeniu przetargu (gdy uczestnik przetargu uczestniczy w jego przeprowadzeniu) albo w drodze korespondencyjnej. Momentem zawarcia umowy jest więc chwila otrzymania przez oferenta oświadczenia ogłaszającego przetarg o przyjęciu oferty (art. 70 ż l KC).

Nb 772
Umowa zawarta w trybie przetargowym może być unieważniona. Strona umowy zawartej w drodze przetargu może żądać unieważnienia umowy, jeżeli druga strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także dający zlecenie. Uprawnienie do żądania unieważnienia umowy przysługuje tylko uczestnikowi przetargu, a nie organizatorowi przetargu, gdyż to przeciwko niemu (lub osobie trzeciej, działającej w porozumieniu) jest wymierzony ten przepis. Unieważnienia dokonuje sąd, jednakże uprawnienie żądania unieważnienia umowy zawartej w takim trybie wygasa z upływem miesiąca od dowiedzenia się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.
Przetarg, jako sposób zawarcia umowy, wykazuje wiele odmiennych 773 cech od tradycyjnych trybów (oferta, rokowania). Do najważniejszych cech przetargu, jako specyficznego, odrębnego trybu zawarcia umowy,



STRONA 644

należy (J. Rajski, Przetarg, s. 5; inaczej G. Ćmikiewicz, Postępowanie, s.22):
l) udział w nim wielu uczestników,
2) uczestnicy ci biorą udział w tym samym postępowaniu przetargowym (współuczestnictwo przetargowe),
3) wszyscy uczestnicy mają te same prawa i obowiązki,
4) wszyscy są poddani jednakowym regułom przetargowym.

4. Zawieranie umów poza lokalem przedsiębiorstwa
Nb 774
Przedstawione poprzednio uwagi odnoszą się do klasycznych form zawierania umowy, co wiąże się zarówno z obrotem powszechnym, jak i dwustronnie handlowym (profesjonalnym). Jednakże wzrastające znaczenie umów jednostronnie handlowych (obrotu konsumenckiego) powoduje konieczność uregulowania zasad, które już wykształciły się w praktyce. Dotyczy to zawierania umów poza lokalem przedsiębiorstwa oraz
umów na odległość. Oba zagadnienia reguluje ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271). Ustawa odnosi się przede wszystkim do obrotu konsumenckiego, w którym biorą udział przedsiębiorca i konsument.
Generalną zasadą jest, że umowy zawierane są w lokalu przedsiębiorstwa. Przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej. Coraz częściej jednak przedsiębiorcy "wychodzą" w kierunku konsumenta, proponując mu zawieranie umowy poza swoim lokalem. Przepisy OchrKonsU stosuje się również do umów zawieranych w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu w miejscu pracy konsumenta, jego mieszkaniu albo w innym miejscu jego prywatnego pobytu (umowy akwizycyjne).
Zawieranie umów poza lokalem przedsiębiorstwa może rodzić niebezpieczeństwo naruszania interesów konsumentów i naruszać bezpieczeństwo obrotu. Dlatego też, zgodnie z art. l OchrKonsU, przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawieranie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, ma obowiązek okazania przed zawarciem umowy dokumentu potwierdzającego prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokumentu tożsamości. Jeżeli umowa zawierana jest przez osoby trzecie, reprezentujące przedsiębiorcę, dodatkowo powinny one okazać dokument potwierdzający swoje umocowanie. Poza wskazanym powyżej obo-


STRONA 645

-ązkiem ustawa z 2.3.2000 r. wprowadza następujące instrumenty ochronne dla konsumentów:
l) prawo odstąpienia przez konsumenta od umowy bez podania przyczyn (poprzez złożenie stosownego oświadczenia na piśmie w ciągu 10 dni od daty zawarcia umowy, a jeżeli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia -w terminie 10 dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia, nie później jednak niż po 3 miesiącach od jej wykonania);
2) zakaz wprowadzania do umowy zastrzeżeń, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy, tzw. odstępnego;
3) uznanie, że w razie odstąpienia od umowy przez konsumenta, umowa uważana jest za nie zawartą, a konsument zwolniony z wszelkich zobowiązań (to co strony świadczyły ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana była konieczna, ale tylko w granicach zwykłego zarządu; ponadto, jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty);
4) obowiązek przedsiębiorcy poinformowania konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w terminie 10 dni od zawarcia umowy;
5) obowiązek przedsiębiorcy wręczenia konsumentowi wzoru oświadczenia o odstąpieniu od umowy z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresu zamieszkania (siedziby);
6) obowiązek przedsiębiorcy wręczenia konsumentowi pisemnego potwierdzenia zawarcia umowy zawierającego datę, rodzaj i przedmiot świadczenia oraz cenę.

Nb 775
Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów:
1) o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie, zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie 10 dni od dnia jej zawarcia;
2) sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta;
3) powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 EURO;



STRONA 646

4) o prace budowlane;
5) dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych;
6) ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych oraz reasekuracji;
7) dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne).

5. Zawieranie umów na odległość
Nb 776
Swoistym signum temporis związanym z rozwojem techniki, polegającym przede wszystkim na bardzo szybkim przenoszeniu informacji, jest regulacja ustawy z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271), odnosząca się do zawierania umów na odległość. Przepisy te nie tylko służyć mają regulacji tych stosunków, ale przede wszystkim -podobnie jak to ma miejsce przy umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa -ochronie konsumentów. Regulacja tej ustawy nie ma wymiaru generalnego, odnoszącego się do obrotu powszechnego oraz dwustronnie handlowego (obrót profesjonalny), ale dotyczy tylko obrotu konsumenckiego, tj. tego, w którym bierze udział konsument, czyli osoba, zawierająca umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą, który zorganizował działalność gospodarczą, polegającą na zawieraniu umów na odległość. Nie można jednak wykluczyć, że zasady określone w ustawie z 2.3.2000 r. będą w praktyce emanowały na inne stosunki.
Przez umowy zawierane na odległość rozumiemy te umowy, których dokonuje się bez jednoczesnej obecności stron z wykorzystania środków porozumiewania się na odległość, a w szczególności: formularza zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego, reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalogu, telefonu, radia, telewizji, automatycznego urządzania wywołującego, wizjofonu, wideotekstu, poczty elektronicznej, telefaksu. Jeżeli przedsiębiorca posługuje się: wizjofonem, telefaksem, pocztą elektroniczną, automatycznym urządzeniem wywołującym i telefonem w celu złożenia propozycji zawarcia umowy, to może to nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta.
Natomiast propozycja zawarcia umowy w postaci oferty, zaproszenia do składania ofert lub zamówień albo do podjęcia rokowań powinna jednoznacznie i w sposób zrozumiały informować o zamiarze zawarcia umowy przez tego, kto ją składa.

STRONA 647

Nb 777
Umowy o świadczenia ciągłe lub okresowe mogą być zawarte na czas oznaczony lub nieoznaczony. Jeżeli umowa jest zawarta na czas dłuższy niż rok, poczytuje się ją po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony. Jeżeli czas trwania umowy nie jest oznaczony, każda ze stron może ją wypowiedzieć bez wskazania przyczyn, z zachowaniem terminu miesięcznego, chyba że strony zastrzegły krótszy termin wypowiedzenia.
Z zawieraniem umów na odległość wiążą się prawa i obowiązki stron umowy, mające przede wszystkim na celu ochronę konsumenta. Do najważniejszych instrumentów chroniących konsumentów przy zawieraniu umów na odległość należy zaliczyć:
l) prawo konsumenta odstąpienia od umowy bez podania przyczyn poprzez złożenie stosownego oświadczenia na piśmie w terminie 10 dni od wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi -od dnia jej zawarcia. Termin ten ulega wydłużeniu do 3 miesięcy, jeżeli konsument nie uzyskał potwierdzenia od przedsiębiorcy najistotniejszych kwestii związanych z zawartą umową (art. 9 ust. l -m.in. imiona, nazwisko, siedzibę producenta, organ rejestrujący przedsiębiorcę, cena, wynagrodzenie, zasady zapłaty ceny lub wynagrodzenia, prawie odstąpienia od umowy itd.);
2) obowiązek określenia w umowie miejsca i sposobu składania reklamacji;
3) obowiązek wykonania umowy przez przedsiębiorcę w terminie 30 dni od złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy;
4) obowiązek zawiadomienia konsumenta o niemożności spełnienia świadczenia, połączony ze zwrotem otrzymanej sumy pieniężnej;
5) obowiązek poświadczenia na piśmie przez przedsiębiorcę zwrotu świadczenia;
6) prawo żądania przez konsumenta unieważnienia na koszt przedsiębiorcy zapłaty dokonanej kartą płatniczą, w razie niewłaściwego wykorzystania tej karty w wykonaniu umowy zawartej na odległość (nie wyklucza to obowiązku naprawienia szkody przez przedsiębiorcę);
7) brak możliwości nałożenia na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia;
8) jeżeli odstąpienie dotyczy umowy, która miała być spełniona z wykorzystaniem kredytu lub pożyczki udzielonej przez przedsiębiorcę albo na podstawie porozumienia między kredytodawcą a przedsiębiorcą, odstąpienie jest skuteczne również wobec umowy kredytu i pożyczki;
9) spełnienie świadczenia nie zamówionego przez konsumenta następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań.


STRONA 648

Jednakże, zgodnie z art. 17 OchrKonsU, nie stosuje się do umów:
1) z wykorzystaniem automatów sprzedających,
2) z wykorzystaniem innych automatów umieszczonych w miejscach prowadzenia handlu,
3) dotyczących inwestycji kapitałowych,
4) ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych oraz reasekuracji,
5) związanych z wykonywaniem czynności bankowych oraz takich czynności dokonywanych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe,
6) renty,
7) dotyczących terminowych operacji finansowych i opcji,
8) zawartych z operatorami telekomunikacji z wykorzystaniem publicznych automatów telefonicznych,
9) dotyczących nieruchomości, z wyjątkiem najmu,
10) sprzedaży z licytacji.

6. Zawieranie umów przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego
Nb 778
Zjawiskiem występującym masowo w ostatnich latach stał się handel elektroniczny (por. J. Jacyszyn, Elektroniczne czynności prawne, PPH 1999, Nr 7, s. 29 i nast.; W Kocot, Elektroniczna forma oświadczeń woli, PPH 2001, Nr 3, s. 1 i nast.; M. Maruta, Podpis elektroniczny -zarys przyszłych regulacji prawnych, R.Pr. 2001, Nr 2, s. 52 i nast.). Handel elektroniczny jest sposobem zawierania umów w drodze kontaktu elektronicznego i dokonywaniem rozliczeń w ten sam sposób. Wiąże się on przede wszystkim z postępem technologicznym, przyśpieszeniem procesów porozumiewania się, globalizacją gospodarki i potanieniem kosztów związanych z zawieraniem umów. W związku z powyższym niezbędne stało się wypracowanie nowych środków komunikowania się z jednoczesną metodą potwierdzenia tej komunikacji. Przyjęcie w Polsce ustawy z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym jest pewną odpowiedzią na zjawiska, które dokonują się na świecie, a w sensie prawnym jest efektem dostosowania naszego prawa do przepisów Unii Europejskiej. Mianowicie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1999/93/WE z 13.12.1999 r. dała wytyczne w sprawie wspólnotowych warunków ramowych dotyczących podpisu elektronicznego. Najogólniej można przyjąć, że podpis elektroniczny jest nazwą różnych technik potwier-


STRONA 649

-dzania autentyczności dokumentu i tożsamości nadawcy przy wymianie informacji drogą elektroniczną. Konkretyzacją takiego działania są przepisy ustawy o podpisie elektronicznym. Zgodnie z art. 4 pkt. 1 tej ustawy, podpis elektroniczny jest rozumiany jako dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub logicznie z nimi powiązane, umożliwiały identyfikację osoby fizycznej składającej podpis (jest to osoba fizyczna, której tożsamość jest określona za pomocą złożonego podpisu elektronicznego). Muszą one spełnić następujące wymagania:
1) są przyporządkowane do osoby fizycznej składającej podpis,
2) pozwalają stwierdzić, czy osoba działa we własnym imieniu, czy jako przedstawiciel innej określonej osoby fizycznej lub osoby prawnej, bądź jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, czy też działa w charakterze członka organu lub organu określonej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej (np. spółki partnerskiej) bądź też, czy działa jako organ władzy publicznej,
3) są sporządzone za pomocą urządzeń i danych podlegających wyłącznej kontroli osoby fizycznej składającej podpis,
4) jakakolwiek zmiana podpisu jest rozpoznawalna.

Nb 779
Z podpisem elektronicznym wiąże się pojęcie certyfikatu, który należy rozumieć jako rodzaj elektronicznego zaświadczenia, dzięki któremu dane służące do weryfikacji podpisu elektronicznego są przyporządkowane do określonej osoby składającej podpis cyfrowy i potwierdzają tożsamość tej osoby. Certyfikat, zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy, jest wydawany na podstawie umowy o świadczenie usług certyfikacyjnych, która powinna być pod rygorem nieważności zawarta w formie pisemnej. Jednakże nieważność umowy o świadczenie usług certyfikacyjnych nie powoduje nieważności certyfikatu, jeżeli został on wydany na wniosek osoby zainteresowanej i spełnia wymogi określone ustawą. Usługi certyfikacyjne będą świadczyli przedsiębiorcy i organy władzy publicznej, po spełnieniu wymogów bezpieczeństwa elektronicznego, jednakże świadczenie usług na rzecz lub przez organy władzy publicznej i jednostki sektora publicznego (z wyłączeniem NBP) wymaga akredytacji i wpisania do rejestru akredytowanych podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne.

Nb 780
Zawieranie umów z wykorzystaniem podpisu elektronicznego oznacza w praktyce użycie podpisu rozumianego jako rodzaj zapisu na karcie zawierającej mikroprocesor w postaci określonych znaków, co powoduje zakodowanie danych użytkownika karty. Podpis elektroniczny



STRONA 650

powinien w pewnym stopniu spełniać co do odróżnialności warunki podpisu własnoręcznego, tj. niemożności podrobienia. Dokument opatrzony podpisem elektronicznym powinien być składany na podstawie ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Przyjęcie możliwości zawierania umów przy użyciu podpisu elektronicznego powoduje określone reperkusje prawne w sferze prawa cywilnego. Przede wszystkim art. 5 ustawy wprowadza następujące domniemania:
l) podpis elektroniczny weryfikowany na podstawie ważnego kwalifikowanego certyfikatu pochodzi od osoby określonej w tym certyfikacie jako osoba składająca podpis elektroniczny. Domniemanie to nie przysługuje po upływie terminu ważności certyfikatu lub od dnia jego zawieszenia, chyba że zostanie udowodnione, że podpis został złożony przed upływem terminu ważności certyfikatu lub przed dniem jego unieważnienia albo zawieszenia,
2) podpis elektroniczny został złożony za pomocą urządzeń i danych, które osoba fizyczna składająca podpis ma pod wyłączną kontrolą,
3) podpis elektroniczny znakowany czasem (tj. usługą polegającą na dołączeniu do danych w postaci elektronicznej logicznie powiązanych z danymi opatrzonymi podpisem i poświadczeniem elektronicznym, oznaczenia rzeczywistego czasu wykonania tej usługi oraz poświadczenia elektronicznego) przez akredytowany lub kwalifikowany podmiot został złożony nie później niż w czasie rzeczywistym wskazanym za pomocą tej usługi. W tym ostatnim przypadku domniemanie przysługuje do dnia utraty ważności certyfikatu wykorzystywanego do weryfikacji tego oznaczenia.

Podpis elektroniczny wywołuje skutki określone w ustawie, gdy został złożony w okresie ważności certyfikatu. Gdyby był złożony w czasie zawieszenia ważności certyfikatu w związku z weryfikacją certyfikatu, wywoływałby skutki prawne z chwilą uchylenia zawieszenia.

Nb 781
Dokument, który został opatrzony podpisem elektronicznym złożonym na podstawie ważnego kwalifikowanego certyfikatu, jest równoważny pod względem skutków prawnych dokumentom opatrzonym podpisem własnoręcznym. Zgodnie ze zmienionym art. 78 KC, spełnia on wymogi w zakresie zachowania formy pisemnej również, gdy została zastrzeżona forma pod rygorem nieważności (art. 78 ż 2 KC -"Forma pisemna zachowana jest również w razie, gdy oświadczenie woli złożone na elektronicznym nośniku informatycznym zostało dostatecznie utrwalone i zabezpieczone oraz gdy dołączono lub powiązano jego treść z podpisem elektronicznym umożliwiającym ustalenie tożsamości składającego


STRONA 651

oświadczenie i stwierdzenie, że oświadczenie to po dołączeniu podpisu elektronicznego nie zostało zmienione").
W zakresie nieuregulowanym w ustawie skutki prawne podpisu 782 elektronicznego będą takie same, jak określone w Kodeksie cywilnym skutki prawne podpisów własnoręcznych (art. 78 ż 1 KC -"Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie objawiającym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany").

Nb 783
Na marginesie należy wspomnieć o zmienionej w KC -przez art. 72 ustawy o podpisie elektronicznym -treści art. 60 KC definiującego oświadczenie woli. Zgodnie z nowym brzmieniem "Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie
tej woli na elektronicznym nośniku informatycznym (oświadczenie woli)".

ż 2. Umowa sprzedaży na raty
Literatura: K. Gandor, Sprzedaż na raty, Warszawa 1966; M. Jasiakiewicz, Umowy w obrocie handlowym, Toruń 1995; W Jaślan, Umowy w działalności gospodarczej, Warszawa 1996; W J. Katner, M. Stahl, W Nykiel, Umowa sprzedaży w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; J. Krauss, Zmiany kodeksu cywilnego w odniesieniu do rękojmi za wady i gwarancji, PPR 1997, Nr I; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i międzynarodowym, Warszawa 1996; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K.Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1998; P Taracha, Sprzedaż w obrocie z udziałem konsumentów, Warszawa 1997; S. Władyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993.

I. Definicja umowy
Nb 784
Umowa sprzedaży na raty była usytuowana w rozdziale III KH dotyczącym czynności handlowych, w tym sprzedaży handlowej w uchylonych przez art. VI ż 1 PWKC. Zgodnie z nie obowiązującym art. 542 KH,



STRONA 652

sprzedaż handlowa mogła być uznana za taką, jeżeli miała za przedmiot rzeczy ruchome lub papiery wartościowe i była czynnością handlową. Ta ostatnia, zgodnie z art. 498 ż l KH, była czynnością prawną kupca związaną z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Natomiast sprzedaż na raty była szczególnym rodzajem sprzedaży rzeczy ruchomej za cenę, która miała być spłacona ratami, jeżeli w myśl umowy, rzecz ma być wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny kupna, chociażby sprzedawca zastrzegał sobie prawo własności (art. 555 ż l KH). Obecne uregulowanie umowy sprzedaży na raty ma miejsce w Kodeksie cywilnym (art. 583-588), co nie zmienia faktu, iż umowę taką należy zaliczyć do umów handlowych. Wiąże się to przede wszystkim z przyjętą konwencją uznania za takie umowy, wówczas gdy co najmniej jedna ze stron prowadzi działalność gospodarczą.
Zgodnie z art. 583 ż l KC, sprzedażą na raty jest dokonana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeżeli według umowy rzecz ma być kupującemu wydana przed całkowitym zapłaceniem ceny. Jak z powyższego wynika, definicja ta odbiega od regulacji zawartej w uchylonym art. 555 ż l KH.

II. Charakter umowy
Nb 785
Umowa sprzedaży na raty ma charakter jednostronnie profesjonalny (konsumencki) i jest dwustronną czynnością prawną mającą charakter konsensualny, zobowiązujący, wzajemny i kauzalny (M. Safjan, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks, t. II, s. 89). Są to cechy typowe dla umów przysparzających. Dwustronnie zobowiązujący charakter oznacza, że obowiązek spełnienia świadczenia ciąży na obu stronach umowy. Każda strona jest bowiem wierzycielem w stosunku do jednego świadczenia i dłużnikiem do drugiego świadczenia. Konsensualny charakter tej umowy oznacza, że zawarta jest ona już wskutek zgodnego oświadczenia woli stron bez konieczności wydania rzeczy jako warunku zawarcia umowy. Umowa ma charakter wzajemny, bowiem rodzi ona skutki zobowiązująco- rozporządzające. Zobowiązanie sprzedającego i kupującego do wzajemnego przeniesienia własności oraz ceny skutkują po stronie sprzedawcy przewłaszczeniem na rzecz kupującego. Kupujący ma obowiązek zapłacić cenę w okresie przesuniętym w czasie, a także odebrać rzecz. Do zawierania umów z udziałem konsumentów mają zastosowanie przepisy o zawieraniu umów poza lokalem przedsiębiorstwa i na od-

STRONA 653

-ległość, uregulowane w ustawie z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) (por. Nb. 774-776).

Nb 786
Przeniesienie własności wywołuje skutek obligacyjny (zobowiązujący)
-powoduje powstanie stosunku zobowiązaniowego między stronami oraz skutek rzeczowy (rozporządzający) -przenosi własność i wywołuje skutki erga omnes. Odpłatny charakter umowy wiąże się z przekazaniem ekwiwalentu pieniężnego w postaci ceny.
Ekwiwalent ten musi występować i nie może mieć innego charakteru niż cena (wówczas umowa taka byłaby umową zamiany -art. 603 KC, a w przypadku bezpłatności umową darowizny -art. 888 ż l KC). Ważność umowy sprzedaży na raty zależy od istnienia i prawidłowości causa, czyli przyczyny prawnej dokonania czynności. Przepisy o umowie sprzedaży na raty, zgodnie z art. 588 KC, należy stosować do tzw. sprzedaży kredytowej, tj. tej umowy, w której, jeżeli rzecz zostaje sprzedana osobie fizycznej korzystającej z kredytu udzielonego przez bank, kredyt ma być spłacony ratami, a rzecz została kupującemu wydana przed całkowitą spłatą kredytu. Tworzy się wówczas trójstronny stosunek prawny (bank -sprzedawca -kupujący) oparty na umowie sprzedaży oraz pożyczki. Nie jest to jednak typowa umowa sprzedaży na raty, lecz raczej mieszany rodzaj sprzedaży (W J. Katner, w: Prawo umów w obrocie gospodarczym, red. S. Włodyka, Kraków 1993, s. 179).
Przedmiotowym ograniczeniem do zawarcia umowy sprzedaży na raty jest możliwość zawarcia jej do sprzedaży rzeczy ruchomych. Nie mogą więc być przedmiotem umowy np. nieruchomości, papiery wartościowe.

III. Strony umowy
Nb 787
Do zakwalifikowania umowy jako umowy sprzedaży na raty niezbędne jest: wystąpienie po obu stronach podmiotów o różnym statusie, sprzedawcą może być tylko profesjonalista, który dokonuje czynności w zakresie prowadzonej działalności przedsiębiorstwa, natomiast nabywcą może być tylko osoba fizyczna. Zgodnie z art. 587 KC, przepisów Kodeksu cywilnego o sprzedaży na raty (art. 583-588) nie stosuje się, gdy kupujący, będący nawet osobą fizyczną, nabył rzecz w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa. W konsekwencji oznacza to, że umowa sprzedaży na raty jest umową, do której stosujemy również przepisy rozp. RM z 30.5.1995 r. w sprawie szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów (Dz.U. Nr 64, poz. 328) -zob. W J Katner, w: Umowa, s. 190.



STRONA 654

IV. Zawarcie umowy
Nb 788
Umowa zostaje zawarta, gdy strony złożą zgodne oświadczenia co do jej postanowień. Spośród trzech sposobów zawarcia umowy (przyjęcie oferty, rokowania i przetarg), ten pierwszy sposób wydaje się dla sprzedaży na raty być podstawowym. Ponadto zastosowanie ma art. 543 KC, zgodnie z którym już samo wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z podaniem ceny uważane jest za ofertę. Elementami przedmiotowo istotnymi (essentialia negotii) w umowie sprzedaży na raty, tj. tymi, które indywidualizują czynność i są niezbędne do tego, aby czynność mogła dojść do skutku, są: oznaczenie przedmiotu sprzedaży oraz ceny (M. Jasiakiewicz, Zawarcie, s. 21 i nast.).
Elementami podmiotowo istotnymi (accidentalia negotii) , tj. elementami, które ze swej istoty nie wpływają na skuteczność samej czynności, ale mogą z woli stron uzyskać rangę elementów istotnych, mogą stać
się termin zapłaty i warunki umowy.
Przepisy Kodeksu cywilnego nie regulują ani sposobu, ani formy zawarcia umowy sprzedaży na raty (D. M Opolski, w: Aktualne, R.6.1.1., s. I).
Zgodnie z tym co już stwierdzono, ponieważ do umowy tej mają zastosowanie ogólne warunki umów, tzw. konsumenckie, regulowane rozp. RM z 30.5.1995 r., należy przyjąć, że sprzedaż taka powinna być potwierdzona na piśmie z określeniem stron i jej istotnych postanowień. W przypadku posługiwania się ogólnymi warunkami umów, wymagane jest podawanie ich do publicznej wiadomości. Jeżeli cena towaru przekracza 2000 zł, sprzedawca ma obowiązek wydać nabywcy dokument opatrzony nazwą i adresem punktu sprzedaży oraz nazwą i ceną towaru. Forma pisemna umowy sprzedaży na raty zachowana jest wówczas, gdy strony umowy złożą podpisy na dokumencie obejmującym jej treść.

Niezachowanie formy pisemnej wywołuje skutki określone w art. 744 KC, polegające na ograniczeniu dowodu z wyjątkiem postanowienia o natychmiastowej wymagalności nie uiszczonej ceny, które nie wywołuje skutków prawnych, jeżeli nie zostało wprowadzone w formie pisemnej (art. 586 ż l KC). Do zawierania umów z udziałem konsumentów mają zastosowanie przepisy o zawieraniu umów poza lokalem
przedsiębiorstwa i na odległość, uregulowane w ustawie z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22,
poz. 271) (por. Nb. 774-776).

STRONA 655

V. Zmiana i ustanie umowy
Nb 789
Każda zmiana, rozwiązanie oraz odstąpienie od umowy sprzedaży na raty winna być stwierdzona pismem. Umowa sprzedaży na raty może ulec rozwiązaniu przed jej wykonaniem tylko na skutek odstąpienia jednej ze stron. Przypadek szczególny odstąpienia od umowy reguluje art. 586 ż 2 KC. Może to uczynić sprzedawca z powodu niezapłacenia ceny, ale tylko wówczas, gdy kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej 2 rat, a łączna suma zaległych rat przekracza 1/5 umówionej ceny. W takim przypadku sprzedawca powinien wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin dodatkowy do zapłacenia zaległości z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
Ponadto odstąpienie może nastąpić w sytuacjach określonych przez przepisy ogólne Kodeksu cywilnego, gdy w razie zwłoki jednej ze stron (sprzedawcy) świadczenie utraciło dla kupującego całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie (art. 477 ż 2 KC), a także w sytuacji, gdy stronie będącej w zwłoce druga strona wyznaczyła bezskutecznie dodatkowy termin lub prawo do odstąpienia bez wyznaczenia terminu wynika z zawartej umowy. Uprawnienie do odstąpienia od umowy jest uprawnieniem przysługującym kupującemu z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej (por. uwagi późniejsze -Nb. 795). Zmiana umowy sprzedaży na raty może być dokonana na zasadach ogólnych, w szczególności gdy wolę taką wyraża sprzedawca i kupujący.
Szczególne zagadnienia związane z odstąpieniem od umowy zawarte są w ustawie z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) -por. Nb. 774-776.

VI. Wykonanie umowy
Nb 790
Wykonanie umowy przez sprzedawcę sprowadza się do wydania towaru. Zagadnienie wykonania umowy sprzedaży wiąże się z osiągnięciem określonego rezultatu w postaci wydania towaru. Świadczenia i zobowiązania z tej umowy zaliczamy do tzw. zobowiązań rezultatu, tj. tych, w których strona (dłużnik) zobowiązuje się do osiągnięcia określonego skutku, a nie do należytej staranności (zobowiązanie starannego działania). W przypadku zobowiązań rezultatu dłużnik odpowiada za brak rezultatu, w drugim zaś, nie odpowiada za rezultat, ale za staranne działanie. Wydanie rzeczy ruchomej następuje przed całkowitym zapłace-

STRONA 656

-niem ceny, po stronie kupującego występuje obowiązek odebrania rzeczy i przechodzą na niego korzyści, ciężary, niebezpieczeństwo przypadkowej utraty rzeczy.

VII. Prawa i obowiązki stron
Nb 791
Prawom sprzedawcy odpowiadają obowiązki kupującego i odwrotnie prawom kupującego odpowiadają obowiązki sprzedawcy. Obowiązek sprzedawcy przeniesienia własności rzeczy na kupującego daje mu prawo do domagania się wykonania tego obowiązku przez sprzedawcę. Sprzedawca ma z kolei roszczenie o zapłatę ceny, jako korelat obowiązku kupującego do zapłaty ceny w ratach, i obowiązek wydania rzeczy, którą kupujący ma odebrać (D. M. Opolski, w: Aktualne, s. R.6.1.1., s. l).

Nb 792
Do podstawowych obowiązków sprzedawcy należy:
l) przeniesienie na kupującego własności rzeczy i wydanie jej przed całkowitą zapłatą ceny. Skutek przeniesienia własności jako efekt umowy sprzedaży dotyczy ruchomości istniejących, oznaczonych co do tożsamości. Jeżeli przedmiotem umowy jest sprzedaż rzeczy oznaczonych co do gatunku, do uzyskania skutku rzeczowego (art. 155 ż 2 KC) potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Rzecz ruchoma powinna być wydana w siedzibie sprzedawcy w terminie określonym w umowie. Jednakże przedmiot sprzedaży na raty musi być wydany przed całkowitą zapłatą ceny;
2) udzielenie kupującemu wyjaśnień dotyczących prawidłowego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem. Sprzedawca musi dopełnić staranności wymaganej co do istoty i skutków sprzedaży. W szczególności, zgodnie z art. 546 ż l KC, sprzedawca ma obowiązek wydać dotyczące jej dokumenty i załączone instrukcje o sposobie korzystania z rzeczy. Dodatkowe obowiązki nakłada rozp. RM z 30.5.1995 r. Obowiązki sprzedawcy-wynikające z Kodeksu cywilnego -w tym zakresie należy więc uzupełnić przepisami odnoszącymi się do sprzedaży konsumenckiej.

Do podstawowych praw sprzedawcy należy:
l) prawo otrzymania ceny;
2) prawo żądania zapłaty całej, nie umniejszonej należności, jeżeli zastrzegł on natychmiastową wymagalność w umowie po spełnieniu wszystkich przesłanek określonych w ż l art. 586 KC;
3) prawo odstąpienia od umowy. O prawie tym była już mowa poprzednio. Jednakże należy zwrócić uwagę na fakt, że art. 586 KC ogranicza

STRONA 657

swobodę sprzedającego w celu ochrony kupującego na raty. W przypadku natychmiastowej wymagalności cel ten został zrealizowany poprzez wskazanie przesłanek, które muszą wystąpić łącznie, aby zastrzeżenie natychmiastowej wykonalności było skuteczne: musi być ono określone przy zawieraniu umowy, mieć formę pisemną, kupujący popada w zwłokę z zapłatą 2 rat, suma zaległości musi przekraczać 1/5 umówionej ceny rzeczy nabywanej na raty (K. Kruczalak , Umowy, s. 39).
Obowiązki sprzedawcy określa również ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 774.

Nb 793
Prawom sprzedającego odpowiadają określone obowiązki kupującego. Do podstawowych obowiązków kupującego należy:
l) odebranie rzeczy od sprzedawcy. Kupujący może jedynie odmówić odebrania rzeczy wadliwej, uszkodzonej lub niewłaściwie opakowanej. Jeżeli uchyla się on od odebrania rzeczy lub bezzasadnie odmawia odebrania rzeczy, popada w zwłokę. W razie zwłoki sprzedawca może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikającej ze zwłoki (art. 477 ż l KC). Ponadto, zgodnie z art. 551 KC, sprzedawca może oddać rzecz na przechowanie na koszt i niebezpieczeństwo kupującego albo też sprzedać rzecz na jego rachunek;
2) zapłata ceny w ratach. Ważne dla umowy sprzedaży na raty jest to, aby zapłata nie następowała jednorazowo, ale w ratach. Nie jest konieczne, aby zapłata rat była dokonywana w jednakowych odstępach czasu, raty nie muszą mieć równej wysokości. Zagadnienie to uzależnione jest od woli stron;
3) obowiązek polegający na zapewnieniu poręczenia płatności rat przez osoby trzecie lub złożenie weksla na zabezpieczenie płatności.

Do podstawowych praw kupującego należy:
l) prawo do przedterminowej spłaty rat. Kupujący, zgodnie z art. 585 KC, może płacić raty przed terminem płatności. W przypadku przedterminowej zapłaty kupującemu przysługuje prawo odliczenia kwoty, która odpowiada wysokości stopy procentowej dla kredytów NBP, za czas od dnia zapłaty raty do dnia jej płatności;
2) prawa przysługujące z rękojmi i gwarancji;
3) prawo pobierania korzyści (oraz obowiązki ponoszenia ciężarów i niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia rzeczy) przysługujące z chwilą wydania przez sprzedawcę (art. 548 ż l KC).



STRONA 658

Prawa kupującego (konsumenta) reguluje również ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 773.

VIII. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
Nb 794
W przypadku umowy sprzedaży na raty zastosowanie mają ogólne zasady odpowiedzialności ex contractu i ex delictu, określone w Kodeksie cywilnym. Jednakże w przypadku umowy sprzedaży na raty występują pewne, niewielkie modyfikacje wynikające z jej specyfiki i istoty. Chodzi tu przede wszystkim o odrębności dotyczące możliwości odstąpienia od umowy sprzedaży na raty przez sprzedającego po spełnieniu przesłanek z art. 586 ż 2 KC lub żądania natychmiastowej wymagalności nie niższej ceny na wypadek uchylenia terminom -zgodnie z art. 586 ż 1 KC (zob. szerzej W J. Katner; w: Umowa, s. 282 i nast.).
Szczególne znaczenie mają obecnie nowe uregulowania Kodeksu cywilnego, zawarte w art. 4491-44911 KC, odnoszące się do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Mianowicie, jeżeli nie wiadomo, kto jest producentem lub osobą podającą się za producenta, albo importerem produktu, odpowiada ten, kto w zakresie swojej działalności gospodarczej zbył produkt niebezpieczny, chyba że w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta lub osoby podające się za producenta, a w przypadku towaru importowanego -osobę i adres importera (art. 449\5 ż 4 KC). Jeżeli zbywca produktu nie może wskazać osób, o których mowa w zdaniu poprzednim, zwalnia go od odpowiedzialności wskazanie osoby, od której sam nabył produkt. Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można wyłączyć ani ograniczyć (art. 4499 KC). Ponadto przepisy te nie wyłączają odpowiedzialności za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady i gwarancji jakości.

STRONA 659

IX. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady i gwarancji jakości
Nb 795
Sprzedawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy będących przedmiotem umowy sprzedaży na raty na takich samych zasadach, jak każdy sprzedawca, z uwzględnieniem ż 15-25 rozp. RM z 30.5.1995 r., odnoszącego się do tzw. sprzedaży konsumenckiej (na raty) -zob. W J. Katner; Umowa, s. 225 i nast., 263 i nast. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność za wady prawne i fizyczne rzeczy ruchomej. W przypadku jednak sprzedaży na raty, Kodeks cywilny przewiduje, że odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej na raty może być wyłączona lub ograniczona tylko w przypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne (J. Krauss, Zmiany, s. 15 i nast.). Ponadto umowa nie może utrudniać kupującemu wykonania uprawnień z tytułu rękojmi (art. 584 KC). W przypadku gwarancji jakości zastosowanie mają przepisy ogólne Kodeksu cywilnego, odnoszące się- do gwarancji jakości, oraz przepisy szczególne, jakimi są tzw. konsumenckie ogólne warunki umów wynikające z rozp. RM z 30.5.1995 r.

ż 3. Umowa sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów
Literatura: K. Gandor, Sprzedaż na raty, Warszawa 1996; W. Jaślan, Umowy w działalności gospodarczej, Warszawa 1996; W J. Katner, M. Stahl, W Nykiel, Umowa sprzedaży w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; J. Krauss, Rękojmia za wady i gwarancja, PPR 1997, Nr I; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i międzynarodowym, Warszawa 1996; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 1999; E. Łętowska, Wzorce umowne, Warszawa 1975; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1998; 1'. Taracha, Sprzedaż w obrocie z udziałem konsumentów, Warszawa 1997; S. Włodyka (red.), Prawo umów w obrocie gospodarczym, Kraków 1993; A. Zimny, Nowe warunki umów sprzedaży z udziałem konsumentów, Warszawa-Łódź 1995.

I. Definicja umowy
Nb 796
Umowa sprzedaży jest najczęściej zawieraną umową spośród umów zarówno w obrocie powszechnym, jak i gospodarczym. W tym ostatnim przypadku zawierana jest zarówno w ramach obrotu dwustronnie gospo-

STRONA 660

-darczego, jak i jednostronnie gospodarczego (konsumenckiego). Umowa sprzedaży należy do umów powszechnie zawieranych z wyjątkiem dwóch przypadków uregulowanych w przepisach: umowy sprzedaży na raty i umowy sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów. W obu przypadkach co najmniej jedną stroną muszą być odpowiednio osoby: prowadzące przedsiębiorstwo (art. 583 KC) i zawodowo prowadzące sprzedaż towarów (ż 3 rozp. RM z 30.5.1995 r. w sprawie szczególnych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów, Dz.U. Nr 64, poz. 328; zob. też E. Łętowska, Prawo, s. 356 i nast.).
Tylko ten rodzaj umowy sprzedaży będzie przedmiotem naszego zainteresowania. W pozostałym zakresie należy odesłać do omówienia innych typów sprzedaży, uregulowanych w Kodeksie cywilnym, do opracowań z zakresu prawa cywilnego (odnoszących się do sprzedaży ogólnie art. 535 i nast., sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedawanej, sprzedaży na próbę, sprzedaży z prawem odkupu, sprzedaży z prawem pierwokupu).
Wzorce umowne mające charakter normatywny mogą być wydane przez Radę Ministrów, gdy wymaga tego ochrona interesów konsumentów. Tak też uczyniono 30.5.1995 r., uchwalając na podstawie art. 384 KC przepisy, których celem jest ochrona konsumentów w stosunkach, w których drugą stroną jest profesjonalista (przedsiębiorca). Wzorzec ten, określony mianem ogólnych warunków umów, ma na celu przede wszystkim ochronę interesów konsumentów, nadając tym przepisom charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący (semiimperatywny; zob. szerzej Z. Radwański, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1994, s. 123).
Strony zawierające umowę nie mogą stworzyć sytuacji prawnej gorszej dla konsumenta, niż czynią to ogólne warunki umów, natomiast dopuszczalna jest regulacja korzystniejsza.
Nb 797
Według Kodeksu cywilnego, sprzedaż jest umową, w której jedna strona (sprzedawca) zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu tę rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Rozp. RM z 30.5.1995 r. używa na określenie stron umowy innych pojęć: sprzedawca i konsument. Możemy więc przyjąć, że sprzedaż rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów polega na tym, że sprzedawca, będący przedsiębiorcą prowadzącym sprzedaż towarów, zobowiązuje się przenieść na konsumenta, tj. osobę, która nabywa towar na cele nie związane z działalnością gospodarczą, własność towaru i wydać mu towar, a konsument zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.


STRONA 661

II. Charakter umowy
Nb 798
Umowa sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów ma charakter konsensualny, wzajemny i odpłatny. Dochodzi do skutku poprzez porozumienie stron. Zgodnie z ż 5 ust. l WarSprzR, umowa ta może przybrać formę szczególnych form sprzedaży: ratalnej, wysyłkowej, sprzedaży na zamówienie, sprzedaży według wzoru, sprzedaży na przedpłaty, sprzedaży na próbę. Wymienione w ż 5 tradycyjne umowy sprzedaży nie wyczerpują ich typologii. Możemy wszakże wyróżnić ponadto sprzedaż: kredytową, prenumeracyjną, specyfikacyjną, akwizycyjną, komisową, z bonifikatą, licytacyjną, z usługą towarzyszącą czy inne typy wyróżnione w Kodeksie cywilnym. Niektóre z nich nie będą mogły być objęte stosowaniem przepisów rozporządzenia, choćby z uwagi na szczególne warunki ich zawarcia (np. dotyczące miejsca w przypadku sprzedaży akwizycyjnej -ż 4 ust. l WarSprzR).
Sprzedaż ratalna polega na tym, że zakupiony towar jest wydawany konsumentowi przed zapłaceniem ceny, która jest płacona później w uzgodnionych ratach. Do umowy tej stosuje się przepisy art. 583-588 KC (W J. Katner; w: Umowa, s. 190-191).
Sprzedaż wysyłkowa polega na zawieraniu jej w trybie korespondencyjnym (listownie, obecnie coraz częściej za pośrednictwem Internetu), na podstawie katalogu towarów wydawanych specjalnie w tym celu czy też informacji komputerowej. Cechy towaru są określone opisowo za pomocą słów, fotografii, rysunków itp. Przy tym typie sprzedaży badanie towarów odbywa się po zapłaceniu za towar, co stwarza duże niebezpieczeństwo trudności dowodowych przy ewentualnej reklamacji (W J. Katner, Umowa, s. 201).
Sprzedaż na zamówienie polega na tym, że sprzedawca zobowiązuje się przygotować do odbioru określoną ilość towarów na indywidualne zamówienie złożone przez klienta. Zamówienie może odbyć się za pomocą środków technicznych (list, faks, poczta elektroniczna, Internet itp. -zob. J. Jacyszyn, Elektroniczne, s. 35 i nast.) albo osobiście. Zapłata ceny następuje przy odbiorze towaru.
Sprzedaż według wzoru występuje w sytuacji, gdy kupujący ma dostęp tylko do wzoru (próbki) towaru, np. materiału, papieru, pojedynczego egzemplarza, i po zaznajomieniu się z wzorem, aprobuje jego właściwości i zawiera umowę. Przedmiotem takiej umowy nie jest jednak towar, który oglądał (choć może wchodzić w skład określonej partii towarów), ale jeden bądź grupa towarów o analogicznych cechach.
Sprzedaż na przedpłatę polega na tym, że kupujący wpłaca cenę wcześniej, a towar odbiera w terminie uzgodnionym ze sprzedawcą (ter-



STRONA 662

-min orientacyjny) (np. 45.-47. tydzień roku). Wydawać by się mogło, że sprzedaż na przedpłatę była charakterystyczna dla epoki braków towarów (rynek producenta). Obecnie zdarza się jednak zawieranie takich umów przy rynku konsumenta (np. samochody); zob. W. J. Katner, w: Umowa, s.214.
Sprzedaż na próbę (zwana inaczej sprzedażą z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego) daje kupującemu możliwość bliższego zapoznania się z towarem i zbadania jego cech po zawarciu umowy oraz wykonaniu usługi. Kupujący może następnie -jeżeli uzna, że próba wypadła niekorzystnie -zwrócić towar sprzedawcy (por. art. 592 i nast. KC -w którym jednak ma miejsce odniesienie się do jakości, co w omawianym typie umowy nie musi mieć znaczenia).

III. Strony umowy
Nb 799
Jak to już zostało stwierdzone, kwalifikacja umowy sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów wiąże się ze specyficznym układem podmiotowym stron. Zgodnie z ż 3 WarSprzR, stronami muszą być profesjonalista i konsument. Profesjonalistą jest ta osoba, która zawodowo prowadzi sprzedaż towarów. Może to być więc ten przedsiębiorca, który specjalizuje się tylko w sprzedaży i nie prowadzi innej działalności gospodarczej, ale również może to być ten przedsiębiorca, którego działalność w zakresie sprzedaży jest w niewielkim rozmiarze w stosunku do całości działalności. Jednakże ogólne warunki sprzedaży z 30.5.1995 r. mają na celu regulację stosunków w zakresie sprzedaży towarów i tylko w tym zakresie obowiązują.
Przedsiębiorcą mogą być podmioty, które stale, zarobkowo prowadzą działalność gospodarczą, a nie polegają na sprzedaży okazjonalnej. Drugą stroną musi być konsument, co zostało zdefiniowane w ten sposób, że jest to każdy, kto nabywa towar na cele nie związane z działalnością gospodarczą.
Wątpliwości powstają w szczególności przy odpowiedzi na pytanie, czy za takie osoby można uznać jedynie osoby fizyczne (tak, wątpliwie, A. Zimny, Nowe, s. 10). Wydaje się, że celem podstawowym wydanych ogólnych warunków umów jest przede wszystkim ochrona osób fizycznych jako słabszego uczestnika stosunków gospodarczych. Nie można jednak zapominać, że ogólne warunki umów z 30.5.1995 r. nie używają nigdzie sformułowania -osoba fizyczna na oznaczenie kontrahenta. Jest to ta osoba, która nabywa towary nie służące np. przeróbkom, udoskonaleniu czy dalszej odsprzedaży, ale wykorzystywane na własny użytek. Trudno odmówić, w szczególności jednostkom organizacyjnym nie prowadzącym działalności gospodarczej (fundacje, stowarzyszenia, związki zawodowe itp.), prawa ochrony konsumenckiej.


STRONA 663

Wydaje się także, że z grona konsumentów nie można wykluczyć również przedsiębiorstw, byleby nabywane towary nie były związane z ich działalnością gospodarczą (szerzej por. E. Łętowska, Prawo, s. 35-44).

IV. Przedmiot umowy
Nb 800
Przedmiotem umowy są towary. Nie można oderwać pojęcia towaru od rzeczy, o których mowa jest w art. 535 KC. Mogą to być więc towary oznaczone zarówno co do tożsamości, jak i co do gatunku (W Jaślan, Umowy, s. 83). Określenie towar jest bardziej kategorią ekonomiczną niż prawną, ale ustawodawca chciał dać wyraz wyodrębnieniu pewnych specyficznych cech towarów, które zasadniczo są w obrocie powszechnym. Chodzi jednak tylko o rzeczy ruchome, gdyż nieruchomości nie mogą być przedmiotem obrotu, zgodnie z cytowanym rozporządzeniem. Przedmiotem umowy może być towar pełnowartościowy i niepełnowartościowy. Ten ostatni to ten, który nadaje się do użytku w ograniczonym zakresie, jest oznaczony w sposób widoczny jako niepełnowartościowy, a nie podlega wyłączeniu z obrotu.
Jednakże z przedmiotów umów sprzedaży rzeczy ruchomych wyłącza się: leki, dzieła sztuki, przedmioty mające wartość muzealną, przedmioty kolekcjonerskie, gazety, czasopisma, amunicję myśliwską i sportową oraz papiery wartościowe.

V. Zawarcie umowy
Nb 801
Umowa sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów może być zawarta tylko w miejscach przeznaczonych do tego, przy zawarciu umowy między sprzedawcą a konsumentem. Będzie to więc sklep, plac z towarami, targi, na których sprzedaje się również towary. Wątpliwości budzi uznanie za takie miejsce każdego miejsca, w którym dokonana jest transakcja, jeżeli nie jest do tego przeznaczone. Dotyczy to w szczególności sprzedaży akwizycyjnej. Poza elementami formy i konieczności wskazania dodatkowych informacji o towarze, zawarcie umowy odbywa się na zasadach ogólnych. Do istotnych postanowień należy określenie stron umowy, określenie towaru, który jest przedmiotem umowy, ceny, ponadto terminu dostarczenia towaru, terminu płatności, a w przypadku sprzedaży na raty wysokości określonych rat składających się na cenę towaru.
Kodeks cywilny w odniesieniu do zawarcia umowy sprzedaży rzeczy ruchomych wprowadza swobodę w zakresie jej ustalania. Wyjątkiem jest wymóg formy pisemnej na cele dowodowe, który wynika z art. 75 KC (czyn-


STRONA 664

-ność prawna obejmująca rozporządzenie prawem, którego wartość przekracza 2000 zł, powinna być stwierdzona pismem). Ogólne warunki umów z 30.5.1995 r. konkretyzują ten przepis i w ż 4 ust. 2 przewidują, że w przypadku sprzedaży towaru o cenie powyżej 2000 zł, sprzedawca jest obowiązany wydać konsumentowi dokument stwierdzający zawarcie umowy, opatrzony nazwą i adresem punktu sprzedaży, zawierający datę sprzedaży oraz nazwę i cechy towaru. Dokument taki (faktura, rachunek, potwierdzenie) pełni funkcję dowodową, że zakup został dokonany. Niezależnie od powyższego obowiązku wydania dowodu zawarcia umowy, sprzedawca ma obowiązek wydać analogiczny dokument zawsze na żądanie konsumenta, niezależnie od ceny towaru, nawet gdyby umowa została zawarta ustnie. W odniesieniu do szczególnych rodzajów umowy sprzedaży, tj. sprzedaży ratalnej, wysyłkowej, na zamówienie, według wzoru, na przedpłatę, na próbę, sprzedawca powinien każdorazowo potwierdzić ją na piśmie z określeniem stron umowy i jej istotnych postanowień.
Szczególne znaczenie dla zawarcia umowy sprzedaży konsumenckiej poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość ma ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 774-776.

VI. Zmiana i ustanie umowy
Nb 802
Umowa sprzedaży rzeczy ruchomej z udziałem konsumentów może być zmieniona na zasadach ogólnych, w szczególności, gdy taką wolę wyrażą strony. Zmiana umowy może nastąpić przede wszystkim przy umowie sprzedaży na próbę, gdy konsument uzna, że określony rodzaj testowanego towaru nie spełnia jego wymagań. Może wtedy odstąpić od umowy lub zaproponować zmianę jej przedmiotu.

Nb 803
Umowa może ulec rozwiązaniu przed jej wykonaniem wskutek odstąpienia od niej jednej ze stron -na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego.
Zagadnienie rozwiązania umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość reguluje ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 774-776.

VII. Wykonanie umowy
Nb 804
Wykonanie umowy przez sprzedawcę sprowadza się do wydania towaru w odpowiednim stanie, co wiąże się z przeniesieniem własności. Po


STRONA 665

winna być ona wykonana zgodnie z jej treścią z uwzględnieniem zawodowego charakteru działalności sprzedawcy. Powinien on też dopełnić wszelkich obowiązków obciążających go z racji wykonywanej umowy.

VIII. Prawa i obowiązki stron
Nb 805
Do podstawowych obowiązków sprzedawcy należy:
1) wydanie towaru. Dostarczenie towaru może odbyć się w terminie oznaczonym lub nieoznaczonym. Jeżeli termin jest nieoznaczony, powinno to nastąpić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania, a przy sprzedaży odręcznej -natychmiast. Towar może być odebrany od sprzedawcy z punktu sprzedaży detalicznej, a także z magazynu sprzedawcy. Możliwa jest również wysyłka towaru poprzez wydanie towaru przewoźnikowi celem dostarczenia odbiorcy, dostarczenie własnym środkiem transportu (sprzedaż z dodatkową usługą transportu lub sprzedaż bez tej usługi);
2) podanie do publicznej wiadomości ogólnych warunków umów sprzedaży rzeczy ruchomej z udziałem konsumentów (ż 5 art. 2 WarSprzR);
3) przygotowanie odpowiedniego opisu towaru, a w razie braku, doprowadzenie do tego, aby:
-towar przeznaczony do sprzedaży na sztuki, w kompletach (zestawach) lub jednostkach zawierających określoną ilość, masę albo objętość (w opakowaniu jednostkowym fabrycznym) był zaopatrzony w trwale z nim złączoną informację w języku polskim, umożliwiającą konsumentowi prawidłowe i pełne korzystanie z towaru. W szczególności na towarze lub jednostkowym opakowaniu towaru powinny być uwidocznione oznaczenia podstawowe: nazwa towaru, energochłonność, znak bezpieczeństwa, informacja o dopuszczeniu do obrotu w Polsce (homologacji), cena detaliczna i nazwa producenta oraz inne dane określone w odrębnych przepisach;
-towar niepełnowartościowy, poza oznaczeniami, o których mowa w zdaniu poprzednim, powinien być zaopatrzony w dodatkową informację, wymieniającą cechy decydujące o obniżeniu jego jakości (wartości użytkowej), które stanowią podstawę obniżenia ceny. Ponadto, obok ceny obniżonej, na towarze niepełnowartościowym powinna być uwidoczniona, wyraźnie przekreślona znakiem "X", cena dotycząca takiego samego towaru pełnowartościowego;
4) dołączenie do towaru wszelkich koniecznych informacji w języku polskim, w szczególności umożliwiających konsumentom dokonanie

STRONA 666

wyboru; na towarze lub wywieszce bezpośrednio związanej z towarem w miejscu ekspozycji i w miejscu sprzedaży powinna być czytelnie podana cena, a gdy to nie wynika wyraźnie z wyglądu towaru lub oznaczeń na opakowaniu -również: nazwa towaru, główna cecha użytkowa (funkcja) oraz nazwa wytwórcy, importera lub kraju pochodzenia towaru;
5) zapewnienie, odpowiednich do rodzaju towaru i miejsca sprzedaży, warunków techniczno-organizacyjnych niezbędnych do umożliwienia konsumentowi dobrania właściwego dla niego towaru oraz zademonstrowania jakości i kompletności, jak też funkcjonowania towaru (w tym sposobu uruchomienia jego mechanizmów i podstawowych zespołów);
6) okazanie konsumentowi zgodności zapisów znajdujących się. w dokumencie gwarancyjnym z odpowiednimi oznaczeniami i danymi na towarze, a także urządzeniach pomiarowo-rejestracyjnych oraz nie naruszonych plomb (innych zabezpieczeń towaru) w miejscach przewidzianych w dokumencie gwarancyjnym (jeżeli towar jest objęty gwarancją);
7) sprawdzenie wszystkich podzespołów mających wpływ na bezpieczeństwo pojazdu (dodatkowo przy wydawaniu pojazdów);
8) wydanie konsumentowi wraz z towarem wszystkich otrzymanych od wytwórcy części składowych towaru i elementów dodatkowego wyposażenia, jak również wymaganej dla danego towaru i sporządzonej w języku polskim instrukcji obsługi, konserwacji, informacji o właściwościach użytkowych i innych danych niezbędnych do prawidłowego korzystania z towaru, a w przypadku towaru sprzedanego z gwarancją -prawidłowo wypełnionego dokumentu gwarancyjnego (karty gwarancyjnej);
9) wydanie towaru w należytym opakowaniu, chyba że z charakteru danego towaru oraz sformułowanego sposobu jego sprzedaży wynika, że bez uszczerbku dla towaru lub uzasadnionego interesu konsumenta towar może być sprzedany bez opakowania (np. węgiel, buraki). Towar może być wydany bez opakowania, jeżeli strony się. tak umówią. Zagadnienie to reguluje ustawa z 11.5.2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638). Przez opakowanie według ustawy z 11.5.2001 r. należy rozumieć wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych. Ustawa wyróżnia opakowania jednostkowe, zbiorowe i transportowe. Opakowania jednostkowe służą do przekazywania produktu użytkow-

STRONA 667

-nikowi w miejscu zakupu, w tym przeznaczone do konsumpcji produktów naczynia jednorazowego użytku. Opakowania zbiorcze zawierają wielokrotność opakowań jednostkowych produktów, niezależnie od tego, czy są one przekazywane użytkownikowi, czy też służą zaopatrywaniu punktów sprzedaży i które można zdjąć z produktu bez naruszania jego cech. Opakowania transportowe służą do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu zapobiegania ich uszkodzeniom, z wyłączeniem kontenerów do transportu drogowego, kolejowego, wodnego lub lotniczego. Obowiązek opakowania towaru ma też związek z innymi typami opakowań, które mogą stanowić samodzielny przedmiot obrotu, poza towarem. Wyróżnia się. więc opakowania jednokrotnego i wielokrotnego użytku. Opakowania wielokrotnego użytku mogą być sprzedawane -fakturowane, gdy cena opakowania nie jest wliczona w cenę. towaru, i pozostałe (cena jest wliczona w cenę. towaru), a także opakowania wypożyczone, z którymi wiązać się. może obowiązek zwrotu. W przypadku sprzedaży z udziałem konsumentów najczęściej mamy do czynienia z opakowaniami, których cena jest wliczona w cenę. towaru. Przy sprzedaży samoobsługowej należy nieodpłatnie udostępnić konsumentom materiały odpowiednie do zapakowania towaru;
10) ubezpieczenie towaru, gdy jest on wysyłany na jego ryzyko.

Sprzedawca nie może odmówić wydania konsumentowi oferowanego do sprzedaży towaru po złożeniu przez konsumenta oświadczenia o przyjęciu oferty. Konsumentowi powinien być wydany wybrany (wskazany przez niego) towar, chyba że żądany przez konsumenta sposób wydzielenia określonej porcji (odcinka) towaru z całości narusza interesy sprzedawcy. Wydanie nabytego przez konsumenta towaru, będącego elementem ekspozycji handlowej, może nastąpić po określonej przez sprzedawcę. dacie likwidacji ekspozycji. Dodatkowo obowiązki sprzedawcy, odnośnie do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość, reguluje ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę. wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271) -zob. Nb. 774-776.
Nb 806
Obowiązki kupującego są znacznie ograniczone w stosunku do obowiązków sprzedawcy. Do najważniejszych należą:
1) odbiór towaru -może odbyć się. bezpośrednio od sprzedawcy (np. przy sprzedaży odręcznej) albo ze składu sprzedawcy. Towar powinien być odebrany również wówczas, gdy został wysłany przez sprzedawcę.;

STRONA 668

2) zapłacenie ceny -Kodeks cywilny przewiduje (art. 536-541) ceny sztywne (ściśle określone), maksymalne, minimalne i rynkowe. Problematykę cen reguluje też ustawa z 5.7.2001 r. o cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050). Definiuje ona m.in. pojęcie ceny, ceny urzędowej i jednostkowej. Przepisów tej ustawy nie stosuje się do cen w obrocie między osobami fizycznymi, z których żadna nie jest przedsiębiorcą, i do cen ustalonych na podstawie odrębnych ustaw. Cena jest to wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. W cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów, sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu tym podatkiem. Cena jednostkowa towaru (usługi) jest ustalana za jednostkę określonego towaru (usługi), którego ilość lub liczba jest wyrażona w jednostkach miar, w rozumieniu przepisów o miarach. Z kolei, cena urzędowa jest to cena ustalona w rozporządzeniu wydanym przez właściwy organ administracji rządowej lub w uchwale wydanej przez organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego. W obrocie stosowane są przede wszystkim ceny umowne. Ich istota polega na tym, że są ustalone w umowie. Jedynie w przypadku ceny sztywnej niewskazanie jej w umowie nie ma znaczenia. Cena ta będzie stosowana ex lege, bez względu na to, co strony ustalą w umowie (art. 537 KC);
3) dostarczanie towaru reklamowanego o wadze poniżej 10 kg, o małych rozmiarach, oraz innych towarów nie zainstalowanych na stałe. Jeżeli są to towary o większych parametrach, powinien on wskazać miejsce, w którym towar się znajduje.

IX. Odpowiedzialność sprzedawcy za nienależytą jakość towaru
1. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Nb 807
Odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru może być odpowiedzialnością na zasadach rękojmi (nienależyta jakość towaru) lub gwarancji (jakości). Do odpowiedzialności sprzedawcy za wady towaru (nienależytą jakość towaru) stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o rękojmi za wady (art. 556-576). Jednakże ogólne warunki umów z 30.5.1995 r. uszczegóławiają zasady związane zarówno z pojęciem wady towaru, jak i dochodzeniem uprawnień z tytułu zaistnienia wady.

Nb 808
Sprzedawca jest odpowiedzialny w stosunku do konsumenta za wady fizyczne towaru i za wady prawne. Wada prawna wystąpi, gdy rzecz jest


STRONA 669

sprzedana konsumentowi, a stanowi własność osoby trzeciej lub jest obciążona prawem osoby trzeciej (W. J. Katner, w: Umowa, s. 239). Natomiast ż 15 ust. 2 rozp. RM z 30.5.1995 r. uszczegóławia pojęcie wady fizycznej towaru. Z wadą fizyczną towaru mamy do czynienia, gdy:
1) w towarze wystąpiła wada zmniejszająca jego wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia towaru;
2) towar nie ma właściwości, o których istnieniu zapewniono, w tym przez deklarowanie jakości tego towaru (gatunek, certyfikat, energochłonność, znak bezpieczeństwa itp.);
3) towar został wydany konsumentowi w stanie niezupełnym (niekompletnym, bez wymaganej charakterem i przeznaczeniem towaru instrukcji obsługi lub innej informacji niezbędnej do prawidłowego korzystania z towaru itp.).
Od stanu niezupełnego należy odróżnić braki ilościowe (gdy brak jest odpowiedniej ilości towaru).
Wady mogą być zwykłe (przy należytej staranności można je wykryć) lub ukryte (nawet przy dołożeniu należytej staranności nie można ich ujawnić przy odbiorze).
W celu realizacji uprawnień z tytułu rękojmi, jeżeli zachodzą warunki powstania wady, niezbędnym warunkiem jest tzw. reklamacja. Reklamacją jest dokonanie przez konsumenta zawiadomienia sprzedawcy (nie tylko przedsiębiorcy bezpośrednio, ale także reprezentanta sprzedawcy, tj. osoby czynnej w lokalu przedsiębiorcy) o wadzie fizycznej towaru. Reklamacja wad towaru może być zgłoszona na piśmie lub ustnie. Reklamację wad artykułu żywnościowego lub używki sprzedawca jest obowiązany przyjąć i rozpatrzyć, jeżeli zostanie mu zgłoszona nie później niż w terminie wskazanym w przepisach wydanych na podstawie art. 563 ż l KC, a jeśli termin trwałości (przydatności do spożycia) podany na towarze jest dłuższy -nie później niż niezwłocznie po upływie tego terminu, chyba że chodzi o wadę powstałą nie w związku z upływem czasu.
Sprzedawca jest obowiązany przyjąć i rozpatrzyć reklamację dotyczącą wady artykułu nieżywnościowego, jeżeli została mu zgłoszona nie później niż w terminie jednego miesiąca od dnia wykrycia wady przez konsumenta i nie później niż w terminie jednego roku od daty wydania tego towaru, a w razie gdy dla danego towaru był ustalony krótszy okres trwałości (odpowiedzialności) -nie później niż przed upływem tego okresu, chyba że chodzi o wadę powstałą nie w związku z upływem czasu.
Nb 809
Jeżeli towar był objęty również gwarancją, termin zobowiązania sprzedawcy do przyjęcia i rozpatrzenia reklamacji dotyczącej wady artykułu nie-

STRONA 670

-żywnościowego ulega odpowiedniemu przedłużeniu. Jeżeli sprzedawca nie załatwi reklamacji natychmiast, jest obowiązany potwierdzić jej przyjęcie na piśmie i poinformować konsumenta o sposobie załatwienia sprawy.
Jeżeli konsument stwierdzi wadę, to w ramach uprawnień przysługujących z tytułu rękojmi może -według swego wyboru (to on decyduje o wyborze świadczenia) -żądać (zob. W J Katne1; w: Umowa, s. 241 i nast.):
l) zwrotu ceny za zwrotem wadliwego towaru, oświadczając, że odstępuje od umowy. Nie może on odstąpić od umowy, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo niezwłocznie usunie wady. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniana przez sprzedawcę lub naprawiana, chyba że wady są nieistotne. Przy odstąpieniu od umowy z powodu wad towaru nie potrąca się z ceny naturalnego zużycia towaru, stanowiącego przedmiot uznanej reklamacji;
2) obniżenia ceny towaru. Obniżenie ceny towaru powinno nastąpić w takim stosunku, w jakim wartość (użyteczność) tego towaru uległa z powodu uznanych wad obniżeniu, w porównaniu z wartością tego towaru bez wad;
3) wymiany towaru wadliwego na wolny od wad, jeżeli towar jest oznaczony gatunkowo. Przy wymianie towaru na wolny od wad nie stosuje się potrącenia z ceny za skutki normalnego zużycia towaru, stanowiącego przedmiot uznanej reklamacji;
4) usunięcia wady, jeżeli towar jest oznaczony co do tożsamości, a sprzedawca jest wytwórcą tego towaru lub na podstawie pisemnego upoważnienia wytwórcy prowadzi naprawy i serwis tego towaru.
Reklamacje mogą być oparte na badaniach zwykłym i technicznym. Badanie zwykłe nie wymaga skomplikowanych czynności i odbywa się przy odbiorze towaru.
Natomiast badanie techniczne wymaga czasem skomplikowanych czynności, np. badania rzeczoznawcy, badania w miejscu używania towaru.
Reklamacje powinny być złożone niezwłocznie, jeżeli dotyczą wad artykułów żywnościowych, oraz nie budzących wątpliwości reklamacji wad artykułów nieżywnościowych, a realizowanych przez obniżenie ceny
lub zwrot ceny za zwrotem lub przez wymianę towaru znajdującego się w punkcie sprzedaży.
Natomiast, jeżeli jest wymagane dodatkowe sprawdzenie zasadności reklamacji (badanie techniczne) lub sprowadzenie nowego towaru na wymianę, lub reklamacja jest załatwiana przez usunięcie wady, sprzedawca powinien załatwić reklamację w ciągu 14 dni od dnia jej zgłoszenia, chyba że konsument wyraził zgodę na piśmie na przedłużenie tego terminu. Jeżeli reklamacja nie jest uwzględniona, sprzedawca ma obowiązek


STRONA 671

zawiadomić o tym na piśmie konsumenta z podaniem uzasadnienia oraz zwrócić mu dostarczony z reklamacją towar. Możliwe jest również milczące uznanie reklamacji. Mianowicie, nie dokonanie zawiadomienia o nieuwzględnieniu reklamacji w terminie 14 dni od jej zgłoszenia uważa się za uznanie tej reklamacji z obowiązkiem załatwienia jej zgodnie z żądaniem konsumenta. Załatwiający reklamację na żądanie konsumenta może żądać zwrotu poniesionych kosztów związanych z reklamacją (transport, demontaż, ubezpieczenie), jeżeli odbywa się to w celu wymiany lub zwrotu za zwrotem ceny lub naprawy.

2. Odpowiedzialność z tytułu gwarancji jakości
Nb 810
Odpowiedzialność z tytułu udzielonej gwarancji jakości, w przypadku umowy sprzedaży towarów z udziałem konsumentów, odbywa się na podstawie przepisów art. 577-583 KC. Gwarancja jest pisemnym zobowiązaniem do bezpłatnej naprawy kupionego towaru lub -gdy usunięcie wady jest niemożliwe -do jego wymiany. Towar ma gwarancję tylko wtedy, gdy przy zakupie otrzymujemy odpowiedni dokument- kartę gwarancyjną.
O gwarancji mówimy, gdy kupujący uzyskuje, niezależnie od uprawnień z tytułu rękojmi, osobne zapewnienie co do jakości sprzedanej rzeczy (W J. Katner, w: Umowa, s. 263 i nast.). Ma ono charakter uzupełniający w stosunku do uprawnień przysługujących mu na podstawie przepisów o rękojmi. Sprzedawca udziela kupującemu takiej gwarancji na piśmie przy zawarciu umowy sprzedaży. W odniesieniu do wad fizycznych rzeczy, przeważnie gdy chodzi o bardziej skomplikowane mechanizmy, urządzenia techniczne czy maszyny, w których wady mają pojawić się dopiero w toku korzystania z rzeczy przez kupującego i nawet nie są możliwe do wykrycia w chwili zawarcia umowy, sprzedawca nie będący wytwórcą (producentem) rzeczy, wręcza kupującemu najczęściej dokument gwarancyjny wystawiony przez wytwórcę. W takim przypadku roszczenia z tytułu gwarancji będą kierowane wprost do wytwórcy. W związku z tym przepisy Kodeksu cywilnego odróżniają gwarancję sprzedawcy od gwarancji wytwórcy (art. 577-582).
Jeżeli gwarant, sprzedawca lub wytwórca, udzielił kupującemu na piśmie gwarancji co do jakości rzeczy sprzedanej, rozumie się przez to, że zobowiązał się on do usunięcia wad fizycznych rzeczy albo do dostarczenia rzeczy wolnej od wad (art. 577 KC). Obowiązek ten powstaje, jeżeli wady ujawniają się w ciągu terminu określonego w gwarancji, a w przypadku jego braku, w ciągu roku od dnia, w którym rzecz została wydana kupującemu.



STRONA 672

Nb 811
W ujęciu Kodeksu cywilnego wybór jednego ze świadczeń przewidzianych w gwarancji należy do tego, kto udzielił gwarancji. To on decyduje o zaspokojeniu interesu kupującego. Konsument powinien natomiast dostarczyć rzecz na koszt udzielającego gwarancji do miejsca wskazanego w dokumencie gwarancyjnym lub do miejsca, w którym mu była wydana; z okoliczności może jednak wynikać, że wada powinna być usunięta w miejscu, w którym rzecz znajdowała się w chwili ujawnienia wady (art. 580 ż 1 KC), np. gdy chodzi o maszynę szczególnie uciążliwą do przewozu. Po wykonaniu obowiązków wynikających z gwarancji podmiot udzielający gwarancji powinien, w odpowiednim terminie, dostarczyć rzecz na swój koszt we wskazane przez nabywcę miejsce.
Jeżeli wywiązanie się z obowiązków z tytułu gwarancji nastąpi przez wydanie zamiast rzeczy wadliwej rzeczy wolnej od wad lub dokonanie istotnych napraw rzeczy, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili spełnienia tego obowiązku. W innych przypadkach ulega on przedłużeniu o czas, w którym konsument był pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy (art. 581 KC). Czas obowiązywania gwarancji, zakres oraz liczba napraw są dokładnie określone w karcie gwarancyjnej.

X. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy -odesłanie
Nb 812
W tym przypadku mają zastosowanie ogólne zasady określone w przepisach Kodeksu cywilnego -art. 471 i nast. Jednakże szczególne znaczenie mają przepisy art. 4491-44911 KC, odnoszące się- do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Mianowicie, jeżeli nie wiadomo, kto jest producentem lub osobą podającą się za producenta, albo importerem produktu, odpowiada ten, kto w zakresie swojej działalności gospodarczej zbył produkt niebezpieczny, chyba że w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta lub osoby podające się za producenta, a w przypadku towaru importowanego -osobę i adres importera (art. 4495 ż 4 KC). Jeżeli zbywca produktu nie może wskazać osób, o których mowa w zdaniu poprzednim, zwalnia go od odpowiedzialności wskazanie osoby, od której nabył produkt. Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można wyłączyć ani ograniczyć (art. 4499 KC). Ponadto przepisy te nie wyłączają odpowiedzialności za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady i gwarancji jakości.


STRONA 673
ż 4. Umowy budowlane
Literatura: B. Bodziony, R. Dziwiński, P. Gniadzik, Nowe prawo budowlane z komentarzem, Jaktorów 1998; S. Jędrzejewski, Prawno-budowlany poradnik inwestora, Bydgoszcz 1998; A. Karnicka-Kawczyńska, J. Kawczyński, Umowa o roboty budowlane, Pr. Sp. 1999, Nr 7-8; A. Kidyba (red.), Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 1999; K. Kruczalak, Umowy w obrocie krajowym i międzynarodowym, Warszawa 1996; Ł. Lapierre, Umowy w procesie budowlanym, Warszawa 1998; A. Lipiński, R. Mikosz, Komentarz do ustawy Prawo geologiczne i górnicze, Warszawa 1995; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; J. A. Strzępka (red.), Prawo umów budowlanych, Warszawa 1999; I. Weiss, R. Jurga, Inwestycje budowlane, Warszawa 1999.

I. Umowa o prace geologiczne
1. Definicja umowy
Nb 813
Problematykę związaną z pracami geologicznymi reguluje ustawa z 4.2.1994 r. -Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 ze zm.).
Pracą geologiczną jest projektowanie i prowadzenie badań połączone z wykonywaniem robót geologicznych oraz sporządzanie dokumentacji geologicznej. Celem prac geologicznych może być również ustalenie zasobów wód, warunków hydrogeologicznych, określenie warunków geologicznych na potrzeby zagospodarowania przestrzennego, projektowania obiektów budowlanych, wykonywania wyrobisk górniczych, magazynowania i składowania substancji oraz odpadów (dokumentacja geologiczno-inżynierska). Wyniki tych prac stanowią podstawę do opracowania założeń techniczno-ekonomicznych inwestycji oraz projektu technicznego.
Przez umowę o prace geologiczne należy rozumieć zobowiązanie się wykonawcy do sporządzenia dokumentacji geologicznej, opracowanej na podstawie prac geologicznych (obejmujących w miarę potrzeby roboty górnicze, roboty pomocnicze oraz prace badawcze, pomiarowe, laboratoryjne itp.) w zamian za umówione wynagrodzenie (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a.l., s. 1; K. Kruczalak, Umowy, s. 76).

2. Przedmiot umowy
Nb 814
Przedmiotem umowy o prace geologiczne jest wykonanie dokumentacji geologicznej. Dokumentacja ta zawiera wyniki prac geologicznych wraz z ich interpretacją oraz określeniem stopnia zamierzonego celu. Dokumentacją geologiczną jest tylko ten dokument, który odpowiada wyma-


STRONA 674

-ganiom ustawy oraz, został zatwierdzony w drodze decyzji przez właściwy organ administracji geologicznej.
Prawo geologiczne i górnicze określa niezbędne elementy, jakie powinna zawierać dokumentacja geologiczna: złoża kopalin (art. 41 ust. 2), dokumentacja hydrologiczna (art. 42), geologiczno-inżynierska (art. 43) oraz dokumentacja mierniczo-geologiczna (art. 69 ust. l). Dokumentacja geologiczno-inżynierska, stanowiąca tzw. podkłady geodezyjne i geologiczne pod projekt budowy, obejmuje dane wyjściowe do projektowania, niezbędne do przygotowania, przed zawarciem umowy o wykonanie projektu budowlanego (1. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 159).
Dokumentację geologiczną zatwierdza w drodze decyzji właściwy organ administracji geologicznej (art. 45 ust. 1 PrGeolGórn). Natomiast zmiana dokumentacji geologicznej następuje w trybie art. 154 ż I KPA z uwzględnieniem art. 46 ust. l PrGeolGórn.

Nb 815
Projekt budowlany, zgodnie z art. 34 ust. 3 pkt 4 ustawy z 7.7.1994 r. -Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 ze zm.), powinien zawierać również wyniki badań geologiczno-inżynierskich oraz geotechniczne umiejscowienie obiektów budowlanych. Prace geologiczne, obejmujące roboty i badania geologiczne, mogą być wykonywane tylko na podstawie projektu prac geologicznych (art. 32 ust. I PrGeoIGóm). Projekt prac geologicznych powinien określać:
l) cel zamierzonych prac, sposób jego osiągania wraz z określeniem rodzaju wymaganej dokumentacji geologicznej,
2) harmonogram prac,
3) przestrzeń, w obrębie której mają być wykonywane prace geologiczne,
4) przedsięwzięcia konieczne ze względu na ochronę środowiska, w tym zwłaszcza wód podziemnych, oraz sposób likwidacji wyrobisk, otworów wiertniczych, rekultywacji gruntów i środki mające na celu zapobieżenie szkodzie.

Projekty prac geologicznych podlegających koncesji nie są zatwierdzane przez właściwy organ administracji geologicznej, gdyż w samej decyzji koncesyjnej określone są wymagania precyzujące sposób wykonania koncesjonowanych prac geologicznych (art. 22 PrGeoIGóm). Natomiast projekt prac geologicznych (art. 33 ust. l PrGeoIGóm), których wykonanie nie wymaga uzyskania koncesji, podlega zatwierdzeniu przez właściwy organ administracji geologicznej na drodze decyzji.
Zobowiązanie wykonawcy ma charakter zobowiązania rezultatu, gdyż wykonanie dokumentacji geologicznej jest konkretnym efektem (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 158; D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a.l, s. 2). Do istoty umowy o prace geologiczne należy zatem z jednej strony zobowiązanie wykonawcy do wykonania określonego rezultatu, z drugiej

STRONA 675
-zobowiązanie zamawiającego do zapłaty określonego wynagrodzenia.
Rezultat jakim jest wykonanie dokumentacji geologicznej, ma charakter ściśle określony według kryteriów zawartych w umowie.

3. Charakter umowy
Nb 816
Umowa o prace geologiczne nie jest unormowana w sposób szczegółowy ani w przepisach PrGeolGórn, ani KC. Umowa ta jest umową nienazwaną, co oznacza, iż obowiązujące przepisy nie określają essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne), którym umowa mogłaby być w całości lub w części przypisana. Dotychczas w praktyce do umów tego rodzaju, w kwestiach nie uregulowanych przepisami szczególnymi, stosuje się przepisy umowy o dzieło (art. 627-646 KC; zob. l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 160).
Umowa o prace geologiczne jest umową konsensualną (gdyż dochodzi do skutku już przez złożenie oświadczeń woli -solo consensu) i umową odpłatną. Jest to czynność dwustronnie zobowiązująca, w której świadczenie jednej strony ma nastąpić za opłatą drugiej stronie. Umowa ta jest umową wzajemną. Zgodnie z art. 487 ż 2 KC, umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem (ekwiwalentem) świadczenia drugiej strony. W odniesieniu do umów wzajemnych, odpłatność oznacza ekwiwalentność, a więc swoistą równowartość ekonomiczną świadczeń obu stron.
Umowę o prace geologiczne można także zaliczyć do umów handlowych, ponieważ wiąże się ona z profesjonalnym prowadzeniem przez wykonawcę działalności gospodarczej w określonej formie.
Zgodnie z art. 15 PrGeolGórn w zw. z art. 14 ust. 1 pkt 1 PrGosp, podjęcie działalności gospodarczej w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górnictwie, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, wymaga uzyskania koncesji (A. Lipiński, R. Mikosz, Komentarz, s. 72-73).

4. Strony umowy
Nb 817
Stronami umowy o prace geologiczne są wykonawca i zamawiający. Wykonawcą jest podmiot zobowiązujący się do opracowania dokumentacji geologicznej. Forma organizacyjna tego podmiotu jest dowolna. Może to być osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, osoba prawna (np. spółki kapitałowe, przedsiębiorstwa państwowe) czy handlowe spółki osobowe.



STRONA 676

Prawo geologiczne i górnicze definiując wykonawcę, wprowadza pojęcie przedsiębiorcy (art. 6 pkt 6) jako podmiotu posiadającego koncesję na prowadzenie działalności ustawowej, tj. prowadzenie prac geologicznych i górniczych. Inaczej ujmując, pojęcie przedsiębiorcy jest ściśle związane z pojęciem koncesji: przedsiębiorcą może być tylko ten, kto uzyskał koncesję. Jedyny wyjątek został przewidziany w art. 39 PrGeolGórn, zgodnie z którym ,,0 ile ustawa nie stanowi inaczej, przepisy dotyczące przedsiębiorcy stosuje się odpowiednio do podmiotów wykonujących prace geologiczne, które nie wymagają koncesji" (A. Lipiński, R. Mikosz, Komentarz, s. 42). W stosunku do poznanych już definicji przedsiębiorcy, ustawa -Prawo geologiczne i górnicze wprowadza jeszcze inne rozumienie tego terminu. Wykonawca (przedsiębiorca) posiadający koncesję musi wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami. Zgodnie z art. 31 ust. 1 PrGeolGórn, prace geologiczne mogą być wykonywane, dozorowane i kierowane tylko przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Obowiązek legitymowania się kwalifikacjami określonymi w tym przepisie odnosi się do wszystkich prac geologicznych poddanych ustawie, bez względu na to, czy obejmują one roboty i badania (zwłaszcza w terenie). Wykonywanie, dozorowanie lub kierowanie pracami geologicznymi bez wymaganych kwalifikacji, jak również dopuszczanie do prac geologicznych osób nie posiadających wymaganych kwalifikacji są zagrożone karą grzywny (art. 120 PrGeolGórn).

Nb 818
Zamawiającym jest podmiot, który zamawia wykonanie dokumentacji geologicznej. Nie ma żadnych ograniczeń co do formy organizacyjnej zlecającego, może to być zatem osoba fizyczna, osoba prawna czy też handlowe spółki osobowe (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a, s. 4).

5. Zawarcie umowy
Nb 819
O zawarciu umowy decyduje zgodność oświadczeń woli stron, a ściślej -wszystkich podmiotów mających uczestniczyć w zaciągniętym zobowiązaniu. Podstawą zawarcia umowy o prace geologiczne jest zatwierdzony projekt prac geologicznych. Umowa o prace geologiczne może być zawarta w każdy sposób przewidziany przez Kodeks cywilny.
Umowa o prace geologiczne na drodze przetargu może być zawarta w dwojaki sposób: poprzez przetarg ofert (przetarg pisemny) lub publiczny przetarg ustny (aukcja, licytacja). Ogłoszenie przetargu na wykonanie prac geologicznych jest częstą praktyką, szczególnie tam, gdzie prace te wiązać się będą bądź z dużym zakresem prac, bądź z ich dużym stopniem komplikacji.

STRONA 677

Nb 820
Z braku szczegółowych regulacji prawnych do umowy o prace geologiczne należy zastosować art. 75 KC, stanowiący, iż czynności prawne obejmujące rozporządzenie prawem, którego wartość przenosi 2000 zł, jak również czynności prawne, z których wynika zobowiązanie do świadczenia wartości przenoszącej 2000 zł, powinny być stwierdzone pismem. Zasadą jest, iż wartość przedmiotu umowy o prace geologiczne znacznie
.przekracza wartość dwóch tysięcy złotych. Niezachowanie tej formy nie powoduje jednak nieważności czynności prawnej, a jedynie ograniczenia dowodowe co do faktu zawarcia umowy (art. 74 KC).
Do zachowania zasady pewności obrotu gospodarczego umowy o dzieło (w przypadku umów o prace geologiczne przepisy te mają odpowiednio zastosowanie) powinny być zawierane w formie pisemnej.

6. Zmiana i ustanie umowy
Nb 821
Treść umowy o prace geologiczne może być zmieniana przez strony umowy za ich zgodą w każdym momencie jej trwania. Nie zawsze jednak zmiana taka jest możliwa na przykład ze względu na zaawansowanie w wykonaniu przedmiotu umowy. Jeżeli umowa została zawarta na piśmie z określonym rygorem, jaki wiąże się z niezachowaniem formy, to zmiana umowy powinna być dokonana w formie właściwej przewidzianej umową.
Umowa o dzieło wygasa z chwilą odebrania przez zamawiającego dzieła bez zastrzeżeń. Umowa ta może być rozwiązana za porozumieniem stron, z uwzględnieniem jej sposobu rozliczenia. Zgodnie z treścią art. 635 KC, jeżeli wykonawca opóźnił się z rozpoczęciem lub wykonaniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczonego terminu dodatkowego odstąpić od umowy jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.
Jeżeli wykonawca wykona dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy (art. 636 ż l KC).
Zamawiający może odstąpić od umowy w każdej chwili, pod warunkiem że dzieło nie zostało ukończone. Musi jednak zapłacić umówione wynagrodzenie. Zamawiający może odliczyć to, co wykonawca zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła (art. 644 KC). Jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia dodatkowych prac nie


STRONA 678

przewidzianych we wcześniejszym planie (art. 630 KC) lub nastąpiła wskutek zarządzenia właściwego organu państwowego -zmiana cen lub stawek wykorzystywanych przy rozliczaniu kosztorysowym (art. 629 KC), uzasadniającym znaczne podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy odstąpić, powinien jednak uczynić to niezwłocznie i zapłacić wykonawcy odpowiednią część umówionego wynagrodzenia (art. 631 KC).
Przepisy te, regulujące problematykę ustania umowy w przypadku umów o dzieło, jak również ustawowe prawo odstąpienia od umowy (art. 491 i nast. KC), będą miały analogiczne zastosowanie do umowy o prace geologiczne.

7. Wykonanie umowy
Nb 822
Umowa o wykonanie prac geologicznych powinna być wykonywana przez obie strony zgodnie z treścią łączącego je zobowiązania oraz w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu przy dołożeniu należytej staranności.
Umowa o prace geologiczne, jako umowa wzajemna, powinna ściśle określać prawa i obowiązki stron umowy. Wykonawca zobowiązuje się względem zamawiającego do wykonania dokumentacji geologicznej
opracowanej na podstawie prac geologicznych, a zamawiający zobowiązuje się do jej odebrania i zapłaty określonego umową wynagrodzenia (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a.2, s. l).

Nb 823
Sposób obliczania wynagrodzenia wykonawcy może mieć dwojaki charakter: wynagrodzenia ryczałtowego lub kosztorysowego (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 161). Przy wynagrodzeniu ryczałtowym strony zakładają, że wartość świadczenia jest im znana (wartość robocizny, materiałów i innych nakładów). Cechą charakterystyczną tego wynagrodzenia jest to, że w umowie z góry ustala się wynagrodzenie w oznaczonej kwocie, bez względu na poniesione w rzeczywistości koszty wytworzenia dzieła (dokumentacji geologicznej).
Z reguły jednak przy umowach o wykonanie prac geologicznych strony przyjmują wynagrodzenie kosztorysowe, które czasami może być ustalone w drodze przetargu. Podstawą obliczania wynagrodzenia kosztorysowego są rzeczywiste wydatki konieczne do wykonania dzieła. Obliczenie następuje zawsze po wykonaniu dzieła. Jeżeli w trakcie wykonywania dzieła zaistnieje zmiana cen, zmianę tę uwzględnia się przy końcowym obliczeniu wynagrodzenia. Przy ustaleniu wynagrodzenia ryczałtowego zawsze istnieje ryzyko, że w przypadku ustalenia go na zbyt niskim pozio-

STRONA 679

-mie wykonawca będzie mógł domagać się dopłaty: chociażby w chwili ustalania nie można było przewidzieć rozmiaru i kosztów prac. Tylko w wyjątkowych przypadkach sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę, gdy wskutek zmiany okoliczności, których nie można było przewidzieć, wykonawcy za wynagrodzeniem ryczałtowym groziłaby rażąca strata (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2a.2, s. l).
Jeżeli strony nie określiły w umowie wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, przysługuje zwykłe wynagrodzenie Z:1 dzieło tego rodzaju. Jeżeli nie da się w powyższy sposób określić wynagrodzenia, to należy się ono w wysokości odpowiadającej uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom poczynionym przez wykonawcę.
Kwestie związane z wykonywaniem zobowiązania są ściśle związane z prawami i obowiązkami stron umowy, które omówione są w punkcie dotyczącym praw i obowiązków stron umowy o prace geologiczne (zob. Nb. 822).

8. Prawa i obowiązki stron
Nb 824
Sposób wykonania zobowiązania powinna określać umowa. Podstawowym obowiązkiem wykonawcy jest sporządzenie dokumentacji geologicznej. Prawo geologiczne i górnicze określa wiele obowiązków, które z mocy ustawy związane są z osobą wykonawcy. Wykonawca jest zobowiązany w szczególności do:
l) posiadania dokumentacji prowadzonych prac i uzupełniania jej w miarę postępu robót;
2) zgłoszenia zamiaru przystąpienia do wykonywania prac geologicznych wojewodzie, staroście oraz zarządowi gminy właściwej ze względu na miejsce wykonywanych prac;
3) zgłoszenia zamiaru podjęcia prac geologicznych obejmujących roboty wykonywane w granicach obszaru górniczego utworzonego dla kopaliny podstawowej lub gdy są wykonywane z użyciem materiałów wybuchowych, albo gdy projektowana głębokość wyrobiska przekracza 30 m organowi nadzoru górniczego właściwemu w odniesieniu do kopalin podstawowych;
4) zagospodarowania kopaliny wydobytej lub wydobywającej się samoistnie w czasie wykonywania tych prac;
5) ustanowienia kierownika robót geologicznych.

Nb 825
Prawo do wykonywania prac geologicznych nie jest prawem podmiotowym, lecz uprawnieniem objętym treścią prawa własności. Powyższe uprawnienie przysługuje Skarbowi Państwa, właścicielowi nieruchomości

STRONA 680

gruntowej bądź podmiotom niektórych praw pochodzących od tej własności (np. użytkownikowi górniczemu- zob. A. Strzępka, w: Prawo, s. 136).

Nb 826
Podstawowym obowiązkiem zamawiającego jest ustanowienie inspektora nadzoru, odebranie sporządzonej przez wykonawcę dokumentacji geologicznej oraz zapłata umówionego wynagrodzenia. Obowiązkiem zamawiającego jest ponadto zwrot kosztów naprawy niezawinionych szkód. Koszty te nie mieszczą się w ramach wynagrodzenia.

9. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
Nb 827
Zamawiający i wykonawca ponosić będą odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy na zasadach ogólnych, określonych w przepisach art. 471 i nast. KC, tj. za szkodę wyrządzoną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swojego zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które strona odpowiedzialności nie ponosi. W oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, dotyczące umowy o dzieło, przyjmujący zamówienie ma obowiązek wykonania dzieła, które będzie odpowiedniej jakości. Zgodnie z art. 636 ż I KC, jeżeli wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i ryzyko przyjmującego zamówienie.

10. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Nb 828
Wykonawca prac geologicznych odpowiada za wady dzieła według zasad określonych w przepisach o rękojmi przy sprzedaży z zastrzeżeniem rozwiązań szczegółowych (art. 638 KC -zob. J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 163). Ponieważ dzieło jest świadczeniem oznaczonym co do tożsamości, zamawiającemu nie przysługuje roszczenie o wydanie innego przedmiotu. Przyjmujący zamówienie (wykonawca) nie odpowiada za wady, jeżeli zamawiający wiedział o nich w chwili odebrania dzieła (art. 557 KC). Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane od dnia, w którym zgodnie z umową miało być oddane (art. 643 KC). Roszczenia z tytułu rękojmi za wady dzieła wygasają po upływie termi-

STRONA 681

nów określonych w przepisach o sprzedaży (art. 638 i 568 KC). Przepisy te będą miały zastosowanie do kwestii odpowiedzialności stron z tytułu umowy o prace geologiczne.

II. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne
1. Definicja umowy
Nb 829
Ustawa z 17.5.1989 r. -Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 100, poz. 1086 ze zm.), ustawa -Prawo budowlane, wydawane na podstawie tych przepisów akty prawne oraz przepisy Kodeksu cywilnego stanowią podstawę prawną zawierania umów o roboty geodezyjno-karto graficzne.
W umowie o roboty geodezyjno-kartograficzne wykonawca zobowiązuje się przeprowadzić dla zamawiającego roboty geodezyjne oraz opracować na tej podstawie dokumentację kartograficzną określonego terenu, a zamawiający zobowiązuje się do odebrania tej dokumentacji i zapłacenia wynagrodzenia oraz zwrócenia kosztów i naprawienia niezawinionych szkód (J A. Strzępka, w: Prawo, s. 179; K. Kruczalak, Umowy, s. 77).

2. Przedmiot umowy
Nb 830
Prawo geodezyjne i kartograficzne wprowadza definicję prac geodezyjnych i kartograficznych. Zgodnie z treścią art. 2 pkt 1 i 2, przez pojęcie prac geodezyjnych rozwinie się projektowanie i wykonywanie pomiarów geodezyjnych, wykonywanie zdjęć lotniczych, dokonywanie obliczeń, sporządzanie i przetwarzanie dokumentacji geodezyjnej, a także zakładanie i aktualizację baz danych, pomiary i opracowania fotogrametryczne, grawimetryczne, magnetyczne i astronomiczne, związane z realizacją zadań w dziedzinie geodezji i kartografii oraz krajowego systemu informacji o terenie. Do czynności geodezyjnych należy także ewidencja gruntów, rozgraniczanie nieruchomości, prowadzenie klasyfikacji gleboznawczej oraz zakładanie i dokumentacja katastru uzbrojenia terenu (rozp. Min. Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 21.2.1995 r. w sprawie rodzaju i zakresu opracowali geodezyjno-kartograficznych oraz czynności geodezyjnych obowiązujących w budownictwie, Dz.U. Nr 25, poz. 133 -wydane na podstawie art. 43 ust. 4 PrBudU).
Pracę kartograficzną stanowi natomiast opracowywanie, merytoryczne i techniczne redagowanie map i opracowań pochodnych oraz ich reprodukowanie. Podstawę do wykonania prac geodezyjnych i kartograficznych stanowią osnowy geodezyjne opracowane w państwowym systemie odniesień przestrzennych.


STRONA 682

Dokumentacja geodezyjno-kartograficzna stanowi dane wyjściowe do wykonania w przyszłości projektu budowlanego. Dokumentacja ta jest wykonywana na podstawie uprzednio przeprowadzonych pomiarów terenów inwestycji. Stanowi je przede wszystkim mapa fizjograficzna tego terenu uwzględniająca nie tylko granice i obszar terenu, ale również i jego ukształtowanie. Szczegółowe wymagania dotyczące dokumentacji geodezyjno-kartograficznej, w tym w szczególności map na cele projektowe i geodezyjnego opracowania projektu zagospodarowania terenu określa rozp. z 21.2.1995 r. Dotyczy to jednak jedynie obiektów budowlanych wymagających pozwolenia na budowę (l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 160-161). Zgodnie z treścią tego rozporządzenia, roboty geodezyjne są niezbędne na cele projektowania w fazie poprzedzającej realizację inwestycji jak też w toku jej realizacji i po jej zakończeniu. Opracowania geodezyjno-kartograficzne na cele projektowe obejmują swoim zakresem przygotowanie dokumentacji geodezyjnej niezbędnej do wykonania projektu budowlanego.

Nb 831
Zgodnie z przepisem art. 43 ust. l PrBudU, wszystkie obiekty budowlane wymagające pozwolenia na budowę, podlegają wyznaczeniu geodezyjnemu w terenie, a po ich wybudowaniu -geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej, obejmującej położenie ich na gruncie. Jeżeli obiekty lub ich elementy będą ulegać zakryciu, to inwentaryzacja powinna być wykonana przed zakryciem (art. 43 ust. 3). Pozwolenie na budowę jest decyzją administracyjną wydaną na podstawie przepisów prawa budowlanego przez właściwy terytorialnie organ nadzoru budowlanego. Właściwy organ może nałożyć obowiązek stosowania przepisu art. 43 ust. l również w stosunku do obiektów budowlanych wymagających zgłoszenia (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2).
Rozp. z 21.2.1995 r. określa szczegółowy zakres prac geodezyjnych, o których mowa w art. 43 PrBudU. Zgodnie zatem z treścią ż 12 ust. l, czynności geodezyjne w toku budowy obejmują:
l) geodezyjną obsługę budowy i montażu obiektu budowlanego,
2) pomiary przemieszczeń obiektu i jego podłoża oraz pomiary odkształceń obiektu,
3) geodezyjną inwentaryzację powykonawczą obiektów lub elementów obiektów, o których mowa w art. 43 ust. 3 PrBudU.
Czynności określone w ust. l pkt l i 2 są wykonywane, jeżeli są przewidziane w projekcie budowlanym lub na wniosek uczestnika procesu budowlanego.
3. Charakter umowy
Nb 832
Zobowiązanie wykonawcy ma charakter zobowiązania rezultatu, gdyż przedmiotem łączącego strony stosunku obligacyjnego jest określony wynik prac. Do istoty umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne należy zaliczyć zobowiązanie wykonawcy do wykonania określonego rezultatu

STRONA 683

(dokumentacja) z jednej strony i zobowiązanie do zapłaty przez .zamawiającego określonego umową wynagrodzeni z drugiej (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2).
Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne jest umową nienazwaną, tzn. tą, która nie jest regulowana przepisami. Umowę tę możemy ponadto zaliczyć do umów, które charakteryzują się tym, iż tylko niektóre jej fragmenty można przyporządkować określonemu typowi umowy (zawiera w sobie elementy kilku umów). Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne zawiera w sobie elementy umowy o dzieło (art. 627-646 KC) i umowy o roboty budowlane (art. 647-658 KC), ale jednak nie powinna być z nimi utożsamiana.
Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne ma charakter umowy konsensualnej, gdyż dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron -consensus -co wystarczy do zawarcia tej umowy. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne jest umową odpłatną. Ma charakter dwustronnie zobowiązujący, gdyż obowiązek spełnienia świadczenia ciąży na obydwu stronach umowy. Świadczeniu jednej strony ma odpowiadać ekwiwalentność drugiej strony czynności. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne jest umową wzajemną (art. 487-497 KC), gdyż obie strony zobowiązują się w taki sposób, iż świadczenie jednej z nich
jest odpowiednikiem świadczenia drugiej. Umowa taka charakteryzuje się równowagą świadczeń każdej ze stron.
Umowę o roboty geodezyjno-kartograficzne możemy także zaliczyć do umów handlowych, ponieważ wiąże się ona z profesjonalnym prowadzeniem przez wykonawcę działalności gospodarczej w określonej formie (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2).
Wyjątkowo prace geodezyjne i kartograficzne mogą wykonywać inne podmioty utworzone zgodnie z przepisami prawa, jeżeli przedmiot ich działania obejmuje prowadzenie tych prac. W takim przypadku umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne nie będzie miała charakteru umowy handlowej.

4. Strony umowy
Nb 833
Stronami umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne są wykonawca i zamawiający. Wykonawcą jest podmiot zobowiązujący się do przeprowadzenia dla zamawiającego robót geodezyjnych oraz opracowania na tej podstawie dokumentacji kartograficznej określonego terenu.
Jak już stwierdzono, zgodnie z art. 11 PrGeodU, prace geodezyjne i kartograficzne mogą wykonywać podmioty prowadzące działalność gospodarczą,

STRONA 684

a także inne jednostki organizacyjne utworzone zgodnie z przepisami prawa, jeżeli przedmiot działalności gospodarczej obejmuje ich prowadzenie.
Prawo geodezyjne i kartograficzne w rozdziale 8 określa uprawnienia zawodowe do wykonywania samodzielnych funkcji w dziedzinie geodezji i kartografii. Niezbędne jest posiadanie przez wykonawcę uprawnień zawodowych do (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 3):
1) kierowania pracami geodezyjnymi i kartograficznymi, podlegającymi zgłoszeniu do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (zbiór map oraz materiałów fotogrametrycznych, teledetekcyjnych, rejestrów, wykazów, katalogów danych geodezyjnych i kartograficznych) oraz sprawowania nad nimi bezpośredniego nadzoru;
2) wykonywania czynności rzeczoznawcy z zakresu prac geodezyjnych i kartograficznych, podlegających zgłoszeniu do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego;
3) pełnienia funkcji inspektora nadzoru z zakresu geodezji i kartografii;
4) wykonywania czynności technicznych i administracyjnych związanych z rozgraniczeniem nieruchomości (rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów; rozgraniczenia dokonują wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast oraz -w wypadkach określonych w ustawie -sądy);
5) wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych niezbędnych do dokonania wpisów w księgach wieczystych oraz prac, w wyniku których mogłoby nastąpić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego.

Kryteria dla osób ubiegających się o uzyskanie uprawnień zawodowych określa art. 11. Są to m.in.: kryteria dotyczące wykształcenia, praktyki zawodowej, znajomości przepisów z zakresu geodezji i kartografii
oraz nienaganna opinia zawodowa.
Na terenach zamkniętych, należących do jednostek organizacyjnych podległych Ministrom: Obrony Narodowej, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, prace geodezyjne mogą być wykonywane tylko przez wykonawców działających na ich zlecenie lub za ich zgodą. Zamawiającym jest podmiot zobowiązujący się do odebrania dokumentacji i zapłacenia wynagrodzenia. Forma organizacyjna zamawiającego może być dowolna. Może to być zatem osoba fizyczna, osoba prawna, a także handlowa spółka osobowa.

5. Zawarcie umowy
Nb 834
Zawarcie umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne nie jest uregulowane w sposób szczególny, więc mają tu zastosowanie ogólne zasady KC (art. 78-81). O zawarciu umowy decyduje zgodne oświadczenie woli stron uczestniczących w zaciąganym zobowiązaniu. Do umowy o roboty

STRONA 685

geodezyjno-kartograficzne odnosić się będą w szczególności przepisy KC dotyczące np. czynności prawnych (art. 56 i nast.), wad oświadczenia woli (art. 82-88), warunku, terminu, przedstawicielstwa (art 98-111),jak również regulujące swobodę zawierania umów (art. 353\1).
Do sposobu zawarcia umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne będą miały zastosowanie przepisy art. 66-72 KC, regulujące kwestie zawierania umów na drodze rokowań (art. 71-72 KC) oraz na drodze przetargu (art. 701-704 KC).

Nb 835
Ogłoszenie przetargu jest często spotykaną formą zawarcia umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne. Przetarg może być ustny lub pisemny. Może być nieograniczony lub ograniczony (skierowany do określonego kręgu odbiorców). Ogłoszenie o przetargu podaje się do publicznej wiadomości, np. w prasie lub w inny sposób zwyczajowo przyjęty.
W przetargu mogą z reguły brać udział podmioty, które wpłaciły określone wadium.

Nb 836
Strony umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne mogą zawrzeć umowę przedwstępną (art. 389-390 KC). Celem umowy przedwstępnej jest przygotowanie zawarcia w przyszłości określonej umowy zwanej przyrzeczoną lub stanowczą. Do ważności tej umowy niezbędne jest określenie istotnych postanowień umowy, która ma być zawarta w przyszłości, oraz terminu, w ciągu którego powinno dojść do zawarcia przyrzeczonej umowy.
Nb 837
Zgodnie z obowiązującą zasadą swobody zawierania umów (art. 353\1 KC), strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Umowa może zatem zostać zawarta w formie dowolnej. W praktyce jednak umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne zawierana jest w formie pisemnej. Z braku szczegółowych regulacji prawnych do umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne należy odnieść art. 75 KC, stanowiącego, że czynność prawna obejmująca rozporządzanie prawem, którego wartość przekracza 2000 zł, jak również czynność prawna, z której wynika zobowiązanie do świadczenia wartości przenoszącej 2000 zł, powinny być poświadczone pismem. Z reguły wartość przedmiotu umowy o prace geodezyjno-kartograficzne przekracza wartość 2000 złotych, stąd właściwe jest posłużenie się tym przepisem Kodeksu cywilnego. Niezachowanie formy pisemnej powoduje niemożność wykorzystania w sporze przed sądem ani dowodu ze świadków, ani z przesłuchania stron na okoliczność zawarcia umowy (art. 74 KC).

STRONA 686

W celu zachowania zasady pewności obrotu gospodarczego umowy o dzieło (a w przypadku umów o roboty geodezyjno-kartograficzne przepisy te mają odpowiednio zastosowanie) powinny być zawierane w formie pisemnej.

6. Zmiana i ustanie umowy
Nb 838
Zmiana umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne może być dokonana w każdym czasie jej trwania za obopólną zgodą stron. Ponieważ jest regułą, iż umowa ta ma formę pisemną, to -zgodnie z brzmieniem art. 77 KC -jej uzupełnianie, zmiana albo rozwiązanie za zgodą stron, jak również odstąpienie od niej powinno być stwierdzone pismem na cele dowodowe. Jeżeli umowa łącząca strony zawierała w swojej treści rygor nieważności, to zmiana umowy powinna być dokonana w zastrzeżonej formie (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 2). Należy jednak pamiętać, że nie zawsze zmiana taka może być możliwa, np. ze względu na zaawansowanie w wykonaniu przedmiotu umowy. Stosunek prawny, jakim jest umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne, tworzy zobowiązanie podlegające ogólnym zasadom wygasania zobowiązań. Ustanie umowy może nastąpić w następujących przypadkach:
l) po wykonaniu umowy zgodnie z treścią zobowiązania (odebranie dzieła przez zamawiającego bez zastrzeżeń),
2) rozwiązania umowy za porozumieniem stron,
3) upływu czasu, na jaki umowa była zawarta,
4) odstąpienia od umowy,
5) wypowiedzenia umowy.

Nb 839
Do momentu zakończenia wykonania dzieła zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić, płacąc umówione wynagrodzenie. Zamawiający może odliczyć to, co wykonawca zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła (art. 644 KC). Jeżeli wykonawca opóźnia rozpoczęcie dzieła lub jego wykonanie tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczonego terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła (art. 635 KC). Jeżeli wykonawca wykona dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy (art. 636 ż l KC). Jeżeli w czasie wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia dodatkowych prac wcześniej nie

STRONA 687

przewidzianych (art. 630 KC) lub nastąpiła wskutek zarządzenia właściwego organu państwowego zmiana cen lub stawek wykorzystywanych przy rozliczaniu kosztorysowym (art. 629 KC) uzasadniająca znaczne podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy odstąpić. Powinien jednak uczynić to niezwłocznie i zapłacić wykonawcy odpowiednią część umówionego wynagrodzenia (art. 631 KC).
Nb 840
Przepisy dotyczące ustania umowy w przypadku umów o dzieło, jak też regulujące wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań (art. 487-497 KC) będą miały zastosowanie także do umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne.

7. Wykonanie umowy
Nb 841
Stosownie do art. 354 KC, wykonanie umowy przez strony powinno nastąpić zgodnie z treścią praw i obowiązków, w sposób odpowiadający ich celom społeczno-gospodarczym, zasadom współżycia społecznego, a także ustalonym w tym zakresie zwyczajom (art. 56 KC). Ponadto wykonawca wykonujący samodzielne funkcje w dziedzinie geodezji i kartografii jest zobowiązany wykonywać swoje zadania z należytą starannością, zgodnie z zasadami współczesnej wiedzy technicznej i obowiązującymi przepisami prawa.
Wykonanie umowy o roboty geodezyjno-kartograficzne, podobnie jak wykonanie każdej umowy, zależy od treści praw i obowiązków, które na drodze tej czynności strony same wykreowały, bądź które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Umowę o roboty geodezyjno-kartograficzne strony powinny wykonać zgodnie z treścią łączącego je zobowiązania, przy dołożeniu należytej staranności ocenianej z uwzględnieniem zawodowego charakteru działalności z racji tego, iż wykonawcą jest przedsiębiorca w rozumieniu ustawy -Prawo działalności gospodarczej (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.l, s. 4).

Nb 842
Przekazanie zamawiającemu ustalonego w umowie przedmiotu odbioru po sprawdzeniu jego należytego wykonania odbywa się w trybie odbioru. Przedmiotem odbioru są roboty objęte umową lub ich część określona w umowie i obejmuje on:
l) sprawdzenie zgodności wykonania robót z umową i zatwierdzonymi projektami,
2) ustalenie ilości robót.
Wykonawca zgłasza zamawiającemu datę gotowości robót do odbioru. Jeżeli odbiór zostanie dokonany w terminie, to uznaje się za dzień wykonania umowy datę zakończenia czynności odbioru. Jeżeli odbiór robót



STRONA 688

nastąpi po terminie, to za dzień wykonania umowy uważa się zgłoszony dzień gotowości robót do odbioru. Z czynności odbioru sporządzany jest protokół, który powinien zawierać ustalenia dokonane w toku odbioru (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 181-182).

8. Prawa i obowiązki stron
Nb 843
Podstawowym obowiązkiem wykonawcy jest przeprowadzenie dla zamawiającego robót geodezyjnych oraz opracowanie na tej podstawie dokumentacji kartograficznej. Wykonawca jest ponadto zobowiązany zgłosić do Głównego Geodety Kraju (w zakresie zasobu centralnego), marszałków województw (w zakresie zasobów wojewódzkich) oraz starostów (w zakresie zasobów powiatowych) prace przed przystąpieniem do ich wykonania. Jeśli strony nie postanowiły inaczej, wykonawca jest zobowiązany do prowadzenia dziennika robót.
Zgodnie z art. 13 PrGeodU, wykonawca jest uprawniony do:
1) wstępu na dany grunt i do obiektów budowlanych oraz dokonywania tam niezbędnych czynności związanych z wykonywanymi pracami;
2) dokonywania w niezbędnym zakresie przecinek drzew i krzewów;
3) nieodpłatnego umieszczania na gruntach i obiektach budowlanych znaków geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych oraz urządzeń zabezpieczających te znaki;
4) umieszczania na gruntach i obiektach budowlanych budowli triangulacyjnych.
Właściciel lub inny podmiot władający nieruchomością są obowiązani umożliwić wykonawcy wykonywanie tych uprawnień.

Nb 844
Podstawowym obowiązkiem zamawiającego jest odebranie dokumentacji i zapłacenie wynagrodzenia. Ponadto na zamawiającym ciąży obowiązek dostarczenia niezbędnych materiałów oraz odbioru robót w terminie. Zamawiający jest uprawniony do przeglądania dziennika robót, kontrolowania postępu i jakości robót oraz wpisywania swych uwag, które wiążą wykonawcę w granicach umowy. Wykonawca otrzymuje wynagrodzenie ryczałtowe lub kosztorysowe (por. uwagi zawarte przy umowie o prace geologiczne -Nb. 822).

9. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
Nb 845
Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o roboty geodezyjne i kartograficzne określają przepisy ogólne. Zgodnie z art. 16 ust. l PrGeodU, szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem prac geodezyjnych i kartograficznych podlegają naprawieniu na zasadach określonych w KC.

STRONA 689

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wzajemnej określają przepisy ogólne (art. 471 KC i nast.), regulujące ogólne zasady odpowiedzialności umownej.
W przypadku gdy strony zawarły umowę przedwstępną, a umowa przyrzeczona nie doszła do skutku, obydwie strony mogą ponosić odpowiedzialność kształtowaną w granicach ujemnego interesu stron. Strona poszkodowana może zatem dochodzić naprawienia szkody (art. 390-391 KC).

Nb 846
Strony ponoszą także odpowiedzialność w przypadku bezzasadnego (zawinionego) odstąpienia od zawartej umowy o roboty geodezyjno -kartograficzne.
Zamawiający ma prawo do odstąpienia od umowy, jeżeli wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, tzn. wady dzieła są istotne lub nie dadzą się usunąć. Zgodnie z art. 636 ż l KC, jeżeli wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy. Odstąpienie od umowy jest niemożliwe, jeżeli wady są nieistotne (art. 637 ż 2 KC). W braku odmiennych uregulowań dotyczących rękojmi przy umowie o dzieło stosuje się odpowiednie przepisy o rękojmi przy sprzedaży (art. 638 KC).

10. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Nb 847
Wykonawca robót geodezyjno-kartograficznych jest odpowiedzialny wobec zamawiającego, jeżeli wykonany przedmiot umowy ma wady zmniejszające jego wartość lub użyteczność ze względu na cel określony w umowie albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, albo jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił zamawiającego, albo jeżeli rzecz została wydana zamawiającemu w stanie niezupełnym (art. 556 ż l KC). Z punktu widzenia odpowiedzialności wykonawcy istotny jest odbiór przedmiotu świadczenia. W dokumencie odbioru zamawiający przyjmuje świadczenie, potwierdzając w ten sposób fakt, iż jest ono wykonane zgodnie z umową i zwalnia wykonawcę z wykonywanego świadczenia. Odbiór powoduje wygaśnięcie zobowiązania. Wraz z odbiorem robót przez zamawiającego powstaje ustawowa odpowiedzialność wykonawcy z tytułu rękojmi za wady. Zamawiający może odmówić przyjęcia świadczenia, przyjąć je z zastrzeżeniem usunięcia wad, usterek, niezupełności, może przyjąć świadczenie z zastrzeżeniem



STRONA 690

obniżenia wartości świadczenia wzajemnego. Po odbiorze robót geodezyjnych i kartograficznych wykonawca odpowiada z tytułu rękojmi tylko za wady, o których zamawiający nie wiedział przy odbiorze (art. 557 KC). Ponadto wykonawca odpowiada tylko za wady, które powstały z przyczyn tkwiących już poprzednio w oddanych przedmiotach (art. 559 KC). Ponieważ dzieło jest świadczeniem oznaczonym co do tożsamości, zamawiającemu nie przysługuje roszczenie o wydanie innego przedmiotu -art. 561 ż l KC nie będzie miał tutaj zastosowania (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2b.2, s. 3).
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne robót geodezyjnych i kartograficznych (art. 638 w zw. z art. 568 ż l KC) trwa l rok, licząc od dnia odbioru robót. Termin ten nie dotyczy robót geodezyjnych i kartograficznych wchodzących w skład dokumentacji projektowej. Zgodnie z treścią art. 558 KC, odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne robót geodezyjnych i kartograficznych pozostaje w ścisłym związku z wygaśnięciem odpowiedzialności projektanta z tytułu rękojmi za wady dokumentacji projektowej (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 189-192).

III. Umowa o prace projektowe
l. Definicja umowy
Nb 848
Problematykę działalności projektowej regulują przepisy ustawy -Prawo budowlane (oraz wydane na podstawie art. 34 ust. 6 PrBudU rozp. Min. Spraw Wewnętrznych i Administracji z 3.11.1998 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. Nr 140, poz. 906). Zarządzenie to określa szczegółowy zakres i formę projektu budowlanego, który stanowi podstawę do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę. Zarządzenie dotyczy wyłącznie dokumentacji stanowiącej projekt budowlany w rozumieniu PrBudU, składanej przez inwestora w postaci załącznika do wniosku o wydanie decyzji o pozwolenie na budowę.
Projektowanie zaliczane jest do etapu procesu inwestycyjnego polegającego na przygotowaniu inwestycji. Celem tego etapu jest między innymi uzyskanie dokumentacji projektowej do realizacji zadania inwestycyjnego w przyszłości. Posiadanie dokumentacji projektowej przez inwestora (podmiot posiadający niezbędne środki do realizacji inwestycji) jest niezbędne do rozpoczęcia procesu budowlanego (I. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 160).


STRONA 691

W umowie o prace projektowe wykonawca zobowiązuje się do wykonania przewidzianych w umowie prac, a zamawiający (inwestor) zobowiązuje się do ich odebrania i zapłaty określonego wynagrodzenia.
Pierwszą decyzją wymaganą w procesie budowlanym jest decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. I). Zgodnie z treścią art. 34 ust. I PrBudU, projekt budowlany powinien spełniać wymagania określone w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli jest ona wymagana zgodnie z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym. Z treści art. 39 ustawy z 7.7.1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedno Dz.U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139 ze zm.) wynika, iż zmiana zagospodarowania terenu polegająca w szczególności na wykonaniu, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie obiektu budowlanego wymaga ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Nie wymagają natomiast ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu roboty budowlane polegające na modernizacji, remoncie lub montażu, przebudowa oraz zmiana przeznaczenia budynku lub jego części, jeżeli nie powodują zmiany sposobu zagospodarowania terenu, oraz roboty nie wymagające pozwolenia na budowę (art. 29 PrBudU). We wszystkich zatem pozostałych przypadkach inwestor musi wystąpić z wnioskiem o uzyskanie takiej decyzji. Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu jest wydawana na podstawie art. 40 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta, po uzyskaniu uzgodnień lub decyzji wymaganych ustawą i przepisami szczególnymi. Wyjątek stanowią tereny zamknięte, w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, gdyż decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaje wojewoda, a w stosunku do morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego -decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaje dyrektor właściwego miejscowo urzędu morskiego (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. I; por. również B. Bodziony, R. Dziwiński, P. Gniadzik, Nowe, s. 127-131).

2. Przedmiot umowy
Nb 849
Przedmiotem umowy o prace projektowe jest opracowanie projektu budowlanego oraz z reguły sprawowanie nadzoru autorskiego (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 219). Do prac projektowych zalicza się także opracowanie dokumentacji w stadiach poprzedzających opracowanie projektu budowlanego, np. projekt technologiczny. Umowa o prace projektowe może obejmować projektowanie całej inwestycji lub np. ograniczać się tylko do pewnych etapów projektowania. Projekt budowlany musi być opracowany dla wszystkich inwestycji budowlanych, które wymagają pozwolenia na budowę. Także dla pozostałych inwestycji wymagana jest uproszczona dokumentacja projektowa (art. 30 w zw. z art. 29 PrBudU).
Zakres i treść projektu budowlanego powinny być dostosowane do specyfiki i charakteru obiektu oraz stopnia skomplikowania robót budowla-


STRONA 692

-nych. Oceny takiej powinien dokonać zarówno autor projektu, jak też organ wydający pozwolenie na budowę.
Zgodnie z treścią art. 34 ust. 3 pkt 1 i 2, projekt budowlany składa się z dwóch części: projektu zagospodarowania działki lub terenu oraz projektu architektoniczno-budowlanego. Projekt zagospodarowania działki lub terenu sporządzony na aktualnej mapie powinien obejmować: określenie granic działki lub terenu, usytuowanie, obrys i układy istniejących i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbrojenia terenu, sposób doprowadzania lub oczyszczania ścieków, układ komunikacyjny i układ zieleni, ze wskazaniem charakterystycznych elementów, wymiarów, rzędnych i wzajemnych odległości obiektów, w nawiązaniu do istniejącej i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich. Projekt architektoniczno-budowlany powinien określać funkcję, formę i konstrukcję obiektu budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną oraz proponowane niezbędne rozwiązania techniczne, a także materiałowe, ukazujące zasady nawiązania do otoczenia.
Ponadto art. 34 ust. 3 pkt 3 i 4 wymaga, aby stosownie do potrzeb projekt budowlany zawierał oświadczenia właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz warunków przyłączenia do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych, a także w zależności od potrzeb nakazuje, aby projekt ten zawierał wyniki badań geologiczno-inżynierskich oraz geotechniczne warunki umiejscowienia (posadowienia) obiektów budowlanych. Dokumentacja geologiczna, geodezyjno-kartograficzna (por. uwagi dotyczące tych umów -Nb. 829) oraz decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu stanowią dane wyjściowe do projektowania. Projekt zagospodarowania działki lub terenu, jak też projekt architektoniczno-budowlany składa się z dwóch części: opisowej i rysunkowej (zob. rozp. Min. Spraw Wewnętrznych i Administracji z 3.11.1998 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy
projektu budowlanego).

Nb 850
Projekt budowlany podlega zatwierdzeniu w decyzji o pozwoleniu na budowę. Zgodnie z art. 35 PrBudU, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę lub odrębnej decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlane
go właściwy organ sprawdza:
l) zgodność projektu zagospodarowania działki lub terenu z: miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego i wymaganiami ochrony środowiska, wymaganiami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przepisami, w tym techniczno-budowlanymi;
2) kompletność projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii, uzgodnień, pozwoleń i sprawdzeń;
3) wykonanie projektu przez osobę posiadającą wymagane uprawnienia budowlane;
4) zgodność projektu architektoniczno-budowlanego z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi i obowiązującymi Polskimi Normami w zakresie określonym w art. 5 PrBudU.

STRONA 693

W przypadku stwierdzenia naruszenia art. 35 ust. l i 2 PrBudU właściwy organ na drodze postanowienia nakłada na przedstawiającego projekt obowiązek usunięcia wskazanych nieprawidłowości, określając odpowiedni termin, a po jego bezskutecznym upływie wydaje decyzję o odmowie zatwierdzenia projektu i udzieleniu zgody na budowę. Decyzja o zatwierdzeniu projektu budowlanego, na podstawie przepisu art. 34 ust. 5 PrBudU, jest ważna przez czas w niej oznaczony, nie dłużej jednak niż rok. Zgodnie z art. 37 ust. 1 PrBudU, decyzja o pozwoleniu na budowę wygasa, jeżeli budowa nie została rozpoczęta przed upływem dwóch lat od dnia, w którym decyzja ta stała się ostateczna lub budowa została przerwana na czas dłuższy niż dwa lata.

Nb 851
Inwestor może dodatkowo powierzyć wykonawcy (jednostce projektowej) nadzór autorski (art. 18 ust. 3 PrBudU). Obowiązek ustanowienia nadzoru autorskiego może również wynikać z pozwolenia na budowę (l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 161). Zgodnie z treścią art. 19 ust. l PrBudU, właściwy organ może w decyzji o pozwoleniu na budowę nałożyć na inwestora obowiązek zapewnienia nadzoru autorskiego, w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych bądź przewidywanym wpływem na środowisko. Nadzór autorski obejmuje m.in. (art. 20 ust. l pkt 4 PrBudU):
1) stwierdzenie w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem;
2) uzgadnianie możliwości wprowadzania rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownictwo budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego;
3) uzupełnienie szczegółów dokumentacji projektowej oraz wyjaśnienie wykonawcy wątpliwości powstałych w toku realizacji;
4) nadzór nad zgodnością rozwiązań technicznych, materiałowych i użytkowych z dokumentacją projektową i obowiązującymi przepisami w toku realizacji;
5) udział w komisjach i naradach technicznych, uczestnictwo w rozruchu technologicznym, odbiorze inwestycji i w czynnościach mających na celu doprowadzenie do osiągnięcia projektowanych zdolności produkcyjnych lub usługowych (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. 4).
Uchylanie się przez projektanta od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonywanie niedbale obowiązków wynikających z pełnienia tego nadzoru może skutkować zastosowaniem w stosunku do niego przepisów art. 95 pkt 5 i art. 96 PrBudU, dotyczących odpowiedzialności zawodowej osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie (I. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 161).


STRONA 695

3. Charakter umowy
Nb 852
Umowa o prace projektowe jest umową nienazwaną. Oznacza to, iż obowiązujące przepisy nie określają essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne), którym przedmiotowa umowa mogłaby być w całości lub w części przypisana. Umowa ta wykształciła się w praktyce obrotu gospodarczego. Możemy ją zaliczyć do umów tym się charakteryzujących, że tylko niektóre ich fragmenty można przyporządkować określonemu typowi umowy. Umowa o prace projektowe zawiera w sobie elementy kilku umów: umowy o dzieło (627-646 KC) -w zakresie opracowania dokumentacji projektowej i umowy o świadczenie usług (art. 750 KC w zw. z art. 734-751 KC; zob. Ł. Lapierre, Umowy, s. 30) -w zakresie nadzoru autorskiego. Przedmiotem umowy o prace projektowe jest dzieło (wykonanie dokumentacji projektowej) o charakterze niematerialnym, chociaż wyrażone w postaci fizycznej (opisy, rysunki). Dziełem jest zatem określony rezultat pracy umysłowej w postaci koncepcji projektowej.
Zobowiązanie wykonawcy w zakresie opracowania projektu, uzupełnienia i korygowania zawartych w nim rozwiązań ma charakter zobowiązania rezultatu, gdyż przedmiotem łączącego strony stosunku obligacyjnego jest określony wynik prac. Zobowiązanie wynikające z nadzoru autorskiego
będzie miało natomiast charakter zobowiązania starannego działania (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 222; M. Romanowski, Zobowiązania rezultatu i starannego działania, PPH 1997, Nr 2, s. 20 i nast.).

Nb 853
Umowa o prace projektowe ma charakter umowy konsensualnej, gdyż dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron, co wystarczy do zawarcia tej umowy. Umowa o prace projektowe jest umową odpłatną. Ma charakter dwustronnie zobowiązujący, gdyż obowiązek spełnienia świadczenia ciąży na obydwu stronach umowy. Świadczenie jednej strony ma nastąpić za odpłatą drugiej stronie czynności. Jest też umową wzajemną(art. 487--497 KC), gdyż obie strony zobowiązują się w taki sposób, iż świadczenie jednej z nich jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony umowy. Umowa taka charakteryzuje się równowagą świadczeń każdej ze stron.
Umowę o prace projektowe możemy także zaliczyć do umów handlowych, ponieważ wiąże się ona z profesjonalnym prowadzeniem przez wykonawcę działalności gospodarczej w określonej formie.

4. Strony umowy
Nb 854
Stronami umowy o prace projektowe są: wykonawca zwany projektantem lub jednostką projektową i zamawiający (inwestor). Jednostką pro-


STRONA 695

-jektową jest podmiot działający na zasadach przewidzianych w ustawie o działalności gospodarczej. Forma organizacyjna jest dowolna, a więc może to być osoba fizyczna, handlowa spółka osobowa, jak również osoba prawna (K. Kruczalak, Umowy, s. 80).
Prawo budowlane w art. 12 ust. I pkt I traktuje projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego jak samodzielną funkcję techniczną w budownictwie (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.l, s. I; por. również B. Bodziany, R. Dziwiński, P Gniadzik, Nowe, s. 50-57). Jest to działalność związana z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnym rozwiązywaniem zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych. Wykonywanie tych funkcji uzależnione jest od uzyskania uprawnień budowlanych, potwierdzonych decyzją właściwego organu. Przesłanki, jakie musi spełnić podmiot, który chce uzyskać uprawnienia budowlane określa art. 12 ust. 3 i 4 PrBudU. Są nimi: odpowiednie wykształcenie techniczne, odpowiedni okres praktyki zawodowej, złożenie egzaminów ze znajomości przepisów prawnych dotyczących procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej.
Zamawiającym (inwestorem) jest podmiot zobowiązujący się do odebrania dokumentacji projektowej i zapłacenia wynagrodzenia. Forma organizacyjna zamawiającego może być dowolna. Może to być zatem osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej (S. Jędrzejewski, Prawno-budowlany, s. 11-14; por. /. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 28).

5. Zawarcie umowy
Nb 855
Zawarcie umowy o prace projektowe nie jest uregulowane w sposób szczególny -mają tu zastosowanie ogólne zasady KC. O zawarciu umowy decyduje zgodne oświadczenie woli stron uczestniczących w zaciąganym zobowiązaniu. Będą tu miały zastosowanie ogólne przepisy dotyczące zawierania umów: art. 73-81 KC. Do umowy o prace projektowe odnosić się będą także przepisy KC związane np. z czynnościami prawnymi (art. 56 i nast.), regulujące wady oświadczenia woli (art. 82-88), dotyczące warunku, terminu, przedstawicielstwa (art. 98-111), jak również regulujące swobodę zawierania umów (art. 3531).
Do sposobu zawarcia umowy o prace projektowe będą miały zastosowanie przepisy art. 66-72 KC regulujące kwestie zawierania umów. W przypadkach, w których projekt budowlany będzie opłacany w całości lub części ze środków publicznych -w rozumieniu art. 3 ust. I ustawy z 10.6.1994 r. o zamówieniach publicznych (tekst jedno Dz. U. z 1998 r. Nr 119, poz. 773 ze zm.) -zasady składania zamówień i zawarcia umowy



STRONA 696

określają przepisy tej ustawy (D. Złotkiewicz, w: Aktualne, R.6.2c.1, s. 6-7; por. także Ł. Lapierre, Umowy, s. 41-42).
Jeżeli umowa o wykonanie projektu budowlanego jest zawierana na podstawie zamówienia publicznego, to powinna dodatkowo spełniać wymagania określone w ustawie o zamówieniach publicznych w art. 74 (forma umowy), art. 75 (zabezpieczenie należytego wykonania umowy), art. 76 (zmiana umowy), art. 77 (odstąpienie od urnowy).

Nb 856
Zgodnie z obowiązującą zasadą swobody zawierania umów (art. 353\1 KC), strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Umowa może zatem zostać zawarta w formie dowolnej. W praktyce jednak urnowa o prace projektowe zawierana jest w formie pisemnej. Z braku szczegółowych regulacji prawnych do urnowy o prace projektowe należy odnieść art. 75 KC, który stanowi, iż czynności prawne obejmujące rozporządzenie prawem, którego wartość przenosi 2000 zł, jak również czynność prawna, z której wynika zobowiązanie do świadczenia wartości przenoszącej 2000 zł, powinny być stwierdzone pismem. Z reguły wartość przedmiotu umowy o prace projektowe przekracza wartość 2000 zł, stąd właściwe jest posłużenie się tym przepisem KC. Niezachowanie formy pisemnej powoduje niemożność wykorzystania w sporze przed sądem ani dowodu ze świadków, ani z przesłuchania stron na okoliczność zawarcia umowy (art. 74 KC).

6. Zmiana i ustanie umowy
Nb 857
Zmiana umowy o prace projektowe może być dokonana w każdym czasie jej trwania za obopólną zgodą stron. Ponieważ jest regułą, iż umowa ta ma formę pisemną, to zgodnie z brzmieniem art. 77 KC jej uzupełnianie, zmiana albo rozwiązanie za zgodą stron, jak również odstąpienie od niej powinny być stwierdzone pismem na cele dowodowe. Jeżeli umowa łącząca strony zawierała w swojej treści rygor nieważności, to zmiana umowy powinna być dokonana w zastrzeżonej formie. Należy jednak pamiętać, iż nie zawsze zmiana taka może być możliwa, np. ze względu n;! zaawansowanie w wykonaniu przedmiotu umowy.

Nb 858
Stosunek prawny, jakim jest umowa o prace projektowe, tworzy zobowiązanie podlegające ogólnym zasadom wygasania zobowiązań. Ustanie umowy może nastąpić w następujących przypadkach:

STRONA 697

l) po wykonaniu umowy zgodnie z treścią zobowiązania (odebranie dzieła przez zamawiającego bez zastrzeżeń),
2) rozwiązania umowy za porozumieniem stron,
3) upływu czasu, na jaki umowa była zawarta,
4) odstąpienia od umowy,
5) wypowiedzenia umowy.
Do momentu zakończenia wykonania dzieła zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić, płacąc umówione wynagrodzenie. Zamawiający może odliczyć to, co wykonawca zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła (art. 644 KC). Jeżeli wykonawca opóźnia rozpoczęcie dzieła lub jego wykonanie tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w umówionym czasie, zamawiający może bez wyznaczonego terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła (art. 635 KC). Jeżeli wykonawca wykona dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy (art. 636 ż l KC). Jeżeli w czasie wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia dodatkowych prac wcześniej nie przewidzianych (art. 630 KC) lub nastąpiła wskutek zarządzenia właściwego organu państwowego zmiana cen lub stawek wykorzystywanych przy rozliczaniu kosztorysowym (art. 629 KC), uzasadniającym znaczne podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy odstąpić, powinien jednak uczynić to niezwłocznie i zapłacić wykonawcy odpowiednią część umówionego wynagrodzenia (art. 631 KC).
Przepisy, które dotyczą ustania umowy w przypadku umów o dzieło, jak też regulujące wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań (art. 487-497 KC) będą miały zastosowanie także do umowy o prace projektowe.

7. Wykonanie umowy
Nb 859
Zgodnie z treścią art. 354 KC, wykonanie umowy przez strony powinno nastąpić zgodnie z treścią praw i obowiązków, w sposób odpowiadający jej celom społeczno-gospodarczym, zasadom współżycia społecznego, a także ustalonym w tym zakresie zwyczajom (art. 56 KC). Również wykonanie urnowy o prace projektowe podlega tym zasadom. Strony powinny zobowiązanie wykonać zgodnie z treścią łączącego je stosunku, przy dołożeniu należytej staranności ocenianej z uwzględnieniem zawodowego charakteru

STRONA 698

działalności z racji tego, iż wykonawcą jest przedsiębiorca w rozumieniu ustawy -Prawo działalności gospodarczej (D. Złotkiewicz, w; Aktualne, R.6.2c.2, s. l).

8. Prawa i obowiązki stron
Nb 860
Wykonawca (projektant) zobowiązuje się do wykonania przewidzianych w umowie prac (dzieła) zgodnie z wymaganiami określonymi przez zamawiającego, normami technicznymi projektowania i innymi obowiązującymi przepisami oraz zasadami i osiągnięciami współczesnej wiedzy technicznej. Wykonawca jest zobowiązany wydać w czasie i miejscu przewidzianym umową dokumentację projektową stanowiącą przedmiot odbioru (J. A. Strzępka, w: Prawo, s. 222-223; por. także l. Weiss, R. Jaruga, Inwestycje, s. 169-170; K. Kruczalak, Umowy, s. 80). Odbiór wykonanych prac projektowych powinien być stwierdzony pismem w formie protokołu, jednakże zobowiązanie wykonawcy wygasa dopiero z chwilą odbioru obiektu budowlanego, zrealizowanego na podstawie projektu budowlanego. Integralną część przedmiotu odbioru stanowią wykazy opracowań oraz pisemne oświadczenie wykonawcy, iż dokumentacja jest wykonana zgodnie z umową, normami, obowiązującymi przepisami techniczno-budowlanymi oraz że jest kompletna.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 PrBudU, do podstawowych obowiązków projektanta należy:
1) opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z ustaleniami określonymi w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, wymaganiami ustawy, przepisami i obowiązującymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej;
2) zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych;
3) uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych
w zakresie wynikającym z przepisów;
4) wyjaśnienie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań;
5) uzgodnienie dokumentów technicznych (dopuszczalne do jednostkowego stosowania w obiekcie budowlanym są wyroby wykonane według indywidualnej dokumentacji technicznej sporządzonej przez projektanta obiektu lub z nim uzgodnionej, dla których dostawca wydał oświadczenie wskazujące, że zapewniono zgodność wyrobu z tą dokumentacją oraz z przepisami i obowiązującymi normami);
6) sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu w zakresie: stwierdzenia w toku wykonywanych robót zgodności realizacji z projektem oraz uzgodnienia możliwości wprowadzania rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.


STRONA 699

Nb 861
Zamawiający zobowiązuje się do odbioru prac (dzieła) i zapłaty wynagrodzenia. Ponadto zamawiający powinien dostarczyć wykonawcy niezbędne dane do wykonywania prac projektowych. podobnie jak przy innych umowach budowlanych, wynagrodzenie wykonawcy może mieć postać bądź wynagrodzenia ryczałtowego, bądź kosztorysowego na podstawie kalkulacji uzasadnionych kosztów (por. o uwagi zawarte przy umowie o prace geologiczne -Nb. 822).

9. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
Nb 862
Strony w umowie o prace projektowe powinny określić formę odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i określić, czy odpowiedzialność będzie miała charakter ogólnej odpowiedzialności kontraktowej -art. 471 i nast. KC, czy też będzie opierać się na karach umownych. W przypadku kar umownych strony powinny określić tytuł i podstawę dochodzenia kary umownej oraz stawkę. Zastrzeżenie o możliwości dochodzenia odszkodowania, przekraczającego wartość kary umownej, wymaga odpowiedniego przepisu w umowie.

10. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Nb 863
Rękojmia unormowana jest bezpośrednio w przepisach Kodeksu cywilnego. Wykonawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady dokumentacji projektowej, jeżeli wady te zmniejszają jej wartość lub użyteczność ze względu na cel oznaczony w umowie. Zamawiający, który otrzymał wadliwą dokumentację, ma prawo żądać bezpłatnego usunięcia wad w oznaczonym terminie, obniżenia wynagrodzenia i odstąpienia od umowy. Zamawiający ma prawo do odstąpienia od umowy, jeżeli wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, tzn. wady dzieła są istotne lub nie dadzą się usunąć. Zgodnie z art. 636 ż l KC, jeżeli wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy. Odstąpienie od umowy jest niemożliwe, jeżeli wady są nieistotne (art. 637 ż 2 KC). W przypadku braku odmiennych uregulowań dotyczących rękojmi przy umowie o dzieło stosuje się odpowiednie przepisy o rękojmi przy sprzedaży (art. 638 KC).


1