STRONA 200
bycia członkiem organu albo likwidatorem. Dodatkowo wymaga się, aby osoba będąca członkiem organu (likwidatorem) zarówno w momencie powołania, jak i w trakcie pełnienia funkcji nie była skazana za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII-XXXVII KK oraz art. 585, 587, 590 i 591 KSH. Zakaz związany ze skazaniem ustaje z upływem 5 roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, ale nie może skończyć się wcześniej niż przed upływem 3 lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary (art. 18 ż 3 KSH). Skazany może w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji lub o skrócenie czasu obowiązywania. Nie jest to jednak możliwe, jeżeli przestępstwo popełniono z winy umyślnej.
Zakaz pełnienia funkcji wynika również z art. 172 PrUp (kto nie wyko
na obowiązku określonego w art. 5 ż l lub 2 PrUp, zostanie pozbawiony na okres 2-5 lat prawa pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółkach kapitałowych lub spółdzielniach, chyba że nie ponosi winy).
Ad 2). Skuteczność dokonywania czynności prawnych w spółce, gdy wymagana jest zgoda innego organu spółki, zależy od źródła, z którego wynika obowiązek uzyskania zgody. Obowiązek ten może wynikać z przepisów ustawy (art. 17 ż 1 KSH) bądź umowy (statutu) spółki. Jeżeli wymóg zgody (zgromadzenia wspólników, walnego zgromadzenia, rady nadzorczej) wynika z ustawy, czynność dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna. Zgoda może być jednak wyrażona również po złożeniu oświadczenia woli (jeżeli jest dokonywana przed dokonaniem czynności prawnej, to nie ma problemu nieważności). Może być ona dokonana w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Jeżeli zostanie ona potwierdzona, to ma to moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej. Jeżeli natomiast czynność prawna dokonana jest bez zgody właściwego organu spółki, a wynika to z umowy (statutu) spółki, czynność prawna jest ważna. W stosunkach wewnętrznych natomiast nie wyklucza to odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki z tytułu naruszenia umowy (statutu) spółki. Może się zdarzyć, że wymóg zgody wynika z ustawy, ale przepis ma charakter względnie obowiązujący i daje możliwość regulacji w umowie spółki wymogu zgody. W takim przypadku (np. art. 230 KSH), jeżeli zasady ustawowe zostaną zmienione w umowie (statucie) spółki, obowiązuje reguła z art. 17 ż 3 KSH, tj. czynność prawna jest ważna.
Ad 3). Zawieranie przez spółkę kapitałową niektórych umów wymaga szczególnego trybu. Dotyczy to zawarcia umowy kredytu, poręczenia
STRONA 201
lub innej (mającej charakter rozporządzenia, zobowiązania ze strony spółki, np. o przejęciu zobowiązania -zob. A. Kidyba, Kodeks, s. 41), zawieranej z członkami zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób. W takim przypadku potrzebna jest zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 15 ż 1 KSH). Ponieważ jest to wymóg ustawowy, dokonanie czynności prawnej bez zgody wywoła skutek przewidziany w art. 17 ż l KSH, czyli czynność prawna jest nieważna, choć może być uznana za ważną (art. 17 ż 2 KSH -por. Ad 2). Podobnie zawarcie przez spółkę zależną umowy, o której była mowa powyżej, z członkiem zarządu, prokurentem, likwidatorem (ale już nie z członkami rady nadzorczej i komisji rewizyjnej) wymaga zgody rady nadzorczej spółki zależnej. Gdy spółka nie ma rady nadzorczej, wymagana jest zgoda zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spółki zależnej. Wydaje się, że takie rozstrzygnięcie jest nieporozumieniem. Przyjęcie takiego rozwiązania, a nie konieczność uzyskania zgody od walnego zgromadzenia spółki dominującej powoduje, że członkowie zarządu będą mogli udzielić zgody samym sobie, gdyż działają jako walne zgromadzenia spółki zależnej. Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się art. 17 ż l i 2 KSH.
Ad 4). W art. 19 KSH rozstrzygnięty został problem, kto podpisuje dokumenty wystawiane przez spółkę. Obowiązuje obecnie generalna reguła, że podpisy są składane zgodnie z zasadami reprezentacji, przy
jętymi w spółce, a więc jednoosobowo lub łącznie. Tylko wówczas, gdy ustawa tak wyraźnie stanowi składają podpisy wszyscy członkowie zarządu (np. art. 164 ż lKSH).
4. Zasada równego traktowania
Nb 183
Zasada równego traktowania wspólników dotyczy takiego samego traktowania w tych samych okolicznościach. Nie może to prowadzić do wniosku, że wszyscy wspólnicy mają mieć takie same prawa i obowiązki w spółce. Należy więc przyjąć, że zasada ta nie narusza zasady dominacji kapitału nad osobą. Wprowadzona reguła oznacza, że decyzjami organów spółki (również wspólników -art. 227 KSH) nie można doprowadzić do odmiennego podejścia do praw i obowiązków wspólników, jeżeli podstawą tej oceny są te same okoliczności. Przez te same okoliczności należy rozumieć wszystkie stany faktyczne i prawne, które mogą być odniesione do tych samych sytuacji. Dotyczy to momentu podejmowania uchwał, ich miejsca itd. (A. Kidyba, Kodeks, s. 47). Adresatem tej normy
STRONA 202
jest przede wszystkim spółka i jej organy. Zasada równego traktowania wspólników dotyczy ich praw udziałowych. Nie ma przeszkód, aby w tych samych okolicznościach przyznać prawa osobiste wspólnikom. Uzupełnieniem zasady równego traktowania wspólników jest wyrażona w KSH zasada równych praw i obowiązków w spółce (m.in. art. 174 ż l KSH), chyba że ustawa lub umowa stanowi inaczej. Obie wymienione zasady: równouprawnienia (art. 20 KSH) i równych praw i obowiązków (art. 174 ż 1 KSH) są jednak ze sobą powiązane. Naruszenie zasady równych praw i obowiązków możne też oznaczać potraktowanie ich inaczej, gdy ma to miejsce w tych samych okolicznościach.
5. Nieważność spółki
Nb 184
Kolejnym novum w KSH jest wprowadzenie konstrukcji nieważności spółki. Jak to już zostało stwierdzone, relacja przepisów KSH do KC pozwala na stwierdzenie istniejącej autonomii niektórych przepisów KSH w stosunku do przepisów KC. Właśnie takim przykładem jest konstrukcja nieważności spółki. W przypadku art. 21 KSH dochodzi do ograniczenia działania sankcji z art. 58 ż 1 KC. Niezależnie od badania formularzowego oraz materialnego dokumentów składanych do sądu może się okazać, że spółka zostaje wpisana do rejestru z brakami. Jeżeli braki te mają charakter poważny, może wystąpić skutek w postaci nieważności spółki. Sąd rejestrowy może orzec o rozwiązaniu spółki już istniejącej, gdy:
1) nie zawarto umowy spółki,
2) określony w umowie (statucie) przedmiot działalności spółki jest sprzeczny z prawem,
3) umowa albo statut spółki nie zawiera postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności, kapitału zakładowego lub wkładów,
4) wszystkie osoby zawierające umowę spółki albo podpisujące statut nie miały zdolności do czynności prawnych w chwili ich dokonania.
W przypadkach wyżej wskazanych nie ma automatyzmu polegającego na bezwzględnej nieważności postanowień umowy (statutu). Jeżeli braki mają charakter usuwalny, sąd wzywa zarząd, aby usunął je. Jeżeli braki zostaną usunięte, problem przestaje istnieć. Natomiast, gdy braki są nieusuwalne (np. art. 21 ż l pkt 4 KSH) albo zarząd nie usunie braków, sąd może wydać postanowienie o rozwiązaniu spółki. Rozwiązanie spółki przez sąd należy rozumieć jako przyczynę wszczęcia postępowania likwidacyjnego. O rozwiązaniu spółki orzeka sąd rejestrowy na wniosek osoby mającej w tym interes prawny. Rozwiązanie następuje po przeprowadzeniu rozprawy. Nie można rozwiązać spółki, jeżeli od jej wpisu do rejestru
STRONA 202
upłynęło 5 lat. Orzeczenie o rozwiązaniu spółki nie wpływa na ważność czynności prawnych zarejestrowanej spółki (art. 21 ż 6 KSH).
ż 4. Spółka jawna
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, reprint Bielsko-Biała 1992;J. Brol, Spółki prawa handlowego, Warszawa 1993; 7: Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; J. Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W Pyzioł, J. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszawa ł 999; D. Fuchs, Ustąpienie wspólnika ze spółki jawnej oraz komandytowej, MoP 1997, Nr 9; S. Grzybowski, Charakter prawny jawnej spółki handlowej, PPH 1938, Nr 7-8; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wrocław 1981; J. Jacyszyn, Charakter prawny spółki jawnej, Prawo Spółek 1997, Nr 7~8; J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 200 I; S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946; G. Jędrejek, Przynależność praw spółkowych w spółkach osobowych do majątku małżonków, Pr. Spół. 1999, Nr II; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 200 I; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykładu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1992; J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; J. Naworski, K. Strzelczyk, 7: Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, Warszawa 2001; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; W Pyzioł, A. Szumański, J. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz 1998; H. Ritterman, Zarys prawa handlowego, Warszawa 1936; S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. l, Warszawa 1994; S. Sołtysiński, Założenia projektu ustawy -Prawo spółek handlowych -dotyczące spółek osobowych, Gdańskie Studia Prawnicze, t. V, 1999;J. Strzępka, W. Popiołek, A. Witasz, E. Zielińska, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; A. Szajkowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 1995, wyd. 2, Warszawa 1997; A. W Wiśniewski, Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. l, Warszawa 1990;
S. Włodyka (red.), Prawo spółek, Kraków 1991; S. Włodyka (red.), Prawo spółek, Kraków 1996; S. Wróblewski, Komentarz do kodeksu handlowego, Kraków 1935; Z. Żabiński, Spółka jawna jako podmiot praw, PN 1949, Nr 9 -10.
I. Uwagi ogólne
Nb 185
Spółka jawna, obok spółki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, zaliczana jest do handlowych spółek osobowych. Spółki te różnią się istotnie od drugiej grupy spółek kapitałowych, do których zaliczamy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjną (J. Jacyszyn,
Charakter, s. 4 i nast.).
STRONA 204
Spółka jawna z powodu wadliwej tendencji związanej z funkcjonowaniem spółek cywilnych i wobec braku regulacji zmuszających do przekształcenia ich w spółki jawne nie odgrywała istotnej roli gospodarczej.
Jednak, zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, spółka cywilna, jeżeli jej przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły równowartość w polskiej walucie co najmniej 400 000 EURO (przedsiębiorstwo większych rozmiarów), musi być wpisana do rejestru i z tą chwilą staje się spółką jawną (art. 26 ż 4). Por. również J. Strzępka, E. Zieli/iska, w: Komentarz, s. 84; J. Jacyszyn, Kodeks, s. 61.
Spółka jawna oparta jest na bezpośrednim i osobistym zaangażowaniu wspólników w przedsiębiorstwo prowadzone przez spółkę. Ma to przede wszystkim formę osobistego udziału w działalności spółki. Spółka jawna jest spółką, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Prowadzenie przedsiębiorstwa należy odnosić do funkcjonalnego rozumienia pojęcia przedsiębiorstwa, tj. stałej, zorganizowanej działalności gospodarczej ukierunkowanej na osiągnięcie zysku.
Spółka jawna może nabywać prawa (w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe) i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną. Z przepisu art. 8 KSH należy wywodzić podmiotowość prawną tej spółki. Nie jest obecnie uzasadnione określanie tej spółki mianem ułomnej osoby prawnej. Określenie to miało swoje uzasadnienie przy dychotomicznym pojmowaniu podmiotów prawa cywilnego.
Do innych cech spółki jawnej, pozwalających na wyróżnienie jej jako odrębnej kategorii podmiotowej, poza wspomnianymi już, należy zaliczyć: wyodrębnienie organizacyjne, posiadanie odrębnego majątku spółki, odpowiedzialność majątkiem spółki za zobowiązania i występowanie pod własną firmą. Potwierdza to również art. 64 KSH, który dopuszcza dalsze istnienie spółki mimo śmierci, upadłości wspólnika czy jego wystąpienia ze spółki. Pozwala to traktować odrębnie spółkę od wspólników. Spółka jawna nie jest osobą prawną, gdyż żaden przepis jej takiej osobowości nie przyznaje, co w konsekwencji powoduje, że spółka taka nie działa przez swoje organy. W związku z tym inne są konsekwencje działania osób działających za spółkę niż jest to w przypadku działania organów. Ponadto, w odróżnieniu od osób prawnych, wspólnicy ponoszą odpowiedzialność osobistą za zobowiązania spółki. Spółka jawna jest przedsiębiorcą odrębnym od swoich wspólników.
Kodeks spółek handlowych wprowadza zasadę zbywalności praw w spółkach osobowych. Mianowicie ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę wówczas, gdy
STRONA 205
umowa spółki tak stanowi. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, prawa i obowiązki wspólnika spółki osobowej mogą być przeniesione na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników (art. 10 ż 2 KSH). W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce i zobowiązania spółki odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki (art. 10 ż 3 KSH). Por. szerzej Nb. 179.
II. Utworzenie spółki
Nb 186
Spółka jawna powstaje jako umowa dwóch lub więcej osób. Spółka jawna we wspólnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo w celu zarobkowym. Kodeks spółek handlowych w art. 25 KSH określa treść umowy spółki. Spółka jawna może powstać poprzez jej zawiązanie umową spółki, albo też w wyniku przekształcenia (Nb. 471-472). Umowa spółki powinna zawierać co najmniej:
l) firmę i siedzibę,
2) określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,
3) przedmiot działalności spółki,
4) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.
Oczywiście poza tymi składnikami w umowie spółki powinny się znaleźć wszelkie inne postanowienia odbiegające od dyspozytywnych przepisów Kodeksu spółek handlowych (np. zasady wnoszenia wkładów, reguły podziału zysku i partycypacji w stratach, zasady prowadzenia spraw spółki itd.).
Nb 187
Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska (firmy, nazwy) wszystkich wspólników albo też nazwiska (firmy, nazwy) jednego lub kilku wspólników z dodatkiem "spółka jawna" (art. 24 ż l KSH). Dopuszczane jest używanie w obrocie skrótu "sp.j.". Konstrukcja spółki jawnej wiąże się ściśle z jej osobowym charakterem. Tak więc firma (korpus firmy) nie może być rzeczowa, fantazyjna, nie może mieć charakteru mieszanego (A. Kidyba, w: Kodeks, s. 82). Takie elementy mogą ewentualnie wystąpić w dodatkach. Firma spółki jawnej musi składać się z korpusu i dodatków obligatoryjnych lub fakultatywnych. Zgodnie z art. 24 KSH, korpus firmy może być skonstruowany w ten sposób, że będzie zawierał:
l) nazwiska wszystkich wspólników,
2) nazwisko jednego wspólnika,
3) nazwiska niektórych wspólników.
STRONA 206
Jeżeli są to handlowe spółki osobowe lub spółki kapitałowe, możliwe jest użycie ich firm. W przypadku osób prawnych nie będących spółkami kapitałowymi można użyć ich nazw.
Firmy takie mogą więc mieć przykładowe brzmienie: "Kowalski, Nowak -Spółka", J. Kowalski, Z. Nowak -spółka jawna, Jan Kowalski, Zbigniew Nowak spółka. Jeżeli mamy wymienionych wszystkich wspólników, uzyskujemy pełną informację o składzie osobowym wspólników. W ten sposób w pełni realizuje się określenie -spółka jawna (ujawnienie wspólników). Nie ma przeszkód, aby przy konstruowaniu firmy spółki jawnej użyć liczby mnogiej (np. Bracia Kowalczewscy -spółka).
W przypadku spółki jawnej określenie siedziby może nieść pewne problemy. Siedziba spółki znajduje się tam, gdzie prowadzone są sprawy spółki. Jeżeli te miejsca byłyby różne, wspólnicy w umowie muszą ustalić siedzibę spółki. Analogicznie powinien tu mieć zastosowania art. 41 KC odnoszący się do osób prawnych (S. Sołtysiński, w: Kodeks, s. 523).
Zgodnie z art. 3 KSH, przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów (oraz, jeżeli umowa tak stanowi, przez współdziałanie w inny sposób). Dlatego też należy określić, jakie wkłady wnoszą wspólnicy do spółki i jaka jest wartość tych wkładów.
Obowiązkowo w umowie spółki należy określić przedmiot działalności spółki. Przepisy art. 40 KrRejSU wymagają, aby był on określony według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Przedmiot działalności spółki jest wewnętrznym ustaleniem wspólników co do zamierzonej realizacji wspólnego celu. Wkłady muszą być określone w umowie spółki, ale nie muszą być wniesione do momentu zarejestrowania (A. Kidyba, Kodeks, s. 59).
Czas trwania spółki należy zaznaczyć tylko wtedy, gdy jest on oznaczony. Oznaczenie to może mieć miejsce przez wskazanie konkretnego terminu (np. do 1.1.2007 r.), okresu (3 lata), wykonywania określonych zadań (wybudowanie drogi).
Nb 188
Tworzenie spółek jawnych przez osoby fizyczne o pełnej zdolności do czynności prawnych nie budzi dyskusji. Wydaje się, że mogą to być również osoby, które są ograniczone w zdolności do czynności prawnych. Dopuszczalność bycia wspólnikiem przez osobę o niepełnej zdolności do czynności prawnych powoduje problemy praktyczne. Powodem jest układ praw i obowiązków wspólników w spółce jawnej. Osobiste wykonywanie prawa i obowiązku prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji nie byłoby realizowane. W takiej sytuacji zawsze działałby
STRONA 207
przedstawiciel ustawowy albo potrzebna byłaby zgoda przedstawiciela ustawowego (tak słusznie J. Szwaja, w: Kodeks, s. 7411 nast.).
Nb 189
Poza osobami fizycznymi wspólnikami w spółce jawnej mogą być osoby prawne. Należy jednak pamiętać, że w ten sposób osoby prawne odpowiadałyby całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Pewnym problemem jest również sposób działania w takiej spółce osoby prawnej (organ lub pełnomocnik). De lege lata nie ma przeszkód, aby osoby prawne takie spółki tworzyły. Podobnie jak dopuszczalne jest tworzenie spółek jawnych przez inne spółki jawne, komandytowe. Wątpliwości istnieją co do tego, czy mogą być takim podmiotem wspólnoty mieszkaniowe (por. art. 6 ustawy z 24.6.1994 r. o własności lokali, tekst jedno Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903) -przeciwko wypowiada się M. Nazar, Status cywilnoprawny wspólnoty mieszkaniowej, Rej. 2000, Nr 4, S. 128 i nast.
Kodeks spółek handlowych dla utworzenia spółki jawnej przewiduje formę pisemną pod rygorem nieważności (art. 24 KSH).
Jeżeli jednak na podstawie umowy spółki wnoszona jest tytułem wkładu nieruchomość, niezbędna jest forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
Co do zasady zmiana postanowień umowy wymaga zgody wszystkich wspólników i nieważne są postanowienia umowy spółki, według których może być dokonana bez zgody wszystkich wspólników istotna jej zmiana. Zgodnie jednak z art. 9 KSH, jeśli umowa spółki na to zezwala, umowa może być zmieniona większością głosów.
Prawo (również obowiązek) zgłoszenia spółki do rejestru przysługuje każdemu wspólnikowi bez względu nawet na odmienne brzmienie umowy spółki (art. 26 ż 3 KSH).
Nb 190
Na tle tworzenia spółki jawnej pojawiają się pewne kontrowersje. Mianowicie, odmiennie traktuje się moment rozpoczęcia istnienia spółki jawnej prowadzącej przedsiębiorstwo. W jednym przypadku z brzmienia wywodzi się konstytutywny charakter wpisu ("przez wpis staje się spółką jawną") -zob. A. Szajkowski, Prawo, S. 191. Przyjmuje się również, w odniesieniu do prowadzenia przedsiębiorstwa, że spółka taka powstaje już z chwilą rozpoczęcia prowadzenia przedsiębiorstwa, a nie wpisu do rejestru (m.in. ~ Pyzioł, w: Kodeks, S. ł35-ł36; S. Sołtysiński, w: Kodeks, S. 570-573; K. Kruczalak, Prawo, s. ł 36). Obecny kształt przepisów Kodeksu spółek handlowych, w Szczególności treść przepisów kreujących konstytutywny charakter takich wpisów, zdaje się potwierdzać taką interpretację (również M. Allerhand, Kodeks, s. 126-127; Opalski, w: Prawo, s. 47). Wyjątkiem jest jednak wpis spółki cywilnej na podstawie art. 26 ż 4 KSH, który ma charakter konstytutywny (l. Strzępka, E. Zielińska Komentarz, S. 85).
.Nie zmienia to jednak faktu, że uznanie istnienia spółki jawnej przed zarejestrowaniem rodzi określone konsekwencje. Po pierwsze -przyjęcie jako cechy konstytutywnej prowadzenia przedsiębiorstwa będzie miało wymiar intencjonalny. Po drugie
STRONA 208
spółka taka i osoby trzecie pozbawione będą prawa korzystania z jawności materialnej i formalnej rejestru. W końcu powstaje problem prawa do firmy i jej ochrony. Występowanie pod wspólną firmą jest jedną z istotniejszych cech tej spółki. Pełne prawo do firmy powstaje od chwili zarejestrowania. Jej osobowy charakter, polegający na ujawnieniu wspólników, typizuje tę spółkę. W konsekwencji należy przyjąć, że spółka jawna przed zarejestrowaniem nie spełnia wszelkich cech charakterystycznych dla "pełnej" spółki jawnej, która uzyskuje taki charakter po zarejestrowaniu.
III. Majątek spółki jawnej, wkłady do spółki
Nb 191
Problematyka stosunków majątkowych w spółce jawnej uregulowana została m.in. w art. 28, 48, 49 KSH, a więc w dwóch rozdziałach: odnoszących się do stosunków do osób trzecich (zewnętrznych) i stosunków wewnętrznych. Z tego faktu wynikają określone konsekwencje.
Zgodnie z art. 28 KSH, wszelkie mienie wnoszone jako wkład, a także nabyte dla spółki w czasie jej istnienia, stanowi majątek spółki. Majątek taki jest więc tworzony z wkładów (majątek pierwotny) i innych składników majątkowych, które spółka nabywa w toku działalności.
Z art. 3 i 25 KSH wynika konieczność ustalenia w umowie wnoszonych wkładów.
Z Kodeksu spółek handlowych nie możemy wyprowadzić definicji wkładu ani określenia, jaki jest jego przedmiot. Należy przyjąć, że wkład wspólników oznacza wartość majątkową wnoszoną do spółki. Wkład może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki.
Jeżeli wnoszone są do spółki wkłady na własność, to mogą to być zarówno wkłady pieniężne, jak i niepieniężne. Wydaje się, że dla określenia przedmiotu wkładów niepieniężnych istotne są ustalenia judykatury i doktryny wypracowane dla spółek kapitałowych (por. uwagi odnoszące się do tych wkładów w spółkach kapitałowych -Nb. 283). Jednakże inaczej, niż to ma miejsce w przypadku spółek kapitałowych, wspólnicy spółki jawnej nie otrzymują udziałów w kapitale zakładowym, z wkładów nie jest tworzony kapitał zakładowy (W Pyzioł, w: Prawo, s. 121-123). Własność lub inne prawa mogą być przedmiotem wkładu niepieniężnego, jeżeli mają określoną wartość majątkową, zdolność bilansową, są zbywalne i możliwe do ustanowienia (A. Kidyba, w: Prawo, s. 138).
Przedmiotem aportu mogą więc być, poza prawem własności (np. nieruchomości, ruchomości), inne prawa rzeczowe, takie jak np. użytkowanie wieczyste, prawa majątkowe na dobrach niematerialnych (prawo z patentu, do wzoru użytkowego, wzoru zdobniczego, znaku towarowego,
majątkowe prawa autorskie). Charakterystyczne dla spółki jawnej jest to,
STRONA 209
że wkładem do takiej spółki może być dokonywanie innych świadczeń na rzecz spółki, m.in. przez świadczenie usług lub pracy.
Jeżeli rzeczy i prawa nie są przenoszone, to są jedynie oddane do korzystania przez czas określony w umowie spółki (dotyczy to np. zawarcia umowy dzierżawy, najmu, innych przypadków oddania rzeczy do używania). Należy pamiętać, że jeżeli następuje oddanie rzeczy lub praw do korzystania, to spółka z nich korzysta i fakt ten oraz dodatkowe pożytki stanowią wkład wspólnika.
Jeżeli do spółki wnoszony jest wkład w postaci pracy, należy wyraźnie sformułować w umowie spółki jego rodzaj i wartość. Wkład do spółki w postaci pracy należy odróżnić od prowadzenia spraw spółki przez wspólników. Praca świadczona powinna być określona przedmiotowo (rodzaj, sposób wykonywania), a także powinno się określić dodatkowo czas jej wykonania. W konsekwencji praca powinna zostać wyceniona. Dzięki temu wkład polegający na wykonaniu pracy jest tej samej wartości co inne wkłady, chyba że umowa spółki przewiduje inne rozwiązanie. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników mają być równe (art. 48 ż l KSH). Wspólnicy mogą jednak ustalić inne zasady. Ponadto istnieje domniemanie, że rzeczy, które wspólnik zobowiązał się wnieść do spółki, uważa się za przeniesione na spółkę (art. 48 ż 3 KSH). Jeżeli wspólnik zobowiązał się wnieść do spółki rzeczy inne niż pieniądze na własność lub do używania, to do jego obowiązku świadczenia, odpowiedzialności z tytułu rękojmi i ponoszenia niebezpieczeństwa stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży lub najmie. Charakterystyczne dla spółki jawnej jest to, że za wnoszone do spółki wkłady wspólnik ma prawo żądania corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5%, nawet gdy spółka poniosła stratę (art. 53 KSH). W przepisie tym mowa jest o odsetkach od swego udziału, przez który należy rozumieć część majątku przypadającą na wspólnika w stosunku do całego majątku, a nie wartości wkładu określonej w umowie spółki, co można by wynieść z art. 50 i 53 KSH. Wartość odsetek może zostać umownie zmieniona.
Nb 192
Spółka jawna -poza wyodrębnieniem organizacyjnym -ma również atrybut odrębności majątkowej. Jej podmiotowość prawna związana ze zdolnością prawną oznacza, że spółka ma odrębny majątek, na który składa się wkład oraz majątek nabyty w toku działalności spółki. W związku z tym wadliwe jest przyjęcie, iż w przypadku spółki jawnej mamy do czynienia z współwłasnością łączną (tak słusznie W Pyzioł, w: Kodeks, s. 142).
Majątek spółki jawnej jest kompleksem majątkowym odrębnym od majątków osobistych wspólników (Z. Fenichel, w: Kodeks s. 98; J. Na-
STRONA 210
-mitkiewicz, Kodeks, s. 169). O jego wyodrębnieniu świadczy treść przepisów KSH, zawierających zakaz dokonywania przez wspólnika potrącenia wierzytelności spółki z wierzytelnościami przysługującymi jego wierzycielom osobistym oraz zakaz dokonywania przez dłużnika spółki potrącenia z wierzytelnością, jaka mu przysługuje wobec wspólnika (art. 36 KSH). Ponadto wierzyciel osobisty wspólnika nie może w czasie trwania spółki rozporządzać majątkiem spółki i wierzyciele osobiści wspólników nie mogą prowadzić egzekucji z majątku spółki.
IV. Odpowiedzialność za zobowiązania
Nb 193
Uwagi zawarte w Nb. 177, uzasadniające tezę o wyodrębnieniu majątkowym spółki jawnej, wiążą się bezpośrednio z zagadnieniem odpowiedzialności za zobowiązania w spółce jawnej. Zgodnie z art. 8 KSH,
spółka może zaciągać zobowiązania. Są one zaciągane w imieniu spółki jako odrębnego podmiotu. Różni to w istotny sposób spółkę jawną od spółki cywilnej. Za zaciągnięte zobowiązania wobec wierzycieli odpowiada każdy wspólnik bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką (z uwzględnieniem art. 31 KSH). Odpowiedzialność za zobowiązania jest odpowiedzialnością za wszelkie zobowiązania prywatnoprawne, jak i publicznoprawne. Te pierwsze mogą wynikać z czynności prawnych oraz innych zdarzeń (czynów niedozwolonych, bezpodstawnego wzbogacenia -zob. W Pyzioł, w: Kodeks, s. 146). Z kolei odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne odnosi się przede wszystkim do zobowiązań z tytułu podatków.
Artykuł 22 ż 2 KSH dosyć precyzyjnie określa cechy odpowiedzialności wspólników tej spółki. Możemy przyjąć, że jest to odpowiedzialność bezpośrednia, osobista, solidarna, nieograniczona, ale subsydiarna.
Odpowiedzialność bezpośrednia oznacza, że zaspokojenie długu przez wierzyciela może nastąpić przez bezpośrednie skierowanie się do określonego składnika majątku wspólnika jawnego. Odpowiedzialność osobista oznacza, że jest to odpowiedzialność rozszerzona na cały majątek osobisty wspólnika jawnego, obejmujący wszystkie prawa majątkowe bez ograniczeń. Zaspokojenie z określonego składnika majątkowego nie będzie możliwe, jeżeli składnik ten został wyłączony spod możliwości zaspokojenia czy też nie należy do wspólnika. Odpowiedzialność solidarna wspólników oznacza, że każdy z nich odpowiada za całość długu wespół ze spółką i pozostałymi wspólnikami. Sposób zaspokojenia może
STRONA 211
kształtować się różnie, zależnie od woli wierzycieli, a nie wspólników. Wierzyciel będzie mógł żądać całości lub części świadczenia od wszystkich wspólników i spółki łącznie (współdłużników), od niektórych z nich lub od każdego z osobna.
Zaspokojenie wierzycieli przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych z obowiązku świadczenia. Na uwagę w przypadku spółki jawnej zasługuje solidarność wspólników ze spółką, co z jednej strony odróżnia zasady odpowiedzialności wspólników od obowiązujących w spółce cywilnej, a z drugiej -potwierdza podmiotowość spółki jawnej.
Jednakże solidarna odpowiedzialność jest ograniczona przez art. 31 KSH, zgodnie z którym obowiązuje zasada odpowiedzialności subsydiarnej. Wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Zasady tej nie odnosi się do zobowiązań spółki powstałych przed jej wpisem do rejestru. Za te zobowiązania ponoszą oni odpowiedzialność pierwszorzędną (primar). Jednakże można wnieść powództwo przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Odpowiedzialność wspólników jest odpowiedzialnością bez ograniczeń, tzn. nie można w stosunkach zewnętrznych (wobec wierzycieli) jej ograniczyć. Możliwe są jednak tego typu ograniczenia w stosunkach wewnętrznych (między wspólnikami). Nie wpływa to jednak na stosunki z osobami trzecimi.
Nb 194
Kodeks spółek handlowych przewiduje ponadto szczególne zasady odpowiedzialności wspólników w przypadku "przystąpienia":
l) jeżeli nowy wspólnik przystępuje do spółki już istniejącej, która kontynuuje swoją działalność, ponosi odpowiedzialność także za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem (art. 32 KSH),
2) jeżeli wspólnik jawny przystępuje do działającego już przedsiębiorcy jednoosobowego, który ma zamiar prowadzić przedsiębiorstwo, ale w formie spółki jawnej (opartej na dotychczasowej działalności z zamiarem kontynuowania w przyszłości), odpowiada również za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu przedsiębiorstwa przez przedsiębiorcę jednoosobowego, przed przystąpieniem wspólnika (art. 33 KSH).
Nb 195
Zasady odpowiedzialności wspólników w spółce jawnej oraz zasady szczególne, związane z tzw. przystąpieniem, nie mogą być wolą stron zmienione i zmiana taka jest nieskuteczna wobec osób trzecich (art. 34 KSH). Wspólnik pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki może przeciwstawić wierzycielowi zarzuty służące spółce tylko wtedy, gdy
STRONA 212
mogą być jeszcze przez nią podnoszone (art. 35 KSH, art. 375 ż l KC). Ponadto w czasie trwania spółki wspólnik nie może żądać od dłużnika zapłaty przypadającej na niego wierzytelności spółki ani nie może wierzycielowi osobistemu przedstawić do potrącenia wierzytelności spółki (art. 36 ż lKSH). Dłużnik nie może przedstawić spółce do potrącenia wierzytelności, jaka mu służy przeciwko jednemu ze wspólników (art. 36 ż 2 KSH). Z kolei art. 115 ż 1 ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) przewiduje, że wspólnik spółki jawnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki i wspólników wynikające z działalności spółki. Przepis ten ma również zastosowanie do byłego wspólnika, jeżeli zaległości podatkowe powstały w okresie, gdy był on wspólnikiem. Jest to odpowiedzialność pierwszorzędna.
Spółka jawna nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania osobiste wspólników.
V. Reprezentacja spółki
Nb 196
Pojęcie reprezentacji zostało wyjaśnione w Nb. 87. Należy tylko przypomnieć, że reprezentacja spółki należy do sfery stosunków zewnętrznych i w sensie ścisłym dotyczy składania i przyjmowania oświadczeń woli. Zgodnie z art. 29 ż 1 KSH, każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę (W Pyzioł, Prawo, s. 135). Jest to jego prawo, a nie obowiązek. Obowiązek taki może jednak wynikać z umowy spółki. Prawo
wspólnika do reprezentowania spółki może mu zostać odebrane w dwóch przypadkach;
I) jeżeli w umowie spółki zostanie on wyłączony od prawa do reprezentowania, czyli, gdy wyrazi na to zgodę,
2) wbrew jego woli jedynie z ważnych powodów prawomocnym orzeczeniem sądowym (np. z powodu choroby psychicznej, braku staranności itp.).
Możliwe jest wyłączenie prawa do reprezentacji, a nie jego ograniczenie.
Umowa spółki może wprowadzić również zasadę reprezentacji łącznej z innym wspólnikiem lub prokurentem (art. 30 ż I KSH). Wynika z tego, że zasadą jest reprezentacja czynna jednoosobowa, natomiast zmiana tej reguły musi być zaznaczona w umowie i wpisana do rejestru. Reprezentacja łączna może również dotyczyć udziału pełnomocników. Nie jest możliwe wyłączenie od prawa do reprezentacji wszystkich wspólników.
STRONA 213
Poza możliwością reprezentacji przez wspólnika, który występuje jako przedstawiciel ustawowy, spółka może być reprezentowana przez;
l) prokurentów,
2) pełnomocników,
3) likwidatorów,
4) syndyka masy upadłościowej.
Zasadą jest, że wspólnik, który ma prawo do reprezentacji, nie może być prokurentem (inaczej J. Naworski, Kodeks, s. I 18.) Jeżeli jednak wspólnik jest pozbawiony prawa do reprezentacji na podstawie umowy spółki, to nie ma przeszkód, aby udzielono mu prokury (inaczej, moim zdaniem, błędnie; S. Sołtysiński, w: Kodeks, s. 544; potwierdza to również W Pyzioł, w; Kodeks, s. 144, który akceptuje takie stanowisko, jednak w odniesieniu do pełnomocnictwa). Jak to już zostało wielokrotnie stwierdzone, wspólnicy są przedstawicielami ustawowymi spółki. Dlatego też błędne jest stanowisko jakoby byli oni organami spółki (por. S. Sołtysiński, w; Kodeks, s. 53 I, również SN worz. z 20.4. I 934 r., C III 222/33, Zb. Orz. SN 1934, z. 10, poz. 699).
Nb 197
Zakres przedmiotowy reprezentacji przez wspólników w spółce jawnej obejmuje wszystkie czynności sądowe i pozasądowe. Nie występuje więc ograniczenie do prowadzonego przedsiębiorstwa. Wspólnicy mogą więc dokonywać wszelkich czynności, łącznie ze zbywaniem i obciążaniem nieruchomości, ustanawianiem i odwoływaniem prokury, zbyciem przedsiębiorstwa, jego wydzierżawieniem, ustanowieniem na przedsiębiorstwie prawa użytkowania.
Prawa do reprezentacji spółki przez wspólnika nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich (art. 29 ż 3 KSH). Oznacza to, że tego typu ograniczenie nie wywiera skutków prawnych na zewnątrz i czynności dokonane mimo takiego ograniczenia są ważne i skuteczne.
Dla kontrahenta spółki wspólnik jawny zawsze będzie działał w granicach umocowania. Od zakazu ograniczenia w stosunkach zewnętrznych należy odróżnić ograniczenie w stosunkach wewnętrznych (między wspólnikami i spółką). Takie wewnętrzne ograniczenie jest dopuszczalne, ale nie wpływa na ważność czynności prawnych z osobami trzecimi. Dokonanie Czynności reprezentacji wbrew wewnętrznemu ograniczeniu może powodować, jeżeli spółka doznała szkody, odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki.
STRONA 214
VI. Prowadzenie spraw spółki
Nb 198
Zagadnienie prowadzenia spraw należy do kategorii stosunków wewnętrznych spółki. Jednakże rozstrzygnięcia przyjęte w tym zakresie są dosyć specyficzne. Zasadą jest, że regulacja stosunków wewnętrznych uzależniona jest od woli wspólników zawartej w umowie spółki jawnej. Potwierdza to również art. 37 ż 1 KSH, zgodnie z którym rozwiązania przyjęte w zakresie prowadzenia spraw (ale również wnoszenia wkładów, udziału w zyskach i stratach, lojalności wobec spółki, zakazie konkurencji) mają charakter norm dyspozytywnych. Natomiast charakter normy ius cogens ma art. 38 KSH odnoszący się do prowadzenia spraw i kontroli w spółce. Mianowicie -umowa spółki nie może powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników (ż l). Nie można również ograniczyć prawa wspólnika do osobistego zasięgnięcia wiadomości o stanie majątku oraz o biegu interesów spółki ani jego prawa do
osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki (ż 2). Z art. 38 ż l KSH wynika, że nie wszyscy wspólnicy muszą prowadzić sprawy spółki. Możliwe jest przyjęcie różnych rozwiązań w umowie spółki lub uchwale wspólników, w szczególności:
1) przyjęcie, że sprawy spółki prowadzą wszyscy wspólnicy,
2) przyjęcie, że sprawy spółki prowadzi tylko część wspólników (występuje to najczęściej w tych spółkach, w których jest większa liczba wspólników),
3) przyjęcie, że sprawy spółki prowadzi jeden wspólnik,
4) przyjęcie, że sprawy spółki prowadzą osoby trzecie, ale zawsze z udziałem co najmniej jednego wspólnika.
Jeżeli prowadzenie spraw spółki powierzono kilku wspólnikom, pozostali są wyłączeni od prowadzenia spraw (art. 40 ż l KSH). Prawo prowadzenia spraw spółki może być odebrane wspólnikowi wbrew jego woli tylko z ważnych powodów wyrokiem sądowym. Poza możliwością całkowitego powierzenia prowadzenia spraw spółki osobom trzecim, wspólnicy mają swobodę kształtowania wzajemnych stosunków w tym zakresie. Przedstawione przez Kodeks spółek handlowych rozwiązania, zawarte w art. 39-47, mają charakter propozycji, którą można dostosować -zgodnie z wolą wspólników -do indywidualnych reguł obowiązujących w spółce (A. Kidyba, Kodeks, s. 75 i nast.).
Nb 199
Czynności podejmowane w spółce jawnej możemy podzielić na trzy grupy: czynności zwykłe, przekraczające zakres zwykłych czynności, i czynności nagłe. Podział ten determinuje sposób prowadzenia spraw spółki. Pojęcie czynności zwykłych nie zostało w KSH zdefiniowane.
STRONA 215
O tym, czy są to czynności zwykłe czy też nie, decydują stosunki danej spółki (A. Kidyba, Prawo, s. 157). To co w jednej spółce stanowi czynność większej wagi, w innej może być traktowane jak czynność zwykła. Decyduje o tym przede wszystkim rozmiar działalności, jaką spółka realizuje (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 76). Dlatego też prawidłowe wydaje się rozstrzygnięcie w umowie spółki określenia, co jest, a co nie czynnością przekraczającą zakres zwykłych czynności (np. przez ustalenie kryterium kwotowego). Czynnościami przekraczającymi zakres zwykłych czynności z pewnością są te, które mają charakter majątkowy albo wykraczają poza zakres przedmiotowy prowadzonego przedsiębiorstwa. Takimi czynnościami są: zbycie przedsiębiorstwa, wydzierżawienie przedsiębiorstwa czy ustanowienie na nim prawa użytkowania. Natomiast czynności nagłe to te, których podjęcia nie można było przewidzieć i które mają nadzwyczajny charakter oraz których zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce niepowetowane straty.
Nb 200
Zasadą jest, że każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki (zasady te mogą ulec modyfikacji). Reguły postępowania przy podejmowaniu decyzji w spółce jawnej możemy określić następująco:
l) każdy wspólnik może prowadzić samodzielnie sprawy spółki w zakresie zwykłych czynności spółki (art. 39 ż 2 KSH);
2) w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki potrzebna jest zgoda wszystkich wspólników (nawet wyłączonych od prowadzenia spraw) (art. 43 KSH);
3) w zakresie zwykłych spraw spółki, jeżeli chociażby jeden ze wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników. Umowa spółki powinna decydować o warunkach nie
zbędnych do podjęcia takiej uchwały, gdyż nie stwierdza się, aby konieczna była uchwała wszystkich wspólników albo jednomyślna uchwała wspólników. Jeżeli umowa milczy na ten temat, należy przyjąć jednomyślność wspólników mogących prowadzić sprawy spółki;
4) jeżeli wystąpi konieczność wykonania czynności nagłej, wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może dokonać taką czynność samodzielnie, bez względu na wymogi związane z charakterem czynności w zwykłych sytuacjach (art. 44 KSH), wątpliwości rodzą się w związku z przyznaniem tego prawa tylko wspólnikom mającym prawo prowadzenia spraw spółki, tak jakby inni wspólnicy nie byli zainteresowani przeciwdziałaniu w sytuacji nagłej, gdyby w spółce mogła powstać niepowetowana szkoda;
STRONA 216
5) jeżeli czynność zaliczona jest do czynności zwykłych spółki i przyjmuje się w umowie, że konieczna jest uchwała wspólników, to niezbędna jest jednomyślna uchwała wszystkich wspólników, którzy mają obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 42 KSH).
Nb 201
Prawa i obowiązki wspólników prowadzących sprawy spółki ocenia się w stosunkach między nimi a spółką według przepisów o zleceniu (art. 734-751 KC), a w przypadkach gdy wspólnik działa w imieniu spółki nie posiadając prawa prowadzenia jej spraw lub gdy jest upoważniony do prowadzenia spraw i przekracza granice upoważnienia -według przepisów oprowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 752-757 KC).
Wspólnik, który prowadzi sprawy spółki, nie otrzymuje wynagrodzenia za taką pracę osobistą (art. 46 KSH). Zasada ta może być wolą wspólników zmieniona (T Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Kodeks, s. 154). Prowadzenie spraw spółki należy odróżnić od pracy jako wkładu wspólnika do spółki. Wkładem do spółki nie może być praca polegająca na prowadzeniu spraw.
VII. Udział w zysku i stratach
Nb 202
W spółce jawnej udział w zysku stanowi ustalony stopień partycypacji w wypracowanej nadwyżce bilansowej. Zysk brutto rozumiany jest jako część majątku, która pozostaje po odjęciu od ogólnej wartości majątku wkładów do spółki (Z. Fenichel, w: Kodeks, s. 115). Czysty zysk obliczamy poprzez odjęcie od zysku brutto zobowiązań wymagalnych (prywatnych w tym należnych wspólnikowi odsetek z art. 53 KSH i publicznoprawnych -w tym podatków). Z końcem roku obrotowego wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku. Podział stanowi decyzję o istnieniu zysku i ewentualnym jego przeznaczeniu na wewnętrzne cele spółki (np. na kapitał rezerwowy). Natomiast wypłata jest czynnością będącą następstwem podzielonego zysku. Wspólnik ma roszczenie o wypłatę, jeśli zysk taki jest wypracowany i nie przeznaczono go na inne cele. Jeżeli wartość przekazanego do spółki majątku wnoszonego tytułem wkładu (udział kapitałowy) dozna uszczuplenia wskutek strat, zysk należy przeznaczyć na uzupełnienie do pierwotnej wartości (por. art. 52 KSH).
Natomiast ze stratą mamy do czynienia, jeżeli na koniec roku obrachunkowego wartość aktywów majątkowych po potrąceniu wymaganych zobowiązań i obciążeń publicznoprawnych jest niższa od pierwotnej wartości wnoszonych do spółki wkładów z wyłączeniem wkładów polegających na świadczeniu pracy lub dozwoleniu używania rzeczy (W Pyzioł, w: Kodeks, s. 158).
STRONA 217
Nb 203
Zasadą jest, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zysku i uczestniczy w stratach, w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Stosunek udziału wspólników w zysku, który jest ustalony w umowie, odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach (art. 51 ż 2 KSH). Umowa może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Nie można zwolnić z udziału w stratach wszystkich wspólników. Chociażby jeden z nich musi partycypować w stratach. Powyższe reguły obowiązują, jeśli nie zostały zmodyfikowane w umowie spółki. Nie ma przeszkód, aby zarówno udział w zyskach, jak i stratach ustalony został odmiennie. Zasady udziału w zyskach i stratach mogą zostać powiązane z rodzajem i wartością wkładów (odwrotnie niż proponuje to art. 51 ż l KSH). Ponadto nie ma przeszkód, aby rozdzielić zasady udziału w zyskach i udziału w stratach i przyjąć odmienne zasady od proponowanych w art. 51 ż 2 KSH. Możliwe jest więc rozwiązanie, w którym poziom udziału w zyskach będzie wyższy niż poziom udziału w stratach i odwrotnie. Nie ma przeszkód, aby zróżnicować ponadto zasady udziału w stratach i udziału w zyskach między wspólnikami. Nastąpi w ten sposób odejście od generalnej zasady, że udział w zyskach i stratach wspólników jest równy.
Niezależnie od udziału w zyskach wspólnik, który wniósł do spółki wkład, otrzymuje prawo żądania wypłaty odsetek od swej części majątku założycielskiego, nawet gdy spółka poniosła straty (art. 53 KSH).
Kodeks spółek handlowych wprowadza pojęcie udziału kapitałowego (art. 50). Udział kapitałowy jest równy wysokości wkładu określonego w umowie spółki. Do udziału kapitałowego odnosi się zagadnienie wypłaty (corocznie) odsetek (5%). Zmniejszenie udziału wymaga zgody pozostałych wspólników. Odniesienie pojęcia udziału kapitałowego do wartości wkładu określonej w umowie spółki budzi wątpliwości.
W szczególności dotyczy to pobierania odsetek od udziału kapitałowego.
Odsetki powinny być pobierane od faktycznie wniesionego, a nie umówionego wkładu.
VIII. Obowiązek lojalności i zakaz działalności konkurencyjnej
Nb 204
W spółce jawnej jako element osobowy wprowadzono odnoszący się do wspólników obowiązek lojalności i zakaz działalności konkurencyjnej. Należy zwrócić uwagę, że przepisy art. 56-57 KSH mają charakter dyspozytywny, co wynika bezpośrednio z art. 37 ż l KSH. Reguły przedstawione poniżej mogą zostać zmienione czy wręcz uchylone przez wspólników spółki jawnej. Obowiązek lojalności wspólników wobec spółki występuje
STRONA 218
tylko w spółce jawnej i komandytowej, a nie ma miejsca w spółkach kapitałowych.
Obowiązek lojalności polega na powstrzymaniu się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki (art. 56 ż 1 KSH -zakaz konkurencji sensu largo). Nie wolno wspólnikom bez wyraźnego lub domniemanego zezwolenia pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu (art. 56 ż 2 KSH -zakaz konkurencji sensu stricto). W tym ostatnim przypadku chodzi o zajmowanie się interesami konkurencyjnymi, czyli problem konkurencyjnego współistnienia na rynku.
Nb 205
W przypadku naruszenia zakazu konkurencji każdy wspólnik ma prawo żądać wydania spółce korzyści, jakie wspólnik przekraczający zakaz konkurencji osiągnął. Ponadto można żądać odszkodowania (art. 57 ż 1 KSH). Wspólnicy mogą również -na podstawie zarzutu naruszenia zakazu konkurencji -żądać rozwiązania spółki lub wyłączenia wspólnika. Roszczenia o wydanie korzyści i roszczenia o odszkodowanie przedawniają się z upływem 6 miesięcy od chwili, gdy wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o przekroczeniu zakazu, maksymalnie jednak z upływem 3 lat. Zakaz konkurencji nie ma charakteru bezwzględnego, bowiem wspólnicy mogą zgodzić się zarówno na działalność konkurencyjną, jak i na uczestniczenie w spółce konkurencyjnej w charakterze wspólników czy członków władz spółki kapitałowej.
IX. Wystąpienie wspólnika
Nb 206
Wystąpienie wspólnika jest zdarzeniem prawnym powodującym utratę przez wspólnika jego członkostwa w spółce, ale spółka istnieje dalej. Natomiast rozwiązanie spółki ma skutek wobec wszystkich wspólników,
gdyż wszyscy tracą członkostwo w spółce, a spółka po przeprowadzeniu likwidacji przestaje istnieć (A. Szajkowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2000, s. 221).
Wystąpienie wspólnika ze spółki może mieć charakter dobrowolny lub przymusowy. W pierwszym przypadku chodzi o sytuacje, w których wspólnicy porozumiewają się co do faktu, iż jeden bądź większa ich liczba występuje ze spółki, a spółka trwa nadal z pozostałymi wspólnikami. Charakter dobrowolny przejawia się również w możliwości swobodnej decyzji wspólnika co do wypowiedzenia spółki (M. Fuchs, Ustąpienie, s. 352 i nast.).
STRONA 219
Zgodnie z art. 61 KSH, jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może ją wypowiedzieć na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. W związku z brzmieniem art. 61 ż 1 KSH można przyjąć, że nie jest dopuszczalne umowne wyłączenie prawa do wypowiedzenia spółki, która jest zawarta na czas nieoznaczony. Nie ma przeszkód, aby zawrzeć postanowienia o innych, niż przedstawione, terminach wypowiedzenia. Wypowiedzenia dokonuje się przez zawiadomienie pozostałych wspólników (lub wspólnika) uprawnionych do reprezentowania spółki. Spółkę zawartą na czas życia wspólnika uważa się za zawartą na czas nieoznaczony.
Z formą przymusowego wystąpienia mamy do czynienia przy wystąpieniu ze spółki na podstawie wyroku sądu (art. 63 ż 2 KSH).
Nb 207
Jeżeli zachodzą ważne powody po stronie jednego lub kilku wspólników, sąd może na wniosek pozostałych orzec, że wspólnik, którego dotyczy ważny powód, występuje ze spółki (art. 63 ż 2 KSH). Ważnym powodem mogą być trudności we współpracy ze wspólnikami, naruszenie zakazu działalności konkurencyjnej (art. 56 ż 2 KSH). Takie rozstrzygnięcie o wystąpieniu wspólnika ze spółki odbywa się zasadniczo wbrew woli wspólnika, gdyż wniosek jest składany przez pozostałych wspólników. Rozwiązanie przyjęte w art. 63 ż 2 KSH odnoszące się do wystąpienia sądowego ma podobny charakter, jak w art. 266 i nast. KSH, regulujący wyłączenie wspólnika w spółce z o.o. Wystąpienie wspólnika, podobnie jak śmierć, upadłość czy wypowiedzenie przez wierzyciela nie muszą skutkować rozwiązaniem spółki. Wspólnicy w umowie spółki mogą przyjąć dalsze istnienie spółki mimo zmiany składu osobowego.
Nb 208
Podobnie mogą postanowić pozostający w spółce wspólnicy, niezależnie od tego, czy umowa to przewidywała (art. 64 ż l KSH). Możliwość dalszego istnienia spółki, mimo zmiany składu osobowego, potwierdza odrębność podmiotową spółki od wspólników. Z racji wystąpienia wspólnika niezbędne są rozliczenia z nim, zgodnie z art. 65 KSH. W przypadkach wystąpienia wspólnika ze spółki oznacza się wysokość jego udziału kapitałowego na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Jako dzień bilansowy należy przyjąć, w przypadkach wypowiedzenia, ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia, a w przypadku wystąpienia z mocy wyro
ku sądu, dzień wniesienia pozwu. Obliczony w ten sposób udział kapitałowy powinien być wypłacony w gotówce. Rzeczy dane spółce przez wspólnika tylko do używania, zwraca się w naturze. Jeżeli przy rozlicze-
STRONA 220
-niu udział wspólnika ustępującego okaże się bierny, wspólnik jest obowiązany zapłacić spółce przypadającą nań część niedoboru.
Wspólnicy ustępujący uczestniczą w zysku i stratach ze spraw jeszcze nie zakończonych, nie mają jednak wpływu na ich prowadzenie, a mogą tylko żądać wyjaśnień, rachunków i podziału zysku i strat z końcem każdego roku obrotowego.
Od wystąpienia wspólnika w wyżej opisanym trybie należy odróżnić jego wystąpienie ze spółki, jako następstwo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce (art. 10 ż l KSH). Możliwe jest to wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi za pisemną zgodą wszystkich pozostałych wspólników (chyba że umowa spółki stanowi inaczej -art. 10 ż 2 KSH).
X. Rozwiązanie spółki
Nb 209
Rozwiązanie spółki jest zdarzeniem odnoszącym się do wszystkich wspólników i spółki. W następstwie zaistnienia przyczyn rozwiązania następuje likwidacja spółki lub inna dyspozycja majątkiem spółki związana z zakończeniem jej bytu.
Przepis art. 58 KSH wskazuje na przyczyny rozwiązania spółki jawnej. Należą do nich:
l) przyczyny przewidziane w umowie spółki (np. gdy umowa została zawarta na czas określony, do zrealizowania określonego zadania, np. wybudowania fabryki),
2) jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,
3) ogłoszenie upadłości spółki (wówczas, gdy trwale zaprzestała ona płacić długi),
4) śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości (zgodnie z art. 64 ż l KSH, spółka może istnieć dalej pomimo śmierci wspólnika lub jego upadłości, jeżeli tak stanowi umowa spółki lub tak postanowią pozostali wspólnicy -poza nieżyjącym lub upadłym wspólnikiem),
5) wypowiedzenie (zgodnie z art. 64 ż l KSH, wypowiedzenie nie musi wywoływać takiego skutku, gdy tak stanowi umowa spółki lub tak postanowią wspólnicy pozostający w spółce),
6) wypowiedzenie spółki przez wierzyciela osobistego wspólnika (art. 62 KSH),
7) prawomocne orzeczenie sądu (zgodnie z art. 63 ż l KSH, każdy wspólnik może żądać z ważnych powodów rozwiązania spółki przez sąd; ponadto, zgodnie z art. 25 KrRejSU, sąd może rozwiązać spółkę
STRONA 221
z urzędu, gdy mimo stosowania grzywny nie wykonuje ona obowiązków określonych wart. 24 KrRejSU).
Kodeks spółek handlowych nie wymienia tej przyczyny, ale z istoty spółki jawnej wynika, że rozwiązanie następuje, gdy liczba wspólników zmniejszy się do jednego.
Szczególną postacią rozwiązania spółki jest jej przekształcenie w inną spółkę handlową. Patrz Nb. 472.
XI. Likwidacja spółki
Nb 210
W następstwie zaistnienia przyczyn rozwiązania, określonych w art. 58 KSH, wszczyna się czynności zmierzające do ustania bytu spółki. Czynności te wiążą się przede wszystkim z zadysponowaniem składnikami majątkowymi spółki. Może to się odbyć w procesie likwidacji albo w sposób przewidziany przez wspólników. Mogą oni umówić się na np. podział majątku w naturze (in natura) poprzez odpowiedni podział składników majątkowych między wspólników bez konieczności upłynnienia majątku. Poza taką możliwością można również zbyć przedsiębiorstwo spółki. Umowa między wspólnikami może być zawarta także w czasie trwania spółki czy też wręcz po zaistnieniu przyczyn jej rozwiązania. Jednakże w przypadku wypowiedzenia przez wierzyciela osobistego lub w razie upadłości wspólnika zawarcie takiej umowy po zajściu przyczyny rozwiązania wymaga zgody odpowiednio wierzyciela osobistego lub zarządcy masy upadłości. Przyjęcie innego sposobu zakończenia działalności spółki powoduje wyłączenie procedury likwidacji (z wyjątkiem art. 84 ż l KSH, gdy ma on zastosowanie). W szczęcie postępowania likwidacyjnego nie kończy działalności spółki, Zmienia się cel jej działalności. Postępowanie likwidacyjne może być w drodze jednomyślnej uchwały przerwane i spółka może być prowadzona dalej. Nie dotyczy to sytuacji, gdy przyczyną rozwiązania jest upadłość lub prawomocny wyrok sądu oraz, gdy spółkę wypowiada wierzyciel osobisty wspólnika. Spółka kontynuuje swój byt prawny ze Zmienionym celem, którym jest zakończenie rozpoczętych interesów, spieniężenie majątku, spłata długów i podział reszty majątku między wspólników. Spółka traci swój byt prawny dopiero z chwilą wykreślenia z rejestru (A. Szajkowski, Prawo, s. 219; inaczej S. Sołtysiński, w: Kodeks, s. 678--680).
Nb 211
Likwidatorami z mocy prawa są wszyscy wspólnicy. Mogą oni jednak jednomyślnie powołać na likwidatorów tylko niektórych spośród siebie oraz osoby spoza swego grona. Z ważnych powodów sąd na wniosek choćby jednego wspólnika lub innej osoby zainteresowanej (np. wierzy-
STRONA 222
-ciela spółki, wierzyciela osobistego wspólnika, syndyka masy upadłości) może ustanowić likwidatorami niektórych wspólników lub osoby spoza ich grona. W takim przypadku mamy do czynienia z wyznaczeniem przymusowym. Likwidatorzy mogą być odwołani za jednomyślną zgodą wspólników. Likwidatorów ustanowionych przez sąd -tylko sąd może odwołać. Likwidatorów obowiązuje zakaz konkurencji.
Otwarcie likwidacji, imiona i nazwiska likwidatorów, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkie odnoszące się do tego zmiany należy zgłaszać do rejestru. Należy to czynić nawet wówczas, gdy wspólnicy są likwidatorami i gdy nie następuje zmiana dotychczasowych zasad reprezentacji. W toku postępowania likwidacyjnego spółkę prowadzi się pod dotychczasową firmą z dodatkiem "w likwidacji" (art. 74 ż 4 KSH). W stosunkach zewnętrznych likwidatorzy mają prawo reprezentowania spółki. Jeżeli jest kilku likwidatorów, muszą reprezentować spółkę łącznie, jeśli wspólnicy nie określili innych zasad. Również sąd powołujący likwidatorów może zmienić zasady reprezentacji. Czynności prawne likwidatorów wyznaczone są przez zakres celu likwidacji, określony wart. 77 ż l KSH. Ograniczenie zakresu działania likwidatorów nie wywołuje skutków prawnych wobec osób trzecich. Wobec osób trzecich działających w dobrej wierze uważa się czynności przedsięwzięte przez likwidatorów za czynności likwidacyjne. Natomiast w stosunkach wewnętrznych likwidatorzy są obowiązani stosować się do uchwał wspólników. Likwidatorzy, którzy zostali ustanowieni przez sąd, obowiązani są stosować się do jednomyślnych uchwał powziętych przez wspólników. Jednomyślność dotyczy także stanowiska tych osób, które są zainteresowane likwidacją, w szczególności tych, które spowodowały ustanowienie likwidatorów. Natomiast w stosunkach między likwidatorami uchwały podejmowane są większością głosów (art. 76 KSH). Wydaje się, że w tym przypadku mowa jest o zwykłej większości głosów, gdyż w innych przypadkach mowa jest wyraźnie o większości bezwzględnej lub kwalifikowanej (inaczej W Pyzioł, w: Kodeks, s. 181). Oznacza to, że rozstrzygające jest, aby za uchwałą opowiedziało się więcej likwidatorów niż przeciwko niej. Głosy wstrzymujące się i nieważne nie są liczone. Jednakże wspólnicy lub sąd powołujący likwidatorów mogą ustalić inne zasady podejmowania uchwał (art. 76 KSH).
Innym skutkiem rozpoczęcia likwidacji jest wygaśnięcie prokury i brak możliwości ustanawiania i udzielania prokury. Likwidatorzy przy rozpoczęciu likwidacji (podobnie przy zakończeniu) muszą sporządzić bilans. Gdyby likwidacja trwała dłużej niż l rok, bilans należy sporządzać corocznie.
STRONA 223
Nb 212
Likwidatorzy mają obowiązek zakończenia bieżących interesów spółki, ściągnięcia wierzytelności, wypłacenia zobowiązań i upłynnienia majątku spółki. Nowe przedsięwzięcia mogą być realizowane tylko wówczas, gdy jest to potrzebne do ukończenia spraw w toku. Z majątku spółki spłaca się przede wszystkim zobowiązania spółki oraz pozostawia odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań jeszcze niewymagalnych lub spornych. Pozostały majątek dzieli się między wspólników, stosownie do postanowień umowy. Jeżeli brak jest w umowie odpowiednich rozstrzygnięć, nadwyżkę dzieli się według stosunku, w jakim wspólnicy uczestniczą w zysku. Rzeczy dane spółce do używania zwraca się w naturze (art. 82 ż 3 KSH). Gdyby jednak majątek nie wystarczył na spłatę udziałów i długów, niedobór dzieli się między wspólników, zgodnie z postanowieniami umowy. Gdyby umowa nie regulowała tych kwestii, niedobór dzieli się w takim stosunku, w jakim wspólnik uczestniczy w stratach. Jeżeli jeden ze wspólników okazałby się niewypłacalny, przypadającą na niego część niedoboru dzieli się między pozostałych wspólników w takim samym stosunku (art. 83 KSH). Jeżeli w toku postępowania likwidacyjnego okazałoby się, że zachodzą warunki wszczęcia postępowania upadłościowego, zakończenie bytu spółki nastąpi dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego (art. 85 ż l KSH). Nie odnosi się to jednak do sytuacji, gdy postępowanie kończy się układem lub zostaje uchylone lub umorzone.
Na zakończenie likwidacji likwidatorzy sporządzają bilans zamknięcia. Likwidatorzy po zakończeniu likwidacji mają obowiązek zgłaszać wniosek do sądu o wykreślenie spółki z rejestru. Taki sam obowiązek
Spoczywa na wspólnikach, jeżeli następstwem rozwiązania spółki są inne sposoby dysponowania majątkiem, nie w trybie likwidacji. Z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przestaje ona istnieć. Wykreślenie ma charakter konstytutywny (tak W Pyzioł, w: Kodeks, s. 189).
ż 5. Spółka partnerska
Literatura: M. Asłanowicz, Charakter prawny spółki partnerskiej, PiP 1998, z. 7; M. Asłanowicz, Elementy konstrukcyjne osobowych spółek handlowych, Pr. Spół. 2000, Nr 5; M. Asłanowicz, Firma spółki partnerskiej, PPH 1998, Nr 7; M. Asłanowicz, Instytucja spółki partnerskiej w wybranych europejskich systemach prawnych a prawo polskie, Pr. Spół. 1999, Nr 10; M. Asłanowicz, Podmiotowość prawna spółki partnerskiej na tle pozostałych osobowych spółek handlowych, PPH 1999, Nr 4; M. Asłanowicz, Pozycja oraz znaczenie spółki partnerskiej w systemie pra-
STRONA 224
wa spółek, Pr.Sp. 1999, Nr 7-8; M. Asłanowicz, Treść umowy spółki partnerskiej, PPR 1998, Nr 12; J. Frąckowiak, Podmiotowość spółek osobowych. II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, Poznań - Kluczbork 1999; J. Frąckowiak, R. Potrzeszcz, Czy nadanie osobowości prawnej spółkom osobowym wymaga zasadniczej reformy prawa podatkowego, PPH 2000, Nr I; Z. Grodecki, Radca prawny -wolny zawód?, R. Pr. 1999, Nr 2; J. Jacyszyn, Notariusz jako wspólnik spółki partnerskiej. II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, Poznań -Kluczbork 1999; J. Jacyszyn, Wolne zawody w prawie handlowym, GP 1999, Nr 6-7; J. Jacyszyn, Czym jest wolny zawód, GP 2000, Nr 27; J. Jacyszyn, Działalność kancelarii notarialnej w postaci spółki partnerskiej, Rej. 2001, Nr 5; J. Jacyszyn, Prawo dla architektów, GP 2000, Nr 35-36; J. Jacyszyn, Spółka partnerska według przepisów ustawy Kodeks spółek handlowych, Bielsko-Biała 2001; J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; G. Jędrejek, Czynności prawne dokonane przez małżonków -wspólników spółek osobowych z pokrzywdzeniem ich wierzycieli osobistych, Pr. Sp. 2000, Nr 4; A. Kappes, Uwagi o reformie prawa spółek, Pal. 1998, Nr 9-10; Z. Kłatka, Spółka partnerska nową formą wykonywania zawodu radcy prawnego, R. Pr. 1998, Nr 4; A. Kidyba, Jeszcze o zmianach w prawie spółek, PPR 1999, Nr II; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 2001; A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2001; A. Kidyba, Spółka partnerska w prawie niemieckim i projekcie prawa spółek handlowych, Pr.Sp. 1999, Nr 9; A. Kidyba, Umowa spółki partnerskiej, w: Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 200 I; A. Klank, Spółka partnerska w polskim Kodeksie spółek handlowych i w prawie amerykańskim, Pr.Sp. 200 I, Nr I; J. Kropatwiński, Zbycie udziału w spółce osobowej ~ aspekty prywatno-prawne, Pr.Sp. 2000, Nr 9; K. Kruczalak, Zarys prawa handlowego, Warszawa 2001; A. Lewicki, Zbycie udziału w spółce osobowej (aspekty podatkowe), Pr.Sp. 2000, Nr 10; J. Na\110rski, K. Strzelczyk, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do Kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, Warszawa 200 I; J. Preussner-Zamorska, Uwagi na temat zakazu reklamowania wolnych zawodów, Rej. 1994, Nr 3; M. Rogala, Spółki osobowe a przepisy karne kodeksu spółek handlowych, Pr.Sp. 2000, Nr 1; E. Skrzydło- Tefelska, Swobodny przepływ osób a wykonywanie wolnego zawodu notariusza w Unii Europejskiej, Rej. 2000, Nr 4; B. Sołtys, Czy można zbyć wolny zawód, PPR 1995, Nr 3; B. Sołtys, Klientela. Przedsiębiorstwo. Wolny zawód, Rej. 1995, Nr I; S. Sołtysiński, Założenia projektu ustawy -Prawo spółek handlowych dotyczące spółek osobowych, Gdańskie Studia Prawnicze 1999, t. V; J. Strzępka, W. Popiołek, A. Witosz, E. Zieli/Iska, Komentarz do KSR, Warszawa 200 I; A. Szumański, Hybrydalne typy spółek, PPH 2000, Nr 6.
I. Uwagi ogólne
Nb 213
Spółka partnerska powstała po raz pierwszy w USA w stanie Teksas (M. Asłanowicz, Charakter, s. 65 i nast.). Spółki takie działają również
STRONA 225
w wielu krajach Europy (m.in. we Francji od 1.1.1999 r. czy w Niemczech wprowadzone ustawą z 25.7.1994 r. -A. Kidyba, Spółka..., s. 7).
Spółka partnerska powstała jako odpowiedź na potrzebę rozdzielenia odpowiedzialności wspólników w stosunkach zewnętrznych, ale nie ze względu na wnoszony kapitał, lecz z powodu przyjęcia odpowiedzialności za podejmowane czynności w ramach tzw. wolnych zawodów. Spółka ta jest podmiotem prawa, a więc ma zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych (może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe), zdolność sądową (może pozywać i być pozywana). Spółka taka działa pod własną firmą, ma wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe. Spółka partnerska nie posiada jednak osobowości prawnej. Podstawową jej cechą jest to, że tworzona jest przez wspólników -osoby fizyczne, zwanych partnerami w celu wykonywania wolnego zawodu. Spółka musi także prowadzić przedsiębiorstwo. Inną cechą tej spółki jest możliwość jej tworzenia do wykonywania nie tylko jednego wolnego zawodu, ale także większej ich liczby. Ustawy przewidują jednak ograniczenia tej reguły. Między innymi ustawa z 26.5.1982 r. -Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) przewiduje, że adwokat może wykonywać swój zawód jedynie wspólnie z innymi adwokatami lub radcami prawnymi, ustawa z 14.2.1991 r. -Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91 ze zm.) przewiduje, że notariusz może wykonywać swój zawód tylko wspólnie z innymi notariuszami, ustawa z 5.7.1996 r. o doradztwie podatkowym (Dz.U. Nr 102, poz. 475 ze zm.) przewiduje dopuszczalność wykonywania zawodu tylko z udziałem doradców podatkowych, adwokatów, radców prawnych lub biegłych rewidentów. W spółkach tych doradcy podatkowi powinni stanowić większość wspólników.
Przepisy nie zawierają definicji wolnego zawodu. Można jednak przyjąć pewne cechy pozwalające na wyróżnienie grupy zawodów określonych mianem wolnych: zawód jest wykonywany profesjonalnie, zawodowo przez świadczenie usług typowych, działalność jest wykonywana na własny rachunek i wymaga szczególnego wykształcenia lub umiejętności związanych z wykonywaniem zawodu. Działalność powinna być prowadzona samodzielnie i osobiście, co nie wyłącza pomocy osób, które są podporządkowane osobie wykonującej wolny zawód -szeroko J. Jacyszyn, Spółka partnerska, s. 45 i nast.
Generalnie należy przyjąć, że przedstawiciele wolnych zawodów nie powinny być traktowani jako przedsiębiorcy. Przedsiębiorcą jest spółka Partnerska. Na gruncie obowiązujących przepisów wyraźnie wyłączono spod działania przepisów PrGosp notariuszy, adwokatów i radców praw-
STRONA 226
-nych. Przewidywać można generalne wyłączenie wolnych zawodów spod działania ustawy.
Kolejnym wyróżnikiem spółki partnerskiej jest to, że partnerami w spółce mogą być tylko osoby fizyczne (J. Jacyszyn, Spółka partnerska, s. 39 i nast.), mające uprawnienia do wykonywania wolnych zawodów.
Żadna inna spółka nie jest zawężona do kręgu osób fizycznych. Katalog wolnych zawodów określony jest wart. 88 KSH. Wykonywanie wolnego zawodu może być uzależnione od spełnienia dodatkowych wymagań przewidzianych w odrębnej ustawie.
Wart. 88 KSH zastosowano (co do zasady) pewną logikę, polegającą na tym, że wolne zawody tam wymienione są poddane regulacji odrębnych aktów prawnych. Partnerami, zgodnie z art. 88 KSH, mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza (J. Jacyszyn, Działalność kancelarii, s. 67 i nast.), pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.
Spółka partnerska poddana została specyficznej regulacji. Przepisy odnoszące się do spółki partnerskiej nie wyczerpują całej problematyki związanej z tą spółką (m.in. brak przepisów o stosunkach wewnętrznych). Dlatego też art. 89 KSH przewiduje, że w sprawach nieuregulowanych w dziale o spółce partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej. Z drugiej strony, jeżeli wybrany zostanie model zarządzania i reprezentacji przez zarząd, stosuje się odpowiednio przepisy art. 201-211 i 293-300 KSH, regulujące problematykę zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Regulacja przepisów o spółce partnerskiej pozwala na twierdzenie, że możliwe są różne modele spółki partnerskiej. Jeden, w którym zwiększone znaczenie będą miały przepisy o spółce jawnej (m.in. przez zastosowanie art. 95 ż 2 KSH) i drugi -gdy model prowadzenia spraw i reprezentacji oparty jest na przepisach o spółce jawnej. W innym modelu dochodzi do stosowania przepisów o spółce z o.o.
II. Utworzenie spółki
Nb 214
Spółka partnerska jest spółką osobową, utworzoną przez wspólników, którymi mogą być tylko osoby fizyczne, w celu wykonywania jednego lub więcej wolnych zawodów w spółce prowadzącej przedsię-
STRONA 227
-biorstwo pod własną firmą. Utworzenie spółki partnerskiej jest więc związane ze spełnieniem kilku warunków, których zrealizowanie pozwoli na uznanie danego bytu za spółkę partnerską. Do differentia specifica spółki partnerskiej należy to, że:
1) możliwość bycia wspólnikiem w tej spółce jest ograniczona,
2) celem jest wspólne wykonywanie określonych wolnych zawodów,
3) spółka musi prowadzić przedsiębiorstwo,
4) szczególne są zasady odpowiedzialności partnerów,
5) mogą być różne modele prowadzenia spraw i reprezentacji spółki,
6) spółka ma podmiotowość prawną.
Spółka partnerska powstać może w dwojakim trybie: przez utworzenie pierwotne albo przez przekształcenie spółek. Spółka partnerska nie może powstać w wyniku połączenia spółek (choćby były to spółki partnerskie), gdyż KSH nie dopuszcza możliwości łączenia spółek osobowych, tak aby efektem łączenia była spółka osobowa (por. art. 491 ż 2 KSH). Nie jest również dopuszczalne utworzenie spółki partnerskiej przez podział, bowiem przepisy regulujące podział spółek odnoszą się tylko do tych form prawnych powstałych w wyniku podziału, w których wy
stępują udziały lub akcje, a więc dotyczą spółek kapitałowych.
Tworzenie pierwotne spółki partnerskiej opiera się na trzech elementach: zawarcie umowy spółki, zgłoszenie wniosku do sądu rejestrowego, rejestracja spółki. Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie formy aktu notarialnego powoduje nieważność dokonanej czynności prawnej (art. 58 KC). Umowa spółki partnerskiej powinna zawierać (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 145 i nast., tenże, Spółka partnerska, s. 95 i nast.):
1) określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,
2) przedmiot działalności spółki,
3) nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku przewidzianym w art. 95 ż 2,
4) w przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,
5) firmę i siedzibę spółki,
6) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
7) określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.
Nb 215
Umowa spółki partnerskiej powinna określać, jakie wolne zawody mają być wykonywane w spółce. Katalog wolnych zawodów jest określo-
STRONA 228
-ny wart. 88 KSH (nummeres clausus) i tylko przedstawiciele tam wymienionych mogą zrzeszać się do wykonywania wolnego zawodu. Nie jest jednak wykluczone rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do wykonywania wolnych zawodów, ale może to nastąpić wyłącznie poprzez zmianę KSH i rozszerzenie art. 88 KSH albo też uznanie za wolny zawód w rozumieniu KSH w innej ustawie regulującej ich status.
Jeżeli w spółce wykonywane są różne wolne zawody, należy to wyraźnie określić w umowie spółki. Nie można przyjąć, aby można było wymienić tylko niektóre wolne zawody. Przedmiot działalności spółki musi mieć ścisły związek z wolnym zawodem. Granice dopuszczalności działania wspólników wyznaczają przepisy regulujące poszczególne wolne zawody, natomiast granice dopuszczalnych działań w spółce określa przedmiot działalności spółki (A. Kidyba, Kodeks, s. 141). Przedmiot działalności spółki wyznacza granice działania spółki. Artykuł 9ł KSH nie stanowi o przedmiocie przedsiębiorstwa spółki, ale o przedmiocie działalności spółki. Wydaje się możliwe w związku z tym przyjęcie, że w spółce może być prowadzonych kilka przedsiębiorstw (znaczenie funkcjonalne) dla wykonywania różnych zawodów w ramach spółki. Pojęcie przedmiotu działalności spółki obejmuje najszersze granice, jakie wspólnicy ustalają dla swojej działalności w ramach spółki.
Nb 216
Zasady odpowiedzialności wspólników w spółce partnerskiej określa art. 95 ż l KSH. Jednakże art. 95 ż 2 KSH dopuszcza zmianę generalnych zasad, polegającą na tym, że umowa spółki może przewidywać, iż jeden lub większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności, tak jak wspólnicy spółki jawnej. Jeżeli taka sytuacja wystąpi, należy to zaznaczyć w umowie spółki, zarówno pierwotnej, jak i gdyby dochodziło do zmiany zasad odpowiedzialności przez zmianę umowy spółki. W umowie spółki należy również zaznaczyć ograniczenie prawa do reprezentacji przez partnerów. Muszą w niej zostać odwzorowane te wszelkie przypadki, które powodują, że tylko niektórzy partnerzy będą reprezentowali spółkę. Dotyczy to więc sytuacji, gdy: w pierwotnej umowie spółki wspólnik rezygnuje z prawa reprezentowania spółki (art. 96 ż l KSH), partner pozbawiony zostanie prawa do reprezentowania spółki większością głosów (art. 96 ż 2 KSH). W każdym z tych przypadków należy wskazać w umowie spółki osoby (imiona i nazwiska) reprezentujące.
Nb 217
Firma spółki partnerskiej podlega ogólnym regułom konstruowania nazwy spółki handlowej. Podlega ona zasadzie prawdziwości, wyłączności, jedności, ciągłości i jawności firmy. Korpus firmy spółki partnerskiej musi mieć charakter osobowy. Korpus dostarcza nam minimum infor
STRONA 229
- macji co do składu osobowego wspólników, gdyż firma spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera. W związku z powyższym w firmie spółki mogą być wymienieni niektórzy partnerzy albo każdy z nich. W zależności od liczby wymienionych partnerów dodatki powinny mieć brzmienie i partner, i partnerzy albo spółka partnerska. Z oczywistych powodów nie można używać dodatku "i partner" bądź "i partnerzy", jeżeli w firmie wymienieni są wszyscy wspólnicy. Nie ma przeszkód, aby obok nazwisk wspólników znalazły się ich imiona czy pierwsze litery imion. W dodatku należy ponadto zawrzeć informację co do wolnego zawodu wykonywanego w spółce. Nie ma przeszkód, aby w dodatku znalazły się jeszcze inne elementy, jak np. określenie "syn i ojciec". Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu "Sp.p.". Charakterystyczne jest, że dodatki "i partner", "i partnerzy", "spółka partnerska" albo skrót "Sp. p." mogą być używane tylko przez spółkę partnerską. Żadna forma prawna nie może korzystać z tych określeń (J. Jacyszyn, Spółka, s. 112 i nast.).
Nb 218
Zasady określania siedziby spółki partnerskiej należy wiązać z jej podmiotowością prawną. W związku z tym należy przyjąć, że per analogiam zastosowanie mieć powinien art. 41 KC. W przypadku, gdy sprawy spółki prowadzą partnerzy, siedzibą spółki jest miejscowość, w której są prowadzone sprawy spółki. Natomiast w przypadku, gdy prowadzenie spraw powierzone jest zarządowi, siedzibą spółki partnerskiej jest miejscowość, w której siedzibę ma zarząd.
Nb 219
Czas trwania spółki należy zaznaczyć w umowie spółki tylko wówczas, gdy ulega on ograniczeniu. Nie ma przeszkód, aby utworzyć spółkę, np. na 2 lata, na czas prowadzenia określonych procesów sądowych itp. Jeżeli czas nie jest ograniczony, nie trzeba tego faktu zaznaczać w umowie spółki. Partnerzy, podobnie jak wspólnicy w innych spółkach handlowych, zobowiązują się dążyć do wspólnego celu przez wniesienie wkładu
(art. 3 KSH). W związku z tym należy określić wkłady wnoszone przez każdego partnera oraz ich wartość. Ponieważ w sprawach nieuregulowanych w dziale o spółce partnerskiej, zastosowanie mają odpowiednio
przepisy o spółce jawnej (art. 89 KSH), do wkładów wnoszonych do spółki znajdują zastosowanie uwagi zawarte w rozdziale o spółce jawnej (Nb. 191).
Nb 220
Poza dokonaniem czynności prawnej, jaką jest zawarcie umowy, spółkę należy zgłosić do rejestru. Zgodnie z art. 93 KSH, zgłoszenie spółki powinno zawierać:
STRONA 230
1) firmę, siedzibę, adres spółki, nazwiska i imiona partnerów oraz ich adresy albo adresy do doręczeń,
2) określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,
3) przedmiot działalności spółki,
4) nazwiska i imiona partnerów, którzy są uprawnieni do reprezentowania spółki; nie dotyczy to przypadku, gdy umowa spółki nie przewiduje ograniczeń prawa reprezentacji przez partnerów,
5) nazwiska i imiona prokurentów lub osób powołanych w skład zarządu,
6) nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku przewidzianym wart. 95 ż 2.
Do zgłoszenia spółki partnerskiej do sądu rejestrowego należy dołączyć dokumenty potwierdzające uprawnienie każdego partnera do wykonywania przez niego wolnego zawodu (art. 93 ż 2 KSH). Natomiast z przepisów KrRejSU wynika ponadto obowiązek zgłoszenia:
1) siedziby i adresu oddziałów, jeżeli spółka takie będzie prowadzić,
2) numeru REGON spółki,
3) informacji o pozostawaniu w związku małżeńskim, zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej, ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zaznaczenia ograniczenia zdolności do czynności prawnych, jeżeli takie istnieje,
4) numeru PESEL, tj. identyfikatora nadanego w systemie ewidencji ludności dla każdego ze wspólników.
Spółka partnerska jest wpisywana w rejestrze przedsiębiorców. Z chwilą wpisu do rejestru powstaje spółka jako podmiot prawa. Należy więc przyjąć, że wpis ma charakter konstytutywny. Spółka staje się podmiotem prawa, ale nie ma osobowości prawnej.
Co do drugiego trybu powstania spółki w wyniku przekształcenia -por. uwagi zawarte w rozdziale o transformacjach spółek (Nb. 472).
III. Odpowiedzialność za zobowiązania
Nb 221
Spółka partnerska swoją specyfikę ogniskuje w odpowiedzialności wspólników. Do czasu wprowadzenia tej konstrukcji prawnej nie było możliwości, aby odpowiedzialność osobista wspólników w stosunkach zewnętrznych została ograniczona w oparciu o inne niż majątkowe kryteria. W spółce partnerskiej dochodzi do ograniczenia odpowiedzialności
STRONA 231
partnerów w oparciu o kryterium wykonywania przez nich wolnych zawodów. Osobista odpowiedzialność partnera oznacza, ze ponosi on odpowiedzialność swoim majątkiem osobistym odrębnym od majątku spółki. Odpowiedzialność ta jest związana z charakterem dokonywanych czynności. Odpowiedzialność jest wyłączona w przypadku zobowiązań spółki powstałych w związku:
1) z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu (partner nie ponosi odpowiedzialności "za błędy w sztuce innego wspólnika" -A. Kidyba, Kodeks, s. 146),
2) z działaniem i zaniechaniem osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umów o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki (sekretarki, asystenci, aplikanci itp.).
Partnerzy ponoszą odpowiedzialność nieograniczoną, osobistą za zobowiązania powstałe w związku z:
1) własnym działaniem i zaniechaniem przy wykonywaniu wolnego zawodu (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 169);
2) działaniem i zaniechaniem osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umów o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały jego kierownictwu przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki (T Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz, s. 239 i nast.; A. Witasz, Kodeks, s. 147-148);
3) realizacją zadań spółki, ale tych, które nie są związane bezpośrednio z wykonywaniem wolnego zawodu (remont lokalu, zakup mebli, rachunki za energię);
4) zobowiązaniami podatkowymi spółki i wspólników, wynikającymi z działalności spółki (art. 115 ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.). Jest to odpowiedzialność pierwszorzędna.
Jeżeli zachodzą przesłanki odpowiedzialności, to jest ona solidarna. Oznacza to, że każdy z partnerów ponosi odpowiedzialność za całość długu solidarnie z innymi partnerami i spółką. Należy przyjąć, że skoro
w zakresie nieuregulowanym w dziale dotyczącym spółki partnerskiej stosujemy przepisy o spółce jawnej (art. 89 KSH), to odpowiedzialność wspólników ma charakter subsydiarny. Zgodnie z art. 31 KSH, wierzy
ciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 ż 2 KSH).
Subsydiarna odpowiedzialność partnerów ogranicza więc solidarną odpo-
STRONA 232
-wiedzialność wspólników. Odpowiedzialność taka nie dotyczy zobowiązań spółki powstałych przed jej wpisem do rejestru.
Generalna zasada odpowiedzialności partnerów w spółce może zostać zmodyfikowana. Artykuł 95 ż 2 KSH przewiduje możliwość wprowadzenia wyjątku od generalnej reguły w ten sposób, że umożliwia przyjęcie w umowie spółki regulacji, że jeden lub większa liczba partnerów godzi się na ponoszenie odpowiedzialności, tak jak wspólnik spółki jawnej. Godzenie się oznacza przyjęcie odmiennych zasad odpowiedzialności, polegających na tym, że bez względu na wykonywanie wolnego zawodu jeden lub kilku partnerów ponosi odpowiedzialność: osobistą, nieograniczoną,
solidarną, subsydiarną. Podstawowa różnica polega więc na pełnej (nieograniczonej) odpowiedzialności partnerów. W tej sytuacji będą istniały dwie grupy wspólników: jedni ponoszący odpowiedzialność zgodnie z zasadami art. 95 ż l KSH i drudzy, ponoszący odpowiedzialność nieograniczoną. Należy jednak przyjąć, że niedopuszczalne jest rozwiązanie, zgodnie z którym wszyscy wspólnicy odpowiadaliby według zasad z art. 95 ż 2 KSH, gdyż doszłoby wówczas do zatracenia differentia specifica spółki partnerskiej (A. Kidyba, Kodeks, s. 146).
W stosunkach wewnętrznych możliwe jest zmodyfikowanie zasad odpowiedzialności przedstawionych powyżej. Nie będzie to jednak miało znaczenia w stosunkach zewnętrznych.
IV. Reprezentacja spółki
Nb 222
Reprezentacja spółki, obok zasad odpowiedzialności w spółce partnerskiej, została zaliczona do stosunków zewnętrznych, realizowanych między spółką a osobami trzecimi (rozdział 2 "Stosunek do osób trzecich"). Regulacja problematyki reprezentowania spółki partnerskiej pozwala na wyróżnienie zasad reprezentacji według modelu spółki jawnej i modelu spółki z o.o. Przy przyjęciu modelu pierwszego obowiązują zasady zbliżone do przyjętych rozwiązań w spółce jawnej, z wynikającymi z art. 96 KSH modyfikacjami. Zasadą jest, że każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Umowa spółki -w pierwotnym brzmieniu -może wyłączyć prawo do reprezentacji niektórych wspólników, wprowadzić inne zasady reprezentacji (np. reprezentacja łączna). Na wyłączenie prawa do reprezentacji w pierwotnej umowie spółki wspólnik wyraża zgodę, podpisując umowę o takim brzmieniu. Nie ma przeszkód, aby przez późniejszą zmianę umowy spółki w stosunku do partnera zostało wyłączone prawo do reprezentowa
STRONA 233
-nia spółki. Jednakże na takie ograniczenie partner musi wyrazić zgodę. Przyjęte rozwiązanie nie budzi wątpliwości, przede wszystkim z tego względu, że nie wszyscy wspólnicy muszą być zainteresowani udziałem w czynnościach reprezentacyjnych, ale także prowadzeniem spraw spółki. Wspólnicy mogą koncentrować się wyłącznie na wykonywaniu wolnego zawodu, realizując inne swoje prawa, choćby prawo do dywidendy.
Nb 223
Inna sytuacja ma miejsce, gdy chodzi o odebranie (pozbawienie) partnerowi prawa do reprezentacji wbrew jego woli. Zastosowanie mieć wówczas będą dwie możliwości: odebrane zostanie prawo do reprezentowania wolą innych wspólników albo pozbawienie dokonane zostanie przez sąd. Pozbawienie prawa do reprezentacji należy odnosić do istniejącego już prawa. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki może nastąpić tylko z ważnych powodów uchwałą powziętą większością głosów w obecności co najmniej 2/3 ogólnej liczby partnerów (a nie tylko uczestniczących przy podejmowaniu uchwał). Umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi powzięcia uchwał. Partner jest skutecznie pozbawiony prawa do reprezentowania, gdy fakt ten zostanie wpisany do rejestru i staje się to z tą właśnie chwilą. Niezależnie od pozbawienia prawa do reprezentowania w wyniku uchwały wspólników, możliwe jest również pozbawienie tego prawa przez sąd. Sąd może prawomocnym orzeczeniem pozbawić wspólnika prawa do reprezentowania spółki, ale może to uczynić tylko z ważnych powodów (art. 30 ż 2 w zw. z art. 89 KSH).
Nb 224
Odejście od modelu przedstawionego powyżej jest możliwe, jeżeli umowa spółki przewiduje, że reprezentowanie powierzone jest zarządowi (art. 97 ż l KSH). Na uwagę zasługują tu co najmniej dwa aspekty. Wart. 97 ż l KSH, poza reprezentacją, mowa jest o prowadzeniu
spraw, mimo że rozdział 11 odnosi się do stosunków z osobami trzecimi. Ponadto w przepisie tym mowa jest o zarządzie. Pomimo takiego sformułowania należy pamiętać, że nie mamy do czynienia z organem spółki, gdyż spółka nie posiada osobowości prawnej, a działający są jedynie reprezentantami pozostałych wspólników. Regulacja art. 97 KSH nie Powoduje stosowania do członków zarządu teorii organów. Wydaje się, że w tym przypadku mamy do czynienia z konstrukcją przedstawicielstwa
statutowego jako zbliżonego do konstrukcji organu (A. Kidyba, Kodeks, s. 149; J. Jacyszyn, Spółka, s. 171 i nast.). Wątpliwości jednak budzi przenoszenie rozważań dotyczących m.in. rady nadzorczej na spółkę partnerską. Przepisy odsyłają jedynie do przepisów o zarządzie. Do zarządu powołanego do reprezentowania spółki (również prowadzenia spraw)
STRONA 234
mają zastosowanie odpowiednio przepisy art. 201-211 KSH, regulujące zasady funkcjonowania organu, a wyłączone jest stosowanie art. 96 KSH. Zasadnicze znaczenie -z punktu widzenia zasad reprezentacji -mają jednak art. 204-205 KSH, a gdy chodzi o prowadzenie spraw -art. 204 i 208 KSH. W sferze reprezentacji należy wówczas przyjąć, że prawo członka zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki.
Nb 225
Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania określa umowa spółki. Jeżeli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do sk1adania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest wspó1działanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (reprezentacja czynna). Natomiast oświadczenia składane spó1ce oraz doręczenia pism spółce mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta (reprezentacja bierna). Poza zasadami reprezentacji i prowadzenia spraw przyjętych w spółce z o.o., zarząd obowiązują również reguły występujące w spółce z o.o. w zakresie: powoływania i odwoływania, długości kadencji, uprawnień w związku z odbywaniem zgromadzeń wspólników, sprzeczności interesów, umów z cz10nkami zarządu, zakazu konkurencji oraz zasad odpowiedzialności za zobowiązania i szkodę, określonych wart. 293-300 KSH. Brak jest wyraźnej normy odnoszącej się do odpowiedzialności karnej członków zarządu. Na temat działalności zarządu spółki z o.o. por. Nb. 328.
V. Prowadzenie spraw
Nb 226
Zagadnienie prowadzenia spraw zasadniczo zostało pominięte w regulacji spółki partnerskiej. Charakterystyczne dla tego rozwiązania jest to, że nie został w ogóle wyodrębniony rozdział poświęcony stosunkom wewnętrznym w spó1ce. Pozwala to na twierdzenie na podstawie art. 89 KSH, że w takim przypadku zastosowanie mieć będą przepisy art. 37-57 KSH, regulujące stosunki wewnętrzne w spółce jawnej (chyba że zastosowanie mieć będzie art. 97 KSH). W tym ostatnim przypadku mowa jest o tym, że umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw (również reprezentacja) spółki zostaje powierzone zarządowi. Jeżeli takie rozwiązanie wystąpi, do zasad prowadzenia spraw stosuje się przepisy regulujące tę problematykę w spółce z o.o. (a nie akcyjnej), w szczególności art. 204 i 208 KSH. Wybór modelu prowadzenia spraw
STRONA 235
zależy od spółki. Podobnie jak przy reprezentacji, również prowadzenie spraw spółki nie musi znajdować się w kręgu zainteresowań partnera. Może on być zainteresowany wyłącznie wykonywaniem wolnego zawodu bez chęci uczestniczenia w zarządzaniu spółką. Omówienie zasad prowadzenia spraw spółki znajduje się w tych częściach podręcznika, które odnoszą się do spółki jawnej (Nb. 198) albo do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Nb. 331).
VI. Udział w zyskach i stratach
Nb 227
Partnerzy uczestniczą w zyskach i stratach według zasad określonych dla spółki jawnej. W związku z tym zastosowanie mieć będą uwagi zawarte w tej części podręcznika, w której omówione zostały te zagadnienia (Nb. 202).
VII. Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki
Nb 228
Wystąpienie wspólnika ze spółki i rozwiązanie spółki odbywa się według zasad określonych w spółce jawnej (Nb. 206-209). Jednakże w odniesieniu do spółki partnerskiej występują specyficzne rozwiązania charakterystyczne dla tego typu spółki (l. Jacyszyn, Spółka, s. 207 i nast.).
Wystąpienie wspólnika ze spółki może mieć charakter dobrowolny albo obligatoryjny. Jeżeli partner utraci uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu, powinien wystąpić ze spółki najpóźniej z końcem roku obrotowego, w którym utracił prawo do wykonywania wolnego zawodu. Wystąpienie następuje przez pisemne oświadczenie skierowane do zarządu albo do choćby jednego partnera uprawnionego do reprezentowania spółki. Jeżeli upłynie bezskutecznie termin, o którym mowa w zdaniu poprzednim, uważa się, że partner wystąpił ze spółki w ostatnim dniu tego terminu. Możliwa jest więc czasowa możliwość bycia partnerem w spółce, pomimo braku uprawnień do wykonywania zawodu. Nie może to być jednak rozumiane jako domniemana zgoda na wykonywanie wolnego zawodu. Wspólnik może korzystać z praw spółkowych, jednocześnie będąc obciążony obowiązkiem i odpowiedzialnością, ale nie może Wykonywać wolnego zawodu.
Rozwiązanie spółki powodują:
l) przyczyny przewidziane w umowie spółki,
2) jednomyślna uchwała wszystkich partnerów,
3) ogłoszenie upadłości spółki,
STRONA 236
4) utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu,
5) prawomocne orzeczenie sądu (por. m.in. art. 25 KrRejSU).
Charakterystycznym rozwiązaniem jest treść art. 98 ż 2 KSH. Mianowicie w przypadku gdy w spółce pozostaje jeden partner lub gdy tylko jeden partner posiada uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki (a więc nie są istotne uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu, które nie mają związku z przedmiotem działalności), spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem roku od dnia zaistnienia któregokolwiek z tych zdarzeń. W konsekwencji oznacza to, że przez rok może istnieć jednoosobowa spółka partnerska. Zasadą jest, że spadkobierca partnera nie wstępuje do spółki w miejsce zmarłego partnera. Umowa spółki może jednak dopuścić taką możliwość, jeżeli spadkobiercą jest osoba fizyczna, uprawniona do wykonywania wolnego zawodu, który był wykonywany w spółce, w której partner był wspólnikiem.
VIII. Likwidacja spółki
Nb 229
Do spółki partnerskiej w likwidacji odpowiednio stosuje się przepisy regulujące to zagadnienie w spółce jawnej (Nb. 210). Por. J. Jacyszyn, Spółka, s. 207 i nast.
ż 6. Spółka komandytowa
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, t. l, Bielsko-Biała 1991; A. Doliński, A. Górski, Zarys prawa handlowego, Lwów 1912; 7: Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; J. Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W Pyzioł, l. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszawa 1999; D. Fuchs, Ustąpienie wspólnika ze spółki jawnej oraz komandytowej, MoP 1997, Nr 9; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Wrocław 1976; J. Jacyszyn, Retour spółki komandytowej, Rej. 1991, Nr 6; J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946; G. Jędrejek, Przynależność praw spółkowych w spółkach osobowych do majątku małżonków, Prawo Spółek 1999, Nr 11; A. Kappes, Odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki, Kraków 1997; A. Kappes, Spółka komandytowa, Warszawa 1999; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 200 I; A. Kidyba, Status prawny komandytariusza, Warszawa 1998; A. Kidyba, Zasady działania spółki komandytowej z udziałem
STRONA 237
spółek handlowych jako komplementariuszy, Rej. 2000, Nr 4; A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, Odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki, PPH 1995, Nr 7; A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, Ogólna charakterystyka stosunków majątkowych w spółce komandytowej, PPH 1995, Nr 6; A. Kidyba, R. Skubisz, Spółka kojarząca interesy, Przegląd Organizacji 1989, Nr 6; K Kopaczyńska-Pieczniak, Zakaz konkurencji w świetle przepisów kodeksu handlowego, Rej. 1993, Nr 12; R. Kos, Spółka komandytowa z udziałem spółki z o.o. jako komplementariusza, Kraków 1995, s. 24; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykładu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1992; W Kubala, Prowadzenie spraw i reprezentacja w spółce komandytowej, Prawo Spółek 1998, Nr 2; M. Litwińska, O konstrukcji prawnej spółki komandytowej, PPH 1994, Nr 4; M. Litwińska, Spółka komandytowa -zagadnienia podstawowe, PPH 1995, Nr 8; M. Litwińska, Sytuacja prawna komandytariusza w spółce komandytowej, PPH 1994, Nr 7-8; L. Moskwa, Odpowiedzialność komplementariusza za zobowiązania spółki komandytowej, PPH 1996, Nr 6; L. Moskwa, Status komplementariusza jako reprezentanta spółki komandytowej, PPH 1995, Nr 5; L. Moskwa, Zakres prawa komplementariusza do reprezentacji spółki komandytowej, Rej. 1995, Nr 2; J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; J. Namitkiewicz, Podręcznik prawa handlowego, Warszawa 1922; J. Naworski, K. Strzelczyk, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do Kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, Warszawa 2001; K. Nędza, W. Pyzioł, A. Szumański, J. Szwaja, l. Weiss, S. Władyka, Prawo spółek, red. S. Władyka, Kraków 1996; A. Ninensen, O spółce komandytowej, Kwartalnik Prawa Cywilnego i Handlowego 1916, Nr 2; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; W Pyzioł, A. Szumański, l. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz 1999; H. Ritterman, Zarys prawa handlowego, Warszawa 1936; S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. l, wyd. II, Warszawa 1994; S. Sołtysiński, Założenia
projektu ustawy -Prawo spółek handlowych -dotyczące spółek osobowych, Gdańskie Studia Prawnicze, t. V, 1999; J. Strzępka, W. Popiołek, A. Witasz, E. Zielińska, Komentarz do KSH, Warszawa 200 I; M. Świątkiewicz, Spółka komandytowa, Rej. 1993, Nr I I -12; A. J. Ulatowski, Spółka z o.o., spółka komandytowa jako spółka kapitałowa, PUG 1994, Nr 6, s. 5 i nast.; A. J. Ulatowski, Spółka z o.o. & co.
spółka komandytowa w prawie polskim, MoP 1995, Nr 9-10, s. 24; M. J. Ulmer, A. Kidyba, Formy spółek prawa niemieckiego (z odniesieniem do prawa polskiego), PS 1996, Nr I; A. W. Wiśniewski, Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. II, Warszawa 1991; S. Włodyka (red.), Prawo spółek, Kraków 1991.
I. Uwagi ogólne
Nb 230
Spółka komandytowa nie osiągnęła w Polsce, podobnie jak spółka jawna, pozycji porównywalnej z takimi formami w innych krajach. A przecież spółka ta jest jedną ze starszych form spółek, gdyż znana była już
w średniowieczu (A. Kappes, Spółka, s. 3 i nast.).
STRONA 238
Wywodzi się od umowy, której zawdzięcza swą nazwę (commenda), a która polegała na przekazaniu pieniądza lub towarów kupcom, którzy "obracali" pieniędzmi lub sprzedawali powierzony towar. Za przekazane do obrotu pieniądze lub towar otrzymywali część zysku. Osoba powierzającego stanowiła pierwowzór dla komandytariuszy, natomiast ci, którzy zajmowali się działalnością w oparciu o powierzone pieniądze lub towary -byli protoplastami komplementariuszy. Tak też najczęściej rozumie się -nie do końca słusznie -układ praw i obowiązków wspólników spółki komandytowej
Z jednej strony bierny podmiot przypominający w początkach spółki komandytowej wspólnika cichego, z drugiej podmiot aktywny, który jednak ma ograniczone możliwości kapitałowe. Taki obraz spółki komandytowej trwał przez lata.
Spółka komandytowa -mimo swej długiej historii -często porównywana jest z innymi typami spółek. Najczęściej twierdzi się, że jest to odmiana spółki jawnej (zob. K. Kruczalak, Prawo). Podstawą takiego twierdzenia jest art. 103 KSH, zgodnie z którym, jeżeli rozdział regulujący spółkę komandytową nie zawiera przepisów odmiennych, do spółki stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej. Jednakże stopień podobieństw i różnic w stosunku do spółki jawnej zależeć będzie od modelu spółki komandytowej (A. Kidyba, Status, s. 14). Sygnalizowane powyżej podobieństwo do spółki cichej jest pozorne, gdyż brak jest m.in. cech wspólnego prowadzenia przedsiębiorstwa zarobkowego, inną rolę pełni suma komandytowa, inne są reguły działania spółki (A. Kidyba, w: A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Majak, R. Skubisz, Prawo spółek. Zarys, Warszawa 1999, s. 102). Z kolei podobieństwo do spółki z o.o. wynika z reguł odpowiedzialności komandytariusza, który wnosi do spółki wkład (a ten jest równy lub wyższy od sumy komandytowej). Podobnie można by odnieść się do spółki akcyjnej. W tym ostatnim przypadku można osiągnąć podobieństwo do spółki akcyjnej, jeżeli przyjmie się model spółki komandytowo-akcyjnej. W spółce tej wnoszony wkład do spółki dzieli się na akcje, a prawa i obowiązki wspólników akcjonariuszy można porównywać z takimi w spółce akcyjnej. Jednakże spółka komandytowa stanowi odrębny typ spółki, a podobieństwo do innych typów wskazuje się po to, aby podkreślić najważniejsze cechy tej spółki. Należą do nich:
l) zawarcie umowy spółki w forn1ie aktu notarialnego i wpis do rejestru,
2) podmiotowość prawna,
3) prowadzenie przedsiębiorstwa,
4) występowanie zawsze dwóch rodzajów wspólników: komplementariuszy i komandytariuszy,
5) występowanie pod wspólną firmą,
6) zróżnicowany system odpowiedzialności wspólników,
7) układ praw i obowiązków między wspólnikami.
STRONA 239
Jak już stwierdzono, od wzajemnego układu praw i obowiązków oraz systemu odpowiedzialności (pkt 2 i 5) zależeć będzie model spółki komandytowej. W poszczególnych modelach spółka ta albo stanowi swoistą odmianę spółki jawnej (model klasyczny), albo przybliża się do spółek kapitałowych (model dynamiczny, kapitałowy). Możemy wyróżnić co najmniej 3 modele spółek komandytowych: klasyczny, pośredni i dynamiczny.
W modelu klasycznym komandytariusz ogranicza się tylko do tego, że gwarantuje osobistą odpowiedzialność z sumy komandytowej oraz (lub) wnosi odpowiedni wkład do spółki. Oczekując na zysk, realizuje ograniczone prawo kontroli (art. ł20 KSH) i wyraża zgodę na czynności przekraczające zakres zwykłych czynności spółki (art. 121 ż 2 KSH).
W modelu pośrednim umową lub decyzją sądu następuje zmiana niektórych przepisów dyspozytywnych Kodeksu spółek handlowych. Poprzez dopuszczenie komandytariusza do prowadzenia spraw spółki lub udzielenie prokury bądź rozszerzenie prawa indywidualnej kontroli, uzyskuje on wpływ na sprawy spółki.
W modelu dynamicznym komandytariusz uzyskuje wpływ na funkcjonowanie spółki we wszystkich możliwych sytuacjach (tam, gdzie przepisy dyspozytywne to dopuszczają), wnosi on wkład wyższy lub równy sumie komandytowej. W ten sposób uzyskuje zarówno wpływ na spółkę, jak i ogranicza swoją odpowiedzialność (właściwie ryzyko) do wkładu wnoszonego do spółki.
II. Utworzenie spółki
Nb 231
Spółka, która ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, jest spółką komandytową, jeżeli wobec wierzycieli za zobowiązania spółki przynajmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność przynajmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz).
Regulacja odnosząca się do spółki komandytowej jest w pewnym stopniu "kadłubowa". Mianowicie zarówno co do fazy tworzenia, jak i działania, rozwiązania i likwidacji art. 103 KSH przewiduje, że jeśli dział regulujący spółkę komandytową nie zawiera przepisów odmiennych, do spółki komandytowej stosuje się odpowiednie przepisy o spółce jawnej.
Nie będzie można jednak stosować odpowiednio przepisów o spółce jawnej do stosunków między komandytariuszami, stosunku komandytariuszy do osób trzecich, stosunków między komplementariuszami a komandytariuszami (jeżeli nie uregulowano ich w umowie i zastosowanie mają art. 120-123 KSH, związane ze statusem komandytariuszy -zob. A. Kidyba, w: Prawo, s. 103). Z uwzględnieniem tych uwag można dokonywać analizy sytuacji spółki komandytowej. Odnosi się to również do utworzenia spółki.
STRONA 240
Nb 232
Spółka komandytowa może być utworzona w celu prowadzenia przedsiębiorstwa pod własną firmą i występują w niej zawsze dwa rodzaje wspólników o odmiennych zasadach odpowiedzialności i zróżnicowanym układzie praw i obowiązków.
Możemy wyróżnić dwa sposoby utworzenia spółki komandytowej:
l) zawiązanie pierwotne,
2) przekształcenie.
W przypadku zawiązania pierwotnego podstawą zarówno utworzenia, jak i działania spółki jest umowa spółki komandytowej. Z tego też punktu widzenia należy traktować taką umowę jako zdarzenie prawne niezbędne do powstania spółki. W czasie funkcjonowania pełni ona funkcję swoistego "statutu", wewnętrznego aktu organizacyjnego, który jest podstawowym regulatorem działalności spółki. Kodeks spółek handlowych wskazuje na minimalne elementy treści umowy spółki.
Wydaje się więc, że do essentialia negotii umowy spółki należą co najmniej:
l) firma i siedziba,
2) przedmiot działalności spółki,
3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
4) oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartości,
5) oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (suma komandytowa).
Do innych elementów, które mogą zostać podniesione do rangi elementów przedmiotowo istotnych, należą te wszystkie, które odbiegają od przepisów o charakterze względnie obowiązującym. Ma to istotne znaczenie wobec możliwości różnego kształtowania praw i obowiązków wspólników i w ten sposób określenia modelu spółki. Do takich elementów zaliczamy:
I) określenie osób i zasad reprezentacji spółki (jeżeli odbiegają one od reguł określonych wart. 117 KSH),
2) określenie zasad prowadzenia spraw spółki (jeżeli odbiegają one od zasad określonych wart. 121 KSH),
3) określenie zasad podziału zysku i strat (jeżeli ustanowione byłyby inne niż w art. 123 KSH zasady podziału zysków i strat).
Poza wskazanymi wyżej, obligatoryjnymi elementami umowy spółki, wspólnicy mogą w tej umowie zawierać wszelkie inne postanowienia dotyczące stosunków spółki.
Nb 233
Przepisy nie określają maksymalnej liczby komandytariuszy i komplementariuszy ani proporcji, jakie między tymi wspólnikami miałyby wy-
STRONA 241
-stąpić. Określone jest natomiast minimum dla istnienia spółki komandytowej: co najmniej jeden komplementariusz i co najmniej jeden komandytariusz. Możliwe są więc rozwiązania, gdy jest kilku komplementariuszy i kilku komandytariuszy czy jeden komplementariusz i kilku komandytariuszy, czy w końcu jeden komandytariusz i kilku komplementariuszy. Nie można być jednocześnie komplementariuszem i komandytariuszem. Komplementariuszami i komandytariuszami mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i handlowe spółki osobowe. Nie mogą być takimi wspólnikami spółki cywilne (W. Pyzioł, w: Kodeks, s. 192). Osoby fizyczne, które uzyskują status komplementariusza lub komandytariusza, powinny mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Dopuszczenie do tego, aby wspólnikami były osoby o ograniczonej (lub braku) zdolności do czynności prawnych de lege lata jest możliwe, ale rodzi bardzo poważne problemy przy realizacji praw i obowiązków wspólników. Z pewnością jednak nie ma powodów, aby różnicować komplementariuszy i komandytariuszy z punktu widzenia akceptowanej lub nie zdolności do czynności prawnych (tak wątpliwie J. Szwaja, w: Kodeks, t. l, s. 743). Komplementariuszami i komandytariuszami mogą być osoby prawne. Szczególnie jest to istotne przy rozwiązaniu, w którym komplementariuszami są spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (tzw. GmbH ż Co KG), spółka z o.o. i spółka -spółka komandytowa lub spółki akcyjne (tzw. AkG ż Co KG spółka akcyjna i spółka -spółka komandytowa) (por. A. Kidyba, w: Prawo, s. 36; W. Kappes, Odpowiedzialność; tenże, Spółka; R. Kos, Spółka, s. 24; A. J. Ulatowski, Spółka z o.o. & co. spółka, s. 24; tenże, Spółka z o.o., s. 5 i nast.). W przypadku spółek komandytowych z udziałem osób prawnych należy pamiętać o celu gospodarczym takich spółek. Dlatego też pewne ograniczenia mogą wystąpić przy tworzeniu takich spółek przez np. gminy, Skarb Państwa, fundacje, stowarzyszenia itp. (szerzej A. Kidyba, w: Prawo, s. 36-37). Tak jak to już zostało stwierdzone, spółki takie mogą tworzyć również inne spółki osobowe (A. Kidyba, Zasady, s. 27-29).
Nb 234
Firma spółki komandytowej składa się z nazwiska jednego lub kilku wspólników odpowiadających bez ograniczenia (komplementariuszy) i powinna zawierać dodatek "spółka komandytowa". Nazwiska komandytariuszy nie mogą być zamieszczane w firmie pod rygorem odpowiedzialności z art. 104 ż 4 KSH. Podobnie więc jak spółka jawna, korpus takiej firmy musi mieć osobowy charakter, a dodatki -rzeczowe, kombinowane, fantazyjne, mogą uzupełniać słowa "spółka komandytowa" (szerzej A. Kidyba, w: Prawo, s. 87; J. Naworski, w: Komentarz, s. 256 i nast.). Dodatek w pełnej formie w postaci słów "spółka komandytowa" może być
STRONA 242
umieszczany zarówno przed korpusem, jak i po nim. Korpus firmy może być skonstruowany w taki sposób, że będzie zawierał:
1) nazwiska wszystkich komplementariuszy,
2) nazwiska komplementariusza,
3) nazwiska niektórych komplementariuszy,
Nie ma przeszkód, aby obok nazwiska były zamieszczane imiona lub pierwsze ich litery. Możliwe jest używanie w obrocie skrótu "sp.k.". Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowej powinna zawierać pełne brzmienie nazwy lub firmy tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem "spółka komandytowa" (art. 104 ż 1 i 2 KSH). Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną.
Co do pojęcia siedziby spółki i przedmiotu działalności -por. uwagi Nb. 187. Omówienie problematyki wkładów i sumy komandytowej znajduje się w dalszej części podręcznika -Nb. 237.
Nb 235
Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Rygor nieważności wynika z art. 73 ż 2 KC, naruszenie formy szczególnej powoduje bowiem nieważność czynności prawnej.
Spółka komandytowa jest wpisywana do rejestru. Wpis ten ma zarówno charakter obligatoryjny, jak i konstytutywny. Z chwilą wpisu do rejestru spółka rozpoczyna swój byt prawny. Nie wiąże się to jednak z uzyskaniem przez nią osobowości prawnej. Spółka taka nie może też powstać przez samo rozpoczęcie działalności gospodarczej, jak to ma miejsce w przypadku spółki jawnej. Do spółki komandytowej przed zarejestrowaniem stosujemy przepisy o spółce jawnej, gdyż taką jest ona w istocie. Komandytariusz odpowiada wówczas bez ograniczenia.
Nb 236
Drugim sposobem utworzenia spółki komandytowej jest przekształcenie. Por. uwagi na temat przekształcenia spółek Nb. 472.
III. Majątek spółki, wkłady do spółki, udziały, suma komandytowa
Nb 237
Pojęcie majątku spółki, a w szczególności wkładów, udziałów i sumy komandytowej, wydaje się być podstawowe do zrozumienia istoty spółki komandytowej, a zasad odpowiedzialności w szczególności. Zgodnie z art. 28, w zw. z art. 103 KSH, majątek tworzy wszelkie mienie wniesione do spółki tytułem wkładu, a także nabyte w czasie jej istnienia. W tym też zakresie nie ma różnic w podejściu do majątku, scharakteryzowanym przy spółce jawnej (por. uwagi odnoszące się do spółki jawnej -Nb. 191).
STRONA 243
W spółce komandytowej istnieje obowiązek określenia wkładów w umowie spółki (art. 3 KSH).
Majątek spółki komandytowej jest kompleksem majątkowym odrębnym od osobistych majątków wspólników. Potwierdza to zakaz dokonywania przez wspólników potrącenia wierzytelności spółki z wierzytelnościami przysługującymi jego wierzycielom osobistym oraz zakaz dokonywania przez dłużnika spółki potrącenia z wierzytelności, jaka mu przysługuje wobec wspólnika. Ponadto wierzyciel osobisty nie może w czasie trwania spółki dokonać zajęcia udziału wspólnika. Wyodrębnienie majątku spółki polega na tym, że wspólnicy nie mogą w czasie trwania spółki rozporządzać majątkiem spółki, a wierzyciele osobiści wspólników nie mogą prowadzić egzekucji z majątku spółki. Majątek spółki jest majątkiem celowym tworzonym w związku z prowadzeniem przez spółkę przedsiębiorstwa. Majątek ten stanowi podstawę odpowiedzialności spółki za zobowiązania, istniejącej obok odpowiedzialności osobistej wspólników.
Nb 238
Wkład do spółki oznacza wartość majątkową wnoszoną do spółki. Kodeks spółek handlowych rozróżnia przedmiot wkładu do spółki komandytowej w zależności od statusu wspólnika. Przedmiot wkładu w spółce komandytowej nie może być analogiczny dla komplementariuszy i komandytariuszy. Również skutek wniesienia wkładu, jak również umówienia się na wniesienie wkładu jest odmienny w przypadku komandytariuszy i komplementariuszy (A. Kappes, Spółka, s. 53 i nast.).
Zgodnie z art. 102 ż 2 w zw. z art. 103 KSH, wkład może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Ponieważ zdefiniowanie wkładu do spółki komandytowej jest odwzorowaniem rozwiązań przyjętych dla spółki jawnej, należy odesłać do odpowiednich uwag zawartych w części odnoszącej się do spółki jawnej. Tak zdefiniowane wkłady odnoszą się bez wątpliwości do komplementariuszy. Natomiast w odniesieniu do komandytariuszy obowiązują nieco zmienione zasady. Szczególnego znaczenia nabierają w związku z tym wkłady komandytariusza, jakimi są świadczenia niepieniężne. Jeżeli wkładem komandytariusza do spółki jest w całości lub w części świadczenie niepieniężne, umowa spółki powinna określać przedmiot tego świadczenia, jego wartość, jak również osobę wspólnika wnoszącego takie świadczenie (art. 107 ż l KSH). Jeżeli jednak to świadczenie niepieniężne polega na zobowiązaniu do wykonania pracy, świadczenia usług na rzecz spółki oraz wynagrodzeniu za usługi świadczone przy powstaniu spółki, to staje się ono wkładem warunkowym komandytariusza. Nie mogą one być wkładem komandytariusza
STRONA 244
do spółki, chyba że wartość innych jego wkładów do spółki nie jest niższa od wysokości sumy komandytowej. Jeżeli suma tych wkładów jest równa sumie komandytowej, to nie istnieje problem egzekucji z majątku komandytariusza, a to pozwala wymienione świadczenia niepieniężne uznać za wkład komandytariusza do spółki (A. Kidyba, Kodeks, s. 163-164). Kolejne specyficzne rozwiązanie związane z wkładami do spółki, które dotyczy komandytariusza, określone jest wart. 107 ż 3 KSH. Jeżeli komplementariuszem jest spółka z o.o. lub akcyjna, zaś komandytariuszem jest wspólnik tej spółki, wkładu komandytariusza nie mogą stanowić jego udziały w tej spółce z o.o. lub akcje tej spółki akcyjnej.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych dają podstawy do wyróżnienia wkładów komandytariuszy:
l) wniesionych (art. 112 ż l, art. 123 ż l KSH),
2) umówionych (art. 3, 123 ż 3 KSH).
Ad l). Przez pojęcie wkładu wniesionego do majątku spółki należy rozumieć rzeczywiste przysporzenie majątkowe, którego wartość została określona, dokonane przez komandytariusza na rzecz spółki i które
"wchodzi" do majątku spółki (szerzej na temat wkładów- zob. A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 145-184). W granicach wniesionego do spółki wkładu komandytariusz staje się wolny od odpowiedzialności osobistej
wobec osób trzecich. Zwrot wkładu w całości lub w części powoduje przywrócenie odpowiedzialności osobistej komandytariusza wobec osób trzecich w wysokości dokonanego zwrotu (art. 112 ż 2 KSH). Zwrot wkładu odbywa się w analogicznej formie, jaka była niezbędna do wniesienia wkładu i podlega zarejestrowaniu. Od zwrotu wkładów, który na stępuje za zgodą wspólników, należy odróżnić jego uszczuplenie przez straty spowodowane okolicznościami niezależnymi od woli wspólników
(tak Z. Fenichel, w: Kodeks, s. 168). Uszczuplenie wkładu przez straty powoduje konieczność jego uzupełnienia do pierwotnej wysokości w drodze obrócenia na ten cel części zysku. Komandytariusz nie ma obowiązku uzupełnienia wkładu ze swego majątku osobistego (podobnie w przypadku komplementariusza). Jeżeli wbrew zakazowi wypłacona zostanie komandytariuszowi kwota odzwierciedlająca jego udział w zysku lub odsetki, zgodnie z art. 112 ż 3 KSH, wypłatę należy traktować w stosunku do wierzycieli spółek jako zwrot wkładu (A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 166 i nast.). Wkład może być wnoszony w całości lub w częściach.
W trakcie trwania spółki wkład wspólnika może być podwyższony lub obniżony i wymaga zarejestrowania. Wkład wniesiony ma znaczenie nie tylko w stosunkach zewnętrznych (odpowiedzialność), ale również
w stosunkach wewnętrznych. Zgodnie z art. 123 ż l KSH, komandyta-
STRONA 245
-riusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki (chyba że urnowa spółki stanowi inaczej).
Ad 2). Natomiast z wkładem umówionym komandytariusza marny do czynienia, jeżeli jest on określony w umowie spółki, ale niekoniecznie wniesiony do majątku spółki. Zgodnie z art. 123 ż 3 KSH, należy przyjąć, że wkład nie musi zostać wniesiony efektywnie. Może to mieć miejsce wówczas, gdy komandytariusz w umowie został zobowiązany do wniesienia wkładu z oznaczeniem wysokości, ale wspólnicy w stosunkach wewnętrznych odroczyli termin wniesienia (l. Namitkiewicz, Kodeks, t. l, s. 248; również Z. Fenichel, w: Kodeks, s. 168-169). Nie jest jednak dopuszczalne postanowienie wspólników zwalniające komandytariusza z obowiązku wniesienia wkładu. Postanowienie takie jest nieważne. Jeżeli wkład nie zostaje jeszcze wniesiony, komandytariusz nie ponosząc nakładów na majątek spółki, zabezpiecza jej działalność poprzez swoją odpowiedzialność osobistą "z sumy komandytowej", wtedy suma komandytowa wyznacza maksimum ryzyka z majątku osobistego. Zobowiązanie się do wniesienia wkładów (wkład umówiony) nie ma znaczenia dla odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. W przypadku niewniesienia wkładu, ale umówienia się na wniesienie w umowie, komandytariusz będzie -w razie wątpliwości -uczestniczył w stratach do wysokości umówionego wkładu, choć wkład ten nie został wniesiony (art. 123 ż 3 KSH). Możemy więc przyjąć, że wkład wniesiony ma wpływ na odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki (skutek zewnętrzny) i udział w zyskach (skutek wewnętrzny), natomiast wkład umówiony ma wpływ na wysokość udziału w stratach komandytariusza (skutek wewnętrzny).
Nb 239
Członkostwo w spółce komandytowej wiąże się również z pojęciem udziału wspólnika w spółce. Przepisy Kodeksu spółek handlowych posługują się pojęciem udziału.
Pojęcie udziału może być rozumiane jako udział kapitałowy, jako część wartości nominalnej majątku spółki, odpowiadającego umówionym przez wspólników wkładom (art. 50 KSH). Udziały takie należy odróżnić od udziałów w spółkach kapitałowych (akcyjnych), które posiadają określoną wartość ułamkową, będącą częścią kapitału zakładowego. W konsekwencji same udziały kapitałowe nie mogą być zbywane w czasie trwania spółki. Zbywany może być tylko ogół praw i obowiązków w spółce (art. 10 KSH; por. Nb. 179).
Nb 240
Ostatnim wymagającym zdefiniowania terminem jest suma komandytowa. Suma komandytowa stanowi cyfrowo określoną kwotę pieniężną
STRONA 246
wyrażoną w pieniądzu, która wyznacza górną granicę odpowiedzialności osobistej komandytariusza za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli. Suma komandytowa odnosi się i dotyczy tylko komandytariusza. Nie stanowi żadnej konkretnej wartości wnoszonej do majątku spółki. Jest to kwota pieniężna określona w umowie spółki i wpisana do rejestru. Jeżeli nie doszłoby do określenia sumy komandytowej, spółka nie dochodzi do skutku. Jeżeli jest kilku komandytariuszy, sumy komandytowe mogą być różnej wysokości dla każdego z nich. Suma komandytowa stanowi swego rodzaju wartość gwarancyjną, pełniącą funkcję szczególnego zabezpieczenia wypłacalności spółki. Określenie sumy komandytowej oznacza górną granicę odpowiedzialności, stanowi rodzaj specyficznego poręczenia udzielonego spółce w określonej wysokości na przyszłość (K. Kopaczyńska-Pieczniak, Ogólna, s. 5). Suma komandytowa ma charakter generalny, tj. odnosi się do wszelkich zobowiązań, które powstaną w przyszłości. Wspólnik -komandytariusz nie będzie mógł decydować, jakie rodzaje zobowiązań mogą zostać zaspokojone z jego sumy komandytowej. Suma komandytowa może być zmieniana. Może zostać zarówno podwyższona, jak i obniżona. Artykuł 113 KSH odnosi się tylko do obniżenia sumy komandytowej. Obniżenie sumy komandytowej stanowi zmianę umowy spółki i wymaga jednomyślnej uchwały wszystkich wspólników -zarówno komplementariuszy, jak i komandytariuszy, chyba że zastosowanie ma art. 9 KSH, gdy umowa spółki pozwala na zmianę umowy większością głosów.
Zmiana umowy wymaga formy aktu notarialnego. Obniżenie powinno być zarejestrowane. Wpis obniżenia ma charakter konstytutywny. Skutki prawne wobec osób trzecich istnieją dopiero po dokonaniu wpisu w rejestrze.
Suma komandytowa może być również podwyższona. Kodeks spółek handlowych nie reguluje zagadnienia podwyższenia sumy komandytowej. Wpis podwyższenia ma charakter deklaratoryjny, gdyż przepisy KSH konstytutywny charakter przyznają wyraźnie tylko dwóm wpisom: art. 109 ż I KSH -wpisowi pierwotnemu spółki i art. 113 KSH -wpisowi obniżenia sumy komandytowej (A. Kidyba, Status, s. 126).
Podwyższenie i obniżenie sumy komandytowej należy odróżnić od podwyższenia i obniżenia wartości wkładów umówionych i wnoszonych do spółki. Jak to już zostało stwierdzone, suma komandytowa pozostaje w istotnym związku z odpowiedzialnością osobistą komandytariuszy, nie może być natomiast łączona z komp1ementariuszami. Równie istotne z punktu widzenia odpowiedzialności są relacje między wkładami wnoszonymi a sumą komandytową. Artykuł 108 ż I KSH wyraźnie potwier-
STRONA 247
-dza, że wkład komandytariusza może być wniesiony w wartości niższej niż suma komandytowa, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
IV. Odpowiedzialność za zobowiązania
Nb 241
Komplementariusz w stosunkach zewnętrznych ma pozycję wspólnika jawnego. Odnosi się to zarówno do reprezentacji, jak i odpowiedzialności za zobowiązania. Komplementariusz za zobowiązania odpowiada bez względu na rodzaj i źródło ich powstania, ponosi odpowiedzialność osobistą, nieograniczoną, solidarną, subsydiarną (por. L. Moskwa, Odpowiedzialność, s. I i nast.; J. Naworski, Komentarz, s. 283 i nast.).
Osobista odpowiedzialność komplementariusza (zwanego też wspólnikiem jawnym lub firmowym) oznacza, że odpowiada on swoim majątkiem osobistym, odrębnym od majątku spółki. Odpowiedzialność ta jest nieograniczona, tzn. nie można w stosunkach zewnętrznych ustalić granic odpowiedzialności tego wspólnika. W stosunkach zewnętrznych górna granica odpowiedzialności wyznaczona jest wysokością zaciągniętych przez spółkę zobowiązań. W stosunkach wewnętrznych odpowiedzialność komplementariuszy może być zróżnicowana i ograniczona. Ustalenie wewnętrznych granic odpowiedzialności ma znaczenie z punktu widzenia rozliczeń regresowych (A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, Odpowiedzialność, s. 8 i nast.).
Solidarna odpowiedzialność komplementariuszy polega na tym, że każdy z nich odpowiada za całość długu solidarnie z innymi komplementariuszami, komandytariuszami i spółką. Wierzyciel według swego wyboru może skierować roszczenia do spółki, wszystkich lub niektórych wspólników komplementariuszy, komandytariuszy czy też do wybranych pojedynczych wspólników. Jednakże jego swobodę ogranicza zasada odpowiedzialności subsydiarnej.
Wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku komplementariusza, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika) -art. 31 ż I KSH. Zasada ta nie
stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 ż 2 KSH). Zasada subsydiarności nie dotyczy zobowiązań spółki powstałych przed jej wpisem do rejestru (ma zastosowanie odpowiedzialność pierwszorzędna -tzn. można od razu sięgnąć do majątku wspólnika bez konieczności sięgania najpierw do majątku spółki). Komplementariusz ponosi odpowiedzialność nieograniczoną, osobistą za zaległości po-
STRONA 248
-datkowe spółki i wspólników wynikające z działalności spółki (art. 115 ż l ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.). Jest to odpowiedzialność pierwszorzędna.
Nb 242
Odpowiedzialność komandytariuszy kształtuje się w pewnym stopniu odmiennie od odpowiedzialności komplementariuszy (A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 185 i nast.). Na odpowiedzialność komandytariuszy mają wpływ: wnoszenie wkładów do spółki, wartość wnoszonych wkładów, wartość wkładów wycofywanych, wypłaty na rzecz komandytariusza, określenie sumy komandytowej, podwyższenie i obniżenie wartości sumy komandytowej. Jak z powyższego wynika, zasady tej odpowiedzialności są bardziej skomplikowane niż w przypadku komplementariuszy. Odnosi się to do tzw. ogólnych reguł odpowiedzialności komandytariusza. Poza tym istnieją szczególne zasady odpowiedzialności, odbiegające od zasad ogólnych. Wskazując na ogólne cechy odpowiedzialności komandytariuszy, należy podkreślić, że jest to odpowiedzialność: bezpośrednia, osobista, solidarna, subsydiarna. W tym zakresie nie różni się ona od reguł odpowiedzialności komplementariusza. Może mieć ona charakter odpowiedzialności ograniczonej lub szczególnej (mieszanej). Nie ma potrzeby powtórnego wyjaśniania, co oznacza odpowiedzialność bezpośrednia, osobista, solidarna i subsydiarna. Wyjaśnienia wymaga jednak zasada ograniczonej lub szczególnej (mieszanej) odpowiedzialności.
Jak to stwierdzono, komandytariusz odpowiada w sposób ograniczony do wysokości określonej sumy komandytowej. W takim przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością ograniczoną. Natomiast odpowiedzialność szczególna może mieć postać odpowiedzialności z tytułu wniesionego do spółki wkładu z majątku spółki lub odpowiedzialności do wysokości części wartości sumy komandytowej i wnoszonego do spółki wkładu z majątku spółki. Aby zrozumieć te reguły odpowiedzialności, należy zbadać relacje między dwoma terminami: wkład wnoszony i suma komandytowa. Są to pojęcia różne, które mogą mieć różną wartość. Wkład może być wyższy, równy lub niższy od sumy komandytowej. Wartość wkładu wnoszonego do spółki ma wpływ na granice odpowiedzialności osobistej komandytariuszy w stosunku do wierzycieli, aż do wyłączenia tej odpowiedzialności. Zgodnie z art. 112 ż 1 KSH, komandytariusz jest wolny (uwalnia się) od odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki w granicach wartości wkładu wnoszonego do majątku spółki. Jeżeli więc komandytariusz wniósł wkład do spółki, to wpływa to na poziom odpowiedzialności z sumy komandytowej. Odpowiedzialność ta obniża się(poprzez odliczenie od wartości sumy komandytowej wartości wnoszonego wkładu). Gdy wartość wkładu wnoszonego do majątku spółki jest rów-
STRONA 249
-na sumie komandytowej, wówczas ustaje osobista odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki. Podobnie jest, gdy wartość wkładu przekracza wartość sumy komandytowej. W następstwie takiego wniesienia wkładu (efektywnego) ustaje nie tylko odpowiedzialność osobista, ale nie możemy mówić wówczas o bezpośredniej i solidarnej odpowiedzialności komandytariusza. W takiej sytuacji pozycja komandytariusza w zakresie odpowiedzialności za zobowiązania wykazuje pewne podobieństwo do pozycji wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Z punktu widzenia cywilistycznego, wspólnicy są wolni osobiście od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, a z punktu widzenia ekonomicznego, ponoszą niejako odpowiedzialność pośrednią -z majątku spółki -odpowiedzialność do wysokości wniesionego do spółki wkładu (A. Kidyba, Status, s. 147; również A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 139). Jednakże wnoszony do spółki wkład w spółce komandytowej nie przekształca się w kapitał zakładowy podzielony na udziały. Mamy w tym przypadku do czynienia z partycypacją bezułamkową.
Jeżeli wartość wkładu wnoszonego przez komandytariusza do spółki jest niższa od sumy komandytowej, wspólnik ten ponosi odpowiedzialność osobistą i bezpośrednią jedynie w granicach różnicy między sumą komandytową a wartością wkładu. W pozostałym zakresie jego odpowiedzialność osobista ustaje -zgodnie z art. 112 ż 1 KSH. W ten sposób powstaje odpowiedzialność "mieszana", gdyż obok odpowiedzialności w granicach różnicy między sumą komandytową a wartością wkładu, komandytariusz ponosi ryzyko majątkowe zaspokojenia się przez wierzyciela z wkładów, które wniósł do spółki. Uwolnienie się z części odpowiedzialności osobistej (lub całkowicie) stwarza dla niego ryzyko pośrednie, a nie bezpośrednie zaspokojenia również z jego majątku.
Jeżeli wartość wkładu jest wyższa od sumy komandytowej, ustaje osobista odpowiedzialność komandytariusza. Rośnie jednak ryzyko pośrednie, jakie ponosi komandytariusz swoim wkładem do majątku spółki (co do roszczeń komandytariusza o zwrot nadwyżki por. A. Kidyba, Status, s. ł49-l50).
Zmiany, jakie zachodzą w wartości wkładu, wpływają również na zakres odpowiedzialności komandytariusza. Podwyższenie wartości wkładu pierwotnie niższego od sumy komandytowej powoduje ograniczenie odpowiedzialności osobistej komandytariusza lub jej całkowite ustanie. Taki też skutek wywołuje uzupełnienie wkładu, jeżeli nie został on wniesiony w całości przez komandytariusza (A. Kidyba, Status, s. 150). Również podwyższenie lub obniżenie sumy komandytowej ma wpływ na
STRONA 250
odpowiedzialność komandytariusza i wzajemne relacje między wkładem a sumą komandytową (J. Naworski, w: Komentarz, s. 288-289).
Nb 243
W trakcie działalności spółki wkład może zostać zwrócony w całości lub w części. Zgodnie z art. 112 ż 2 KSH, w takiej sytuacji zostaje przywrócona odpowiedzialność osobista do wartości dokonanego zwrotu (por. również A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 166; J. Szwaja, w: Kodeks, s. 768). W konsekwencji następuje przywrócenie odpowiedzialności osobistej. Zwrot wkładu wymaga zgody wspólników i podlega zarejestrowaniu. Wobec wierzycieli za zwrot wkładu uważa się również -zgodnie z art. 112 ż 3 KSH -każdą wypłatę dokonaną na rzecz komandytariusza, którego wkład został uszczuplony przed uzupełnieniem tego wkładu do pierwotnej wysokości. Wypłata ta powoduje -tak jak zwrot wkładu -przywrócenie lub rozszerzenie odpowiedzialności osobistej komandytariusza do wysokości dokonanego zwrotu (J. Naworski, Komentarz, s. 290, 294-295).
Nb 244
Poza przedstawionymi powyżej ogólnymi zasadami odpowiedzialności komandytariusza występują również wyjątkowe, szczególne zasady odpowiedzialności. Wystąpią one z tytułu (A. Kidyba, Kodeks, s. 170):
1) przeniesienia praw i obowiązków wspólnika na inną osobę (art. 10 ż 3 KSH),
2) zamieszczenia nazwiska komandytariusza w firmie spółki (art. 104 ż 4 KSH),
3) zaciągnięcia zobowiązań przed zarejestrowaniem spółki komandytowej (szerzej A. Kappes, Wybrane zagadnienia odpowiedzialności za zobowiązania spółki komandytowej, Pr. Spół. 1998, Nr 10, s. 2 i nast.),
4) przystąpienia do istniejącej spółki w charakterze komandytariusza (art. 114 KSH),
5) uzyskania statusu komplementariusza przez dotychczasowego komandytariusza (art. 115 KSH),
6) zawarcia umowy spółki komandytowej z przedsiębiorcą prowadzącym przedsiębiorstwo (art. 116 KSH),
7) podjęcia czynności reprezentacyjnych spółki bez poinformowania osoby trzeciej o źródle swego umocowania lub z przekroczeniem granic umocowania lub działając bez umocowania (art. 118 KSH),
8) śmierci wspólnika jawnego z jednoczesnym uzależnieniem pozostania w spółce spadkobierców od przekształcenia spółki w spółkę komandytową i przyznania im statusu komandytariusza (art. 583 KSH),
9) przekształcenia spółki osobowej w spółkę komandytową (art. 584 KSH).
STRONA 251
W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce komandytowej i zobowiązania tej spółki odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki (art. 10 ż 3 KSH).
Jeżeli w firmie zostanie zamieszczone nazwisko komandytariusza, ponosi on odpowiedzialność wobec osób trzecich, tak jak komplementariusz.
Do momentu zarejestrowania należy stosować przepisy o spółce jawnej (por. szerzej A. Kidyba, Zarys, s. 76; A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 221; inaczej J. Szwaja, w: Kodeks, s. 753-754, który przyznaje, że mamy do czynienia ze spółką cywilną; A. W Wiśniewski, Prawo, s. 24 przyjmuje, że jest to spółka jawna lub cywilna). Odpowiedzialność przed zarejestrowaniem jest odpowiedzialnością solidarną ze spółką i wspólnikami, a nie tylko między wspólnikami (tak słusznie A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 221), i jest osobista, a także nieograniczona.
Zgodnie z art. 114 KSH, przystąpienie do istniejącej spółki w charakterze komandytariusza powoduje odpowiedzialność nie tylko za zobowiązania spółki powstałe po zarejestrowaniu przystąpienia tego wspólnika, ale także za zobowiązania istniejące już w chwili wpisania go do rejestru. Możliwe jest również, jeżeli do spółki przystępuje nowy komplementariusz, aby dotychczasowy komandytariusz uzyskał status komplementariusza. Ponosi on wówczas odpowiedzialność tak jak komplementariusz. Z kolei art. 116 KSH reguluje zakres odpowiedzialności komandytariusza, który zawiera umowę spółki komandytowej z przedsiębiorcą prowadzącym przedsiębiorstwo. Wspólnik ten odpowiada również za zobowiązania istniejące w chwili wpisu spółki do rejestru, powstałe przy prowadzeniu przedsiębiorstwa.
Przypadkiem szczególnej odpowiedzialności komandytariusza jest odpowiedzialność określona wart. 118 ż 2 KSH. Zgodnie z tymi przepisami, komandytariusz upoważniony do reprezentowania spółki na zasadzie pełnomocnictwa lub prokury odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z dokonanej przez siebie w imieniu spółki czynności bez ograniczenia, jeżeli nie ujawnił kontrahentowi w sposób wyraźny lub dorozumiany swego pełnomocnictwa (prokury). Odpowiedzialność taką ponosi również, gdy przekroczył granicę umocowania albo działał w ogóle bez umocowania. Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością całym majątkiem osobistym, bez ograniczeń, ale tylko za te zobowiązania i w zakresie wynikającym z dokonanej czynności. Gdyby komandytariusz ujawnił umocowanie, odpowiadałby na zasadach ogólnych tylko do wysokości sumy komandytowej.
STRONA 252
Spadkobierca może uzyskać status komandytariusza, jeżeli w ciągu 6 miesięcy od dnia, gdy dowiedział się o otwarciu spadku, złoży oświadczenie o zamiarze pozostania w spółce i uzyskaniu statusu komandytariusza, a pozostali wspólnicy zgodzą się na przekształcenie. W takim przypadku za zobowiązania spółki powstałe przed uzyskaniem przez niego statusu komandytariusza odpowiada według zasad określonych w prawie spadkowym (art. 1030 i nast. KC). Do czasu przyjęcia spadku odpowiada on tylko ze spadku, natomiast od chwili przyjęcia spadku odpowiada z całego swojego majątku. Jednakże skalą jego odpowiedzialności będzie zależała od tego, czy spadek został przyjęty prosto, czy z dobrodziejstwem inwentarza. Natomiast od chwili uzyskania statusu komandytariusza odpowiada on całym swoim majątkiem, ale do wysokości sumy komandytowej.
Jeżeli dochodzi do przekształcenia spółki osobowej, w której odpowiedzialność była szersza od odpowiedzialności komandytariusza, wspólnicy spółki przekształcanej odpowiadają za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przekształcenia na dotychczasowych zasadach przez okres 3 lat, licząc od tego dnia (art. 584 KSH).
V. Reprezentacja spółki
Nb 245
Reprezentacja spółki zaliczana jest do stosunków zewnętrznych spółki komandytowej (obok odpowiedzialności za zobowiązania), gdyż dotyczy dokonywania czynności prawnych z udziałem osób trzecich. Stosunki te uregulowane są w Kodeksie spółek handlowych normami o charakterze bezwzględnie obowiązującym (tak wyraźnie art. 119 KSH). Problematyce reprezentacji poświęcono zaledwie dwa przepisy odnoszące się do spółki komandytowej (art. 117-118), które rozstrzygają problem reprezentacji
przez komandytariusza. Oznacza to, że w zakresie nie uregulowanym należy stosować przepisy o reprezentacji w spółce jawnej (por. Nb. 196). Stosowanie tych przepisów do komplementariuszy może odbywać się wprost, a nie odpowiednio.
Spółka komandytowa może być reprezentowana przez:
1) komplementariuszy (L. Moskwa, Status, s. 10 oraz tenże, Zakres, s.2),
2) pełnomocników i
3) prokurentów.
Umocowanie do reprezentacji komplementariusz czerpie z przepisów prawa. Należy przyjąć, że jest on przedstawicielem ustawowym.
STRONA 253
Kodeks spółek handlowych przewiduje, że spółkę reprezentują ci komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki (art. 117 KSH).
Poza komplementariuszami reprezentować spółkę mogą pełnomocnicy i prokurenci, którzy są osobami trzecimi. Z punktu widzenia układu praw i obowiązków istotne jest ustalenie, czy komandytariusz może reprezentować spółkę. Z art. 118 ż 1 KSH wynika, że komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie na zasadzie pełnomocnictwa. Oznacza to, że komandytariusz nie ma analogicznego prawa reprezentowania spółki w oparciu o umocowanie ustawowe. Jego umocowanie do dokonywania czynności prawnych wynikać może z oświadczenia woli mocodawcy, jakim jest spółka.
Regulacja przyjęta wobec komandytariusza jest konsekwencją ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza, wobec nieograniczonej odpowiedzialności komplementariuszy.
Nb 246
Udzielenie pełnomocnictwa komandytariuszowi powinno być zgodne z zasadami reprezentacji spółki. Generalnie powinno być udzielone przez komplementariuszy, ale nie można wykluczyć sytuacji, gdy przewidziana jest reprezentacja łączna przez łączne współdziałanie wspólników czy też wspólników i prokurentów. Pełnomocnictwo powinno mieć formę pisemną pod rygorem nieważności. Jeżeli natomiast do dokonania czynności prawnej jest wymagana forma szczególna, niezbędne jest udzielenie pełnomocnictwa w tej samej formie. W literaturze panuje zgodność, że umocowanie komandytariusza do dokonywania czynności prawnych należy rozciągnąć również na prokurę (A. Kidyba, Status, s. 150; M. Litwińska, O konstrukcji, s. 11).
W takim przypadku granice umocowania wynikają co prawda z przepisów prawa, ale udzielenie prokury jako następstwo jej ustanowienia wymaga czynności komplementariuszy. Zgodnie z art. 41 ż 1 KSH w zw. z art. 103 KC, ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, a udzielenie prokury odbywa się zgodnie z zasadami reprezentacji. Porównując zakresy przedmiotowe prawa do reprezentowania komplementariusza i komandytariuszy -pełnomocników lub prokurentów -należy stwierdzić, że zakres umocowania komplementariusza jest szerszy. Nawet jeżeli komandytariuszowi udzielono prokury, to nie może on zbyć przedsiębiorstwa, obciążyć go i ustanowić na nim prawa użytkowania, zbyć nieruchomości i obciążyć nieruchomości, ustanowić, udzielić i odwołać
prokury. Mieści się to natomiast w granicach umocowania komplemen-
STRONA 254
-tariusza. Ponadto komplementariusz -w odróżnieniu od komandytariusza -nie potrzebuje żadnych dodatkowych czynności w celu uzyskania prawa do reprezentowania (inaczej niż komandytariusz). Reprezentacja przez komplementariusza jest prawem, czego nie można odnieść do komandytariusza. Reprezentacja przez komplementariuszy może się odbywać jednoosobowo lub łącznie z innymi komplementariuszami. Rozstrzygnięcie w tym zakresie zależy od umowy spółki. Nie ma też przeszkód, aby ustalono zasady reprezentacji łącznej, polegające na konieczności współdziałania komplementariuszy lub komplementariusza łącznie z prokurentem. Zasady te powinny być określone w umowie spółki. Należy przypomnieć, że pozbawienie komplementariusza prawa do reprezentacji wbrew jego woli może nastąpić z ważnych powodów prawomocnym orzeczeniem sądowym (art. 30 ż 2 KSH). Niezależnie od wprowadzenia swoistej techniki reprezentacji łącznej komplementariuszy (jest to technika reprezentacji, a nie jej ograniczenie) możliwe jest udzielenie prokury łącznej, np. dla reprezentujących komandytariuszy. Prawa do reprezentowania spółki przez komplementariuszy nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Podobnie ta zasada obowiązuje prokurentów, czyli może się również odnosić do komandytariuszy -prokurentów.
Komandytariusz, dokonując czynności prawnych w imieniu spółki, ma obowiązek ujawnić swoje pełnomocnictwo lub prokurę. Jeżeli nie zostanie ono okazane, komandytariusz odpowiada wobec osób trzecich bez ograniczeń za zobowiązania wynikające z tej czynności. Podobnie, gdy przekracza on granicę umocowania albo działa w ogóle bez umocowania. Celem art. 118 ż 2 KSH jest ochrona interesów osób trzecich i komplementariuszy (A. Kidyba, Prawo, s. 120). Komandytariusz, będąc ograniczony w swej odpowiedzialności, mógłby dążyć do zaciągania wyższych niż jego odpowiedzialność zobowiązań. Dlatego też w celu uniknięcia wprowadzenia w błąd osoby trzeciej, musi on -pod rygorem odpowiedzialności szczególnej -okazać pełnomocnictwo.
O tym, czy dopuścić komandytariusza do reprezentacji decydują komplementariusze. Umożliwienie mu prawa reprezentowania w charakterze prokurenta, mimo wskazanych różnic, przybliża go do zakresu
umocowania komplementariusza. W ten sposób jego pozycja w spółce wzrasta. Nie występuje taka zależność z punktu widzenia prawa do reprezentacji -choć może być "wyrównana" rozszerzonym prawem prowadzenia spraw spółki, jeżeli komandytariusz nie ma prawa do reprezentacji. Komandytariuszowi nie przysługują żadne roszczenia z tytułu braku możliwości reprezentowania spółki, gdyż zasadą jest, że nie może
STRONA 255
on w pełni reprezentować spółki ze względu na swoją ograniczoną odpowiedzialność.
VI. Prowadzenie spraw spółki
Nb 247
Prowadzenie spraw spółki, obok określenia udziału w zyskach i stratach, ograniczonego prawa kontroli, zakazu działalności konkurencyjnej, należą do stosunków wewnętrznych spółki. Z pewnymi wyjątkami, stosunki te mogą być konstruowane swobodnie.
Kodeksowy układ praw i obowiązków w sferze prowadzenia spraw spółki jest odzwierciedleniem układu odpowiedzialności w spółce. Zasadą jest, że tym, który prowadzi sprawy spółki jest komplementariusz. Prowadzeniu spraw poświęcony jest tylko jeden przepis działu odnoszącego się do spółki komandytowej -art. 121 KSH, zgodnie z którym, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, komandytariusz nie ma ani prawa, ani obowiązku prowadzenia spraw spółki (ż l). W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki potrzebna jest zgoda komandytariusza, chyba że umowa stanowi inaczej (ż 2). W związku z przyjętą regulacją odnoszącą się do prowadzenia spraw należy przyjąć stosowanie odpowiednie przepisów o prowadzeniu spraw w spółce jawnej. Stosowanie odpowiednie oznacza w tym przypadku przyjęcie zasad prowadzenia spraw dla komplementariusza z przepisów o spółce jawnej (art. 39-47 KSH) z uwzględnieniem cytowanego art. 121 KSH, odnoszącego się do komandytariusza. Ponadto należy pamiętać, że model prowadzenia spraw pozostawiony został w istocie wspólnikom, którzy w umowie spółki mogą upoważnić komandytariusza do prowadzenia spraw, i potrzebna jest jego zgoda na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłych czynności spółki (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Ustalenie zasad prowadzenia spraw przez komandytariusza wiąże się z decyzją, czy komandytariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki, czy ma tylko prawo, czy tylko obowiązek prowadzenia spraw.
Dyspozytywny charakter przepisów odnoszących się do prowadzenia spraw przez komplementariusza i analogiczny charakter, gdy chodzi o komandytariusza (art. 121 KSH) powoduje, że wspólnicy mogą wybrać następujące warianty prowadzenia spraw:
l) powierzone jest ono tylko komplementariuszowi (komplementariuszom) z wyłączeniem komandytariuszy,
2) powierzone jest komplementariuszowi i osobie trzeciej z wyłączeniem komandytariuszy,
STRONA 256
3) powierzone jest komplementariuszowi i komandytariuszowi,
4) powierzone jest komplementariuszowi, osobie trzeciej i komandytariuszowi (por. szerzej A. Kidyba, Status, s. 150).
Nie ma również przeszkód, aby ustalić zasady prowadzenia spraw spółki w ten sposób, że na niektóre czynności -mające charakter zwykłych czynności spółki -potrzebna jest zgoda komandytariuszy. W tych przypadkach, w których komandytariusze są dopuszczeni do prowadzenia spraw, należy przyjąć, że są traktowani analogicznie do komplementariuszy. W tych więc sytuacjach, gdy mowa jest o sprzeciwie (przy czynnościach zwykłych spółki) (art. 39 ż 3 KSH), ustanowieniu prokury (art. 41 ż 1 KSH), odwołaniu prokury (art. 41 ż 2 KSH), uchwale wspólników przy czynnościach nie przekraczających zwykłych czynności spółki (art. 42 KSH) dokonaniu czynności nagłych (art. 44 KSH), a komandytariusz ma prawo prowadzenia spraw spółki, potrzebna jest również jego zgoda. We wszystkich natomiast przypadkach, gdy mamy do czynienia z czynnością przekraczającą zakres zwykłych czynności, potrzebna jest zgoda komandytariusza, bez względu na to, czy ma on prawo prowadzić sprawy spółki, czy tego prawa jest pozbawiony. Potwierdza to art. 121 ż 2 KSH (w sprawach przekraczających zakres zwykłych
czynności spółki potrzebna jest zgoda komandytariusza) i art. 43 KSH stosowany odpowiednio (w prawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki potrzebna jest zgoda wszystkich wspólników, nawet wyłączonych od prowadzenia spraw spółki). W pozostałym zakresie do prowadzenia spraw mają zastosowanie uwagi odnoszące się do prowadzenia spraw spółki jawnej. Dodatkowe problemy występują, gdy komplementariuszem jest osoba prawna lub handlowa spółka osobowa.
Należy również pamiętać o tym, że w przypadku zbycia ogółu praw i obowiązków komandytariusza, na nabywcę nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spółki.
Nb 248
Zagadnieniem, które nie jest związane tylko z prowadzeniem spraw, jest prawo kontroli wspólników w spółce (K. Kruczalak, Prawo, s. 149). W odniesieniu do komplementariuszy obowiązuje zasada wyrażona
wart. 38 ż 2 KSH (w zw. z art. 103 KSH), że nieważne jest umowne ograniczenie prawa komplementariusza do osobistego zaciągania wiadomości o stanie majątku oraz o biegu interesów spółki ani umowne ograniczenie jego prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. Z kolei komandytariusz ma prawo domagać się odpisu rocznego bilansu oraz przeglądać księgi i dokumenty celem sprawdzenia jego rzetelności. Na wniosek komandytariusza sąd rejestrowy może z ważnych powodów
zarządzić w każdym czasie udzielenie bilansu lub innych wyjaśnień, jak również dopuścić do przejrzenia ksiąg i dokumentów. Umowa nie może
STRONA 257
ograniczyć tak określonych uprawnień kontrolnych komandytariusza (art. 120 ż 3 KSH). Na podstawie powyższych określeń możemy dojść do wniosku, że wspólnicy mogą mieć prawo kontroli, wynikające z następujących źródeł:
1) ustawy (art. 38 ż 2 i art. 120 ż 1 KSH),
2) umowy (art. 38 ż 2 i art. 120 ż 3 KSH),
3) decyzji sądu (art. 120 ż 2 KSH).
VII. Udział w zyskach i stratach
Nb 249
Problematyce udziału w zyskach i stratach poświęcony jest przepis art. 123 KSH, z którego wynika, że komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki (chyba że umowa spółki stanowi inaczej) i że w razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stratach jedynie do wysokości umówionego wkładu (ż 2).
Umowa spółki może zupełnie swobodnie uregulować zasady podziału zysku i partycypacji w stratach. Można przyjąć zasadę analogicznego udziału w zyskach. Możliwe jest "oderwanie" od siebie proporcji udziału w zyskach i stratach. W ten sposób można np. określić wyższy poziom udziału w zyskach i partycypacji w stratach. Zasady te mogą być uzależnione od wartości wnoszonych wkładów lub też żadne związki z wnoszonym wkładem nie muszą wystąpić. Charakterystyczne jest jednak dla spółki komandytowej to, że w razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stratach jedynie do wysokości umówionego wkładu. Tak więc gdyby powstały wątpliwości co do uczestnictwa w stratach, należy stosować dwie normy: do komplementariuszy art. 51 KSH (każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zysku i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu), a do komandytariuszy art. 123 ż 3 KSH (w razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stratach jedynie do wysokości umówionego wkładu). Rola wkładu umówionego została omówiona poprzednio. Należy więc przyjąć, że umówienie się wspólników na wnoszenie wkładu (zobowiązanie do wniesienia) ma znaczenie wewnętrzne i odnosi się do partycypacji w stratach, natomiast wniesienie wkładu ma wpływ na odpowiedzialność komandytariusza w stosunku do wierzyciela spółki i ma wpływ na określenie udziału w zyskach. Zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczony w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego
STRONA 258
wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionego wkładu (art. 123 ż 2 KSH).
VIII. Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki
Nb 250
Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki odbywa się według zasad określonych w spółce jawnej (por. Nb. 2()6-2()9). Jednakże występują pewne specyficzne rozwiązania charakterystyczne dla spółki komandytowej, odróżniające tę spółkę od spółki jawnej (A. Kappes, Spółka, s. 151 i nast.; A. Szumański, Prawo, s. 189; D. Fuchs, Ustąpienie, s. 352 i nast.). Mianowicie:
l) śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki
(podczas gdy śmierć komplementariusza jest taką przyczyną). Jednak pomimo śmierci komplementariusza, jego upadłości czy wypowiedzenia dokonanego przez wspólnika lub jego wierzyciela osobistego, spółka trwa nadal między pozostałymi wspólnikami, jeżeli tak stanowi umowa spółki lub pozostali wspólnicy tak postanowią (art. 64 ż l KSH). Uzgodnienie takie powinno nastąpić w przypadku śmierci lub upadłości niezwłocznie, w przypadku zaś wypowiedzenia -po upływie wypowiedzenia. W przeciwnym razie spadkobiercy, zarządca masy upadłości, wspólnik, który wypowiedział bądź też jego wierzyciel osobisty domagać się mogą przeprowadzenia likwidacji -wyjątek od art. 58 pkt 4 KSH;
2) spadkobiercy komandytariusza każdorazowo powinni wskazać spółce jedną osobę do wykonywania praw. Oznacza to, że spadkobiercy zmarłego komandytariusza wchodzą na jego miejsce ex lege, bez względu na to, czy było to przewidziane w umowie spółki (W Pyzioł, w: Kodeks, s. 210) -wyjątek od art. 58 pkt 4 oraz art. 583 KSH;
3) podział udziału między spadkobierców komandytariusza i przyznanie im statusu komandytariusza możliwy jest za zgodą wszystkich komandytariuszy i komplementariuszy. Podział powinien nastąpić w formie aktu notarialnego i zostać zarejestrowany. Podział jest możliwy, jeżeli zawarta zostanie umowa między spadkobiercami komandytariusza i gdy komplementariusze i komandytariusze wyrażą na to zgodę. W ten sposób zwiększy się liczba wspólników w stosunku do liczby z umowy spółki. Należy określić wysokość sumy komandytowej każdego z nowych komandytariuszy oraz wpisać ją do rejestru handlowego. Podobnie muszą oni zobowiązać się do wniesienia wkładu. Umowa między spadkobiercami, jak i zgoda wspólników po-
STRONA 259
winny mieć formę aktu notarialnego. Również komandytariusze powinni być wpisani do rejestru.
W pozostałych przypadkach odnoszących się do rozwiązania spółki i wystąpienia wspólników .(zarówno komplementariuszy, jak i komandytariuszy) zastosowanie mają przepisy odnoszące Się do spółki jawnej. Należy jednak pamiętać, że ze względu na specyfikę spółki komandytowej zawsze musi pozostać co najmniej jeden komplementariusz i jeden komandytariusz. Swoistym wystąpieniem ze spółki jest zbycie ogółu praw i obowiązków (art. 10 KSH). W takim przypadku gdy zbywcą jest komandytariusz, na nabywcę nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spółki (art. 122 KSH).
IX. Likwidacja spółki
Nb 251
Do spółki komandytowej w likwidacji odpowiednie zastosowanie mają przepisy regulujące tę kwestię w spółce jawnej (por. Nb. 210).
ż 7. Spółka komandytowo-akcyjna
Literatura: M. Asłanowicz, Elementy konstrukcyjne osobowych spółek handlowych, Pr. Spół. 2001, Nr 5; K. Bandarzewski, Prawa akcjonariusza, Kraków 1996; J: Frąckowiak, Źródła i formy harmonizacji prawa spółek w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, w: Wspólnoty Europejskie. Wybrane problemy prawne, cz. I, pod red. J: Kolasy, Wrocław 1994; J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Orzecznictwo, Warszawa 200 I; G. Jędrejek, Czynności prawne dokonane przez małżonków -wspólników spółek osobowych z pokrzywdzeniem ich wierzycieli osobistych, Pr. Spół. 2000, Nr 4; A. Kidyba, Jeszcze o zmianach w prawie spółek, PPR 1999, Nr II; A. Kidyba, Spółka komandytowo-akcyjna w Niemczech i projekcie prawa spółek handlowych, PPR 2000, Nr 3; A. Kidyba, Zasady działania spółki komandytowej Z udziałem spółek handlowych jako komplementariuszy, Rej. 2000, Nr4; A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 200 I; A. Kidyba, Statut spółki komandytowo-akcyjnej, w: Aktualne umowy w obrocie gospodarczym, Warszawa 200; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 200 I; A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, Ogólna charakterystyka stosunków majątkowych w spółce komandytowej, PPR 1995, Nr 6; J. Korzonek, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, Kraków 1935; J. Kropatwiński, Zbycie udziału w spółce osobowej -aspekty prywatnoprawne, Pr. Spół. 2000, Nr 9; K. Kruczalak, Zarys prawa handlowego, Warszawa 2001; W Kubala, Spółka osobowa w organizacji, Pr. Spół. 1997, Nr 1 I; A. Lewicki, Zbycie udziału w spółce osobowej (aspekty podatkowe), Pr. Spół. 2000, Nr 10; O. Li pińska, Spółka komandytowo-akcyjna, Kra
STRONA 260
-ków 2001; M. Litwińska, Typologia spółek w kodeksie spółek handlowych, PUG 2001, Nr 2; J: Naworski, K. Strzelczyk, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do Kodeksu spółek osobowych, Warszawa 200 l; E. Płonka, Uczestnictwo osób prawnych w walnym zgromadzeniu spółki kapitałowej, PiP 1990, z. I; E. Płonka, Odpowiedzialność odszkodowawcza członków zarządu spółki kapitałowej wobec spółki, KPP 1994, z. 2; C. Podsiadlik, Spółka komandytowo-akcyjna w prawie francuskim w aspekcie projektowanych zmian Kodeksu handlowego, Pr. Spół. 1998, Nr 7-8; W. Popiołek, J. Strzępka, A. Witasz, E. Zielińska,
Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, pod red. J. Strzępki, Warszawa 200 I; M. Rogala, Spółki osobowe a przepisy karne kodeksu spółek handlowych, Pr. Spół. 2001, Nr I; M. Safjan (red.), Prawo Wspólnot Europejskich a prawo polskie. Prawo spółek, Warszawa 1996; T. Siemiątkowski, Nowa kodyfikacja prawa spółek, Pa]. 2000, Nr 7-8; S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, Uzasadnienie projektu ustawy- Prawo spółek handlowych, SP 1999, Nr 1~2; A. Szajkowski, Harmonizacja polskiego prawa spółek z prawem Wspólnot Europejskich, SP 1996, Nr 1-4; A. Szajkowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2000; A. Szumański, Zakres prawa wspólnika spółki kapitałowej do udziału w zysku, Pr. Sp. 1997, Nr 6; A. Szumański, Hybrydalne typy spółek handlowych, PPH 2000, Nr 6; G. Tracz, Spółka komandytowa jako spółka kapitałowa?, PUG 1994, Nr 6; P. J. Turowicz, Prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom lub akcjonariuszom, PPH 1999, Nr 5; l. Weiss, Klasyfikacja postanowień statutu spółki akcyjnej, MoP 1994, Nr 8; A. Wiśniewski, Jeszcze o wyłączeniu akcjonariuszy od poboru akcji, PPH 1997, Nr 10; H. Urbańczyk, Prowadzenie spraw spółki w spółce komandytowo-akcyjnej. Uwagi prawnoporównawcze, Pr. Spół. 2000, Nr 12; K. Zalega, B. Zając, Spółka komandytowo-akcyjna jako nowa formuła prowadzenia działalności gospodarczej, Bielsko-Biała 2001.
I. Uwagi ogólne
Nb 252
Spółka komandytowo-akcyjna występuje w wielu systemach prawnych; m.in. w Niemczech, Francji, Szwajcarii, Włoszech. W każdym jednak z systemów ma swoją specyfikę, która nie pozwala na pełne twierdzenie co do tożsamości przyjętej w Polsce konstrukcji z rozwiązaniami przyjętymi w tych krajach. Istotny jest model tej spółki: w szczególności rozstrzygnięcie, których elementów ma być więcej: komandytowych czy akcyjnych. W Niemczech na przykład spółka taka jest spółką akcyjno-komandytową, będącą swoistą odmianą spółki akcyjnej. Należy przyjąć, że konstrukcja spółki komandytowo-akcyjnej w Polsce ma charakter mieszany z przewagą elementów komandytowych. Została wprowadzona do naszego systemu prawnego z kilku powodów. Chodzi tu o uatrakcyjnienie katalogu sposobów prowadzenia działalności gospodarczej, stworzenie możliwości przekształcenia różnych form spółek w najbardziej dogodną, możliwość dokapitalizowania istniejącego podmiotu, obronę przed wro
STRONA 261
-gim przejęciem przy dokapitalizowaniu spółki. Ma to szczególne znaczenie przy konstrukcji spółki komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszem jest działająca już spółka z o.o. lub akcyjna, która osiągnęła już określoną pozycję na rynku, a która potrzebuje środków na rozwój. Są one dostarczane przez akcjonariuszy, ale zasadnicze decyzje w spółce są podejmowane przez komplementariuszy. Dodatkowo przy takiej konstrukcji interesujące jest udogodnienie podatkowe, gdyż spółka komandytowo-akcyjna nie jest osobą prawną.
Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, która ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka komandytowo-akcyjna musi mieć wspólników o różnym statusie: komplementariuszy i akcjonariuszy. Interesującym rozstrzygnięciem KSH jest uzyskanie statusu akcjonariusza przez komplementariusza (art. 132 KSH) albo statusu komplementariusza przez akcjonariusza (art. 136 ż l KSH). Możliwe jest więc utrzymanie podwójnego statusu: komplementariusza i akcjonariusza jednocześnie. Nie jest jednak dopuszczalna konstrukcja bycia komplementariuszem i akcjonariuszem jednocześnie, gdy nie ma innych wspólników w spółce (A. Kidyba, Kodeks, s. 189). Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, w której występują wyraźnie elementy kapitałowe, wiążące się z osobą akcjonariusza (dotyczy to m.in. kapitału zakładowego). Spółka ma zdolność prawną (może być podmiotem praw i obowiązków), zdolność do czynności prawnych (może nabyć prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe), zdolność sądową (może pozywać i być pozywana), działa pod swoją własną firmą, ma wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe. W spółce tej istnieje szczególnie złożony system stosowania przepisów. Generalną zasadą jest, że do spółki komandytowej stosujemy przepisy działu IV "Spółka komandytowo-akcyjna". Przepisy te stosujemy wprost. W stosunku do komplementariuszy: między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, wobec osób trzecich, a także co do wkładów komplementariuszy do spółki (z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy) stosujemy przepisy dotyczące spółki komandytowej (art. 126 ż l pkt l KSH). Ponieważ jednak przepisy regulujące status komplementariuszy w spółce komandytowej stosujemy w ten sposób, że -zgodnie z art. 89 KSH -wykorzystujemy przepisy o spółce jawnej, to właśnie te ostatnie normy będziemy stosować w odniesieniu do komplementariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej. W pozostałym zakresie (m.in. przepisy dotyczące kapitału zakładowego,
STRONA 262
wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej, walnego zgromadzenia), stosujemy przepisy o spółce akcyjnej. Przepisy te jednak stosujemy odpowiednio. Por. również A. Witosz, w: Kodeks, s. 206 i nast.
II. Utworzenie spółki
Nb 253
Możemy wyróżnić dwa sposoby utworzenia spółki komandytowo-akcyjnej: pierwotny i przez przekształcenie. W tym pierwszym przypadku spółka komandytowo-akcyjna tworzona jest w sposób zbliżony do tworzenia spółki akcyjnej (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 238). Należy przyjąć, że skoro stosujemy przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji (art. 126 ż l pkt 2 KSH), do utworzenia spółki komandytowo-akcyjnej konieczne jest dokonanie następujących czynności:
zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu (osoby podpisujące statut stają się założycielami spółki), wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego (art. 306 w zw. z art. 126 ż l pkt 2 KSH), wskazanie osób prowadzących sprawy i reprezentujących spółkę, ustanowienie rady nadzorczej, jeżeli taka ma być utworzona (art. 137, 140, 142 w zw. z art. 126 KSH), i wpis do rejestru.
Nb 254
Statut spółki komandytowo-akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Niezachowanie formy aktu notarialnego, zgodnie z art. 73 ż 2 KC, powoduje nieważność dokonanej czynności prawnej. Osoby podpisujące statut stają się założycielami spółki. Statut nie musi być podpisany przez akcjonariuszy, ale powinni go podpisać co najmniej wszyscy komplementariusze (wystarczy, gdy będzie to jedyny komplementariusz, por. A. Witosz, Komentarz, s. 214). Statut może być podpisany również przez pełnomocnika, z tym że pełnomocnictwo powinno mieć również formę aktu notarialnego. Statut powinien zawierać:
l) firmę i siedzibę spółki,
2) przedmiot działalności spółki,
3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
4) oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość,
5) wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,
6) liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,
STRONA 263
7) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń,
8) organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej.
Nb 255
Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowo-akcyjna". Wynika z tego, że korpus firmy spółki powinien mieć osobowy charakter. Jeżeli zawiera nazwiska wszystkich komplementariuszy, mamy wówczas pełną identyfikację podmiotową wspólników w firmie. Jeżeli wymienieni są tylko niektórzy wspólnicy, dochodzi do częściowej identyfikacji osób wspólników. Nie ma przeszkód, aby dodatkowym uzupełnieniem nazwisk były imiona wspólników czy ich pierwsze litery. Jeżeli w spółce komandytowo-akcyjnej komplementariuszem jest osoba prawna (a także handlowa spółka osobowa), firma spółki powinna zawierać pełne brzmienie firmy bądź nazwy tej osoby prawnej. Dodatek musi być identyczny jak w przypadku, gdy komplementariuszami są osoby fizyczne. Natomiast, gdy konstrukcja spółki komandytowo-akcyjnej jest ukształtowana w ten sposób, że komplementariuszami są osoby prawne (również handlowe spółki osobowe) i osoby fizyczne, to możliwe jest użycie w firmie zarówno firm (nazw), jak i nazwisk osób
fizycznych. Jednakże w takim przypadku nie można tworzyć korpusu firmy tylko od nazwisk osób fizycznych. W obrocie możliwe jest używanie skrótu "S.K.A.". Nazwisko akcjonariusza nie może być zamieszczone w firmie spółki. Jeżeli doszłoby do takiej sytuacji (jak również zamieszczenia nazwy firmy, gdy akcjonariuszami są osoby prawne lub handlowe spółki osobowe), akcjonariusz ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich tak jak komplementariusz, czyli w sposób nieograniczony.
Nb 256
Siedzibą spółki komandytowo-akcyjnej jest miejscowość, w której ma miejsce prowadzenie spraw spółki. Jeżeli jest to ta sama miejscowość, to problem nie istnieje. Jeżeli natomiast miejsca te są różne, należy wyraźnie wskazać miejscowość będącą siedzibą. W tym przypadku zastosowanie per analogiam ma art. 41 KC.
Nb 257
Przedmiot działalności spółki określa najszersze ramy prowadzonej działalności przez spółkę. Powinien być określony według zasad Polskiej Klasyfikacji Działalności. Jednakże określenie przedmiotu działalności
wywołuje skutek wewnętrzny -tylko między spółką a wspólnikami. Nie ma natomiast znaczenia z punktu widzenia osób trzecich. Wydaje się, że nie powinno być sprzeczności między przedmiotem działalności spółki
STRONA 264
a przedmiotem przedsiębiorstwa spółki, do którego prowadzenia wspólnicy się zobowiązują (art. 125 KSH).
Nb 258
Czas trwania spółki powinien być wskazany tylko wówczas, gdy jest on oznaczony. Ograniczenie takie może wiązać się z konkretną datą, wykonaniem określonych zadań itp. Jeżeli czas trwania spółki nie jest oznaczony, nie ma potrzeby zaznaczania tego w statucie spółki.
Nb 259
W spółce komandytowo-akcyjnej wkłady muszą wnosić zarówno komplementariusze, jak i akcjonariusze. Jednakże zarówno reżim wnoszonych wkładów, jak i tryb ich wnoszenia jest odmienny. Wkłady komplementariuszy wnoszone są według zasad obowiązujących w spółce jawnej (art. 48-49 KSH). Przede wszystkim szersza jest definicja wkładu, który komplementariusz może wnieść do spółki (również praca, usługi, ustanowienie na rzecz spółki praw majątkowych itp.) w stosunku do możliwości wnoszenia wkładów przez akcjonariusza. W tym przypadku obowiązują reguły przyjęte w spółce akcyjnej, w szczególności zastosowanie ma art. 14 ż l KSH (zakaz wnoszenia jako wkładu praw niezbywalnych, świadczenie pracy lub usług). Wkłady komplementariuszy muszą być oznaczone i określona powinna być ich wartość.
Nb 260
W statucie należy określić wysokość kapitału zakładowego. Charakterystyczne jest właśnie występowanie w spółce -mającej charakter osobowy -kapitału zakładowego. Pojęcie kapitału zakładowego jest tożsame z takim pojęciem w spółce akcyjnej (Nb. 381). Należy wskazać w statucie nie tylko wysokość kapitału zakładowego, ale sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę oraz wskazać, czy są to akcje imienne, czy na okaziciela (Nb. 399). Wskazanie na sposób zebrania kapitału zakładowego oznacza, że możliwe jest nie tylko zebranie tego kapitału przez wniesienie przez założycieli i akcjonariuszy, ale także zebranie środków na pokrycie wkładów w drodze subskrypcji (A. Kidyba, Kodeks, s. 197). Ponadto na
leży wskazać liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia. W statucie należy określić imiona i nazwiska (firmy, nazwy) komplementariuszy oraz ich adresy (adresy do doręczeń) i siedziby. Nie ma potrzeby wskazywania akcjonariuszy, gdyż nie muszą oni podpisywać statutu. Ostatnim obligatoryjnym składnikiem statutu jest określenie organizacji walnego zgromadzenia i rady nadzorczej (jeżeli ustawa lub statut przewidują ustanowienie rady). Oczywiście poza wskazanymi essentialia negotii statutu, może on zawierać inne rozstrzygnięcia, jeśli odbiegają one od norm dyspozytywnych Kodeksu spółek handlowych, albo też regulują inne kwestie nie przewidziane w KSH. Wprowadzone do statutu regulacje nie mogą być sprzeczne z normami ius cogens.
STRONA 265
Poza czynnością podpisania statutu niezbędne jest objęcie wszystkich akcji. Konieczne jest do tego złożenie oświadczeń w formie aktu notarialnego o objęciu akcji przez akcjonariuszy i komplementariuszy (jeżeli obejmują akcje). Podpisanie statutu, oświadczenie o objęciu akcji, jest swoistym zawiązaniem spółki komandytowo-akcyjnej przez zawarcie umowy założycielskiej". Por. również T Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz, s. 335 określający umowę jako hybrydalną. Poza tymi czynnościami niezbędne jest wniesienie wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego. Ponadto jeżeli wnoszona jest nadwyżka (tzw. agio) ponad wartość nominalną akcji, należy całą nadwyżkę zebrać przed zarejestrowaniem spółki.
Wkłady na pokrycie całego kapitału zakładowego nie muszą być wniesione w następujących sytuacjach: gdy wnoszone są wkłady niepieniężne i statut dopuszcza możliwość wnoszenia wkładu najpóźniej przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki; gdy wnoszone są wkłady pieniężne i możliwe jest ich wpłacenie w wysokości 25% przed zarejestrowaniem spółki; gdy akcje są obejmowane wyłącznie za wkłady niepieniężne albo za wkłady niepieniężne albo za wkłady niepieniężne i pieniężne, wówczas kapitał zakładowy musi być pokryty przed zarejestrowaniem w wysokości 12500 zł (1/4 wartości określonej wart. 126 ż 2 KSH).
Nb 261
Przed wpisem spółki do rejestru należy wskazać osoby prowadzące sprawy i reprezentujące spółkę oraz ustanowić radę nadzorczą, gdy taka ma być utworzona. Rada nadzorcza musi być utworzona, gdy statut tak stanowi albo gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób. Proces tworzenia spółki komandytowo-akcyjnej zamyka wpis do rejestru. Zgłoszenie spółki do sądu rejestrowego powinno zawierać:
l) firmę, siedzibę i adres spółki,
2) przedmiot działalności spółki,
3) wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji,
4) liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania, jeżeli statut je przewiduje,
5) wzmiankę, jaka część kapitału zakładowego została wpłacona przed zarejestrowaniem,
6) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz okoliczności dotyczące ograniczenia ich zdolności do czynności prawnych, jeżeli takie istnieją,
7) nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji; w przypadku gdy komplementariusze powierzyli tylko niektórym spośród siebie prowadzenie spraw spółki -zaznaczenie tej okoliczności,
STRONA 266
8) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.
Nb 262
Spółka komandytowo-akcyjna powstaje z chwilą wpisu do rejestru i jest wpisywana do rejestru przedsiębiorców KRS. Mimo że posiada pewne cechy spółki akcyjnej, nie uzyskuje przez wpis osobowości prawnej, ale wpis ma charakter konstytutywny i obligatoryjny (J. Jacyszyn, Kodeks, s. 240).
Nb 263
Drugim sposobem powstania spółki komandytowo-akcyjnej jest przekształcenie spółki. Możliwe jest to przez przekształcenie spółki kapitałowej w spółkę komandytowo-akcyjną, jak również spółki osobowej w spółkę komandytowo-akcyjną. Zastosowanie tu mają uwagi zawarte w rozdziale o przekształceniu spółek (Nb. 471).
III. Majątek spółki, kapitał zakładowy, wkłady do spółki
Nb 264
Zagadnienie stosunków majątkowych w spółce komandytowo-akcyjnej związane jest przede wszystkim ze statusem wspólników. Możemy przyjąć, że -podobnie jak w spółce jawnej -majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład i nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia (por. art. 28 KSH). Majątek jest tworzony z wkładów wnoszonych przy tworzeniu spółki (majątek pierwotny) i innych składników majątkowych, które są nabywane w trakcie funkcjonowania spółki.
Źródłem pochodzenia majątku spółki mogą być przysporzenia dokonywane przez wspólników (wkłady) oraz składniki nabywane w wyniku prowadzonych transakcji. Charakterystyczne dla spółki komandytowo-akcyjnej jest występowanie w niej kapitału zakładowego. Kapitał zakładowy jest określoną cyfrowo wartością pieniężną, będącą sumą wkładów akcjonariuszy do spółki. Za wnoszone do spółki wkłady akcjonariusze otrzymują akcje. Kapitał zakładowy w tym znaczeniu stanowi oznaczoną liczbę, która jest zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spółki. W sensie ścisłym jest wielkością formalną, która stanowi sumę akcji w kapitale zakładowym. Pojęcie to należy odróżnić od pojęcia kapitału zakładowego
rozumianego jako substrat majątkowy odpowiadający wartości wniesionych wkładów (aktywa). Zapisy po stronie pasywów i aktywów powinny sobie wzajemnie odpowiadać (por. uwagi dotyczące kapitału zakładowego w spółce akcyjnej) (Nb. 381). Minimalna wartość kapitału zakładowego wynosi 50 000 zł (A. Witasz, w: Kodeks, s. 206 i nast.). Zasady związane z podwyższeniem i obniżeniem kapitału zakładowego są analogiczne do tych, które obowiązują w spółce akcyjnej (Nb. 382). Wkłady na kapitał zakładowy są wnoszone co do zasady przez akcjonariuszy.
STRONA 267
Otrzymują oni w zamian akcje w tym kapitale. Z kolei komplementariusz może wnieść wkład do spółki komandytowo-akcyjnej na inne fundusze niż kapitał zakładowy, np. kapitał rezerwowy, zapasowy. W takim przypadku wkłady pochodzące od wspólników o różnym statusie będą zasilały odmienne fundusze. Jednakże komplementariusz może wnieść wkład również na kapitał zakładowy. W takim przypadku komplementariusz staje się jednocześnie akcjonariuszem, tj. wspólnikiem o podwójnym statusie: komplementariusza i akcjonariusza (A. Kidyba, Kodeks, s. 199-200).
Jeżeli komplementariusz uzyska status akcjonariusza, to ma to tylko znaczenie z punktu widzenia jego praw i obowiązków, natomiast nie wpływa na zakres jego odpowiedzialności, tj. nie wyłącza jego nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki (art. 132 ż 2 KSH). Komplementariusz -akcjonariusz nie nabywa wszelkich praw identycznych do tych, które nabywa akcjonariusz. W szczególności osoba taka nie może wykonywać prawa głosu z akcji przy powoływaniu i odwoływaniu rady nadzorczej, nie może być pełnomocnikiem pozostałych akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu (chyba że jest pozbawiona prawa prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentacji). Ponadto każda akcja objęta lub nabyta przez komplementariusza -akcjonariusza daje prawo tylko do jednego głosu i nie można jej uprzywilejować, tak jak to jest możliwe w stosunku do akcjonariuszy (A. Kidyba, Kodeks, s. 217).
Majątek spółki tworzony jest co do zasady z wkładów wspólników.
Księgowo tworzą go: kapitał zakładowy, kapitały rezerwowe, zapasowe itd. Jednakże wnoszenie wkładów przez wspólników podlega nieco odmiennym regułom w przypadku komplementariuszy i akcjonariuszy.
Można stwierdzić, że wkłady wnoszone przez komplementariuszy do funduszy podlegają regułom obowiązującym w spółce jawnej, natomiast wkłady wnoszone na kapitał zakładowy -regułom obowiązującym w spółce akcyjnej. Nie jest więc decydująca tylko osoba wspólnika, ale także fundusz, na jaki wnoszone są wkłady. W związku z powyższym należy przyjąć, że jeżeli komplementariusz wnosi wkłady do spółki na kapitał zakładowy, to muszą one podlegać regułom wymaganym dla wkładów
w spółce akcyjnej. Komplementariusz wnosząc wkłady do spółki na inne fundusze, może to czynić zaliczając do nich również pracę, świadczenie usług, wynagrodzenie za usługi świadczone przy powstaniu spółki, ustanowić prawo użytkowania na rzecz spółki, oddać rzecz do korzystania (A. Kidyba, Kodeks, s. 200). Natomiast, gdy wkłady wnoszone są przez komplementariuszy -akcjonariuszy i akcjonariuszy na kapitał zakładowy, muszą mieć zastosowanie negatywne i pozytywne kryteria zdolności
STRONA 268
aportowej, określone w stosunku do spółki akcyjnej (Nb. 375, 383), w szczególności zastosowanie mieć będzie art. 14 ż l i 3 KSH.
IV. Odpowiedzialność za zobowiązania
Nb 265
Wspólników w spółce komandytowo-akcyjnej różnią zasadniczo reguły odpowiedzialności za zobowiązania. Komplementariusz odpowiada za zobowiązania bez względu na ich rodzaj i źródło powstania i ponosi odpowiedzialność osobistą, nieograniczoną, solidarną i subsydiarną.
Odpowiedzialność osobista komplementariusza oznacza, że odpowiada on swoim majątkiem odrębnym od majątku spółki. Odpowiedzialność ta jest nie ograniczona w tym sensie, że jej górną granicę wyznaczają zaciągnięte zobowiązania. Z drugiej strony -nie można ze skutkiem wobec osób trzecich ograniczyć odpowiedzialności komplementariusza. Możliwe jest natomiast ograniczenie odpowiedzialności w stosunkach wewnętrznych. Nie wpływa to jednak na możliwość zaspokojenia roszczeń przez wierzycieli. Ustalenie wewnętrznych granic odpowiedzialności może mieć jednak znaczenie z punktu widzenia wzajemnych rozliczeń między wspólnikami. Odpowiedzialność solidarna komplementariusza oznacza, że każdy z nich odpowiada za całość długu solidarnie z innymi komplementariuszami i spółką. Solidarność wystąpi również wobec akcjonariuszy, gdy zajdą niektóre przypadki jego nadzwyczajnej odpowiedzialności. Wierzyciel będzie więc mógł według swojej decyzji skierować roszczenie do określonej masy majątkowej, jednakże z tym zastrzeżeniem, że będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku wspólnika tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Reguła wskazana w zdaniu ostatnim określona jest mianem odpowiedzialności subsydiarnej (art. 31 ż I KSH). Zasada odpowiedzialności subsydiarnej nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 ż 2 KSH). Reguła odpowiedzialności subsydiarnej nie ma zastosowania do zobowiązań spółki powstałych przed wpisem spółki do rejestru (odpowiedzialność pierwszorzędna). Z drugiej strony, jeżeli komplementariusz zostałby pozbawiony prawa do reprezentacji wbrew swojemu sprzeciwowi, zwolniony jest od odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki powstałe od chwili dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze (art. 137 ż 5 KSH).
Za zaległości podatkowe komplementariusz (nie będący akcjonariuszem) ponosi odpowiedzialność osobistą, całym swoim majątkiem. Zobo-
STRONA 269
-wiązania te należy odnosić do zaległości spółki i wspólników, jeżeli wynikają one z działalności spółki -art. 115 OrdPU. Jest to odpowiedzialność pierwszorzędna.
Akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, a jedynie ryzyko składnikami majątkowymi wnoszonymi do spółki. Składniki te nie są jednak własnością akcjonariusza, ale spółki. Generalna zasada nieodpowiedzialności akcjonariusza za zobowiązania spółki doznaje ograniczeń w pewnych przypadkach. Akcjonariusz ponosi odpowiedzialność osobistą w następujących sytuacjach:
l) gdy działał w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed wpisem do rejestru (art. 134 ż 2 KSH),
2) gdy nazwisko (nazwa, firma) akcjonariusza zostało umieszczone w firmie -art. 127 KSH,
3) gdy dokonując czynności prawnych jako pełnomocnik (prokurent), nie ujawnił swego pełnomocnictwa, przekroczył granice umocowania lub działał bez umocowania (art. 138 ż 2 KSH),
4) gdy zmienił swój status i stał się komplementariuszem (art. 136 ż 3 KSH).
V. Reprezentacja spółki
Nb 266
Obok zasad odpowiedzialności (art. 135 KSH) również reguły reprezentacji (art. 137-138 KSH) zaliczane są do stosunków zewnętrznych i zgodnie z art. 139 KSH mają charakter norm ius cogens. Zasadą jest, że spółka komandytowo-akcyjna może być reprezentowana przez komplementariuszy mających prawo do reprezentacji. Źródłem umocowania komplementariuszy są przepisy prawa, co pozwala na uznanie, że są oni przedstawicielami ustawowymi.
Ponadto spółka może być reprezentowana przez pełnomocników i prokurentów. Jeżeli akcjonariusz uzyska stosowne umocowanie, może na tej podstawie reprezentować spółkę, ale nie może czerpać swego umocowania z przepisów prawa. Komplementariusze mogą reprezentować spółkę tylko wówczas, gdy mają prawo reprezentowania spółki, tj. gdy nie pozbawiono ich prawa reprezentowania w statucie albo na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (A. Witosz, w: Kodeks, s. 231). Pozbawienie prawa do reprezentacji w pierwotnym statucie musi się wiązać ze zgodą komplementariusza na pozbawienie go tego prawa. W czasie działania spółki pozbawienie komplementariusza prawa do reprezentacji spółki stanowi zmianę statutu spółki i wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy. Zgoda wyrażona również przez komplementariusza po-
STRONA 270
-woduje, że zmiana statutu jest skuteczna. Jeżeli jednak nie godzi się on na pozbawienie go prawa do reprezentacji, powinien zgłosić sprzeciw w stosunku do uchwały zmieniającej statut. Sprzeciw powinien być zgłoszony do protokołu walnego zgromadzenia lub w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, nie później niż w ciągu miesiąca od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie. Pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki wbrew jego sprzeciwowi może nastąpić tylko z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Sprzeciw komplementariusza prowadzi więc do tego, że pozbawienie go prawa reprezentowania spółki wbrew jego zgodzie (chyba że nie zgłosił sprzeciwu do protokołu walnego zgromadzenia lub w ciągu miesiąca od powzięcia uchwały) jest możliwe tylko w drodze rozstrzygnięcia sądu. Rzutuje to również na ograniczenie jego odpowiedzialności za zobowiązania (art. 137 ż 5 KSH) -A. Kidyba, Kodeks, s. 207 i nast.
Akcjonariusz nie ma prawa reprezentowania spółki. Komplementariusze mogą jednak udzielić akcjonariuszowi umocowania do działania jako pełnomocnik lub udzielić mu prokury. W tym ostatnim przypadku jego umocowanie będzie wynikało z ustawy. Decyzja komplementariuszy o umocowaniu akcjonariuszy jest obciążona pewnym ryzykiem, gdyż akcjonariusz, który nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, może zaciągać zobowiązania. Dlatego też akcjonariusz, dokonując czynności prawnych w imieniu spółki, powinien ujawnić kontrahentowi swoje pełnomocnictwo. Za nieujawnienie tego pełnomocnictwa, a także gdy reprezentuje spółkę bez umocowania lub przekroczy granice umocowania, ponosi odpowiedzialność osobistą (art. 138 ż 2 KSH).
Niezależnie od udziału komplementariuszy i akcjonariuszy w procesie reprezentacji, mogą to czynić również osoby trzecie, jeżeli są pełnomocnikami lub prokurentami. Należy jednak pamiętać, że komplementariusz nie powinien mieć udzielonego pełnomocnictwa lub prokury, gdyż zakres jego umocowania jest szerszy od zakresu tych reprezentantów. Udzielenie umocowania będzie jednak dopuszczalne wówczas, gdy nie ma on prawa do reprezentacji spółki (nie dotyczy to wyłączenia prawa do reprezentacji orzeczeniem sądu).
Reprezentacja czynna spółki komandytowo-akcyjnej może mieć charakter reprezentacji jednoosobowej lub łącznej. Reprezentacja bierna jest jednoosobowa.
STRONA 271
VI. Prowadzenie spraw, nadzór i podejmowanie uchwal
l. Prowadzenie spraw
Nb 267
W spółce komandytowo-akcyjnej należy wyraźnie odróżnić trzy zakresy kompetencji: prowadzenie spraw, nadzór i podejmowanie uchwal. W sprawach bieżących -polegających na podejmowaniu tzw. czynności faktycznych (decyzje, polecenia, opinie, itd.) zwanych prowadzeniem spraw -prawo i obowiązek dokonywania tych czynności spoczywa na komplementariuszach. Akcjonariusze nie uczestniczą w procesie prowadzenia spraw. Możliwe są różne rozwiązania przy prowadzeniu spraw spółki (A. Kidyba, Kodeks, s. 141). Jeżeli statut spółki nie stanowi inaczej, wszyscy komplementariusze mają prawo prowadzenia spraw spółki. Obowiązują wówczas zasady prowadzenia spraw spółki, określone w art. 39-47 KSH w stosunku do spółki jawnej. Należy pamiętać, że przepisy te mają charakter względnie obowiązujący, toteż wolą wyrażoną w statucie mogą być zmienione. Jednakże obowiązuje zasada, której zmienić nie można (art. 38 ż 1 KSH), że nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Najważniejsze zasady obowiązujące przy prowadzeniu spraw spółki przez komplementariuszy można sprowadzić do tego, że:
1) każdy z nich może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki (art. 39 ż 2 KSH),
2) czynności przekraczające zwykłe czynności spółki wymagają zgody wszystkich komplementariuszy, także wyłączonych od prowadzenia spraw (art. 43 KSH),
3) jeżeli czynność nie przekracza zakresu zwykłych czynności spółki, a przed jej załatwieniem choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwił się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników (art. ż 3 KSH),
4) czynności nagłe, których zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę, mogą być dokonane przez wspólnika mającego prawo prowadzenia spraw i to bez uchwały pozostałych wspólników (art. 44 KSH).
Jednakże statut spółki może przewidywać, że prowadzenie spraw powierza się jednemu lub kilku komplementariuszom. W takim przypadku statut powinien też określać zasady prowadzenia spraw spółki. Możliwe Jest rozwiązanie, w którym powołane do prowadzenia spraw spółki zostają osoby trzecie, byleby co najmniej jeden komplementariusz brał
STRONA 272
udział w zarządzaniu spółką. Jeżeli nie wszyscy komplementariusze prowadzą sprawy, a czynią to tylko niektórzy, mamy do czynienia ze swoistymi "zarządami" spółki, gdy osoby działające są reprezentantami pozostałych wspólników.
Pozbawienie komplementariusza prawa do prowadzenia spraw spółki wbrew jego woli wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy (art. 140 ż 3 KSH). Nie ma tu znaczenia brak zgody komplementariusza na takie działanie. Podobnie przyznanie prawa prowadzenia spraw spółki komplementariuszowi dotychczas pozbawionemu tego prawa, wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy i odbywa się w drodze zmiany statutu.
Zakres przedmiotowy prowadzenia spraw spółki jest odmienny od przyjętego w spółce jawnej czy komandytowej. W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej zakres ten jest wyznaczony kompetencjami walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej, wynikającymi z przepisów KSH bądź statutu spółki. Należy więc przyjąć, że w stosunku do komplementariuszy obowiązuje zasada domniemania kompetencji będąca jednocześnie Wyznacznikiem jego granic działania. Komplementariusz ma prawo prowadzenia spraw spółki w zakresie nie przyznanym walnemu zgromadzeniu albo radzie nadzorczej (art. 141 KSH). -Por. A. Witasz, w: Kodeks, s. 239.
2. Nadzór
Nb 268
W spółce komandytowo-akcyjnej mogą wystąpić dwa modele nadzoru nad spółką. W pierwszym przypadku nadzór nad spółką realizowany jest przez komplementariuszy zgodnie z zasadami przyjętymi w spółce jawnej. Nieważne są wówczas umowne ograniczenia prawa wspólnika do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz umowne ograniczenia prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów (art. 38 KSH). Prawo nadzoru przysługuje również akcjonariuszom w takim zakresie, w jakim zostało to uregulowane w spółce komandytowej (art. 120 KSH). W spółce komandytowo-akcyjnej może być jednak na podstawie statutu ustanowiona rada nadzorcza. Musi być ona jednak ustanowiona zawsze, gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób. O składzie rady nadzorczej decyduje walne zgromadzenie. To ono powołuje i odwołuje członków rady nadzorczej. Jednocześnie komplementariusz albo jego pracownik nie mogą być członkami rady nadzorczej.
Dodatkowym ograniczeniem dla komplementariuszy -akcjonariuszy jest zakaz wykonywania prawa głosu przy powoływaniu i odwoływaniu
STRONA 273
członków rady nadzorczej. Nie dotyczy to jednak tych komplementariuszy, którzy są pozbawieni prowadzenia spraw i reprezentowania spółki (T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, w: Kodeks, s. 348 i nast.). Komplementariusz -akcjonariusz nie może być pełnomocnikiem akcjonariuszy (nie będących komplementariuszami) na walnym zgromadzeniu przy powoływaniu i odwoływaniu rady nadzorczej.
Żaden przepis nie nazywa rady nadzorczej organem. Można więc przyjąć, że jest to quasi-organ, który sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności (art. 143 ż 1 KSH). Do funkcjonowania rady nadzorczej stosuje się przepisy o radzie nadzorczej w spółce akcyjnej (art. 381-392 z wyłączeniem przepisu art. 383 KSH). Nie ma więc zastosowania przepis regulujący prawo zawieszania członków zarządu, bowiem takiego w spółce komandytowo-akcyjnej nie ma. Do działania rady nadzorczej mają zastosowanie przepisy dotyczące: zakresu kompetencji, składu, trybu powoływania i odwoływania (również głosowania odrębnymi grupami), długości kadencji, indywidualnych kadencji członków rady, zakazu łączenia funkcji, zasad podejmowania uchwał, zasad działania rady (A. Kidyba, Kodeks, s. 214). Dodatkowo rada nadzorcza może delegować swoich członków do czasowego wykonywania czynności komplementariuszy, gdy żaden z komp1ementariuszy uprawnionych do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji nie może sprawować swoich czynności (art. 143 ż 2 KSH). Jeżeli w spółce nie ustanowiono rady nadzorczej, wytoczenie powództwa przeciwko spółce o odszkodowanie przeciwko komplementariuszowi nie pozbawionemu prawa do prowadzenia spraw spółki, jak również ustalenie wynagrodzenia osób prowadzących sprawy spółki, należy do kompetencji pełnomocnika powołanego uchwałą walnego zgromadzenia (art. 143 KSH). Jeżeli rada nadzorcza jest ustanowiona, posiada ona kompetencje w tym zakresie.
3. Podejmowanie uchwal
Nb 269
W spółce komandytowo-akcyjnej przewidziane jest walne zgromadzenie. Rozróżnia się zgromadzenia zwyczajne i nadzwyczajne (art. 145 ż 1 KSH). Zasady działania walnego zgromadzenia są analogiczne do tych, które są przyjęte dla spółki akcyjnej w art. 393-429 KSH (Nb. 438). Jednakże przepisy art. 145-147 KSH wprowadzają pewne zmiany w stosunku do tych reguł. Udział w walnym zgromadzeniu mają akcjonariusze i komplementariusze. Ci ostatni uczestniczą w walnym zgromadzeniu zawsze, bez względu na to, czy są akcjonariuszami, czy też nie. Z punktu widzenia praw wspólników na walnym zgromadzeniu należy
STRONA 274
dokonać istotnego odróżnienia. Każda akcja objęta przez akcjonariusza (który nie jest komplementariuszem) daje prawo do jednego głosu. Jednakże statut może dokonać uprzywilejowania co do głosu i przyznać dwa głosy na jedną akcję. Nie jest możliwe całkowite pozbawienie akcjonariusza prawa głosu, a więc nie mogą występować akcje nieme. Natomiast regulacja dotycząca prawa głosu komplementariusza nie pozwala na przyjęcie uprzywilejowania co do głosu akcji komplementariuszy (art. 145 ż 4 KSH). Komplementariusze, którzy nie są akcjonariuszami, mają prawo tylko do jednego głosu. Głosowanie odbywa się więc w ten sposób, że obliczamy większość głosów wyrażoną w akcjach akcjonariuszy i komplementariuszy -akcjonariuszy oraz odrębnie odnosimy się do głosów komplementariuszy, którzy akcjonariuszami nie są. Komplementariusze mogą więc glosować w grupie akcjonariuszy i komplementariuszy.
Rozwiązania Kodeksu spółek handlowych w odniesieniu do spółki komandytowo-akcyjnej przewidują bardziej komandytowy niż akcyjny model tej spółki. Przejawia się to właśnie w podejmowaniu uchwał na walnym zgromadzeniu. Możemy wyróżnić trzy grupy uchwal walnego zgromadzenia: uchwały podejmowane większością głosów wszystkich wspólników (art. 146 ż l KSH), uchwały wymagające zgody wszystkich komplementariuszy (art. 146 ż 2 KSH) i uchwały wymagające zgody większości komplementariuszy (art. 146 ż 3 KSH). Uchwały walnego zgromadzenia -zgodnie z art. 146 ż l -wymaga:
l) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania komplementariuszy z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego spółki za ubiegły rok obrotowy,
2) udzielenie komplementariuszom prowadzącym sprawy spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków,
3) udzielenie członkom rady nadzorczej absolutorium z wykonania przez nich obowiązków,
4) wybór biegłego rewidenta, chyba że statut przewiduje w tej sprawie kompetencję rady nadzorczej,
5) rozwiązanie spółki.
Zgody wszystkich komplementariuszy, i to pod rygorem nieważności, wymagają następujące uchwały:
l) powierzenie prowadzenia spraw oraz reprezentowania spółki jednemu albo kilku komplementariuszom,
2) podział zysku za rok obrotowy w części przypadającej akcjonariuszom,
STRONA 275
3) zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nim prawa użytkowania,
4) zbycie nieruchomości spółki,
5) podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego,
6) emisja obligacji,
7) połączenie i przekształcenie spółki,
8) zmiana statutu,
9) rozwiązanie spółki,
10) inne czynności przewidziane w dziale IV KSH lub w statucie.
Zgody większości komplementariuszy, pod rygorem nieważności, wymagają uchwały w sprawach:
l) podziału zysku za rok obrotowy w części przypadającej komplementariuszom,
2) sposobu pokrycia straty za ubiegły rok obrotowy,
3) innych czynności przewidzianych w statucie.
Przyjęcie powyższego modelu podejmowania uchwał nie pozwala na utratę kontroli nad spółką przez komplementariuszy. Zasada ta ma sens, jeżeli spółka już istnieje na rynku, ma określoną pozycję (np. spółka z o.o., akcyjna), a potrzebne jest jej dokapitalizowanie. W takim przypadku nie dojdzie do wrogiego przejęcia spółki, gdyż komplementariusze utrzymują kontrolę nad najważniejszymi decyzjami podejmowanymi w spółce.
VII. Udział w zysku i stratach
Nb 270
Zasady udziału w zysku i stratach (wyjaśnienie tych pojęć -por. uwagi dotyczące spółki jawnej Nb. 202) zostały specyficznie uregulowane. W przypadku udziału w zysku decydujący jest poziom wkładów wniesionych do spółki (art. 147 ż l KSH). Decyduje w tym przypadku rzeczywista wartość wkładów i to bez znaczenia na jaki kapitał (zakładowy czy kapitały zapasowe bądź rezerwowe) został wniesiony. Wspólnicy uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do wkładów wniesionych do spółki. Zasada powyższa może zostać zmieniona w statucie spółki. Jeżeli jednak komplementariusz ma prawo prowadzenia spraw spółki i prawo do reprezentacji oraz pobiera wynagrodzenie za te czynności, jego udział w zysku ulega zmniejszeniu o wartość odpowiadającą wkładowi jego pracy do spółki. Udział w stratach nie został uregulowany w przepisach dotyczących spółki komandytowo-akcyjnej. Należy więc przyjąć, że udział w stratach komplementariuszy regulują przepisy o spółce jawnej (art. 51 KSH), natomiast w przypadku akcjonariuszy zastosowanie mają przepisy o spółce akcyjnej. Por. T Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, w: Kodeks, s. 354 i nast.
STRONA 276
VIII. Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki
Nb 271
Komplementariusz może wypowiedzieć spółkę, natomiast akcjonariusz jest tego prawa pozbawiony. Ten ostatni może utracić członkostwo w spółce w wyniku tych wszystkich czynności, które powodują taki skutek w spółce akcyjnej (np. zbycie akcji, umorzenie akcji itd.). Wypowiedzenie umowy spółki przez komplementariusza powoduje wystąpienie ze spółki. Jest możliwe wówczas, gdy statut spółki tak stanowi. Komplementariusz nie może natomiast wypowiedzieć spółki ze skutkiem, aby trwała ona dalej, gdy jest jedynym komplementariuszem. W takim przypadku wypowiedzenie będzie przyczyną rozwiązania spółki. Jeżeli spółka zawarta jest na czas nieoznaczony, komplementariusz może wypowiedzieć umowę spółki na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego. Spółkę zawartą na czas życia komplementariusza uważa się za zawartą na czas nieoznaczony. Jeżeli umowa jest zawarta na czas oznaczony, nie można jej wypowiedzieć, chyba że umowa spółki to przewiduje. Wypowiedzenia dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które w zależności od postanowień statutu należy złożyć: pozostałym wspólnikom albo wspólnikom upoważnionym do reprezentowania spółki. Od wystąpienia wspólnika, które powoduje zmniejszenie składu osobowego, należy odróżnić przeniesienie ogółu praw i obowiązków przez komplementariusza. W takim przypadku w miejsce występującego wspólnika wstępuje wspólnik przystępujący (art. 10 KSH). Nie dotyczy to akcjonariuszy, którzy zbywają akcje w innym trybie.
Rozwiązanie spółki może być następstwem określonych zdarzeń, które najpierw powodują skutek w postaci wszczęcia postępowania likwidacyjnego albo upadłościowego. Skutek w postaci rozwiązania nastąpi po zakończeniu tych postępowań. Od wystąpienia ze spółki rozwiązanie różni się tym, że wywołuje skutek wobec wszystkich wspólników, podczas gdy wystąpienie należy odnosić tylko do danego wspólnika. Przyczynami, które mogą powodować rozwiązanie spółki, są:
l) przyczyny przewidziane w statucie,
2) uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki,
3) ogłoszenie upadłości spółki,
4) śmierć, ogłoszenie upadłości lub wystąpienie jedynego komplementariusza, chyba że statut stanowi inaczej,
5) inne przyczyny przewidziane prawem (np. art. 25 KrRejSU).
Ogłoszenie upadłości akcjonariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki. Do rozwiązania spółki komandytowo-akcyjnej stosujemy odpowiednio przepisy o rozwiązaniu spółki akcyjnej (art. 150 ż l KSH, Nb. 444).
STRONA 277
IX. Likwidacja spółki
Nb 272
Do likwidacji spółki komandytowo-akcyjnej stosujemy odpowiednio przepisy regulujące to zagadnienie w spółce akcyjnej (art. 459-478, Nb. 444). Modyfikacja polega jedynie na tym, że likwidatorami są komplementariusze mający prawo prowadzenia spraw spółki, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia powzięta za zgodą komplementariuszy stanowi inaczej (art. 150 ż 2 KSH).
ż 8. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935; T Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; .J: Fiołka, Własność nieruchomości jako aport do spółki z o.o., PPH 1993, Nr 4; .J: Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W Pyzioł, J. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, pod red. K. Kruczalaka, Warszawa 1999; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, Warszawa 1976; J. Jacyszyn, Postacie pokrycia wkładu niepieniężnego w spółkach kapitałowych, Rej. 1992, Nr 12; J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001; S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946; J. Kaczor, Wniesienie know-how do spółki z o.o., PPH 1999, Nr 5; A. Kidyba, Zakaz dokonywania czynności prawnych z samym sobą a jednoosobowa spółka z o.o., PiP 1991, Nr l; A. Kidyba, Zakaz łączenia funkcji w spółkach kapitałowych, Pr. Sp. 1996, Nr I; A. Kidyba, Ochrona praw mniejszości w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Gdańskie Studia Prawnicze, t. V, 1999; A. Kidyba, Wybrane zagadnienia związane z likwidacją spółki z o.o., MoP 2000, Nr 3: A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 200 I; A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 200 I; A. Kidyba, J. Klimkowicz, K. Kopaczyńska-Pieczniak, D. M. Opolski, J. Pyziak, W Sadowski, Spółka z o.o. w praktyce, pod red. A. Kidyby, Warszawa 200 I; A. Koch, Przesłanki i sposoby umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Rej. 1995, Nr 2; A. Koch, Następstwo przekroczenia przez zarządy spółek kapitałowych ograniczeń do dokonywania czynności prawnych, PPH 2000, Nr 6; K. Kopaczyńska-Pieczniak, Zakaz konkurencji w świetle przepisów kodeksu handlowego, Rej. 1993, Nr 12; K. Kruczalak, Spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1994; K. Kruczalak, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Gdańsk 1997; Z. Kuniewicz, Członek zarządu prokurentem w spółce kapitałowej, PPH 2000, Nr 5; M. Litwińska, Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 1999; M. Minas, Zdolność aportowa, Rej. 1995, Nr 9; .J: Namitkiewicz, Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1936; ~ P. Naworski, Podejmowanie uchwał przez zgromadzenie wspólników (akcjonariuszy) spółek kapitałowych, Pal. 1996, Nr 7-8; .J: Naworski, K. Strzelczyk, T Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do Kodeksu spółek handlowych. Spółka
STRONA 278
z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 200 I; K. Nędza, W Pyzioł, A. Szumański, J. Szwaja, 1. Weiss, S. Włodyka, Prawo spółek, pod red. S. Włodyki, Kraków 1996; J Okolski, J Modrzejewska, Jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Pal. 1990, Nr I; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Oplustil, Spółka z o.o. w Kodeksie spółek handlowych, PPR 200 I, Nr 2; P. Orlik, Umorzenie udziałów w spółce z o.o. w Kodeksie spółek handlowych, PPR 200 I, Nr 2; R. Pabis, Powództwo wspólnika o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, PS 2000, Nr 12; R. Pabis, Powtarzające się świadczenia niepieniężne wspólników na rzecz spółki z o.o., cz. I i II, PPR 2000, Nr 4-5; E. Płonka, Umocowanie zarządu spółki kapitałowej do reprezentacji, MoP 1990, Nr 4-6; E. Płonka, Cywilnoprawne problemy związane z tworzeniem spółek kapitałowych, Wrocław 1990; W. Popiołek, Udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jako przedmiot wkładu niepieniężnego do innych spółek -zagadnienia wybrane, Rej. 1995, Nr 9; W Popiołek, J Strzępka, A. Witosz, E. Zielińska, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, pod red. J. Strzępki, Warszawa 2001; W Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz 1998; K. Rudnicki, Uzależnienie działania zarządu spółki kapitałowej od decyzji innych organów spółki, MoP 2000, Nr 7; K. Skawiańczyk, Podwyższenie kapitału zakładowego metodą kapitalizacji rezerw, PPR 1999, Nr 10; S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994; A. Szajkowski, Odpowiedzialność wspólników członków zarządu w spółce z o.o., PPR 1993, Nr I; A. Szumański, Wykonanie obowiązku wniesienia do spółki kapitałowej rzeczy ruchomej tytułem aportu, PPR 1996, Nr 3; A. Szumański, Wkłady niepieniężne do spółek kapitałowych, Warszawa 1997; J Tomkiewicz, J. Bloch, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 1934; M J Ulmer, A. Kidyba, Formy spółek prawa niemieckiego (z odniesieniem do prawa polskiego), PS 1996, Nr I; 1. Weiss, Klasyfikacja postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Rej. 1994, Nr 7-8; 1. Weiss, Łączenie spółek kapitałowych, PPR 1993, Nr 9-10; l. Weiss, Przekształcenie spółek kapitałowych, PPR 1993, Nr 14-15; A. W. Wiśniewski, Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, Warszawa 1991; C. Wiśniewski, Prawa względne jako przedmiot aportu w spółkach kapitałowych. Z doświadczeń niemieckich, PUG 1991, Nr 5; L. Żyżylewski, Miejsce odbywania zgromadzeń wspólników (walnych zgromadzeń) w spółkach kapitałowych, PPR 2000, Nr 4.
I. Uwagi ogólne
Nb 273
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała stosunkowo późno, gdyż po raz pierwszy została wprowadzona do systemów prawnych w Niemczech ustawą z 20.4.1892 r. (Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschriinkter Haftung, w: Dziennik Ustaw Rzeszy Niemieckiej, s. 477, w brzmieniu obwieszczenia z 20.5.1898 r., Dziennik Ustaw Rzeszy Niemieckiej, s. 846). Ustawa ta po zmianach obowiązuje do dziś. Pomyślana była jako konstrukcja prawna, mająca osobowość prawną, powodująca ograniczenie odpowiedzialności wspólników za zobowiązania
STRONA 279
spółki. Spółka ta ze względu na konstrukcję jest tworem, który najlepiej może realizować cele kapitałów małych i średnich. W Polsce w odniesieniu do spółki z o.o. obowiązują przepisy Kodeksu spółek handlowych (art. 151-300). Spośród cech tych spółek tradycyjnie wskazuje się na to, że jest ona tworem pośrednim między rozwiniętą formą spółki kapitałowej -spółki akcyjnej a spółkami osobowymi, w których te elementy kapitałowe występują (np. spółka komandytowa "kapitałowa" czy spółka komandytowo-akcyjna). Spółka z o.o. zaliczana jest do spółek kapitałowych, ale wskazuje się na to, że występują w niej pewne elementy osobowe, charakterystyczne dla handlowych spółek osobowych. Te prawa i obowiązki, które uznaje się za mające charakter osobowy, wiążą się z osobami wspólników i są niezależne od reprezentowanego kapitału zakładowego. Tradycyjnie wskazuje się na takie prawa, jak: prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH), prawo przeglądania księgi udziałów (art. 188 ż 2 KSH), prawo przeglądania księgi protokołów (art. 248 ż 4 KSH) oraz prawo żądania wyłączenia wspólnika (art. 266 KSH). Jednak wskazane wyżej elementy nie zawsze mają ściśle osobowy charakter. Dotyczy to w szczególności prawa żądania wyłączenia wspólnika, gdyż aby można było skorzystać z tego prawa, muszą być spełnione warunki reprezentowania więcej niż 50% kapitału zakładowego. Prawa wskazywane jako osobowe, np. przeglądania księgi udziałów, są analogiczne do praw w spółce akcyjnej. Prowadzi to do wniosku, że z pewnością można dostrzegać prawa wspólników łączące się z ich osobami, a nie wniesionym do spółki kapitałem, ale są to prawa marginalne. Konstrukcja przepisów o spółce z o.o. pozwala na elastyczne kształtowanie charakteru prawnego spółki (I. Weiss, w: Kodeks, s. 213-214). Spółka z o.o. powinna być traktowana jako klasyczna spółka kapitałowa, co wiąże się z:
l) obowiązkiem wniesienia do spółki wkładów,
2) nieodpowiedzialnością wspólników za zobowiązania spółki (por. uwagi poniższe),
3) odpowiedzialnością spółki całym swoim majątkiem za zobowiązania,
4) działaniem przez organy, a nie za pośrednictwem wspólników (A. Kidyba, Spółka, s. 5),
5) zasadą, że zmiana składu wspólników nie wpływa na stosunek spółki.
Nb 274
Decydujący o stosunku spółki i pozycji wspólnika jest wnoszony kapitał. Kapitał ten decyduje o "sile głosu" przy podejmowaniu decyzji, wpływie na działanie spółki, udziale w zyskach i stopniu partycypacji w stratach, ryzyku gospodarczym związanym z wnoszonym do spółki wkładem. Możemy przyjąć, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką handlową o kapitałowym charakterze, mającą osobowość
STRONA 280
prawną, działającą w oparciu o kapitał zakładowy podzielony na udziały, ponoszącą odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, w której mogą wystąpić elementy osobistego wpływu wspólników na działania spółki (A. W. Wiśniewski, Prawo, s. 65-67; K. Kruczalak, Spółka, s. 75 i nast.; J. Weiss, w: Prawo, s. 368-369).
Nb 275
Spółka z o.o. realizuje swe funkcje na podstawie stosunku między spółką i wspólnikami, a nie poprzez powstające stosunki wewnętrzne między wspólnikami. Nazwa "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" nie jest adekwatna do rzeczywistej odpowiedzialności spółki (M. Allerhand, Kodeks, s. 273; 1. Weiss, Cywilnoprawna odpowiedzialność spółki z o.o. i innych osób wobec jej wierzycieli, PPH 1994, Nr 10, s. 17 i nast.). Spółka odpowiada całym swoim majątkiem bez ograniczeń, natomiast wspólnicy ponoszą ryzyko do wartości wkładów wniesionych do spółki. W istocie więc chodzi o poziom ryzyka zaspokojenia wierzyciela z wniesionych wkładów, nie zaś o rzeczywistą odpowiedzialność wspólników (A. Kidyba, w: Prawo, s. 129). Zasada, że wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki, podlega ograniczeniom. Z niektórych przepisów KSH wynika osobista, nieograniczona lub ograniczona (ale nie do wysokości objętych udziałów w kapitale zakładowym) odpowiedzialność wspólników za zobowiązania. Dotyczy to następujących sytuacji:
l) zaciągnięcia zobowiązań przed wpisem spółki do rejestru (art. 13 KSH) (Nb. J 80),
2) wniesienia wkładów niepieniężnych do spółki, których wartość została znacznie zawyżona w stosunku do ich wartości zbywczej (art. 175 ż l KSH -wspólnik, który wniósł taki wkład oraz członkowie zarządu, którzy wiedząc o zawyżeniu, zgłosili spółkę do rejestru, obowiązani są solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość),
3) świadczeń związanych z udziałem (art. 184 ż l KSH -współuprawnieni z udziału lub udziałów ponoszą odpowiedzialność solidarną),
4) w której za niespełnione świadczenia należne spółce ze zbytego udziału, jego części lub ułamkowej części udziału (art. 186 ż l KSH)
- nabywca odpowiada solidarnie ze zbywcą,
5) powstania szkody przy tworzeniu spółki, gdy działo się to wbrew przepisom prawa i było zawinione (art. 292 KSH).
II. Utworzenie spółki
Nb 276
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą być tworzone przez jedną lub więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, jeśli usta-
STRONA 281
-wy nie zawierają ograniczeń (art. 151 ż l KSH). Przyjęte rozwiązanie istotnie różni się od poprzedniego stanu prawnego. W związku z powyższym możemy tworzyć spółki z o.o., które są przedsiębiorcami, i takie, które cech tych nie mają, choć zawsze są wpisywane do rejestru przedsiębiorstw. Jeżeli spółka z o.o. tworzona jest w celach gospodarczych, zastosowanie do niej mają przepisy regulujące prowadzenie działalności gospodarczej. Jeżeli spółka tworzona jest w innym celu, oznacza to, że ma ona charakter instytucji non profit. Można więc tworzyć spółki z o.o. w celach kulturalnych, naukowych, politycznych (A. Kidyba, w: Prawo, s. 132; wyr. SA w Katowicach z 30.6.1995 r., 1 ACr 298/95, OSA 1996, Nr 2, poz. 11). Nie ma przeszkód aby spółka powstała np. w celu kierowania holdingiem. Bez względu na cel, w jakim spółka jest tworzona, jest ona wpisana do rejestru przedsiębiorców KRS. Spółka z o.o. może być tworzona przez jedną lub więcej osób. Zasada ta wprowadzona od 1.1.1989 r. potwierdza kapitałowy charakter spółki z o.o. poprzez dopuszczenie nie tylko istnienia, ale również tworzenia spółek przez jeden podmiot. Wydawać by się mogło, że pojęciowo wykluczone jest istnienie spółek jednoosobowych, skoro słowo "spółka" zakłada udział co najmniej dwóch osób. Jednakże w wyniku utworzenia jednoosobowej spółki z o.o. (również akcyjnej) dochodzi do "przyobleczenia" majątku wnoszonego do spółki w osobowość prawną, a wspólnik podporządkowany zostaje ramom, które wyznaczają stosunki organizacyjne spółki (gotowej skądinąd do tego, aby stać się konstrukcją wieloosobową).
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być jednak tworzona dla wszelkich form prowadzenia działalności. Tak należy rozumieć art. 151 ż l in fine KSH. Przepisy szczególne często wprowadzają zasadę, że określona działalność może być prowadzona tylko i wyłącznie w formie spółki akcyjnej albo też wskazują na spółkę akcyjną jako jedyną, spośród spółek, dopuszczalną formę prowadzenia działalności (np. kluby sportowe obok stowarzyszeń mogą mieć formę spółek akcyjnych, działalność ubezpieczeniowa może być prowadzona -obok towarzystw ubezpieczeń wzajemnych -tylko w formie spółki akcyjnej). Ponadto spółka z o.o. nie może być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie ma jednak zakazu bycia wspólnikiem jednoosobowym w takiej spółce z udziałem innej spółki jednoosobowej z o.o. Obecna regulacja (art. 151 ż 2 KSH) prowadzić będzie do obchodzenia zakazu przez tworzenie spółek z udziałem figurantów.
Wiele przepisów ogranicza stosowanie spółki z o.o. -zob. Nb.114.
Nb 277
Zgodnie z art. 163 KH, do powstania spółki konieczne jest:
l) zawarcie umowy spółki (złożenie jednostronnego oświadczenia woli),
STRONA 282
2) wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej także wniesienie nadwyżki (tzw. agio),
3) ustanowienie władz spółki (zarządu, a ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki),
4) wpis do rejestru.
Nb 278
Ad l). Tworzenie spółki jest pewnym procesem, na który składają się określone czynności prawne i faktyczne. Wskazane powyżej czynności są niezbędne do powstania spółki. Odbywają się one kolejno po sobie, nawet w okresie kilku miesięcy (np. zgłoszenie wniosku o wpis do rejestru powinno być wykonane w ciągu 6 miesięcy od zawarcia umowy spółki pod rygorem utraty mocy obowiązującej -zob. art. 169 KSH).
Pierwszym etapem jest zawiązanie spółki. Następuje ono z chwilą zawarcia umowy spółki lub złożenia jednostronnego oświadczenia woli (spółka jednoosobowa). Akt zawiązania spółki oznacza powstanie spółki w organizacji. Umowa spółki z tego punktu widzenia jest warunkiem niezbędnym do utworzenia spółki, ale jest dwustronną (w rzeczywistości wielostronną) czynnością prawną, obejmującą w swej treści składniki niezbędne do utworzenia spółki. Zawarcie umowy spółki (złożenie jednostronnego oświadczenia woli) wywołuje ponadto skutek w postaci posiadania zdolności prawnej. Spółka między zawiązaniem a zarejestrowaniem określana jest mianem "spółki w organizacji" (por. Nb. 180). W konsekwencji należy przyjąć, że spółka w organizacji jest zdolna do nabywania praw i zaciągania zobowiązań, może pozywać i być pozwana, posiada już wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe. Działa ona pod własną firmą.
Za przyjęciem, że przed zarejestrowaniem mamy do czynienia z tzw. przedspółką wyposażoną w elementy podmiotowości prawnej, wypowiadali się m.in. J. Frąckowiak, w: Sytuacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej oraz działających w ich imieniu do chwili rejestracji tych osób, KPP 1994, Nr 1, s. 17 i nast.; tenże, w: Kodeks, s. 459; A. Szajkowski, w: Prawo, s. 354; l. Weiss, Prawo, s. 386;
A. Kidyba, w: Prawo, s. 142-144; tenże, Spółka, s. 149 i nast. Wyraźnie ułomną osobowość prawną uznali S. Sołtysiński, w: Kodeks, t. I, s. 196 i 239. Inaczej, że mamy stosunek spółki cywilnej przyjmowali: T Dziurzyński, w: Kodeks, s. 192; A. Jakubecki, Prawo, s. 208-210; R. R. Zdzieborski, Spółki kapitałowe przed rejestracją, Warszawa 2000, s. 104 i nast.
Do spółki w organizacji w sprawach nie uregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki z o.o. (również akcyjnej) po jej wpisie do rejestru (art. 11 ż 2 KSH). Spółka z o.o. w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z o.o. "właściwą" i uzyskuje
STRONA 283
osobowość prawną. Z tą też chwilą spółka "właściwa" staje się podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji. Wspólnicy spółki z o.o. w organizacji odpowiadają solidarnie ze spółką za jej zobowiązania do wartości nie wniesionego wkładu, określonego w umowie spółki. Natomiast osoby, które działały w imieniu spółki w organizacji, odpowiadają ze spółką (do czasu zatwierdzenia ich czynności przez zgromadzenie wspólników). Spółka w organizacji jest reprezentowana przez zarząd lub pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników. Jednak w jednoosobowej spółce w organizacji jedyny wspólnik nie ma prawa (poza zgłoszeniem spółki do rejestru) reprezentowania spółki (art. 162 KSH -zob. Nb. 180).
Umowa spółki może być zawarta przez osoby fizyczne, osoby prawne, a także przez tzw. handlowe spółki osobowe. Zawieranie umów spółek (składanie oświadczeń woli) przez osoby fizyczne i osoby prawne podlega wielu ograniczeniom. Do najważniejszych należą ograniczenia wynikające z przepisów PrGospU i OgrGospU. Jak już wspomniano, zakaz tworzenia np. spółek jednoosobowych wynika wprost z art. 151 ż 2 KSH.
W orzecznictwie wypowiedziano też pogląd, że jedynym wspólnikiem spółki z o.o. nie może być jednoosobowa spółka prawa obcego, mająca cechy spółki z o.o., w rozumieniu przepisów KH (post. SN z 28.8. I 997 r., II CRN 133/87, OSN 1997, Nr 10, poz. 174).
Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 157 ż 2 KSH). Może być zawarta przez pełnomocnika, byleby pełnomocnictwo miało formę aktu notarialnego. Do essentialia negotii umowy
spółki należy określenie:
-firmy i siedziby spółki,
-przedmiotu działalności spółki,
-wysokości kapitału zakładowego,
-czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,
-liczby i wartości nominalnej udziałów objętych przez poszczególnych wspólników, -czasu trwania, jeżeli jest on oznaczony,
-osoby wspólnika, przedmiotu wkładu (aportu), liczby i wysokości przyznanych w zamian udziałów (jeżeli wspólnik pokrywa swój udział w spółce aportami),
-szczególnych korzyści lub nałożenia obowiązku wobec spółki (oprócz wniesienia wkładów).
Firma spółki powinna być określona w umowie spółki. Może być ona obrana dowolnie, ale musi zawierać dodatek "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością". Korpus spółki z o.o. może być ukształtowany dowol-
STRONA 284
-nie, ale nie oznacza to całkowitej swobody w kształtowaniu treści korpusu firmy. Musi być przestrzegana zasada prawdziwości, z tym jednak, że korpus nie musi przekazywać minimum informacji na temat spółki. Czyni to jednak dodatek, który zawiera minimum informacji co do typu spółki (A. Kidyba, Kodeks, s. 89). Ograniczeniem dowolnego obierania firmy jest również zasada wyłączności, tj. obowiązek odróżnienia firm wpisanych lub zgłoszonych do rejestru handlowego w tej samej miejscowości (art. 35 KH). Ponadto ograniczeniem swobody obierania firmy, w przypadku użycia w niej nazwisk, jest konieczność uzyskania zgody tych osób lub zgody ich spadkobierców. Ograniczenie swobody obierania firmy może wynikać z przepisów KC (art. 5, 58) czy KH (art. 32, 36). Korpus firmy spółki z o.o. może być osobowy (z ograniczeniami z art. 29 in fine KH) rzeczowy, fantazyjny. Może być formułowany w językach obcych. Natomiast dodatek w postaci słów "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" powinien być w języku polskim i nie może być skracany. Możliwe jest używanie skrótu w obrocie (w postaci słów "spółka z o.o." lub "sp. z o.o."). Firma spółki w likwidacji powinna zawierać stosowny dodatek "w likwidacji". Spółka w organizacji działa pod firmą z dodatkiem "w organizacji".
Siedzibą spółki jest miejsce wykonywania funkcji prowadzenia spraw przez zarząd. Ma tu więc zastosowanie art. 41 KC, zgodnie z którym, jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą spółki jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający (inaczej I. Weiss, w: Kodeks, s. 222). Jak z powyższego wynika, ustawa i przepisy umowy spółki mogą wprowadzić zasadę innego określenia siedziby spółki. Spó1ka musi jednak posiadać siedzibę na terytorium Polski, a przeniesienie siedziby spółki za granicę jest powodem rozwiązania spółki (art. 270 pkt 2 KSH). Określenie siedziby niesie pewne konsekwencje. Dla przykładu, zgodnie z art. 30 KPC, powództwo przeciwko osobie prawnej wytacza się według miejsca siedziby. Zgodnie z art. 234 KSH, w siedzibie spółki odbywają się zgromadzenia wspólników (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Od siedziby spółki należy odróżnić jej adres. Siedziba spółki musi być określona w umowie, podczas gdy o adresie sąd jest zawiadamiany we wniosku o wpis. Adres jest konkretyzacją siedziby i obejmuje poza określeniem miejscowości, również dokładne określenie ulicy, numeru domu z ewentualnym dokładnym dookreśleniem (post. SN z 5.11.1990 r., lI1 CRN 121/90, nie publ.; post. SN z 12.4.1990 r., III CRN 132/90, nie publ.). Adres spółki musi "zawierać się" w siedzibie spółki.
Przedmiot działalności spółki powinien być określony w umowie. Stanowi on konkretyzację wspólnego celu, w jakim jest utworzona spółka
STRONA 285
(A. Kidyba, Spółka z o.o., s. 72). Samo określenie celu spółki nie wskazuje jednak na sposób realizacji tego celu. Określenie przedmiotu działalności spółki ma przede wszystkim skutek wewnętrzny. Przekroczenie przedmiotu działalności spółki pozostaje bez wpływu na ważność czynności prawnych dokonywanych przez spółkę z osobami trzecimi. Przedmiot działalności spółki nie powinien być sprzeczny lub oderwany od celu spółki. W związku z tym, że spółka nie musi być tworzona w celach gospodarczych, nie zawsze musi być prowadzone przedsiębiorstwo spółki. Odnosząc się do stopnia konkretyzacji przedmiotu działalności, wydaje się że aktualność powinno zachować orzecznictwo Sądu Najwyższego. Przedmiot działalności spółki -jako jeden z elementów umowy spółki i wpisu do rejestru -powinien być skonkretyzowany określeniem przynajmniej rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej (uzasadnienie uchw. SN z 26.6.1989 r., III CZP 62/89, PUG 1990, Nr 4, wkładka II i III). Pojęcie to powinno w miarę możliwości wskazywać na: w zakresie produkcji -cechy produkcji do siebie zbliżone (np. produkcja materiałów budowlanych), w zakresie usług -cechy usług do siebie zbliżone (np. naprawa sprzętu gospodarstwa domowego) czy analogicznie w zakresie handlu (np. handel artykułami chemicznymi). Jednakże przepisy KrRejSU wprowadziły wymóg określenia przedmiotu działalności spółki, zgodnie z systemem statystycznego określania przedmiotu (PKD). System
ten z punktu widzenia spółki niczemu jednak nie służy.
Kapitał zakładowy spółki z o.o. stanowi cyfrowo oznaczoną kwotę pieniężną, stanowiącą sumę wniesionych do spółki wkładów (por. jednak przy umorzeniu udziałów Nb. 296). Musi on być określony w umowie spółki i w całości pokryty do momentu zarejestrowania spółki. Minimalna wysokość kapitału zakładowego wynosi obecnie 50 000 zł.
Kapitał zakładowy dzieli się na udziały, które mogą być równe lub nierówne. Jeżeli wspólnik może mieć tylko jeden udział, to udziały są nierównej wartości nominalnej. Jeżeli natomiast wspólnicy mogą mieć więcej niż jeden udział (taki wyraźny przepis powinien znajdować się w umowie spółki), to wszystkie udziały muszą mieć równą wartość nominalną. Zarówno ta okoliczność, jak i określenie liczby i wysokości
udziałów, które poszczególni wspólnicy otrzymali w kapitale zakładowym, powinny być zaznaczone w umowie spółki (I. Weiss, w: Prawo, s. 218 i nast.; K. Kruczalak, Spółka, s. 80 i nast.).
Jeżeli spółka jest tworzona na czas ograniczony, należy to zaznaczyć w jej umowie. W przeciwnym razie stosowny przepis w umowie spółki jest zbędny. Określenie zawarcia umowy na czas określony może odbywać się za pomocą: konkretnej daty, przedziału czasowego (od -do) czy
STRONA 286
też określeniem realizacji konkretnego zadania (np. wyprodukowanie 10 000 butelek octu). Przepis art. 157 ż l pkt 6 KSH ma przede wszystkim znaczenie ochronne dla osób trzecich, gdyż w ten sposób uzyskują one in
formacje o czasowości przedsięwzięcia, jakim jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Wydłużenie czasu trwania spółki wymaga zmiany umowy spółki. Nie można milcząco przedłużyć czasu trwania spółki.
W umowie spółki należy ponadto odnieść się do wnoszonych do spółki wkładów niepieniężnych (tzw. aportów). Jeżeli wspólnik pokrywa swój udział w spółce (udział w kapitale zakładowym) aportami, należy wskazać wyraźnie osobę wspólnika, określić, co jest przedmiotem wkładu i przypisać liczbę i wartość nominalną objętych w zamian za te wkłady udziałów.
W umowie spółki powinno się również zaznaczyć szczególne korzyści, jakie wspólnikowi miały być przyznane, lub wskazać na inne obowiązki, które są nakładane na wspólnika (art. 159 KSH). Chodzi o takie
obowiązki, jakie nie polegają na wniesieniu wkładów (np. obowiązek dopłat, powtarzających się świadczeń niepieniężnych itp.).
Treść umowy spółki może być uzupełniona poza wskazane wcześniej elementy. Te, które wymieniają art. 157-159 KSH, mają charakter takich postanowień umowy spółki, które są obligatoryjne (I. Weiss, Klasyfikacja, s. 41 i nast.; W. Osipacz, Swoboda w kształtowaniu treści umowy spółki z o.o. w zakresie jego organów, Rej. 1992, Nr 7-8, s. 73 i nast.). Poza nim można zamieszczać inne postanowienia fakultatywne, które jednak w momencie ich sformułowania wiążą spółkę i wspólników.
Umowa spółki może być zmieniona. Jednakże każda zmiana umowy wymaga do swej ważności:
-podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników większością 2/3 głosów oddanych, chyba że umowa spółki przewiduje warunki ostrzejsze (art. 246 ż l KSH).
-notarialnego zaprotokołowania takiej uchwały (art. 255 ż 3 KSH),
-zgłoszenia zmiany w rejestrze handlowym i zarejestrowania takiej zmiany (art. 256 KSH).
Zmiana umowy spółki przed jej zarejestrowaniem nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Szczególny rodzaj zmiany umowy spółki z o.o. stanowi podwyższenie bądź obniżenie kapitału zakładowego spółki (por.
uwagi odnoszące się do kapitału zakładowego -Nb. 289).
Nb 279
Ad 2). Wkład do spółki na pokrycie kapitału zakładowego powinien być wnoszony do chwili zarejestrowania. Na potwierdzenie tego faktu (zob. art. 167 ż l pkt 2 KSH) wszyscy członkowie zarządu składają oświadczenie, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez
STRONA 287
wszystkich wspólników w całości wniesione. Wkłady pieniężne mogą być wnoszone w różny sposób: gotówkowo w postaci przeniesienia własności i wręczenia znaków pieniężnych lub w formie bezgotówkowej w drodze przekazu bankowego (A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 907).
Możemy przyjąć, że istnieją formy pośredniego (za pośrednictwem innych instrumentów) przekazania środków pieniężnych oraz wplata w kasie. Jeżeli więc wspólnik dokonuje przekazania środków pieniężnych np. za pośrednictwem czeku rozliczeniowego, to mamy do czynienia z rodzajem dyspozycji przekazanej bankowi, a nie wniesieniem wkładu pieniężnego przez przekazanie weksla lub czeku. Problematyczny jest charakter weksla, gdyż weksle wystawione przez wspólnika na rzecz spółki nie mają zdolności aportowej. Wnoszenie wkładu w postaci pieniądza bankowego odbywa się przez uznanie konta wspólnika -przy tworzeniu spółki lub konta spółki -przy podwyższeniu kapitału zakładowego (por. A. Szumański, Wkłady, s. 22). Wkładem pieniężnym może być tylko pieniądz wyrażony w walucie polskiej.
Ustalenie identycznych zasad wnoszenia do spółki wkładów niepieniężnych jest utrudnione ze względu na różny charakter tych praw. Jeżeli wspólnik zobowiązuje się do wniesienia do spółki aportu, spółka uzyskuje wobec niego roszczenie o wniesienie (A. Szajkowski, w: Kodeks, komentarz do art. 160). Należy przyjąć, że wkłady przechodzą na spółkę przed jej rejestracją. Spółka w organizacji może posiadać rachunek bankowy i wkłady pieniężne mogą być wpłacane na ten rachunek. Obowiązujące prawo bankowe nie sprzeciwia się otwieraniu rachunków bankowych spółek w organizacji (K. Oplustil, Rachunki bankowe spółek kapitałowych w organizacji. Uwagi na tle regulacji kodeksu spółek handlowych, w: Prawo Bankowe 200 l, Nr 2, s. 45). W przypadku aportów należy je udostępnić spółce na jej żądanie po zawarciu umowy. W przypadku nieruchomości jest ona nabywana przez spółkę w organizacji i nie ma potrzeby zwierania po wpisie do rejestru nowej umowy. Jeżeli umowa spółki przewiduje objęcie udziałów za cenę wyższą od wartości nominalnej, cała nadwyżka musi być wniesiona do momentu zarejestrowania spółki. Nadwyżka ta, tzw. agio, wnoszona jest na kapitał zapasowy.
Nb 280
Ad 3). Do momentu zarejestrowania, a także aby skutek w postaci zarejestrowania nastąpił, konieczne jest powołanie obligatoryjnych organowo Zasadniczo konieczne jest powołanie zarządu, gdyż organ ten jest obok zgromadzenia wspólników -obligatoryjny. W przypadku tego ostatniego organu nie ma konieczności powoływania go w jakiś szczególny sposób, gdyż zasady jego powoływania są specyficzne. Pierwsze
STRONA 288
posiedzenie tego organu odbywa się najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od zakończenia roku obrotowego, zatwierdzającego bilans, rachunek zysków i strat za ostatni rok kalendarzowy, sprawozdanie zarządu z działalności spółki oraz sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy.
W przypadku gdy konieczne jest powołanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej (obligatoryjny charakter tych organów wynika z woli wspólników albo zachodzą przesłanki z art. 213 ż 2 KSH, tj. wspólników
jest więcej niż 25, a kapitał zakładowy przekracza 500 000 zł), organy te muszą być powołane przed zarejestrowaniem.
Przepisy KSH przewidują, że co do zasady zarząd jest ustanawiany przez wspólników uchwałą (jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej).
Analogicznie jest w przypadku powołania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Przed zarejestrowaniem spółkę w organizacji reprezentuje zarząd albo pełnomocnik powołany jednomyślną uchwałą wspólników. Osoby działające przed wpisem do rejestru ponoszą odpowiedzialność razem ze spółką za jej zobowiązania. Ich odpowiedzialność kończy się z chwilą zatwierdzenia ich czynności przez zgromadzenie wspólników (art. 161 ż 3 KSH).
Nb 281
Ad 4). Ostatnim etapem tworzenia spółki jest wpis spółki z o.o. do rejestru. Wpis do rejestru jest następstwem złożenia wniosku o wpis w ciągu maksymalnie 6 miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki (jednostronnego oświadczenia woli). Do wniosku o wpis należy dołączyć (art. 167 KSH):
l) umowę spółki,
2) oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wszystkich wspólników w całości wniesione,
3) dowód ich ustanowienia z wyszczególnieniem ich składu osobowego, jeżeli o powołaniu członków organów spółki nie stanowi umowa spółki,
4) podpisaną przez wszystkich członków zarządu listę wspólników z podaniem imienia i nazwiska lub firmy (nazwy) oraz liczbę i wartość nominalną udziałów każdego z nich,
5) złożone wobec sądu lub poświadczone notarialnie wzory podpisów członków zarządu.
Często zdarza się, że na utworzenie spółki musi być wyrażona zgoda innych organów. Należy odróżnić zgodę organów wewnętrznych danej osoby prawnej od zgody organów usytuowanych na zewnątrz danego podmiotu, który chciałby tworzyć spółkę z o.o. Przykładem konieczności uzyskania zgody organu osoby prawnej jest zgoda rady pracowniczej na
STRONA 289
zawarcie umowy spółki (art. 24 ust. I pkt 4 ustawy z 25.9.1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, Dz.U. Nr 24, poz. 123 ze zm.). Brak zgody rady pracowniczej powoduje stan bezskuteczności
zawieszonej (negotium claudicans). Zgoda rady pracowniczej konieczna jest dla ważności dokonanej czynności prawnej (art. 103 KC stosowany per analogiam). W przypadku gdy wymóg zgody dotyczy spółki kapitałowej, skutki braku zgody określa art. 17 KSH. Jeżeli jednak potrzebna jest zgoda organu (instytucji zewnętrznej), skutki mogą kształtować się odmiennie. Jeżeli brak wyraźnej normy przewidującej bezwzględną nieważność czynności prawnej, a potrzebna jest zgoda osoby trzeciej (a nie organu wewnętrznego), zastosowanie mieć będzie art. 63 KC. Często jednak przewiduje się skutek w postaci bezwzględnej nieważności dokonanej czynności prawnej, w przypadku braku zgody na dokonanie czynności prawnej (zawarcia umowy spółki). Dotyczy to w szczególności zgody organu założycielskiego przedsiębiorstwa państwowego na utworzenie spółki (art. 46a ust. I pkt l PPU). Istotne jest z tego punktu widzenia uzyskanie akceptacji zamiaru utworzenia spółki przez Prezesa UOKiK. Dotyczy to sytuacji, gdy ma dojść do koncentracji, polegającej na tym, że łączny obrót przedsiębiorców -uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia -przekracza równowartość50 000 000 EURO. Obowiązek taki dotyczy zamiaru:
l) połączenia dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców,
2) przejęcia -poprzez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów, całości lub części majątku lub w jakikolwiek inny sposób -bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym albo częścią jednego lub więcej przedsiębiorców przez jednego lub więcej przedsiębiorców,
3) utworzenia przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy. Obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji, o którym mowa, dotyczy również:
l) objęcia lub nabycia akcji albo udziałów innego przedsiębiorcy, powodującego uzyskanie co najmniej 25% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników,
2) objęcia przez tę samą osobę funkcji członka organu zarządzającego albo organu kontrolnego u konkurujących ze sobą przedsiębiorców,
3) rozpoczęcia wykonywania praw z akcji lub udziałów objętych lub nabytych bez uprzedniego zgłoszenia OchrKonkurU, zgodnie z art. 13 pkt 3 i 4 -art. 12 OchrKonkurU.
Od zgody na utworzenie spółki należy odróżnić konieczność otrzymania zgody w formie koncesji na podstawie przepisów PrGosp.
STRONA 290
Z chwilą wpisu do rejestru spółka uzyskuje osobowość prawną. Artykuł 21 KSH przewiduje możliwość rozwiązania spółki już wpisanej do rejestru tzw. nieważność spółki. Możliwe jest to, gdy:
1) nie zawarto umowy spółki (tj. np. nie zachowano formy aktu notarialnego ),
2) określony w umowie przedmiot działalności jest sprzeczny z prawem,
3) umowa albo statut spółki nie zawierają postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności spółki, kapitału zakładowego lub wkładów,
4) wszystkie osoby zawierające umowę spółki albo podpisujące statut nie miały zdolności do czynności prawnych w chwili ich dokonywania.
W przypadkach określonych powyżej, jeżeli braki nie zostaną usunięte w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy, sąd może, po wezwaniu zarządu spółki do złożenia oświadczenia, wydać postanowienia o rozwiązaniu spółki. Jeżeli braki te nie mogą być usunięte, sąd rejestrowy orzeka o rozwiązaniu spółki. Z powodu braków, o których mowa, spółka nie może być rozwiązana, jeżeli od jej wpisu do rejestru upłynęło 5 lat. O rozwiązaniu spółki sąd rejestrowy orzeka na wniosek osoby mającej interes prawny albo z urzędu po przeprowadzeniu rozprawy. Orzeczenie o rozwiązaniu spółki nie wpływa na ważność czynności prawnych zarejestrowanej spółki. Natomiast w przypadku stwierdzenia w zgłoszeniu braku usuwalnego, sąd rejestrowy wyznacza spółce w organizacji stosowny termin do jego usunięcia pod rygorem odmowy wpisu -art. 165 KSH.
III. Wkłady do spółki
l. Rodzaje wkładów
Nb 282
Wnoszenie do spółki wkładów może mieć postać pieniężną i niepieniężną. W pierwszym przypadku muszą być to pieniądze, które mogą być przekazane w postaci określonej ilości znaków pieniężnych albo w postaci
bezgotówkowej, tzw. pieniądza bankowego. W przepisach prawa nie występuje definicja wkładu niepieniężnego. Bardzo często stosuje się metodę przeciwstawiania wkładu niepieniężnego wkładom pieniężnym. Stosując najprostszą definicję, przyjmuje się, że wkładem niepieniężnym jest ten wkład, któremu nie można przypisać charakteru pieniężnego (A. Szumański, Wkłady, s. 21; K. Kruczalak, Spółka, s. 83). Wkłady niepieniężne zwane są w KSH również aportami. Nie można odnosić tego terminu tylko do
STRONA 291
wkładów rzeczowych. Możemy przyjąć w sensie ścisłym, że wartości materialne (rzeczowe) przenoszone na spółkę, to nic innego jak określone prawa (A. Kidyba, w: Prawo, s. 140). Przepisem wskazującym wyraźnie na to co nie może i co może być aportem jest art. 14 KSH.
2. Zdolność aportowa
Nb 283
Do najważniejszych kryteriów uznania za wkład niepieniężny (aport) do spółki należy zaliczyć:
1) możliwość określenia wartości majątkowej prawa,
2) możliwość wyceny i umieszczenia w bilansie,
3) zbywalność prawa,
4) możliwość ustanowienia prawa.
Problematyka ta jest przedmiotem szerszego zainteresowania doktryny. Por. A. Szumański, Wkłady, s. 377 i nast.; J. Weiss, w: Kodeks, s. 220; tenże, w: Prawo, s. 377 i nast.; J. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 417-419; A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 907 i nast.; G. Bieniek, Aport w spółce na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Zielona Góra 1993, s. 10~13; A. Kidyba, w: Prawo, s. 121-124; A. Jakubecki, w: Prawo, s. 179-184; K. Kruczalak, Spółka, s. 80 i nast.; A. W Wiśniewski, Prawo, s. 98 i nast.; J. Broi, Spółki, s. 95 i nast. Ponadto należy zwrócić uwagę na m.in. następujące opracowania J. Jacyszyn, Postacie, s. II; Cz. Żuławska, Aporty w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością , Przedmiot i wycena, PS 1993, Nr 7-8, s. 6, 7; M. Minas, Zdolność aportowa, Rej. 1995, Nr 2, s. 77-88; tenże, Aport w spółce -przedmiot i przesłanki jego wnoszenia, Edukacja Prawnicza 1994, Nr l, s. 252-243; D. Niestrębski, A. Wołkowicz, Wkłady niepieniężne w spółkach kapitałowych, PPH 1997, Nr 5, s. 20-30; J. Skąpski, Nieruchomość jako aport do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, KPP 1993, Nr 2, s. 158; J. Fijałka, Własność nieruchomości jako aport do spółki z o.o., PPH 1993, Nr 4, s. 13 i nast.; C. Wiśniewski, Prawa, s. 37; W Popiołek, Udział, s.3I-47.
Poza tym wskazuje się jeszcze na przydatność i dostępność przedmiotu wkładu spółki (Cz. Żuławska, Aporty, s. 12; A. W Wiśniewski, Prawo, s. 115-116), a także zdolność do wejścia do masy upadłościowej (K. Kopaczyńska-Pieczniak, Glosa do uchw. SN z 26.4.1991 r., III CZP 32/91, PIP 1992, Nr 10, s. 108-109). Wydaje się, że stosując kryteria zdolności
aportowej można przyjąć definicję uznającą aport (wkład niepieniężny) za prawo, które ma określoną wartość majątkową, które jest realne, może być wydzielone z majątku wspólnika i być przeniesione na spółkę w celu pokrycia wartości udziałów wspólnika w kapitale zakładowym przez stosowne zapisy w bilansie spółki. Przedmiotem wkładu mogą być prawa zarówno rzeczowe, jak i obligacyjne, którym możemy przypisać określoną wartość rzeczywistą. Wkład do spółki nie może mieć
STRONA 292
abstrakcyjnego charakteru, tj. nie może być niemożliwy do wyceny. W prostej konsekwencji przyjęcia określonej wartości majątkowej aportu znajduje się -odpowiadające proponowanej wartości -umieszczenie stosownych zapisów w bilansie spółki. Zdolność bilansowa, czyli możliwość umieszczenia wkładu w bilansie spółki, jest następstwem przyznania określonej wartości i przeniesienia aportu na spółkę. Wkład jest wpisywany do bilansu po stronie aktywów, a po stronie pasywów odpowiada mu kapitał zakładowy spółki. Wspomniane powyżej przykłady kryteriów zdolności aportowej, tj. koniecznego uznania, że aport musi mieć określoną wartość, aby był możliwy do wyceny i aby można było wpisać go do bilansu spółki, są ze sobą powiązane i trudno sobie wyobrazić ich realizację bez wzajemnych odniesień. Zbywalność prawa oznacza, że może być ono przenoszone na inny podmiot (czyli spółkę) i tylko prawa niezbywalne nie mogą być przenoszone. W następstwie przeniesienia tych praw dochodzi po pierwsze -do możliwości objęcia określonej liczby udziałów o określonej, związanej z wnoszonymi wkładami wartości, a po drugie do możliwości korzystania z przedmiotu wkładu przez spółkę.
Wkłady wnoszone do spółki zarówno pieniężne, jak i niepieniężne, mogą być przedmiotem obrotu. Od chwili przeniesienia wkładu na spółkę wspólnik traci uprawnienia co do dysponowania przedmiotem wkładu, korzystania z niego itp. Wnoszenie wkładu do spółki może odbywać się w sposób translatywny lub konstytutywny (Cz. Żuławska, Aporty, s. 13-14; A. Szajkowski, w: Prawo, s. 106-109; M. Min as, Zdolność, s. 87-88; A. Szumański, w: Prawo, s. 484-485; uchw. SN (7) z 2.3.1993 r., III CZP 123/92, MoP 1993, Nr 3, s. 75). Przedmiotem aportu może być już istniejące prawo (przeniesienie translatywne), jak również dyspozycja prawem, które będzie ustanowione na rzecz spółki (przeniesienie konstytutywne -zob. A. Szumański, Wkłady, s. 99-100), pod warunkiem że jest zbywalne. Różnica między nabyciem translatywnym a konstytutywnym polega na tym, że w pierwszym przypadku dane prawo w całości
przechodzi z jednego podmiotu na inny, natomiast w drugim dochodzi do nabycia prawa nowego, dotychczas nieistniejącego.
Ostatnim kryterium pozwalającym uznać zdolność aportową jest możliwość ustanowienia prawa. Jak to już zostało stwierdzone powyżej, nie może być wniesione tytułem wkładu prawo, które nie może być przez wnoszącego dysponowane (nemo plus iuris in alium transferre potest guam ipse habet), nie może się to też odbyć przez przekroczenie praw wspólnika. Nie można również wnosić prawa do spółki, które nie może być ustanowione. Wszystkie cztery kryteria zdolności aportowej muszą
STRONA 293
być osiągnięte łącznie. Tylko kumulatywne spełnienie tych przesłanek pozwala na przyjęcie pełnej zdolności aportowej.
Pozytywnym kryterium zdolności aportowej odpowiadają kryteria negatywne, tj. te, które powodują, że nie można uznać danego prawa za aport. Należą do nich (a contrario z poprzednich wywodów):
l) uznanie określonego prawa za wkład pieniężny,
2) uznanie niemajątkowego charakteru prawa (a co za tym idzie -brak możliwości wyceny i zdolności bilansowej),
3) brak możliwości zbycia prawa,
4) niemożność ustanowienia prawa.
Niezależnie od wypowiedzi doktryny, pojęcie aportu kształtowane jest również w judykaturze. Dotyczy to zarówno zdolności aportowej, jak i oceny poszczególnych przypadków co do uznania za aport.
Sąd Najwyższy stwierdził, że aportem mogą być:
1) wszelkie przedmioty majątkowe (rzeczy i prawa), jeśli są zbywalne i mogą jako aktywa wejść do bilansu spółki, przy czym muszą być one wymienione w umowie ze wskazaniem osoby wnoszącej i przyznanych za ten aport udziałów (art. 166 KH)-post. SN z 19.9.1990 r., III ZCRN 268/90, rUG 1991, Nr 5, poz. 25;
2) weksel własny z poręczeniem wekslowym indosowany in blanco -uchw. SN z 20.5.1992 r., III CZP 52/92, OG 1992, Nr I, s. 20;
3) użytkowanie wieczyste -uchw. SN z 5.12.1991 r., III CZP 128/91, OSN 1992, Nr 6, poz. 106;
4) wierzytelności przysługujące wspólnikom wobec spółki (przy podwyższaniu kapitału zakładowego) -uchw. SN z 26.3.1993 r., III CZP 21/93, nie publ.
Z kolei Sąd Wojewódzki w Warszawie (post. z 2.7.1990 r., XIV CR 1/90, OG 1991, Nr 2, s. 8), przyjął, że aportem mogą być wiadomości i doświadczenia o charakterze technicznym nadające się bezpośrednio do zastosowania w procesie produkcji (know-how).
3. Rodzaje aportów
Nb 284
Wnoszone do spółki wkłady możemy zaliczyć do różnych kategorii: praw rzeczowych, praw obligacyjnych, praw majątkowych na dobrach niematerialnych. Wśród praw rzeczowych możemy wyróżnić:
l) własność przedsiębiorstwa,
2) własność zorganizowanych części przedsiębiorstwa,
3) własność rzeczy ruchomych,
4) własność rzeczy nieruchomych,
5) udział we współwłasności w częściach ułamkowych i współwłasności łącznej,
6) użytkowanie wieczyste.
Wśród praw obligacyjnych możemy wyróżnić:
l) prawa udziałowe (udziały w spółce z o.o. i akcyjnej),
STRONA 294
2) obligacje,
3) wierzytelności wspólnika, w szczególności z tytułu pożyczki udzielonej spółce w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie 2 lat od dnia zawarcia pożyczki (art. 14 ż 3 KSH).
Spośród praw na dobrach niematerialnych aportem mogą być:
l) patenty na wynalazki,
2) prawa ochronne na wzory użytkowe, znaki towarowe,
3) prawa z rejestracji na wzory przemysłowe, topografii układów scalonych i oznaczeń geograficznych,
4) know-how (l. Kaczor, Wniesienie, s. 35 i nast.),
5) majątkowe prawa autorskie.
Nie mogą być przedmiotem wkładu do spółki (nie mają zdolności aportowej):
l) zobowiązania wspólnika do dokonania w przyszłości na rzecz spółki świadczenia pieniężnego,
2) weksle wystawione przez wspólnika na rzecz spółki,
3) usługi świadczone przy tworzeniu spółki (tzw. prowizja grynderska-art. 158 ż 2 KSH),
4) prawa niezbywalne,
5) konwersja wierzytelności wspólnika wobec spółki za świadczenia przy powstaniu spółki,
6) części składowe rzeczy,
7) powtarzające się świadczenia niepieniężne oraz dopłaty (mimo że są to postacie wkładu, to nie powiększają kapitału zakładowego),
8) świadczenie pracy i usług.
Nb 285
Wnoszenie aportu do spółki z o.o. odbywa się w inny sposób, niż ma to miejsce w spółce akcyjnej. Jednakże również w spółce z o.o. występuje problem nieprawidłowej wyceny wartości aportu. Należy zwrócić uwagę na pojęcia aportu zawyżonego, aportu zaniżonego, aportu pozornego, aportu ukrytego. Zawyżenie wartości aportu, a więc przyjęcie wyższej wartości niż wartość rzeczywista, powoduje zawyżony zapis po stronie pasywnej (kapitał zakładowy), jak i aktywnej (wkład), co jest oczywiście niekorzystne dla spółki i wierzycieli, a także wspólników, którzy wnieśli wkład "normalny". Jeżeli wartość wkładów niepieniężnych została znacznie zawyżona w stosunku do ich wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy, wspólnik, który wniósł wkład i członkowie zarządu, którzy wiedzieli o tym i zgłosili spółkę do rejestru obowiązani są solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość (art. 175 ż 1 KSH). Natomiast nie stanowi zagrożenia dla żadnej z kategorii wyżej wymienionych
STRONA 295
osób zaniżenie wartości aportu. Polega ono na tym, że aport o określonej wartości rzeczywistej zostaje przyjęty do spółki za "kwotę" niższą. W ten sposób następuje również dysproporcja między rzeczywistą wartością aportu a niższym zapisem w bilansie. Polega to też na tym, że majątek spółki jest większy od zapisów wartości kapitału zakładowego. W ten sposób może być tworzona pewna nadwyżka kapitałowa w postaci określonej "cichej rezerwy" (A. Szumański, Wkłady, s. 117). Czynność zaniżenia wartości aportu może być korzystna zarówno dla spółki, pozostałych wspólników, jak i potencjalnych wierzycieli. W tym też kierunku orzekł SN (7) w uchw. z 7.4.1993 r. (III CZP 23/93, OSP 1994, Nr l, poz. 2) i uznał, że zaniżenie wartości wnoszonego wkładu niepieniężnego dla pokrycia udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie powoduje nieważności umowy zawiązującej taką spółkę. Pozostaje to bez wpływu na odpowiedzialność spółki w rozumieniu jej wypłacalności. Obejmowanie udziałów powyżej ich wartości nominalnej jest przewidziane wart. 154 ż 3 KSH. Powstała nadwyżka (zwana agio) powinna być wniesiona do momentu wpisu do rejestru spółki lub podwyższenia kapitału zakładowego i jest przelewana do kapitału zapasowego. Za aport pozorny należy uznać ten aport, który nie spełnia w chwili wnoszenia go do spółki kryteriów zdolności aportowej. Z kolei aport ukryty wystąpi, jeżeli wspólnik zobowiązuje się wobec spółki do pokrycia objętych przez siebie udziałów wkładem pieniężnym, a w rzeczywistości wnosi wkłady niepieniężne. Zarówno wnoszenie aportów pozornych, jak i ukrytych jest niedopuszczalne.
IV. Kapitał zakładowy
1. Uwagi ogólne
Nb 286
Kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest podstawowym terminem przy wyjaśnianiu istoty działania spółki z o.o. Pełni on zbliżoną funkcję do kapitału akcyjnego w spółce akcyjnej, ale nie ma swojego pełnego odpowiednika w terminologii KSH, stosowanego przy spółkach jawnych, partnerskich i komandytowych. W tej ostatniej w sytuacji, gdy komandytariusz wnosi do spółki wkłady, nie możemy jednak mówić o podobieństwach do spółki z o.o., gdyż wkłady wnoszone do spółki nie "przekładają" się na udziały w kapitale zakładowym, a suma komandytowa stanowi o zupełnie innych regułach odpowiedzialności tego wspólnika niż w spółce z o.o. Kapitał zakładowy występuje nato-
STRONA 296
-iast w spółce komandytowo-akcyjnej i tu podobieństwa są uzasadnione. W spółce z o.o. wspólnicy mają obowiązek wnoszenia do spółki wkładów. Wielkość tych wkładów może być różna, ale nie dopuszczalne jest stworzenie sytuacji, w której którykolwiek ze wspólników nie wniósłby wkładów do spółki. Niedopuszczalność zwolnienia od obowiązku wniesienia wkładów przenosi się na zakazaną sytuację, w której wspólnik nie miałby udziałów w kapitale zakładowym.
Kapitał zakładowy spółki może być rozpatrywany w dwóch aspektach (por. A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 854). Z jednej strony wspólnicy, wnosząc do spółki z o.o. określone środki pieniężne lub niepieniężne, tworzą określony fundusz założycielski (pierwotny, zakładowy) będący sumą wniesionych do spółki wkładów. W ten sposób pierwotny majątek spółki tworzony jest w oparciu o składki majątkowe o określonej wartości ekonomicznej wnoszonej do spółki. Te ostatnie wpisywane są po stronie czynnej (aktywa) bilansu spółki. Z drugiej strony, kapitał zakładowy sensu stricto nie może być utożsamiany tylko z wkładami wniesionymi do spółki i sumą wniesionych do spółki wkładów w sensie finansowym. W zamian za wnoszoną do spółki wartość wkładów wspólnicy otrzymują udziały w kapitale zakładowym spółki. Istnieje więc bezpośredni związek między wniesieniem wkładu a partycypacją zarówno w majątku spółki, jak i w prawach i obowiązkach z tym związanych. W następstwie wniesionych do spółki wkładów wspólnicy otrzymują udziały kapitałowe, tj. udziały w kapitale zakładowym spółki. Z tego punktu widzenia kapitał zakładowy jest określoną cyfrowo wartością pieniężną będącą sumą udziałów wspólników
w tym kapitale. Kapitał zakładowy w tym znaczeniu stanowi oznaczoną
liczbę, która jest zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spółki. Tak więc kapitał zakładowy może być traktowany jako określony substrat majątkowy (suma wkładów wpisywana do aktywów bilansu spółki) lub jako wielkość formalna (suma udziałów w kapitale zakładowym -kapitał zakładowy sensu stricto) wpisywana do pasywów bilansu spółki.
Zarówno pierwsze, jak i drugie znaczenie tego terminu są ze sobą ściśle związane, ale powinny być traktowane rozłącznie. Oba odniesienia tego terminu w praktyce pełnią odmienną funkcję. W pierwszym przypadku, gdy mowa jest o sumie składników materialnych, w rzeczywistości składniki te, powiększając majątek spółki, stanowią podstawę majątkowej odpowiedzialności spółki z o.o. Natomiast zapis liczbowy, stanowiący sumę udziałów w kapitale zakładowym, należy odnieść przede wszystkim do wiarygodności spółki wobec osób trzecich.
Nb 287
Kapitałowi zakładowemu -jego zapisowi rachunkowemu po stronie pasywnej w bilansie -odpowiada po stronie aktywów wartość składników
STRONA 297
majątkowych nabytych za wkłady majątkowe wspólników. Te ostatnie stanowią podstawę działania spółki i zasadniczo w momencie tworzenia spółki odpowiadają wartości majątku spółki. Kapitał zakładowy rozumiany jako zapis rachunkowy nie może być utożsamiany z majątkiem spółki. Stanowi on cyfrowo oznaczoną kwotę pieniężną odpowiadającą sumie wkładów wspólników. Natomiast majątek spółki obejmuje wszystkie składniki majątkowe i niemajątkowe stanowiące aktywa w spółce. Wartość wkładów wnoszonych do spółki może być odpowiadająca wartości majątku spółki, ale jest to zależność wyjątkowa. W szczególności taka sytuacja będzie miała miejsce, gdy wnoszone są do spółki tylko wkłady pieniężne i nie nastąpiło "przepłacenie" wkładów. Zasadniczo kapitał zakładowy jest albo mniejszy (sytuacja dobrze działającej spółki), albo większy od majątku spółki. W toku działalności spółki stanie się tak, gdy w wyniku podejmowanych czynności następuje przyrost majątku albo też majątek się zmniejszy.
Podobne różnice między wielkością majątku a wartością kapitału zakładowego (sensu largo) mogą mieć miejsce przy wnoszeniu aportów, których wartość jest zawyżona lub zaniżona. W toku działalności spółki elementy majątku wnoszone na pokrycie kapitału zakładowego nie stanowią specjalnej, nienaruszalnej wartości, ale są w normalnym "obrocie", a nie są depozytem złożonym przez wspólników. Rola kapitału zakładowego po utworzeniu spółki zmienia się w ten sposób, że jej formalny wyraz w postaci zapisu w bilansie jest niezmienny i nienaruszalny, natomiast zmiany zachodzić mogą w odniesieniu do majątkowych składników wnoszonych na pokrycie kapitału zakładowego. Składniki te są normalnie wykorzystywane w realizacji zadań spółki, tj. można z nich korzystać, oddać do korzystania itd. Składniki te, jeżeli stanowią składniki materialne, podlegają deprecjacji, co powoduje konieczność ich amortyzacji. W wyniku rzeczywistego lub finansowego (księgowego) zużycia po pewnym okresie tracą one swoją pierwotną, określoną w umowie spółki i zarejestrowaną wartość. W trakcie funkcjonowania spółki wniesione do spółki wkłady "mieszają" się z innymi składnikami majątkowymi, tworząc nawet sytuację "nieuchwytności" tego kapitału (C. Wiśniewski, Funkcja kapitału zakładowego w spółce z o.o., Przegląd Podatkowy 1992, Nr 2, s. 27).
Oczywiście w zależności od typu kapitału może być on bardziej lub mniej wykorzystany, ale może zaistnieć również sytuacja całkowitego wykorzystania tego kapitału. Dlatego też rozważając funkcje kapitału zakładowego, należy przyjąć, że te uwagi odnoszone są tylko do wielkości rachunkowej, a nie przedmiotowej.
Nb 288
W Kodeksie spółek handlowych znajduje się szereg przepisów mających na celu ochronę kapitału zakładowego.
STRONA 298
Do najważniejszych należy zaliczyć:
1) art. 158 ż 2 KSH -zakaz wypłacania z kapitału zakładowego wynagrodzenia za usługi świadczone przy powstaniu spółki;
2) art. 158 ż 2 KSH in fine -zakaz zaliczania wynagrodzenia za usługi świadczone przy powstaniu spółki na poczet wkładu w spółce;
3) art. 179 KSH -zakaz zwrotu dopłat, które muszą być przeznaczone na pokrycie strat bilansowych w kapitale zakładowym (jeśli umowa spółki nie stanowi inaczej);
4) art. 189 KSH -zakaz zwrotu wspólnikom wkładów (nawet częściowo) na pokrycie udziałów;
5) art. 190 KSH -zakaz oprocentowania wkładów oraz przysługujących mu udziałów i wypłaty odsetek z tego tytułu;
6) art. 200 ż 1 KSH -zakaz obejmowania, nabywania udziałów własnych przez spółkę (chyba że zachodzą wyjątki przewidziane w tym przepisie).
2. Podwyższenie kapitału zakładowego
Nb 289
Podwyższanie kapitału zakładowego ma przede wszystkim na celu pozyskanie dla spółki dodatkowych środków pieniężnych i niepieniężnych. Nie można wykluczyć, że wspólnicy będą zainteresowani nie tylko pozyskaniem dodatkowego majątku, ale podwyższenie może wiązać się z oddłużeniem spółki poprzez konwersję wierzytelności przysługujących w stosunku do spółki na udziały (uchw. SN z 26.3.1993 r., III CZP 20/93, aSNCP 1993, Nr 9, poz. 157). Celem podwyższenia może być powiększenie rozmiarów działalności czy też zamiar pokrycia strat (J. Naworski, Kilka uwag na temat podwyższenia kapitału zakładowego, Rej. 1999, Nr 6-7, s. 68 i nast.). Celem dodatkowym może być unowocześnienie, restrukturyzacja spółki oraz zwiększenie jej zdolności kredytowej (I. Weiss, w: Kodeks, s. 328). Istnieją następujące techniki podwyższenia kapitału zakładowego:
1) utworzenie nowych udziałów o analogicznej wartości do istniejących w spółce,
2) zwiększenie wartości udziałów,
3) utworzenie nowych udziałów i jednocześnie zwiększenie wartości dotychczasowych do nowej wartości.
W tych przypadkach możliwe jest podwyższenie kapitału zakładowego zarówno poprzez wnoszenie środków pieniężnych, jak i aportów. Możliwe jest również podwyższenie kapitału zakładowego, ale tylko z udziałem
wspólników poprzez podwyższenie ze środków własnych spółki tzw. kapitalizację rezerw (K. Skawiańczyk, Podwyższenie, s. 6 i nast.). Nie zwiększa się w ten sposób majątek spółki, ale ma miejsce operacja rachunkowa, polegająca na przepisaniu sum z "pozycji" rezerwy na pozycję "ka-
STRONA 299
-pitały" (R. Kasprzyk, Podwyższanie kapitału zakładowego w spółkach kapitałowych, Pal. 1991, Nr 34, s. 37; I. Weiss, w: Prawo, s. 236). Możliwe jest to wówczas, gdy są rezerwy bilansowe (kapitał zapasowy lub kapitały rezerwowe). Podwyższenie w trybie "papierowym" może się odbyć tylko uchwałą wspólników o zmianie umowy spółki. Przeznaczone środki mogą pochodzić tylko z zysku spółki. Nowe udziały (jak również "zwyżka" wartości) przysługują wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów i nie wymagają objęcia (art. 260 ż 2 i 3 KSH).
W przypadku podwyższenia kapitału zakładowego, polegającego na utworzeniu nowych udziałów, można doprowadzić do zwiększenia liczby wspólników (w ten sposób uzyska się dodatkowe środki) albo też do zwiększenia zaangażowania wspólników dotychczasowych (jeżeli nastąpi podwyższenie wartości udziału). Zaangażowanie to będzie pozorne, jeżeli następuje podwyższenie ze środków spółki lub konwersja wierzytelności zarówno wspólników, jak i wierzycieli -osób trzecich.
Nb 290
W spółce z o.o. -inaczej niż w spółce akcyjnej -podwyższenie kapitału nastąpić może na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki. Zgodnie z post. SN z 11.9.1991 r. (I CZ 12/9, aG 1991, Nr 4, poz. 71), jest to możliwe, gdy postanowienia umowy odnośnie do możliwości podwyższenia (lub obniżenia) są wyraźne. Umowa spółki musi regulować te kwestie w sposób szczegółowy, określając maksymalną wysokość podwyższonego kapitału i termin podwyższenia. Jeżeli takich postanowień w umowie spółki brak, podwyższenie kapitału może następować tylko w drodze zmiany umowy spółki. W tej sytuacji do podwyższenia kapitału, bez zmiany umowy, wystarcza uchwała podjęta bezwzględną większością głosów oddanych i wniesiona -jak wszystkie inne uchwały -do księgi protokołów (por. art. 248 ż 1 KSH). Można też na podstawie umowy spółki podwyższać kapitał wielokrotnie, zależnie od potrzeb spółki. Jeżeli uchwała wspólników określa w sposób ścisły kwotę podwyższonego kapitału, nieobjęcie tego kapitału w całości powoduje nieskuteczność uchwały. W konsekwencji objęcie przez niektórych wspólników tylko części podwyższonego kapitału pozostaje bez wpływu na wysokość udziałów (uchw. SN z 9.2.1993 r., III CZP 15/93, PPH 1993, Nr 14, s. 22). Nie jest dopuszczalne podwyższenie kapitału zakładowego spółki z o.o. przez ponowne oszacowanie wkładów niepieniężnych wniesionych na pokrycie kapitału zakładowego (uchw. SN z 25.1.1995 r., III CZP 177/94, aSN 1995, Nr 5, s. 31-38 z krytyczną glosą A. Kappesa, PPH 1995, Nr 11, s. 37-40; teza ta jest akceptowana przez K. Kruczalaka, Podwyższenie kapitału zakładowego, Pr. Spół. 1996, Nr 1, s. 6 i nast.).
1
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prawo Handlow 1?Prawo Handlow09Prawo Handlowp0?5Notatki Prawo Handlowe dr Rzetelska1) prawo handloweid182Prawo handlowe Zbiór przepisów Wydanie 10Prawo handlowePrawo HandlowP0Y9Prawo Handlow`0i9Prawo HandlowePrawo handlowe 8 06 2013Prawo handlowe 8 06 2013prawo handlowe zarys wykladu spis tresciPrawo Handlow0099Prawo handlowePRAWO HANDLOWE ćwiczeniawięcej podobnych podstron