STRONA 300

Nb 291
Jeżeli umowa nie przewiduje podwyższenia kapitału zakładowego, następuje ono w drodze odpowiedniej zmiany umowy, z zachowaniem warunków art. 256 KH. Przystąpienie osób trzecich do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym powinno być połączone z objęciem przez nich udziału. Przystąpienie, o którym mowa w art. 256 KH, winno mieć formę aktu notarialnego (wyr. SA w Łodzi z 6.11.1997 r., I ACa 513/97, OSP 1998, Nr 7-8, poz. 143).
Niezależnie od przyjętego w danej spółce sposobu podwyższania kapitału (w drodze uchwały czy poprzez zmianę umowy) podwyższenie to należy zgłosić do rejestru. Do zgłoszenia należy dołączyć:
l) uchwałę o podwyższeniu kapitału;
2) oświadczenia o objęciu podwyższonego kapitału przez wspólników lub osoby trzecie. Przepisy KSH znoszą dualizm polegający na odmiennym traktowaniu wspólników dotychczasowych i wspólników nowych, obejmujących udziały w podwyższonym kapitale zakładowym. Obecnie oświadczenie o objęciu udziałów dotychczasowego wspólnika, jak i nowych wspólników wymaga formy aktu notarialnego. Wspólnicy nowi mają ponadto obowiązek złożenia oświadczenia o przystąpieniu do spółki (w tej samej formie -art. 259 KSH);
3) oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na podwyższony kapitał zostały w całości dokonane. Oświadczenie to nie może być zastąpione żadnym innym dowodem (uchw. SN z 9.2.1993 r., III CZP 15/93, PPH 1993, Nr 14, s. 22).
Artykuł 262 KSH odnosi się zarówno do sytuacji, gdy nastąpiła zmiana umowy spółki, jak i do przypadku, w którym podwyższenie nastąpiło z mocy dotychczasowych postanowień umowy.

Nb 292
Podwyższenie kapitału w spółce z o.o. prowadzić może do zmiany układu głosów na zgromadzeniu wspólników. Dlatego też wprowadza się w tym przypadku prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia nowych udziałów. Prawo to w poszczególnych spółkach może być ukształtowane rozmaicie, a nawet wyłączone na mocy wyraźnego postanowienia umowy spółki albo uchwały o podwyższeniu kapitału. W braku odmiennych postanowień umownych lub uchwały, dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa objęcia nowych udziałów w relacji do swych udziałów dotychczasowych. Prawo pierwszeństwa należy wykonać w ciągu miesiąca od wezwania do jego wykonania. Odpowiednie wezwania zarząd spółki rozsyła jednocześnie wspólnikom.

STRONA 301
3. Obniżenie kapitału zakładowego

Nb 293
Obniżenie kapitału zakładowego można traktować jako proces odwrotny do podwyższenia i podlegający nieco innym regułom. Wspólnicy decydują się na obniżenie kapitału zakładowego, gdy kapitał ten jest nadmiemy w stosunku do potrzeb albo gdy część tego kapitału ma być przeniesiona na inne fundusze (zapasowy, rezerwowy), tzw. papierowe obniżenie kapitału. W takim przypadku nie ma wypłaty na rzecz wspólnika. Celem obniżenia kapitału zakładowego może być też chęć wypłacenia wspólnikom kwot będących równowartością ich udziałów w kapitale zakładowym. Obniżenie kapitału zakładowego może prowadzić do wyrównania bilansu, gdy wykazuje on stratę, tak aby była możliwość wypłaty dywidendy dla wspólników. Gdyby kapitał zakładowy nie został obniżony w stosownym momencie, należałoby go przeznaczyć na uzupełnienie strat (1. Weiss, w: Prawo, s. 91-92; tenże, Obniżenie kapitału zakładowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, MoP 1995, Nr1,s.1-2).
Obniżenie kapitału zakładowego może się odbyć poprzez: umorzenie udziałów (tj. ich likwidację), co wiąże się ze zmniejszeniem liczby udziałów, zmniejszenie wartości udziałów i obie techniki jednocześnie.
Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego (w formie aktu notarialnego) powinna określać kwotę, o jaką ma być on obniżony, oraz sposób obniżenia (art. 263 ż l KSH). Obniżenie może być dokonane bądź przez proporcjonalne obniżenie wartości wszystkich udziałów, bądź przez umorzenie niektórych spośród nich. Wiele zależy w tej mierze od istniejącej struktury kapitału (czy każdy wspólnik ma tylko jeden udział, czy też ma ich więcej). W każdym razie obniżenie nie może naruszać przepisów o minimalnej wysokości kapitału (50 000 zł), o minimalnej wartości udziału (500 zł), a także zasady, że o ile każdy ze wspólników ma więcej niż jeden udział, o tyle wszystkie udziały muszą być równe.

Nb 294
Obniżenie kapitału (zwłaszcza przy wypłacie gotówki) może godzić w interesy wierzycieli spółki. Dlatego też KSH przewiduje obligatoryjny tryb postępowania, mający na celu zabezpieczenie ich interesów. W szczególności o uchwalonym obniżeniu kapitału należy ogłosić wraz z wezwaniem wierzycieli, aby -jeżeli nie zgadzają się na obniżenie -wnieśli sprzeciw. Ogłoszenia dokonuje zarząd. O uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego zarząd ogłasza w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki wraz z wezwaniem wierzycieli do zgłoszenia sprzeciwu, jeżeli nie zgadzają się oni na obniżenie. Wierzyciel może wnieść sprzeciw najpóźniej w ciągu trzech miesięcy, licząc od

STRONA 302
daty ogłoszenia. Wierzyciele, którzy złożyli sprzeciw, powinni być przez
spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Tych, którzy sprzeciwu nie zgłosili, uważa się za zgadzających się na obniżenie kapitału (art. 264 ż l KSH).
Zasad powyższych nie stosuje się, jeżeli pomimo obniżek nie zwraca się wspólnikom wpłat dokonanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje podwyższenie co najmniej
do pierwotnej wysokości (art. 264 ż 2 KSH).

Nb 295
Obniżenie kapitału zakładowego należy zgłosić celem wpisania do rejestru. Zgłoszenia dokonuje cały zarząd spółki. Do zgłoszenia należy załączyć:
1) uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego,
2) dowody należytego wezwania wierzycieli,
3) oświadczenia zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy zgłosili sprzeciw w terminie, zostali przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Jak każda zmiana umowy spółki z o.o., tak i obniżenie kapitału zakładowego uzyskuje skutek dopiero od chwili zarejestrowania (zob. szerzej J. Tomkiewicz, J. Blach, Spółka, s. 192 i nast.).
Zasad określonych w pkt. 2 i 3 nie stosuje się, gdy łącznie z obniżeniem ma miejsce podwyższenie kapitału zakładowego (art. 264 ż 2 KSH).
Jeżeli obniżenie kapitału zakładowego wiąże się z umorzeniem udziałów w związku ze ziszczeniem się określonego zdarzenia, należy dołączyć oświadczenie wszystkich członków zarządu w formie aktu notarialnego o spełnieniu wszystkich warunków związanych z umorzeniem (art. 265 ż 4 KSH).

4. Umorzenie udziałów
Nb 296
Z obniżeniem kapitału zakładowego wiąże się umorzenie udziałów. Zachodzi jednak taka zależność, że obniżenie kapitału zakładowego wymaga umorzenia udziałów lub ich wartości, natomiast samo umorzenie nie musi wiązać się zawsze z obniżeniem kapitału zakładowego.
Umorzenie udziałów prowadzi do ich prawnego unicestwienia (likwidacji). Z art. 199 KSH wynika, że umorzenie jest możliwe, gdy:
l) umowa spółki tak stanowi,
2) tylko po wpisie spółki do rejestru,
3) podjęta jest uchwała wspólników (z wyjątkiem umorzenia w razie ziszczenia się określonego zdarzenia).
Możemy wyróżnić dwa tryby umorzenia: 1) dobrowolne, 2) przymusowe.

STRONA 303

W przypadku umorzenia dobrowolnego w istocie nie dochodzi jeszcze do umorzenia, ale następuje nabycie udziału przez spółkę, a następnie udział jest umarzany. Nabycie to odbywa się w drodze umowy między spółką a wspólnikiem, którego udział jest umarzany. Warunkiem umorzenia dobrowolnego jest zgoda wspólnika na nabycie, stąd też określenie "umorzenie dobrowolne".
Umorzenie przymusowe odbywa się bez zgody wspólnika. Jednakże przesłanki i tryb umorzenia przymusowego określać musi umowa spółki. W związku z tym wspólnik przez podpisanie umowy spółki albo też nabycie udziałów w spółce i tym samym przystąpienie do spółki zna warunki przymusowego umorzenia. Jest to więc umowna zgoda udzielona na przyszłość.
Zasadą jest, że musi być spełniony trzeci warunek przy umorzeniu, tj. podjęta uchwała zgromadzenia wspólników. Uchwała powinna określać m.in. podstawę prawną umorzenia, wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać uzasadnienie. Wypłata wynagrodzenia za umorzony udział jest zasadą. Nie może być ono niższe od wartości księgowej udziału. Możliwy jest jednak drugi rodzaj umorzenia: bez wynagrodzenia. Na takie umorzenie wspólnik powinien wyrazić zgodę. Powodów takiej jego decyzji może być wiele, np. gdy w spółce nie ma środków wystarczających na spłatę udziałów, w zamian za zgodę na darmowe umorzenie wspólnik otrzymuje uprzywilejowanie innych udziałów, czy też prawa zostają mu przyznane osobiście. Szczególnym przypadkiem może być umorzenie w razie ziszczenia się określonego zdarzenia (np. dokonanie czynu konkurencyjnego przez wspólnika). W tej sytuacji stosuje się przepisy o umorzeniu przymusowym, a umowa może stanowić, że udział ulega umorzeniu na podstawie uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego podejmowanej przez zarząd, a nie wspólników.
Są dwa źródła wypłat kwot za umorzony udział: kapitał zakładowy i czysty zysk. W pierwszym przypadku dochodzi do obniżenia kapitału zakładowego o wartość umorzonych udziałów. W drugim -możliwe jest umorzenie bez obniżenia kapitału zakładowego, gdy w spółce jest wypracowany czysty zysk. W następstwie umorzenia udziałów z czystego zysku powstaje wyjątkowa sytuacja, w której wartość nominalna udziałów w spółce nie pokrywa się z wartością kapitału zakładowego, bowiem w konsekwencji takiego umorzenia zmniejsza się suma wartości wszystkich udziałów w stosunku do wartości kapitału zakładowego. Ten ostatni staje się większy od tej sumy.



STRONA 304

W razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego umorzenie następuje z chwilą zarejestrowania obniżenia kapitału zakładowego (chyba że zachodzi przypadek określony w art. 264 ż 2 KSH). Jeżeli umorzenie następuje z czystego zysku, jest skuteczne z chwilą podjęcia uchwały (walnego zgromadzenia albo zarządu w przypadku określonym w art. 199 ż 4 KSH).

V. Udziały
Nb 297
Kapitał zakładowy dzieli się na udziały. Termin udział jest używany w Kodeksie spółek handlowych w różnych znaczeniach. Pojęcie udziału należy odnosić zarówno do kapitału zakładowego, jak i wkładów do spółki. Powstają tu nierozłączne zależności, iż w zamian za wniesione do spółki wkładu wspólnik otrzymuje określonej wartości nominalnej udziały w kapitale zakładowym, które co do zasady powinny stanowić od
wzorowanie wartości wkładów wniesionych do spółki. Nie jest możliwe w spółce z o.o. przyznanie udziałów kapitałowych bez wniesienia do spółki wkładów. W tym też znaczeniu możemy mówić o udziałach kapitałowych, tj. tych, które nie mają co prawda substratu kapitałowego, ale stanowią określoną część w kapitale zakładowym spółki (część zapisu rachunkowego). W tym sensie wartość udziałów może wyrażać się tylko cyfrą określającą oznaczony nominał, np. 500 zł, 1000 zł itd. Nie można natomiast określić wartości udziału w postaci ułamka (np. 1/3 kapitału zakładowego). Wartość nominalna udziału jest, podobnie jak wartość kapitału zakładowego, stała i może ulec zmianie tylko poprzez podwyższenie lub obniżenie jego wartości, co z kolei wiąże się z zachowaniem sformalizowanego trybu (określonego w art. 258-265 KSH).
Od zmiany wartości udziału w kapitale zakładowym należy odróżnić określenie rzeczywistej wartości wkładów (l. Weiss, w: Prawo, s. 239). Zasadniczo powinna istnieć tożsamość (równość) między wartością wnoszonych do spółki wkładów pieniężnych przeznaczonych na pokrycie swoich udziałów a kapitałem zakładowym. Jednakże nie można wykluczyć, że wspólnik zdecyduje się na wniesienie wkładu pieniężnego "przepłacając" swoje udziały (np. wniesie kwotę 1000 zł na pokrycie swojej części kapitału zakładowego, czyli udziału wartości 800 zł). W ten sposób rzeczywista wartość wnoszonych wkładów będzie większa niż wartość udziału wspólnika. Występuje wówczas "przepłacenie" wartości
udziałów, polegające na objęciu ich po cenie wyższej od wartości minimalnej (tzw. agio, art. 154 ż 3 KSH). Odwrotna sytuacja jest niedopuszczalna

STRONA 305

(co do zawyżenia i zaniżenia wartości aportu porównaj uwagi odnoszące się do kapitału zakładowego).

Nb 298
Od tak rozumianych udziałów (kapitałowych) należy odróżnić inne znaczenia przypisywane temu terminowi. Mianowicie przez udział w spółce rozumieć będziemy ogół praw i obowiązków wspólnika, które wynikają z KSH i umowy spółki. Ogół praw i obowiązków wspólników wiąże się bezpośrednio z udziałem kapitałowym, rozumianym jako rachunkowo określona wartość ekonomiczna, będąca częścią kapitału zakładowego, odpowiadająca zadeklarowanej przez wspólnika w aktach o zawiązaniu spółki wartości wkładu (A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 859). Nie jest możliwe przyznanie praw i obowiązków kapitałowych bez przypisanej do wspólnika części wartości kapitału zakładowego. Nie jest możliwe zatem przyjęcie na wzór spółki akcyjnej (art. 361 ż 1 KSH) istnienia udziałów "pustych", tj. tych, które nie przedstawiają żadnej wartości nominalnej (np. w następstwie umorzenia -świadectwa użytkowe) i przypisywanie im określonych praw w spółce. Nie jest również możliwy "obrót" prawami i obowiązkami wspólnika w oderwaniu od udziału.
Nb 299
Powszechnie używa się również terminu udział w zysku, Kodeks spółek handlowych używa już określenia "prawo do udziału w zysku" w art. 191 ż l KSH.
Udziały w kapitale zakładowym spółki mogą być równe lub nierówne. Oznacza to, że w pierwszym przypadku muszą mieć identyczną wartość nominalną, a w drugim -możliwa jest sytuacja, w której nie mają one takiej samej wartości nominalnej.

Nb 300
O liczbie i wartości udziałów decyduje umowa spółki (jednostronne oświadczenie woli). Natomiast Kodeks spółek handlowych rozstrzyga w art. 152 KSH o możliwości wyboru między udziałami o równej lub nierównej wysokości. Niezależnie od tego, czy udziały są równej wartości, czy też nie, zawsze suma wartości nominalnej tych udziałów musi odpowiadać wartości kapitału zakładowego. Istotnym wyjątkiem od tej zasady jest umorzenie wartości udziałów z czystego zysku, gdyż w takim przypadku suma wartości nominalnej udziałów nie będzie odpowiadała wartości kapitału zakładowego. Dzieje się tak dlatego, gdyż nie dochodzi do obniżenia kapitału zakładowego, a likwidowane (umarzane) udziały są spłacane z czystego zysku, a nie z kapitału zakładowego. Wspólnicy w umowie spółki muszą podjąć decyzję o tym, czy wspólnik może mieć tylko jeden, czy większą liczbę udziałów. Z rozstrzygnięciem takim wiążą się konsekwencje w postaci przyjęcia równości bądź nierówności udziałów, podzielności lub ich niepodzielności. Przepis w umowie spółki



STRONA 306

"wspólnik może mieć co najwyżej jeden udział" nie może odnosić się do sytuacji, w której wspólnik rzeczywiście ma tylko jeden udział, ale nie ma zamkniętej drogi do tego, aby miał więcej udziałów. Należy więc odróżniać formalny nakaz posiadania maksimum jednego udziału, od faktycznego posiadania jednego udziału, ale w sytuacji, gdy w umowie znajduje się przepis "wspólnik może mieć większą liczbę udziałów" czy "wspólnik może mieć więcej niż jeden udział".
Następstwem przyjęcia pierwszego bądź drugiego rozwiązania jest odmienna wartość nominalna udziałów i odmienna ich liczba. W przypadku jeżeli wspólnik ma maksymalnie jeden udział (w wyniku przepisu umowy spółki), jego udziały mogą być dzielone. Oznacza to również wobec wspólników, że ich udziały mogą mieć w stosunku do siebie nierówną wartość, np. jeden l 000 zł, a inny 2000 zł. W pierwszym i drugim przypadku wspólnik będzie mógł objąć tylko jeden udział. Minimalna wartość jego udziału wynosi 500 zł.
Równość udziałów oznacza, że udziały wszystkich wspólników mają identyczną wartość nominalną, nie niższą niż 500 zł. Niepodzielność tych udziałów jest cechą charakterystyczną tego typu udziałów. Oznacza to, że nie można ich dzielić na mniejsze części, nawet jeżeli ich wartość mogłaby to uzasadniać. Tak np. udział o wartości 10 000 zł teoretycznie mógłby być podzielony na 20 udziałów po 500 zł każdy. Jednakże, jeżeli w umowie spółki stanowi się o równości udziałów, to zabieg taki nie jest możliwy. Udział może być ponadto przedmiotem wspólności zarówno łącznej (nabycie przez małżonków lub spółkę cywilną), jak i w częściach ułamkowych.
Inaczej jest w przypadku, gdy wspólnik ma maksymalnie jeden udział, np. o wartości 10000 zł. Przedmiotem obrotu mogą być wtedy cząstki tego udziału, np. 1000 zł, jak również -zgodnie z art. 183 ż 3 KSH -może być on podzielony między spadkobierców. Możliwe jest również zbycie całego udziału na rzecz innego wspólnika. W takim przypadku wspólnik traci prawa z tytułu przynależności do spółki, gdyż traci w niej członkostwo. Jeżeli jednak wspólnik nabywa udział od innego wspólnika, to następuje włączenie wartości tego udziału do udziału dotychczasowego. W ten sposób wspólnik będzie miał w dalszym ciągu jeden udział (por. J. Namitkiewicz, Kodeks, t. l, s. 16; A. Szajkowski, w: Kodeks, s. 860). W związku z powyższym należy odróżnić zbycie udziału, jego części (gdy wspólnik ma najwyżej jeden udział) lub jego ułamkowej części (gdy jest przedmiotem wspólności w częściach ułamkowych).


STRONA 307

Nb 301
Możemy -stosując różne kryteria -dokonać podziału udziałów na następujące rodzaje:
1) udziały "założycielskie" i nowe udziały w podwyższonym kapitale zakładowym;
2) udziały zwykłe i udziały uprzywilejowane;
3) udziały otrzymane za wkłady pieniężne, udziały otrzymane w zamian za aporty;
4) udziały, z którymi związany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych i udziały zwykłe (art. 176 KSH);
5) udziały, z którymi związany jest obowiązek dopłat w stosunku do nich (art. 178 KSH);
6) udziały podzielne i niepodzielne;
7) udziały równe i nierówne.
Kodeks spółek handlowych przewiduje wyraźnie możliwość istnienia udziałów o szczególnych uprawnieniach (które to powinny być w umowie spółki wyraźnie określone). Wyróżnione są uprawnienia co do głosu, co do dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki.
Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż 3 głosy na jeden udział. Uprzywilejowanie co do głosu może dotyczyć tylko udziałów o równej wartości nominalnej. Natomiast uprzywilejowanie co do dywidendy może polegać na przyznaniu dywidendy, która nie może przewyższać więcej niż o połowę dywidendy przysługującej udziałom nieuprzywilejowanym. Udziały uprzywilejowane dotyczące dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi udziałami (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Uprzywilejowanie może też polegać na przyznaniu prawa do dywidendy uprzywilejowanej niewypłaconej w latach poprzednich. W takim przypadku powinno się określić w umowie spółki najwyższą liczbę lat, za które dywidenda może być wypłacona z zysku w latach następnych. Jednak okres ten nie może przekraczać 5 lat (art. 197 KSH). Poza wskazanymi przykładowo w art. 174 KSH uprawnieniami możliwe jest uprzywilejowanie wynikające z umowy spółki, a polegające na np. pierwszeństwie w nabyciu zbywanych udziałów, pierwszeństwie w objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, wyrażaniu zgody na niektóre czynności spółki. Wymienione uprzywilejowanie dotyczy udziałów wspólników, co należy odróżnić od przywilejów przeznaczonych konkretnemu wspólnikowi. Te ostatnie związane są z jego osobą i nie przechodzą na nabywcę udziałów.



STRONA 308

Nb 302
Wspólnik nie może pobierać odsetek od wniesionych wkładów i przysługujących udziałów, ale odsetki od majątku spółki mogą powodować powiększenie majątku spółki. Innymi słowy, spółka może korzystać z odsetek od wniesionego przez wspólników wkładu do spółki majątku. Ponadto na udziały (podobnie prawa do zysku w spółce) nie mogą być wystawiane dokumenty na okaziciela ani dokumenty na zlecenie, jak również dokumenty imienne (art. 174 ż 6 KSH).

VI. Prawa wspólników
1. Uwagi ogólne
Nb 303
Kodeks spółek handlowych wprowadza w art. 20 zasadę równego traktowania wspólników w tych samych okolicznościach (por. Nb. J 83). Niezależnie od tego, w art. 174 ż l KSH przewiduje, że jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Zasada ta nie ma jednak absolutnego charakteru, skoro dopuszcza się w ustawie uprzywilejowanie udziałów (co do głosu, co do dywidendy, co do sposobu uczestniczenia w podziale majątku -art. 174 ż 2-4), jak również daje możliwość takich regulacji w umowie spółki, choćby też przez przyznanie praw osobiście indywidualnemu
wspólnikowi.

Nb 304
Prawa wspólników możemy podzielić na dwie grupy: przypisane do udziałów i przyznane osobiście wspólnikowi. Kodeks reguluje prawa udziałowe, natomiast woli wspólników pozostawiona jest regulacja praw osobistych. W odniesieniu do spółki z o.o. źródłem podziału przyjętego powyżej jest art. 159 KSH. Nie było potrzeby wprowadzania tak wyraźnego uregulowania, jak to uczyniono w spółce akcyjnej (art. 354 KSH), ze względu na dotychczasową praktykę i aprobatę doktryny dla tych praw. Do przykładowych praw osobiście przypisanych możemy zaliczyć: prawo powoływania i odwoływania organów, prawo do otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki. Przyznanie osobistych uprawnień może być uzależnione od dokonania oznaczonych świadczeń od spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku. Prawa związane z udziałem przechodzą na nabywcę udziału. Prawa przyznane osobiście są niezbywalne.

Nb 305
Do najważniejszych praw udziałowych wspólników należy zaliczyć:
l) prawo uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniu wspólników (można je realizować bezpośrednio lub przez pełnomocników) -por. uwagi odnoszące się do zgromadzenia wspólników;


STRONA 309

2) prawo nadzoru nad działalnością spółki przejawiające się w indywidualnej kontroli (art. 212 KSH) lub działaniu przez odpowiednie organy (radę nadzorczą lub komisję rewizyjną) -por. uwagi odnoszące się do organów nadzoru (Nb. 340);
3) prawo wytaczania powództw w stosunku do uchwał powziętych przez wspólników;
4) prawo żądania wyłączenia wspólnika;
5) prawo do udziału w czystym zysku bilansowym (dywidendzie), chyba że umowa spółki wyłącza czysty zysk od podziału;
6) prawo do zbycia udziałów;
7) prawo zwrotu dopłat na warunkach określonych w art. 179 KSH;
8) prawo do wynagrodzenia za dostarczanie przez wspólników na rzecz spółki świadczeń niepieniężnych, którymi obciążone są ich udziały (por. Nb. 32 J);
9) prawo uczestniczenia w podziale likwidowanego majątku spółki (por. uwagi dotyczące likwidacji -Nb. 362);
10) tzw. prawa mniejszości.

2. Prawo żądania wyłączenia wspólnika
Nb 306
Szczególnego rodzaju uprawnieniem wspólników w spółce z o.o., które nie występuje w takiej postaci w spółce akcyjnej, jest żądanie wyłączenia wspólnika (I. Weiss, Prawa wspólników spółki z o.o. i akcjonariuszy spółki akcyjnej, Pr. Spół. 1997, Nr 10, s. 3). Wyłączenia wspólnika mogą żądać wszyscy pozostali wspólnicy, jeżeli ich udziały przekraczają połowę kapitału zakładowego. Umowa spółki może przewidywać prawo wystąpienia z powództwem także mniejszej liczbie wspólników (również jednego), byleby ich udziały przekraczały połowę kapitału zakładowego (art. 266 ż l i 2 KSH). Tak więc, w zależności od rozstrzygnięć umowy spółki, z żądaniem wyłączenia, wystąpić może mniej lub bardziej liczne grono wspólników reprezentujące więcej niż 50% kapitału zakładowego.
O wyłączeniu wspólnika orzeka sąd, jeśli zachodzą ważne przyczyny. Ważna przyczyna musi dotyczyć poszczególnych wspólników. Dotyczyć ona może np. działania na szkodę spółki (działalność konkurencyjna, rozpowszechnianie nieprawdziwych wiadomości), utrudnianie działania spółki (brak współdziałania przy podejmowaniu uchwał), ale także -dłuższego wyjazdu, choroby uniemożliwiającej działalność zawodową itp. Zdaniem SN, niemożność bezkonfliktowego współdziałania ze wspólnikiem, będąca następstwem relacji interpersonalnych wewnątrz spółki z ograniczoną odpo-


STRONA 310

-wiedzialnością, może stanowić ważną przyczynę wyłączenia go ze spółki na podstawie art. 280 ż l KH (wyr. SN z 19.3.1997 r., II CKN 31/97, OSNC 1997, Nr 7-8, poz. 116 z glosami J Kozaka, OSP 1997, Nr 11, poz. 208; M. Litwińskiej, PPH 1998, Nr l, s. 35 oraz A. Szumańskiego, OSP 1997, Nr 11, poz. 208). Generalnie przyczyny te mogą się wiązać z winą bądź brakiem winy wspólnika (szerzej zob. A. W Wiśniewski, Prawo, s. 168; J Tomkiewicz, J Bloch, Spółka, s. 231-234; M. Litwińska, w: Prawo, s. 96-97; Z. Roszewski, Wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. jako następstwo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego ze stosunku spółki, PPH 1998, Nr 1, s. 16 i nast.).
W procesie o wyłączenie wspólnika wspólnicy nie mogą być zastępowani przez adwokata lub radcę prawnego wykonującego zawód w spółdzielni lub w spółkach świadczących pomoc prawną podmiotom gospodarczym (wyrok SN z 13.3.1991 r., I CR484/90, OSN 1992, Nr 7-8, poz. 138).
Warunkiem wyłączenia jest to, że udziały wyłączonego wspólnika muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Cenę przejęcia udziału ustala sąd orzekający o wyłączeniu na podstawie rzeczywistej wartości udziału (nie nominalnej) w chwili doręczenia pozwu. Sąd ten wyznacza również termin, w ciągu którego ma być zapłacona cena. Jeżeli w ciągu tego czasu nie zostanie ona zapłacona (lub złożona do depozytu sądowego), orzeczenie o wyłączeniu wspólnika staje się bezskuteczne. Wspólnik ten ma wówczas prawo żądać od pozywających go naprawienia szkody (art. 267 ż 2 KSH). Wspólnika prawomocnie wyłączonego, którego udziały zostały w terminie zapłacone, uważa się za usuniętego ze spółki już od chwili doręczenia mu pozwu. Nie wpływa to jednak na ważność czynności, w których brał udział w spółce po doręczeniu pozwu (art. 269 KSH).
Poza możliwością sądowego wyłączenia wspólnika wspólnik może utracić członkostwo w spółce, gdy wchodzi w grę sprzedaż, zamiana lub darowizna udziału, w sytuacji umorzenia jego udziału oraz w wyniku ustania spółki.

3. Prawo do dywidendy
Nb 307
Prawo do dywidendy jest jednym z podstawowych praw wspólników (A. Kidyba, w: Prawo, s. 174; A. Szumański, Zakres prawa wspólnika spółki kapitałowej do udziału w zysku, Pr. Spół. 1997, Nr 6, s. 10 i nast.). Źródłem zysku w spółce może być prowadzenie działalności gospodarczej, jak również oprocentowanie wkładów pieniężnych w spółce, zbycie składników majątkowych wniesionych jako aport za cenę wyższą od określonej przy


STRONA 311

utworzeniu itp. Zysk w spółce powstaje wtedy, gdy występuje nadwyżka aktywów nad pasywami spółki, a ma to miejsce, gdy wszystkie prawa majątkowe, łącznie ze środkami pieniężnymi, posiadane przez spółkę przewyższają sumę zobowiązań i kapitału zakładowego. Z czystym zyskiem mamy do czynienia wówczas, gdy od zysku spółki odejmiemy naliczone podatki, do których spółka jest zobowiązana (dochodowy, od nieruchomości, VAT itp.). Po upływie roku obrotowego i sporządzeniu przez zarząd bilansu jest możliwe stwierdzenie, czy wystąpi czysty zysk, czy też nie. Zgodnie z art. 231 ż 2 pkt 1 i 2 KSH, na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników następuje rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz jeżeli umowa spółki przekazuje sprawę podziału zysku zgromadzeniu wspólników, organ ten jest władny podjąć stosowną uchwałę. Głosowanie w tej sprawie nie może mieć formy pisemnej (art. 231 ż 4 KSH). Jeżeli nawet w spółce jest wypracowany zysk, to wspólnikowi przysługuje jedynie ogólne prawo, które stanie się skuteczne i skonkretyzowane po podjęciu stosownej uchwały. Dopiero z chwilą podjęcia tej uchwały wspólnicy mają roszczenie o wypłatę dywidendy. Wspólnicy -jeśli umowa nie stanowi inaczej -konkretyzują terminy wypłaty zysku i jego wysokość. Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Jednakże umowa spółki może upoważnić zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy. Dzień ten nazywany jest dniem dywidendy. Nie może on być wyznaczony później niż w ciągu 2 miesięcy od podjęcia uchwały.
Podział czystego zysku jest podziałem na rzecz wspólników, natomiast z rozporządzaniem zyskiem mamy do czynienia, jeżeli czysty zysk nie jest dzielony między wspólników, a rozdysponowany inaczej. To rozporządzenie może polegać na utworzeniu specjalnych funduszy, na które jest przekazywany nie podzielony zysk. Możliwy jest również podział częściowy i częściowe rozporządzenie na fundusze.

Nb 308
Zasadą jest, że jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zysk przypadający wspólnikowi dzieli się w stosunku proporcjonalnym do udziałów. Umowa może tę zasadę zmieniać w ten sposób, że np. stwarza przywileje niektórym udziałom co do dywidendy. Umowa spółki lub późniejsza uchwała wspólników nie może pozbawić zysku tylko niektórych wspólników, a preferować innych.



STRONA 312

Nb 309
Dywidenda jest limitowana. Kwoty przeznaczone do podziału między wspólników nie mogą przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o kwoty przekazane na kapitały (fundusze) rezerwowe w po
przednich latach i pomniejszonego o poniesione straty oraz o kwoty przekazane na fundusze rezerwowe utworzone zgodnie z ustawą lub umową spółki, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy (art. 192).

Nb 310
Charakterystyczna jest możliwość zaliczkowania dywidendy. Umowa spółki może upoważnić zarząd do wypłaty wspólnikom zaliczki na poczet dywidendy za rok obrotowy, jeżeli spółka posiada środki wystarczające na wypłatę i przewiduje się zysk za rok obrotowy, za który ma być dokonana wypłata. Jednak spółka może wypłacić zaliczkę na poczet dywidendy, jeżeli jej sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy wykazuje zysk. Zaliczka stanowić może najwyżej połowę zysku osiągnięte go do końca ostatniego roku obrotowego, powiększonego o niewypłacone zyski z poprzednich lat obrotowych oraz pomniejszonego o straty z lat poprzednich i kwoty obowiązkowych kapitałów rezerwowych utworzonych zgodnie z ustawą lub umową spółki (art. 195 ż l KSH).
Co do uprzywilejowania udziałów w zakresie dywidendy -por. Nb. 301.

4. Prawo do zbywania udziałów
Nb 311
Na udziały nie mogą być wystawione dokumenty na okaziciela, dokumenty na zlecenie ani imienne. W spółce akcyjnej akcje przeznaczone są w istocie do obrotu, podczas gdy w spółce z o.o. obrót udziałami może być ograniczony (ale nie zakazany). W szczególności w umowie spółki nie można całkowicie wyłączyć prawa do zbycia lub zastawiania udziału (a contrario do art. 182 ż l KSH).

Nb 312
Artykuł 180 KSH przewiduje dla zbycia udziału jego części lub ułamkowej części oraz zastawienia udziałów formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi. Wobec wyraźnego uregulowania w art. 180 KH formy zbycia udziałów, nie ma podstaw do stosowania art. 259 KSH.
Nb 313
W wyniku zbycia udziałów nabywca wstępuje we wszystkie przysługujące zbywcy prawa. W szczególności przechodzi na nabywcę prawo do zysków, prawo indywidualnej kontroli, prawo głosu na zgromadzeniu
wspólników, prawo żądania wyłączenia wspólnika i inne. Nie przechodzą natomiast te, które zostały przyznane osobiście wspólnikowi, a nie są związane z udziałami (P J. Turowicz, Prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom lub akcjonariuszom, PS 1999, Nr 7-8, s. 22 i nast.).
Przechodzą również obowiązki, tj. obowiązek powtarzających się świad-

STRONA 313
-czeń niepieniężnych, obowiązek wniesienia dopłat (jeśli zostały te obowiązki ustanowione w umowie) itd.
O przejściu udziału na nabywcę należy zawiadomić spółkę z przedstawieniem dowodu przejścia -przede wszystkim umowy sprzedaży, darowizny, zamiany itp. Dopiero od chwili zawiadomienia spółki przejście udziałów zyskuje moc wobec spółki.

Nb 314
Przepisy KSH i umowa spółki, w sposób wyraźny, mogą ograniczyć możliwość zbywania i zastawiania udziałów. Zbycie udziałów może być uzależnione od:
1) zezwolenia zarządu spółki na takie działania określone w umowie spółki,
2) określenia w umowie spółki dodatkowych ograniczeń dla zbycia lub zastawu,
3) ograniczenia lub wyłączenia w umowie spółki wstąpienia do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika.
Umowa zbycia udziałów zawarta bez zezwolenia spółki stanowi czynność bezskuteczną -i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone (wyrok SN z 7.9.1993 r., II CRN
60/93, MoP 1991, Nr 5). Odmowa zezwolenia na zbycie lub zastaw udziałów daje wspólnikowi, któremu odmówiono zbycia lub zastawu, podstawę do zwrócenia się do sądu rejestrowego o zezwolenie na te czynności. Wspólnik musi jednak określić ważne powody dla zbycia lub zastawienia udziału. W sytuacji gdy sąd uzna, iż zachodzą ważne powody dla zbycia lub zastawu udziału, winien wyznaczyć spółce termin do przedstawienia innego nabywcy. Jeżeli między zbywcą udziału a nabywcą (albo spółką) nie dojdzie do porozumienia co do ceny nabycia, sąd rejestrowy może oznaczyć tę cenę po przesłuchaniu biegłego. Jednakże, gdy wskazana przez spółkę osoba nie uiści ceny nabycia w wyznaczonym przez sąd terminie, wspólnik może swobodnie rozporządzać swym udziałem, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty (art. 182 ż 5 in fine KSH) (por. J. Namitkiewicz, Kodeks, s. 130; T Dziurzyński, w: Kodeks, s. 329).
Umowa spółki może określać dodatkowe ograniczenia dla zbycia lub zastawienia udziału. Może np. przewidywać prawo pierwokupu dla pozostałych wspólników czy nawet jednego wspólnika, określić czas, w jakim zbycie jest możliwe, ustalić możliwości zbycia tylko na rzecz osoby posiadającej określone uprawnienia czy wykształcenie.

Nb 315
Umowa spółki może także wyłączyć lub ograniczyć wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika. W tym przypadku umowa -pod rygo


STRONA 314

-rem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia -musi określić warunki spłaty spadkobierców nie wstępujących do spółki. Umowa spółki może ponadto wyłączyć lub ograniczyć podział udziałów między spadkobierców (jeżeli zmarły wspólnik posiadał większą liczbę udziałów). W takiej sytuacji powstaje wspólność udziałów (udziału) między współuprawnionymi. Wykonują oni swoje prawa w spółce poprzez wspólnego przedstawiciela, a jeżeli nie został on wskazany, oświadczenia spółki mogą być ważnie dokonywane wobec któregokolwiek z nich (art. 184 KSH).
W przypadkach zbycia udziału (lub jego części) nabywca odpowiada solidarnie ze zbywcą za niespełnione świadczenia należne spółce ze zbytego udziału, zbytej części, ułamkowej części (art. 186 ż l KSH).

5. Prawo zwrotu dopłat
Nb 316
Umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów (art. 177 ż l KSH). Zasadą jest, że dopłaty mogą, lecz nie muszą być zwracane. Obecne przepisy dotyczące zwrotu dopłat mają charakter dyspozytywny. Jeżeli jednak zaistnieją pozytywne przesłanki, powstaje prawo żądania zwrotu dopłat wnoszonych do spółki. Z art. 179 ż l KSH wynika, że zwrot dopłat może wystąpić w zasadzie wyjątkowo, jeżeli nie są potrzebne na pokrycie strat w kapitale zakładowym, wskazanych w sprawozdaniach finansowych. Poza tym Kodeks spółek handlowych w art. 179 ż 2 nakłada jeszcze jeden warunek, mianowicie zwrot dopłat może nastąpić dopiero po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia o zamierzonym zwrocie w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki. Ponadto, zgodnie z art. 228 pkt 5 KSH, do zwrotu dopłat wymagana jest uchwala wspólników (A. Kidyba, Spółka, s. 217-218).
Artykuł 179 ż l KSH służy ochronie kapitału zakładowego. Mianowicie, jeżeli aktywa po odjęciu długów przekraczają lub są równe wysokości kapitału zakładowego, to możliwy jest zwrot dopłat. Jeżeli natomiast różnica powyższa jest mniejsza od wartości kapitału zakładowego, dopłat zwracać nie wolno, choćby wspólnicy przewidzieli taką możliwość w umowie spółki. Tak więc ustanowienie obowiązku dopłat powoduje, że wspólnicy muszą się liczyć z tym, że dopłaty nie będą zwrócone, choćby taki był zamiar wspólników. Zwrot dopłat może obejmować całość lub część wnoszonych dopłat. Zależeć to może przede wszystkim od umowy spółki i uchwały wspólników. Jeżeli dopłaty pokryłyby stratę bilansową, to pozostałe kwoty muszą być równomiernie zwrócone wszystkim wspólnikom. Dopłaty mogą być zwracane tylko w formie


STRONA 315
analogicznej do tej, w jakiej je wniesiono -czyli w formie pieniężnej (A. Kidyba, Spółka, s. 217-218). Zwrot dopłat może nastąpić, jeżeli zapadła stosowna uchwała w tym względzie. Zwrot dopłat może być zastrzeżony od razu w umowie, co będzie decydowało o charakterze dopłat (zwrotne czy bezzwrotne). Jeżeli jednak w umowie spółki nie określono zwrotu dopłat, a spełnione są warunki z art. 179 ż l KSH, wspólnicy mogą podjąć stosowną uchwałę. Uchwała taka powinna poprzedzać ogłoszenie, o którym mowa w art. 179 ż 2 KSH, i stanowić podstawę tego ogłoszenia. Uchwała o zwrocie dopłat, co do zasady, zapada bezwzględną większością głosów oddanych. Jednakże wspólnicy w umowie spółki mogą zobowiązać się do podejmowania takich uchwał w przyszłości większością kwalifikowaną (ibidem). Zwrot dopłat następuje według reguły równoczesnego zwrotu wszystkim wspólnikom (ibidem). Oznacza to, że nie można wprowadzić zasady, iż jedni wspólnicy otrzymają zwrot dopłat wcześniej niż inni, jedni zostaną uprzywilejowani w określony sposób w stosunku do innych. Nie ma jednak przeszkód, aby wspólnik powstrzymał się od odbioru zwrotu dopłaty. Spółka musi jednak przygotować zwrot dopłat w identycznym momencie dla wszystkich. W przypadku zwrotu następuje on proporcjonalnie w stosunku do zarządzonej wielkości dopłat, a nie kwot realnie wypłacanych. Zwrot dopłat musi nastąpić równomiernie w stosunku do wszystkich wspólników. Oznacza to również, że nie może być zastosowana zasada, że niektórzy będą mieli zwrócone wpłaty (równomiernie), a inni nie. Nie można również przyjąć w umowie lub uchwale wspólników zasady nierównomierności w stosunku do części wspólników, a równomierności w stosunku do innych (inaczej T. Dziurzyński, w: Kodeks, s. 320). Powodowałoby to naruszenie art. 20 KSH.

6. Prawa mniejszości
Nb 317
W spółce z o.o. można wyróżnić tzw. prawa mniejszości. Chodzi o te wszystkie prawa wspólnika, które mają stanowić swoistą przeciwwagę dla kompetencji zgromadzenia wspólników podejmowanych większością głosów. Prawa mniejszości są chronione przez zespół praw wspólników, które mogą służyć realizacji jego praw udziałowych w spółce. Prawa mniejszości w spółce z o.o. można podzielić na tzw. prawa kolektywne i prawa indywidualne (A. Kidyba, Ochrona, s. 191). Do praw kolektywnych zaliczamy te, które są uregulowane w art. 223, 236, 266 ż 2 KSH, a do praw indywidualnych wymienione w artykułach: 188 ż 2, art. 212, 239-240, 247, 248 ż 4, art. 250 pkt 2-5, art. 271 ż l, art. 295 KSH.


STRONA 316

Podstawą ochrony praw mniejszości w spółce z o.o. jest zespół ich indywidualnych praw, co w istocie sprowadza się do prawa żądania określonego zachowania się przez ograny spółki lub inne pod1nioty. Prawa kolektywne stanowią uzupełnienie praw indywidualnych i najczęściej opierają się na łącznym ułamku kapitału zakładowego, dzięki któremu mogą uzupełniać żądania indywidualne. Według innego kryterium -charakteru praw -możemy wyróżnić prawa mniejszości bezwarunkowe i warunkowe. Te pierwsze stanowią grupę praw, które nie mogą być wolą stron zmienione, a ich podstawą są bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa. Do takich praw zaliczamy te, które zawarte są w: art. 188 ż 2 KSH -prawo przeglądania księgi udziałów, art. 212 KSH -prawo indywidualnej kontroli, art. 239 ż l w zw. z art. 250 pkt 2 KSH -prawo sprzeciwu wobec powziętej uchwały nie objętej porządkiem obrad, art. 240 KSH w zw. z art. 250 pkt 4 KSH prawo sprzeciwu wobec uchwały powziętej bez formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, art. 247 KSH -prawo żądania głosowania tajnego na zgromadzeniu wspólników, art. 248 ż 4 KSH -prawo przeglądania księgi protokołów i żądania poświadczonych przez zarząd odpisów uchwal. Pozostałe prawa mają charakter warunkowy i są uzależnione od dodatkowych przesłanek, które muszą wystąpić po stronie wspólników. W skazane przepisy należy traktować jako całościowo określające ustawowe prawa mniejszości (inaczej l. Weiss, Prawa mniejszości w spółkach kapitałowych, PPH 1995, Nr 10, s. 22; przyjmuje on, że tylko dwa przepisy art. 223 i 236 KSH
kształtują całość praw mniejszości).

VII. Obowiązki wspólników
1. Uwagi ogólne
Nb 318
Wspólnicy obciążeni są obowiązkami określonymi w KSH oraz w umowie spółki. Do najważniejszych należą:
l) obowiązek wniesienia wkładów (w gotówce lub wkładem niepieniężnym) -por. Nb. 279;
2) obowiązek wyrównania brakującej wartości aportu -art. 175 KSH;
3) obowiązek dokonywania dopłat w stosunku do udziałów -art. 177-179 KSH;
4) obowiązek dostarczania spółce powtarzających się świadczeń niepieniężnych -art. 176 KSH.


STRONA 317
2. Obowiązek wyrównania brakującej wartości aportu

Nb 319
Zgodnie z art. 175 KSH, na wspólnikach ciąży obowiązek (solidarnie z członkami zarządu) wyrównania brakującej wartości aportu. Art. 175 KSH należy odróżnić od art. 292 KSH, gdyż ten ostatni reguluje odpowiedzialność odszkodowawczą. Natomiast w art. 175 KSH chodzi o ustawowy obowiązek zwrotu brakującej wartości aportu (M. Allerhand, Kodeks, s. 24). Należ więc przyjąć, że odmiennie niż w przypadku art. 292 KSH, w art. 175 KSH chodzi o sytuację, w której (A. Kidyba, Spółka, s. 195):
1) aporty zostały znacznie zawyżone w stosunku do ich wartości zbywczej;
2) sytuacja taka miała miejsce w dniu zawarcia umowy spółki;
3) odpowiedzialność ponoszą: wspólnik wnoszący aport bez względu na to, czy miał tego świadomość czy nie i członkowie zarządu, którzy znając okoliczność zawyżenia wartości aportu, mimo to zgłosili wniosek o wpis spółki do rejestru;
4) odpowiedzialność tych osób jest solidarna;
5) odpowiedzialność ta ogranicza się do wyrównania różnicy między wartością zbywczą a wartością przyjętą w umowie spółki.
Nie ma znaczenia wartość aportu, zarówno przed zawarciem umowy spółki (stan przedorganizacyjny), jak i już po zawarciu umowy (stan spółki w organizacji), a także w momencie zarejestrowania spółki. Jakiekolwiek zawyżenie wartości aportu po zawarciu umowy spółki, nawet gdyby rzeczywista wartość zmniejszyła się w ten sposób, tak że nie byłoby już dysproporcji między przyjętą wartością a rzeczywistym stanem rzeczy, obowiązek wyrównania brakującej wartości będzie istniał(M. Allerhand, Kodeks, s. 23). Analogicznie należy postępować przy ocenie wartości aportu w przypadku podwyższania kapitału zakładowego. Momentem, w którym musi wystąpić dysproporcja między wartością aportu (zawyżoną) a wartością rzeczywistą, jest zmiana umowy spółki, ajeże1i podwyższenie kapitału zakładowego występuje na mocy dokonanych postanowień umowy spółki, w chwili złożenia oświadczenia o objęciu udziałów przez wspólników. Brakująca wartość aportu, do której Zwrotu zobowiązuje się wspólnik, stanowi różnicę, jaka powstanie po odjęciu od wartości aportu wpisanego w bilansie spółki, wartości zbywczej. Nie jest to więc odpowiedzialność za szkodę, ale za brakującą wartość i-to po spełnieniu innych kryteriów, określonych w art. 175 KSH. Na podstawie tego przepisu nie można więc określić innych granic (damnum emergens, lucrum cessans), jak również są inne przesłanki stosowania tego przepisu w stosunku do art. 292 KSH (powstanie szkody, związek przy



STRONA 318

czynowy między szkodą a działaniem). Nie ma też znaczenia wina lub brak winy osób zobowiązanych do zwrotu (A. Kidyba, Spółka, s. 199).
Odpowiedzialność z art. 175 KSH dotyczy zarówno obecnych, jak i byłych wspólników (a więc także wyłączonych, czy których udziały zostały umorzone), obecnych i byłych członków zarządu -tych, którzy dokonywali zgłoszenia do rejestru i mieli świadomość zawyżenia wartości aportu.

3. Obowiązek dopłat
Nb 320
Jeżeli umowa spółki zobowiązuje wspólników do dopłat w granicach cyfrowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów, na wspólnikach ciąży obowiązek wnoszenia takich dopłat w terminie i na zasadach określonych w umowie spółki albo w uchwale wspólników. Z wyraźnego brzmienia art. 177 ż 1 i 2 KSH wynika, że obowiązek ten musi się odnosić do wszystkich wspólników, gdyż dopłata powinna odpowiadać udziałom wspólników (A. Kidyba, w: Prawo, s. 178).
Dopłaty stanowią formę świadczenia pieniężnego na rzecz spółki i wnoszone są w celu powiększenia jej majątku. Są to jednak takie świadczenia, które nie powiększają udziałów i kapitału zakładowego. Powody wnoszenia dopłat mogą być rozmaite, np. jeżeli są czasowe trudności w działalności spółki, istnieje niebezpieczeństwo naruszenia kapitału zakładowego bądź potrzeba poczynienia nakładów inwestycyjnych, a majątek spółki mógłby nie wystarczyć na ich pokrycie (por. A. W Wiśniewski, Prawo, s. 103-104; J. Weiss, Podwyższenie kapitału zakładowego i dopłaty w spółce z o.o., PPH 1994, Nr 12, s. 1 i nast.).
Kreowanie obowiązku dokonywania dopłat i ich wysokość w stosunku do udziałów musi wynikać wyraźnie z umowy spółki (por. L. Żyżylewski, Dopłaty w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, PPH 1997, Nr 7, s. 25). Umowa spółki może więc przewidywać, że wspólnicy mają obowiązek dopłaty kwoty, np. odpowiadającej: dwukrotnej wartości udziału, 1/3 udziału, udziałowi. Natomiast wysokość dopłat i terminy ich wnoszenia winny być określone w miarę potrzeby uchwalą wspólników. Dopłata taka może być uchwalona tylko bezwzględną większością głosów oddanych. W umowie spółki określa się więc maksymalną wysokość dopłaty w stosunku do udziału. Nie oznacza to, że dopłata musi być wnoszona jednorazowo w maksymalnej wysokości. Można podjąć uchwałę o wielokrotnym wnoszeniu dopłat, do wysokości jednak określonej w umowie spółki (A. Kidyba, w: Prawo, s. 178).


STRONA 319
Jeżeli dopłaty stanowią wyrównanie strat w kapitale zakładowym, zalicza się je na poczet tego kapitału i nie mogą być zwracane (art. 179 ż l KSH), chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W innych przypadkach zwrot dopłat może nastąpić na podstawie uchwały wspólników. O tym, czy dopłata jest zwracana czy nie decydują sami wspólnicy. Jeżeli brak jest takiego rozstrzygnięcia w umowie spółki, decyzja w tym zakresie powinna zapaść w formie uchwały wspólników. Wyjątek stanowi wspomniana sytuacja, w której dopłaty przeznaczone są na pokrycie strat bilansowych w kapitale zakładowym.
W celu ochrony wierzycieli spółki Kodeks spółek handlowych przewiduje, że zwrot dopłat może nastąpić dopiero po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia o zamierzonym zwrocie w pismach przeznaczonych do ogłoszeń spółki (art. 179 ż 2 KSH). Zwrot dopłat musi nastąpić równomiernie wszystkim wspólnikom, proporcjonalnie do wniesionych przez nich kwot (art. 179 ż 3 KSH).
Jeżeli dopłaty zostały zwrócone wspólnikom, to można uznać, że istnieje w dalszym ciągu obowiązek nowych dopłat. Zwrócone dopłaty należy traktować jakby nigdy nie były wnoszone. Jednakże w umowie spółki można regulować te kwestie odmiennie, np. wspólnicy mogą przewidzieć, że w momencie zwrotu dopłat gaśnie ten obowiązek na przyszłość. Inaczej, niż ma to miejsce w przypadku wnoszonych wkładów (por. art. 190 KSH), z tytułu wnoszonych dopłat można przewidzieć odsetki. Takie postanowienie umowy spółki może mieć walor przy długim okresie korzystania z dopłat i stanowić formę rekompensaty dla wspólnika (A. Kidyba, w: Prawo, s. 179).
Dopłaty można uważać więc niejako za przymusową wewnętrzną pożyczkę spółki w granicach cyfrowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów (por. J. Namitkiewicz, Kodeks, s. 76). Jednakże wspólnicy uiszczający dopłaty nie są z tego tytułu wierzycielami spółki i nie mają roszczenia o ich zwrot, chyba że zapadła uchwała o zwrocie dopłat (por. 1: Dziurzyński, w: Kodeks, s. 317). Jeżeli jednak umowa spółki tak stanowi, mają oni roszczenie o zwrot, jak również możliwy jest zwrot dopłat bez uchwały wspólników.
Jeżeli wspólnik nie uiścił dopłaty w określonym terminem obowiązany jest do zapłaty odsetek ustawowych. Spółka może żądać również naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 178 ż 2 KSH).


STRONA 320
4. Obowiązek świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki
Nb 321
Umowa spółki może nakładać na wspólników obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. W takim przypadku nie chodzi o świadczenia jednorazowe, lecz te, które się stale powtarzają, a których rodzaj, terminy i ewentualnie odszkodowanie umowne muszą być określone w umowie spółki. Tradycyjnie wskazuje się na takie obowiązki, jak np. dostarczanie buraków do cukrowni, zboża do młyna, drewna do tartaku, piasku na budowę, chmielu do browaru, półfabrykatów niezbędnych w procesie technologicznym, udostępnianie hal, środków transportu (R. Pabis, Powtarzające się, cz. I, s. 4-5). Obowiązek, o którym mowa, dotyczy więc dostarczania spółce pewnych przedmiotów w sposób periodyczny, zgodnie z zasadami określonymi w umowie spółki. Obowiązek dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych może być nałożony zarówno w pierwszej umowie spółki, jak i może stanowić przedmiot zmiany umowy (por. J. Tomkiewicz, J Blach, Spółka, s. 46-47; A. W Wiśniewski, Prawo, s. 104).
Istotą nałożenia obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest "przywiązanie" tego obowiązku do udziału, co należy odróżnić od obowiązków nałożonych osobiście na konkretnego wspólnika.
Zasadniczym skutkiem ustanowienia takiego obowiązku jest więc w przypadku zbycia udziału przejście tych obowiązków na nabywcę. Artykuł 176 ż 3 KSH przewiduje, że zbycie udziału, do którego jest "przy
wiązany" obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, jest możliwe bez zezwolenia spółki tylko wtedy, gdy umowa spółki tak stanowi. Jeżeli w umowie spółki brak takiego unormowania, zbycie możliwe jest tylko za zgodą spółki. Problem zbycia udziału obciążonego obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych uregulowany został więc inaczej niż przy "zwykłym" zbyciu udziału, które może być dokonane także bez zgody spółki, a za jej zgodą jedynie wówczas, gdy umowa spółki wyraźnie to przewiduje. Umowa spółki winna rozstrzygać, jaki organ spółki wyrazi zgodę na zbycie. W praktyce czynności takie są uzależnione od zgody zarządu. Zbycie udziału bez wymaganego zezwolenia nie wywołuje skutków prawnych wobec spółki, choćby zbywca nie był już właścicielem przedmiotu, do którego świadczenia był zobowiązany (M. Allerhand, Kodeks, s. 299; T Dziurzyński, w: Kodeks, s. 315). Wynagrodzenie wspólnika może być określone w umowie (w dowolny sposób) albo jeżeli umowa nie określa wysokości wynagrodzenia, zastosowanie mają odpowiednie przepisy KSH. Jednakże wynagrodzenie nie może być wyższe od cen i stawek przyjętych w obrocie (art. 177 ż 2 zd. ostatnie


STRONA 321

KSH). Spółka nie może też zrzec się swego uprawnienia i ciąży na niej obowiązek przyjmowania świadczeń nałożonych na wspólników (M. Allerhand, Kodeks, s. 299).
Nałożone obowiązki mogą dotyczyć wszystkich wspólników według tych samych zasad, ale także mogą być nałożone na jednego lub kijku (odmiennie R. Pabis, Powtarzające się, cz. I, s. 5). Obowiązki mogą dotyczyć
jednych, a nie obowiązywać innych wspólników.
Nb 322
Od obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych przypisanego do udziału należy odróżnić te wszystkie sytuacje, w których wspólnik zawiera ze spółką odrębną umowę (poza umową spółki), dotyczącą odpowiednich świadczeń (dostaw). Umowa taka wiąże wspólnika na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku świadczenia należy oceniać w tym przypadku na podstawie art. 471 i nast. KC (A. Kidyba, w: Prawo, s. 179).
Do zbycia udziału przez wspólnika, który zawarł ze spółką dodatkową umowę, należy stosować art. 182 KSH, a nie art. 176 ż 3 KSH, bowiem udział nie jest w tym przypadku obciążony obowiązkiem świadczenia. Ponadto w sytuacji niewykonania obowiązku świadczenia określonego w odrębnej umowie zawartej między wspólnikami a spółką nie ma też podstaw do żądania wyłączenia wspólnika (art. 266 ż 1 KSH). Można natomiast wystąpić z takim żądaniem, jeżeli wspólnik nie wypełnia określonego w umowie obowiązku spółki dokonywania świadczeń niepieniężnych (A. Kidyba, w: Prawo, s. 179).
Sytuacja wspólnika, gdy jego udział jest obciążony obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych oraz gdy zawarł odrębną umowę ze spółką, jest odmienna również z innego powodu. W pierwszym przypadku wynagrodzenie za takie świadczenie musi być wypłacane nawet wówczas, gdy sprawozdanie finansowe nie wykaże czystego zysku. Przy rozwiązaniu spółki roszczenia płynące z wykonania obowiązków określonych w umowie spółki muszą być zaspokojone przed podziałem majątku spółki między wspólników, a w przypadku upadłości wspólnik traktowany jest tak, jak każdy inny wierzyciel spółki. Może więc dojść do sytuacji, w której wspólnik, który ma prawo do odpowiedniej części czystego zysku, nie otrzyma dywidendy, bowiem bilans roczny wykazuje stratę, ale otrzyma wynagrodzenie z tytułu nałożonego na niego obowiązku świadczenia niepieniężnego. Możliwe są również dodatkowe rozstrzygnięcia tych kwestii w umowie spółki. Rozwiązanie przyjęte wart. 176 ż 2 KSH jest logiczną konsekwencją tego, że skoro jeden lub kilku wspólników ma obowiązki przypisane do udziału, to ich prawa
z tego tytułu wymagają wyraźnego zabezpieczenia.


STRONA 322

Oczywiście, możliwa jest również sytuacja, w której obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych może być nałożony w umowie spółki oraz ponadto w odrębnej umowie wspólnika ze spółką. Skutki nałożenia tych obowiązków są odmienne (zgodnie z tym, co powiedziano wyżej), mimo iż dotyczą tego samego wspólnika i spółki.

VIII. Organy spółki
l. Zarząd
1.1. Uwagi ogólne
Nb 323
Organami spółki są: zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna oraz zgromadzenie wspólników. Zarząd i zgromadzenie wspólników są organami obligatoryjnymi, zaś rada nadzorcza i komisja rewizyjna mogą stać się takimi organami, jeżeli wspólnicy tak zdecydują w umowie spółki lub jeżeli kapitał zakładowy przekracza 500 000 zł i wspólników jest więcej niż 25.
Zarząd jest organem o kompetencjach zarządzająco-reprezentacyjnych i zajmuje szczególne miejsce w systemie organów. Dzięki zarządowi spółka może występować w obrocie. Zarząd korzysta z domniemania kompetencji, co pozwala na ogólne określenie uprawnień tego organu. Kompetencje w zakresie prowadzenia spraw są uzależnione od wpływu innych organów na dokonywanie czynności (w szczególności chodzi o zgodę rady nadzorczej czy zgromadzenia wspólników). Natomiast w sferze reprezentacji zarząd ma spośród organów pełnię kompetencji (por. wyjątek jednak art. 210, 253 KSH).
Skład zarządu zależy od woli wspólników. Może on się składać ze wspólników lub spoza ich grona. W pierwszym przypadku zakłada się przejęcie przez wspólników kompetencji menedżerskich. Jeżeli zarząd pochodzi z osób spoza spółki (lub jest mieszany), kompetencje menedżerskie są odrywane od wspólników. Zarząd może być jednoosobowy lub liczyć kilka osób. Zależy to od struktury spółki i modelu zarządzania. Nie ma przeszkód, aby skład wspólników (w szczególności w spółkach niewielkich) pokrywał się ze składem zarządu. Należy jednak pamiętać, że musi dochodzić do rozdzielenia funkcji między zgromadzeniem wspólników a zarządem.
Do zarządu ma zastosowanie szereg przepisów z Tytułu I "Przepisy ogólne". Dotyczy to przede wszystkim art. 15, 17-19 KSH -por. Nb. 182.


STRONA 323

1.2. powołanie zarządu
Nb 324
Zasadą jest, że zarząd ustanawiają wspólnicy uchwałą, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej. Zgodnie z powyższym, wspólnicy mogą powołać zarząd na posiedzenie zgromadzenia wspólników albo też na podstawie art. 227 KSH w formie uchwały poza zgromadzeniem. Jest to możliwe, gdy wspólnicy większością głosów -po wcześniejszej zgodzie wszystkich wspólników -w sprawie powołania zarządu podejmują uchwałę na piśmie.
Kodeks spółek handlowych wart. 195 nie przewiduje dla powołania zarządu przez wspólników ani kworum, ani określonej większości głosów, jaką ma być podjęta uchwała. Jednakże, zgodnie z art. 245 KSH, uchwały wspólników, podjęte nie tylko na zgromadzeniu wspólników, ale również bez odbycia zgromadzenia (te, które są podejmowane na piśmie), muszą być powzięte bezwzględną większością głosów oddanych. W umowie spółki powinien być również rozstrzygnięty problem kworum niezbędnego do powołania zarządu. Przy braku takiego określenia, uchwała może zapaść bez względu na liczbę obecnych na zgromadzeniu wspólników, jednak poza zgromadzeniem wszyscy muszą się zgodzić na głosowanie pisemne. Ponadto należy pamiętać, że obligatoryjne w takim przypadku jest głosowanie tajne (art. 248 KSH).


Nb 325
Umowa spółki może postanowić jednak, że zarząd jest powołany w inny sposób i przez inny organ lub osoby. Może to być więc powołanie np. przez: radę nadzorczą, komisję rewizyjną czy też wskazanie przez osoby trzecie. Możliwy jest też system mieszany, polegający na tym, że część członków zarządu jest wybierana, np. przez wspólników, część wskazana przez osobę, część powoływana, np. w drodze losowania. Skład powołanego zarządu powinien być zgłoszony do rejestru w ciągu 7 dni od zaistnienia okoliczności powołania. Jednakże wpis do rejestru ma charakter deklaratoryjny (stwierdzający), a nie konstytutywny. Osoba może pełnić funkcje zarządu następnego dnia po dokonaniu aktu albo w terminie wskazanym w uchwale. Podstawą działania członka zarządu pełnienia funkcji jest stosunek organizacyjny, jaki powstaje między zarządem a spółką na podstawie powołania. Zarząd może pełnić swoją funkcję bezpłatnie (honorowo) albo otrzymywać wynagrodzenie za pełnioną funkcję. Jednakże często w następstwie powołania do zarządu następuje nawiązanie stosunku pracy, zlecenia czy innego stosunku zobowiązaniowego (tzw. umowy o zarządzanie -kontrakty menedżerskie). Zarówno powołanie do zarządu, jak i zawarcie stosownych umów może być uzależnione od szczególnych warunków, jakie osoba, która ma być



STRONA 324

powołana, ma spełnić. Członkowie zarządu mogą być powołani na czas oznaczony albo nieoznaczony.

1.3. Odwołanie zarządu
Nb 326
Niezależnie od długości kadencji członków zarządu mogą oni być w każdej chwili odwołani, co nie wyłącza ich roszczeń wynikających z umowy o pracę (art. 203 ż l KH) (l. Jacyszyn, Zawieszanie i odwoływanie członków zarządu, Pr. Spół. 1997, Nr 6. Zob. też wyr. SA w Warszawie z 17.12.1997 r., I ACz 869/97, Prawo Gospodarcze 1998, Nr 5, s. 44). Zarząd jest odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli umowa spółki wskazuje inny organ odwołujący, wspólnicy mogą zawsze odwołać członka zarządu uchwałą (art. 203 ż l KSH).
Umowa spółki może zawierać szczegółowe postanowienia w kwestii zasad odwołania, zwłaszcza przewidywać, że może ono nastąpić tylko z ważnych powodów (art. 203 ż 2 KSH).
Nb 327
Problem mandatu był przedmiotem kontrowersji w doktrynie, w szczególności co do przyjęcia, czy pojęcie mandat i kadencja są pojęciami odrębnymi czy tożsamymi -zob. J. Broi, M. Safian, Mandat a kadencja członka zarządu spółki z o.o. (art. 196 KH), PPH 1995, Nr 11, s. l; S. Sołtysiński, A. Nowicka, Okres urzędowania a czas trwania mandatu członka zarządu spółek kapitałowych, PPH 1999, Nr 5, s. l i nast.; J: Szwaja, Mandat członka organu spółki akcyjnej czy kadencja organu, Księga pamiątkowa ku czci S. Włodyki, Kraków ł 996, s. 449; por. również uchw. SN z 19.6.1997 r., !II CIP 28/97, PPH 1998, Nr 5, s. 31 z glosami A. Jakubeckiego, J. Palinki, PPH 1998, Nr 5, s. 32 i nast.
Kodeks spółek handlowych rozstrzyga wątpliwości, jakie miały miejsce na gruncie Kodeksu handlowego. Mianowicie, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Natomiast w przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, jego mandat wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 202 ż l i 2).
Kodeks spółek handlowych daje ponadto możliwość różnicowania kadencji dla poszczególnych członków zarządu. Zasadą są kadencje indywidualne każdego z członków zarządu. Jeżeli jednak członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, mandat członka zarządu powołanego przed upływem danej kadencji zarządu wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu, chyba że

STRONA 325

urnowa spółki stanowi inaczej. Ponadto mandat wygasa wskutek rezygnacji, śmierci lub odwołania ze składu zarządu. Rezygnacja jest obecnie jednostronną czynnością prawną i do jej skuteczności nie potrzeba przyjęcia. Do złożenia rezygnacji przez członka zarządu stosuje się przepisy art. 746 ż 2 i ż 3 KC.

1.4. Kompetencje zarządu
Nb 328
Jak to już zostało stwierdzone, do kompetencji zarządu należy reprezentacja i prowadzenie spraw spółki. Zarząd reprezentuje spółkę w sądzie i poza nim. Zakres przedmiotowy prawa członka zarządu do reprezentacji rozciąga się na wszystkie czynności sądowe i pozasądowe spółki. Dotyczy to zbywania i obciążania nieruchomości, ustanawiania i odwoływania prokury. Jednakże zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienia na nim ograniczonego prawa rzeczowego wymaga uchwały wspólników. Dokonanie czynności prawnej bez zgody wspólników powoduje skutki z art. 17 ż l i 2 KSH. Zarząd ma pełnię kompetencji zarządzających i czerpie swoje umocowanie z mocy prawa do działania jako organ.
W niektórych sytuacjach zarząd nie ma kompetencji do reprezentacji w stosunkach wewnętrznych spółki. Dotyczy to: umów i sporów między spółką a członkami zarządu (art. 210 KSH) i sporów dotyczących uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwal. Szczególne znaczenie ma art. 2ł O KSH, zgodnie z którym w umowach między spółką a członkami zarządu oraz w sporach z nimi spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnicy powołani uchwałą wspólników, co ma szczególne znaczenie praktyczne w przypadku spółek jednoosobowych. Zawieranie umów na podstawie art. 203 KH nie jest uzależnione od uprzedniej uchwały wspólników (wyr. SN z 23.1.1998 r., I PKN 498/97, OSNAP 1999, Nr l, poz. 13).
Generalnie należy stwierdzić, że norma art. 210 KSH ma zastosowanie również do spółek jednoosobowych, w których wspólnik jest jednocześnie członkiem jednoosobowego zarządu. Jeżeli zarząd tworzy jednoosobowy wspólnik, to istotne znaczenie ma to, kto będzie pełnomocnikiem. jeżeli pełnomocnikiem miałaby być osoba trzecia, to z przepisów KC l KSH nie wynikają zakazy takich czynności. Jeżeli jednak wspólnik Powołuje siebie na pełnomocnika do zawarcia umowy z sobą jako członkiem zarządu, to jest to czynność prawna zakazana, gdyż pełnomocnik byłby drugą stroną czynności prawnej dokonanej w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynikałoby z treści pełnomocnictwa albo ze względu na treść czynności prawnej wyłączona byłaby możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Możemy więc przyjąć, że przy zawieraniu umów



STRONA 326
w ramach kompetencji związanych z pełnieniem funkcji w spółce jednoosobowej i wieloosobowej ma zastosowanie art. 210 KSH (np. umowy o zarządzaniu, zlecenia). Nieco inaczej należy traktować dokonywanie czynności prawnych w spółce jednoosobowej, między członkiem zarządu reprezentującym spółkę a wspólnikiem. Zgodnie z art. 173 ż 2 KSH, w przypadku, gdy wspólnik jednoosobowy jest zarazem jednym członkiem zarządu, czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu czynności prawnej (np. zawarciu umowy najmu, nabyciu rzeczy ruchomej) notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis z aktu notarialnego. Powyższy przepis dotyczy czynności prawnych, które nie są związane ze sferą kompetencyjną członka zarządu.
Zagadnienie umów w stosunkach prawa pracy jest postrzegane odmiennie. SN w trzech różnych uchwałach odniósł się do ważności umów o pracę zawartych w warunkach unii personalnej między zgromadzeniem wspólników a zarządem. W uchw. z 8.3.1995 r. (I PZP 7/95, OSNA PiUS 1995, Nr 18, poz. 227) przyjął, że umowa o pracę zawarta przez jednoosobową spółkę z o.o. działającą przez wspólnika będącego prezesem jej jednoosobowego zarządu z tym wspólnikiem jest nieważna. Z kolei w post. z 18.7.1996 r. (I CKN 20/96, Rej. 1997, Nr 10) SN przyjął, że umowa o pracę zawarta w imieniu jednoosobowej spółki z o.o. z jej prezesem przez pełnomocnika, któremu udzielił on pełnomocnictwa do zawarcia tej czynności jako nadzwyczajne zebranie wspólników, w skład którego wchodził jako jedyny wspólnik, jest nieważna. W uchw. z 29.6.1997 r. (III CZP 25/97, Rej. 1997, Nr 12) SN stwierdził, że nieważna jest umowa o pracę, którą jedyny wspólnik spółki z o.o. i zarazem prezes jej dwuosobowego zarządu zawarł z tą spółką za pośrednictwem pełnomocnika ustanowionego przez siebie, działającego w charakterze zgromadzenia wspólników. Z powyższego wynika całkowita zgodność linii orzecznictwa w sprawie zawierania umów o pracę w sytuacji spółki jednoosobowej. Jednakże. moim zdaniem, nie wyklucza to powyższych stwierdzeń dotyczących dopuszczalności dokonywania czynności prawnych na warunkach określonych w art. 203 KH. Wskazane w orzecznictwie sądowym przypadki nie mogą być przenoszone na wszelkie czynności, ale mogą odnosić się tylko do czynności z zakresu prawa pracy. Wydaje się, że nie jest w tym przypadku istotne rozstrzygnięcie kwestii czynności prawnych ,.z samym sobą", ale problem podporządkowania pracownika poleceniom pracodawcy, stanowiący konstytutywną cechę stosunku pracy. Dlatego też jeżeli w jednoosobowej spółce z o.o. wspóll1ikowi -osobie fizycznej powierza się zadania należące do zakresu zarządu spółki, to zdaniem SN pojęciowo wykluczona jest możliwość nawiązania stosunku pracy. Wydaje się, że argumentacja przedstawiona przez SN jest przekonująca i pozwalająca na wniosek niedopuszczall1ości umów zawieranych przez pełnomocnika. Podstawą takiej niedopuszczall1ości są jednak przepisy prawa pracy, a nie KSH czy KC. Zasadnicze elementy konstrukcyjne prawa pracy, a nie wyraźny przepis powodują powyższy zakaz. W konsekwencji wydatki związane z wypłaceniem wynagrodzenia, w istocie samemu sobie na podstawie umowy o cechach nieważności, za czynności dyrektora zarządu, które i tak musiały

STRONA 327

by być wykonywane przez skarżącego w jednoosobowej spółce z o.o., której był jedynym udziałowcem, nie mogą być uznane za koszty uzyskania przychodu (wyr. NSA z 11.7.1997 r., I SA 789/96, nie publik.).
Moim zdaniem jednak, powyższych wątpliwości nie trzeba podzielić, jeżeli umowę taką zawiera rada nadzorcza (A. Kidyba, w: Spółka z o.o. w praktyce, Warszawa 1999, s. 38). Ponadto -co należy wyraźnie podkreślić -wskazany zakaz zawierania umów o pracę nie może oznaczać zakazu powołania przez wspólnika do jednoosobowego zarządu osoby wspóll1ika. W odróżnieniu od konieczności podporządkowania pracowniczego, reguły podporządkowania organizacyjnego wynikające z KSH nie stoją na przeszkodzie unii personalnej między organami z wyraźnym jednak oddzieleniem ról i kompetencji.
Stanowisko zaprezentowane powyżej potwierdza treść XII Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich z 21.12.1989 r. (OJ Nr I, poz. 395). Przepisy Dyrektywy nie tylko nie kwestionują takich czynności, ale je wyraźnie dopuszczają. Artykuł 5 Dyrektywy przewiduje, że umowy zawarte pomiędzy jednym wspólnikiem a spółką reprezentowaną przez niego są protokołowane lub sporządzane w formie pisemnej. Podkreślony jest tylko aspekt bezpieczeństwa obrotu. Co więcej, obowiązek taki nie występuje nawet przy czynnościach dokonywanych w granicach bieżącego zarządu spółką.

Nb 329
W przypadku gdy chodzi o art. 253 KSH, jako wyjątek od zasady reprezentacji spółki przez zarząd, przyjmuje się, że w sporach dotyczących uchylenia uchwały lub stwierdzenia jej nieważności, co do zasady pozwaną spółkę reprezentuje zarząd. Jednak dzieje się tak tylko wtedy, gdy na mocy uchwały wspólników nie został ustanowiony w tym celu osobny pełnomocnik. Jeżeli zarząd nie może działać za spółkę, a brak jest uchwały wspólników o ustanowieniu osobnego pełnomocnika, sąd właściwy do rozstrzygnięcia powództwa wyznaczy kuratora spółki. Spółkę poza zarządem mogą reprezentować prokurenci, pełnomocnicy ustanowieni przez zarząd, pełnomocnicy powołani przez wspólników (art. 210,253 KSH) oraz przedstawiciele ustawowi (kurator -zob. art. 42 KC, art. 25 KrRejSU, art. 253 KSH), likwidator oraz syndyk masy upadłościowej. W przypadku "zwyczajnego" działania spółki katalog osób sprowadza się do członków zarządu, prokurentów i pełnomocników. Prokura może być ustanowiona za zgodą wszystkich członków zarządu. Udzielić prokury można zgodnie z zasadami reprezentacji, zaś odwołać prokurę może każdy z członków zarządu (art. 20 l ż 6 KH). Zgodnie z tym co już zostało stwierdzone, powołanie prokurenta jest czynnością z zakresu prowadzenia spraw, zaś udzielenie i odwołanie prokury jest czynnością z zakresu reprezentacji.

Nb 330
Sposób reprezentacji czynnej spółki z o.o. zależy od umowy spółki i liczebności organów. Jeżeli zarząd jest jednoosobowy i umowa spółki nie wprowadza żadnych szczególnych zasad, reprezentacja jest jednoosobowa. Jeżeli zaś zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentacji powinna regulować umowa spółki (art. 205 ż l zd. l KSH). Jeżeli jednak umowa

STRONA 328

spółki nie zawiera żadnych postanowień co do zasad reprezentacji, to do składania oświadczeń woli i podpisywania w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu lub jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (art. 205 ż l zd. 2 KSH). Zasady te nie wyłączają ustanowienia prokury jednoosobowej lub łącznej i nie ograniczają praw prokurentów wypływających z przepisów o prokurze (art. 205 ż 3 KSH) (por. jednak Z. Kuniewicz, Członek, s. 46).
Kodeks spółek handlowych reguluje zasady dokonywania czynności prawnych przez spółkę, gdy wymagana jest zgoda na dokonanie czynności. Jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga
uchwały zgromadzenia wspólników bądź rady nadzorczej, zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu
oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej. Odmowa zgody właściwego organu spółki wymaganej przez ustawę na dokonanie przez spółkę z .o.o. (również akcyjną) czynności prawnej lub bezskuteczny upływ terminu, o którym mowa w zdaniu poprzednim, powodują nieważność czynności prawnej (art. 17 ż I KSH). Brak zgody właściwego organu spółki, wymaganej wyłącznie przez umowę, na dokonanie czynności prawnej przez spółkę, nie powoduje nieważności czynności prawnej (art. 17 ż 3 KSH). Nie wyklucza to odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki z tytułu naruszenia umowy spółki (por. A. Koch, Następstwa, s. 6 i nast.; K. Rudnicki, Uzależnienie, s. 434).
W przypadku reprezentacji biernej (przyjmowanie oświadczeń woli) oświadczenia zwrócone do spółki oraz doręczanie pism mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta (art. 205 ż 2 KSH). Pisma i zamówienia handlowe spółki skierowane do oznaczonej osoby powinny zawierać:
l) firmę spółki, jej siedzibę i adres,
2) oznaczenie sądu rejestrowego i numeru, pod którym spółka jest zarejestrowana.
Obowiązek ten nie dotyczy pism i zamówień skierowanych do osób pozostających ze spółką w stałych stosunkach gospodarczych.
Nb 331
W zakresie prowadzenia spraw obowiązują następujące zasady:
l) każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw,
2) każdy członek zarządu może prowadzić bez uprzedniej uchwały zarządu sprawy nie przekraczające zakresu zwykłych czynności spółki,
3) jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy chociaż jeden z pozostałych członków zarządu sprzeciwi się jej przeprowadzeniu lub je-

STRONA 329

-żeli sprawa przekracza zakres zwykłych czynności spółki, potrzebna jest uprzednia uchwała zarządu.
Nb 332
Uchwały zarządu zapadają bezwzględną większością głosów oddanych. Większość taka wystąpi wówczas, gdy za uchwałą opowiada się więcej niż 50% głosów. Podjęcie uchwały bezwzględną większością głosów oddanych dotyczy tych, którzy uczestniczyli w posiedzeniu zarządu i oddali głos. Nie bierze się pod uwagę osób nieobecnych. Inaczej niż w przypadku zgromadzenia wspólników -akt głosowania jest aktem osobistym, nie można więc uwzględniać zastępstwa przy głosowaniu.
W Kodeksie spółek handlowych nie określa się kworum niezbędnego do podjęcia uchwał. W takim przypadku, jeżeli umowa spółki nie wprowadzi określonego poziomu koniecznej partycypacji członków zarządu w posiedzeniach, uchwały mogą zapadać bez względu na liczbę obecnych.
Zgodnie z przepisami KSH, uchwały mogą być powzięte, jeżeli członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu zarządu.

1.5. Zakaz konkurencji
Nb 333
W spółce z o.o. nie ma określonych zasad lojalności wspólników wobec spółki. Obowiązuje jednak zakaz działalności konkurencyjnej odnoszący się do członków zarządu. Zakres przedmiotowy zakazu konkurencji został określony w art. 211 ż l KSH i polega na:
l) zakazie zajmowania się interesami konkurencyjnymi w stosunku do spółki;
2) zakazie uczestniczenia w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, osobowej lub członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczenia w konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu'
3) zakazie udziału w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.
Przez zakaz zajmowania się interesami konkurencyjnymi należy rozumieć prowadzenie we własnym lub cudzym imieniu, bezpośrednio lub za pośrednictwem innych osób działalności tego samego rodzaju, co działalność spółki wpisana do rejestru (np. w charakterze komisanta, agenta, prokurenta innego podmiotu) -zob. K. Kopaczyńska-Pieczniak, Zakaz, s. 38. Z kolei zakaz działalności konkurencyjnej obejmuje sytuację uczestniczenia w spółce konkurencyjnej. Zezwolenia na działal-

STRONA 330

-ność konkurencyjną udzielają organy uprawnione do powołania zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Oznacza to, że zakaz działalności konkurencyjnej nie ma charakteru absolutnego i może być zniesiony lub złagodzony. Zakaz działalności konkurencyjnej wynika także z innych przepisów, w szczególności: art. 11 ZNKU, art. 1011-1014 KP.
W spółce z o.o. w razie sprzeczności interesów spółki z osobistymi interesami członka zarządu, jego małżonka, krewnych, powinowatych drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, członek zarządu powinien powstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw (art. 209 KSH).

1.6. Odpowiedzialność członków zarządu
Nb 334
Kodeks spółek handlowych reguluje obszernie zarówno odpowiedzialność cywilną (art. 291-300 KSH), jak i karną (art. 585-595 KSH) członków zarządu za ich czynności. Odpowiedzialność cywilna członków zarządu jest zróżnicowana i może być odpowiedzialnością wobec wierzycieli i wobec spółki. Zdecydowana większość przypadków dotyczy odpowiedzialności wobec spółki (art. 175, 198,292-293,295 KSH). Odpowiedzialność członków zarządu może być odpowiedzialnością za zobowiązania lub odpowiedzialnością za szkodę. Za szkodę członkowie zarządu odpowiadają w przypadkach określonych w art. 292-293, 295 KSH. W pozostałych przypadkach jest to odpowiedzialność za powstałe zobowiązania (np. wyrównanie wartości udziału -art. 175 KSH, zwrot bezprawnej wypłaty -art. 198 KSH, prowadzenie oddzielnego zarządu łączących się spółek -art. 495 ż 2 KSH, obowiązek świadczeń -art. 291 KSH, gdy egzekucja przeciwko spółce jest bezskuteczna -art. 299 KSH). Odpowiedzialność członków zarządu może być odpowiedzialnością solidarną ze wspólnikami (m.in. art. 175 ż l, art. 198 ż l KSH), ze spółką
(art. 291 KSH), z innymi członkami zarządu (art. 298 KSH), członkami innych organów spółki (art. 293 KSH) czy innymi osobami spoza tego grona (art. 292 KSH).
Odpowiedzialność cywilną członkowie zarządu ponoszą wobec:
l) wierzycieli,
2) spółki,
3) wspólników.
Ad l). Wobec wierzycieli osoby pełniące funkcję zarządu ponoszą odpowiedzialność solidarną wespół ze spółką jako osobą prawną: l) jeżeli zarząd złoży oświadczenie, że wkłady pieniężne zostały wniesione, a dane w tym oświadczeniu są fałszywe, członkowie zarządu

STRONA 331

odpowiadają wobec wierzycieli spółki w ciągu 3 lat od dnia zarejestrowania spółki (art. 291 KSH);
2) w przypadku złożenia fałszywych danych przy zarejestrowaniu podwyższenia kapitału zakładowego (art. 291 in fine KSH). Jest to odpowiedzialność za złożenie podpisu pod oświadczeniem, które jest niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. Nie jest to jednak odpowiedzialność za szkodę, ale za wszelkie zobowiązania spółki związane z wadliwymi oświadczeniami. W obu przypadkach wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich członków zarządu łącznie, od kilku z nich albo też od każdego z osobna. Może on według swojego wyboru sięgnąć do majątku spółki, jak i do majątku osobistego członków zarządu, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z członków zarządu zwalnia pozostałych;
3) jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają osobiście i solidarnie za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność z art. 299 KH jest odpowiedzialnością subsydiarną (uzupełniającą), a nie bezpośrednią członków zarządu. Nie ma ona charakteru odpowiedzialności bezwzględnej i zależy tylko od wyników egzekucji przeprowadzonej przeciwko spółce, a więc ma charakter odpowiedzialności subsydiarnej. Wystarczającą podstawą jest istnienie straty w postaci należności, której nie można ściągnąć, oraz nieprawidłowości w działaniu członków zarządu uzasadniające ich odpowiedzialność. Poza tym odpowiedzialność ta zachowuje cechy odpowiedzialności osobistej, nieograniczonej i solidarnej (A. Kappes, Uwagi o przesłankach i charakterze odpowiedzialności z art. 298 KH, PPH 1998, Nr 12, s. 37).
Wierzyciel spółki z o.o., który dochodzi swego roszczenia przeciw członkom jej zarządu, nie musi wykazywać, iż wyczerpał wszystkie możliwe sposoby egzekucji. Wystarczy, jeżeli jeden ze sposobów okazał się bezskuteczny (orz. SN z 26.4.1938 r., C 112806/37, PPH 1938, poz. 239). Dla ustalenia bezskuteczności egzekucji skierowanej przeciwko spółce z o.o. nie jest więc konieczne przeprowadzenie egzekucji w stosunku do całego jej majątku, lecz wystarczy udowodnić, że jedynym jej majątkiem jest np. nieruchomość obciążona ponad swą wartość wierzytelnościami, korzystającymi z pierwszeństwa zaspokojenia (orz. SN z 9.6.1937 r., CI 1927/36, OSP 1937, poz. 694; uchw. SN z 9.8.1993 r., III CZP 116/93, MoP 1994, Nr l, s. II; inaczej post. SA w Poznaniu z 16.6.1992 r., 1 Acz 183/91, OSA 1993, Nr 4, poz. 28).
Członek zarządu będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności określonej w art. 299 ż l KSH, jeżeli wykaże, że:
-we właściwym czasie zgłoszono upadłość lub wszczęto postępowanie układowe,

STRONA 332


-niezgłoszenie upadłości oraz niewszczynanie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy,
-pomimo niezgłoszenia upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego, wierzyciel nie poniósł szkody (wyr. SA w Lublinie z 19.2.1997 r., I ACa 33/97, Apelacja Lubelska 1997, Nr 3, poz. 15).
Sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy z art. 299 KSH jest sąd siedziby spółki (uchw. SN z 22.9.1995 r.. III CZP ł20/95, OSN 1995, Nr 12, s. 68-70).
Por. również zasady subsydiarnej odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe (art. 116 ustawy z 29.8.1997 r. -Ordynacja podatkowa -Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.);
4) za prowadzenie oddzielnego zarządu łączących się spółek członkowie władz spółki inkorporującej (a więc również zarząd) odpowiadają osobiście i solidarnie (art. 495 ż 2 KSH). Przepis ten stwarza możliwości wierzycielom spółek łączących się zaspokojenia lub zabezpieczenia swoich wierzytelności. Jeżeli członkowie zarządu są osobami działającymi za przekształcaną spółkę, ponoszą oni odpowiedzialność solidarną wobec spółki, wspólników, ale również osób trzecich za szkody spowodowane naruszeniem prawa, umowy lub statutu spółki przekształcanej w trakcie przekształcenia, chyba że nie ponoszą winy (art. 568 ż 1 KSH).
Ad 2). Wobec spółki członkowie zarządu odpowiadają za powstałe zobowiązania lub za szkodę. Za powstałe zobowiązania członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność w przypadkach, o których mowa w art. 175,
198 KSH. Natomiast odpowiedzialność za szkodę ponoszą w przypadkach określonych w art. 292 i 293 KSH.
Nb 335
Artykuł 292 KSH reguluje odpowiedzialność nie tylko członków zarządu, ale szerszego kręgu podmiotów biorących udział w tworzeniu spółki. Może więc chodzić o wspólników, notariuszy, członków organów osób prawnych tworzących spółkę, adwokatów, radców prawnych, biegłych wyceniających aporty. Odpowiedzialność członków zarządu (właściwie przyszłych członków zarządu, bo takimi staną się od chwili zarejestrowania) dotyczy czynności związanych z tworzeniem spółki, a więc np. dokonania wypłat wynagrodzenia za usługi z kapitału zakładowego, niewłaściwego sformułowania umowy spółki itp. Istotne jest, aby czynności podjęte przez zarząd (również zaniechanie dokonania pewnych czynności) powodowało
szkodę w majątku spółki, a nie poszczególnych wspólników. Przesłankami odpowiedzialności są poza tym wina (umyślna -dolus lub niedbalstwo -culpa levis) oraz związek przyczynowy między szkodą a zamierzonym

STRONA 333
działaniem. W przepisie tym występuje dodatkowo obiektywna przesłanka, jaką jest niedopełnienie przepisów prawa.

Nb 336
Odpowiedzialność osobistą członkowie zarządu ponoszą również za szkodę wyrządzoną przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Jeżeli członek zarządu nie wykonuje swoich obowiązków ze starannością wynikającą z zawodowego charakteru swojej działalności, również ponosi odpowiedzialność wobec spółki za szkodę spowodowaną brakiem takiej staranności (art. 293 KSH). Szkoda musi być następstwem działalności sprzecznej z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Dla uznania istnienia odpowiedzialności wystarczające jest, aby osoba działająca wiedziała (lub nie wiedziała na skutek braku należytej staranności), że podejmowane działania są niezgodne z prawem lub umową spółki. Wyrządzenie szkody może być następstwem różnych stanów faktycznych, określających obowiązki członków zarządu.
Odpowiedzialność odszkodowawczą -również wobec spółki -ponoszą członkowie zarządu, jeżeli byli osobami działającymi przy przekształcaniu, chyba że nie ponoszą winy -art. 568 ż 1 KSH.

Nb 337
W procesie odszkodowawczym spółka reprezentowana jest przez radę nadzorczą albo przez pełnomocników powołanych uchwałą wspólników (art. 210 KSH). Powództwo wytacza się -niezależnie od miejsca zamieszkania członków zarządu -według siedziby spółki (art. 298 KSH). Jeżeli spółka w ciągu roku od ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę nie wytoczy powództwa o odszkodowanie, to z takim powództwem może wystąpić każdy ze wspólników. Każdy wspólnik może wówczas wnieść pozew o naprawienie szkody spółce. Roszczenie spółki (actio pro socio) jest działaniem na rzecz spółki, w konsekwencji na rzecz wspólników na wypadek bezczynności osób zobowiązanych do wytoczenia powództwa (por. art. 295 KSH). W tym przypadku członkowie zarządu nie mogą powoływać się na uchwałę wspólników udzielającą im pokwitowania ani też na dokonanie przez spółkę zrzeczenia się roszczenia o odszkodowanie (art. 295 i 296 KH).

Nb 338
Wierzytelności z tytułu naprawienia szkody przedawniają się z upływem trzech łat. Termin ten liczy się od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia (art. 297 KSH). W każdym jednak razie wierzytelność przedawnia się z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

Nb 339
Odpowiedzialność karną członków zarządu przewidują art. 585-595 KSH. W szczególności jest to odpowiedzialność za działanie na szkodę

STRONA 334
spółki, za przedstawianie bądź ogłaszanie nieprawdziwych danych, a także za niedopełnianie obowiązków w zakresie rachunkowości i księgowości.
Ad 3). Przepisy przewidują również odpowiedzialność członków zarządu wobec wspólników spółki. Dotyczy to połączenia (art. 512 KSH), podziału (art. 548 ż 1 KSH) i przekształcania spółki (art. 568 ż 1 KSH). W tym ostatnim przypadku będzie to miało miejsce, gdy członkowie zarządu byli osobami działającymi.
Przy połączeniu i podziale odpowiedzialność za szkody członków zarządu (również rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorów) jest solidarna, chyba że nie ponoszą oni winy.

2. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna
2.1. Prawo indywidualnej kontroli
Nb 340
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, podobnie jak w spółkach osobowych, wspólnikowi przysługuje prawo indywidualnej kontroli spraw spółki. Prawo to ma w każdej z tych spółek inny zakres, jednakże fakt, że prawo to występuje w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością traktowany jest jako odstępstwo od pewnych reguł spółek kapitałowych przez występowanie niektórych elementów osobowych w spółce kapitałowej.
Zgodnie z art. 212 KSH, prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi. W tym celu wspólnik może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. Prawo indywidualnej kontroli może być też dokonywane razem z upoważnioną przez wspólnika osobą. Prawo indywidualnej kontroli może, choć nie musi, być wyłączone w umowie spółki, jeżeli ustanowiono w spółce radę nadzorczą lub komisję rewizyjną. Nie jest więc możliwe uchylenie tego prawa uchwałą wspólników, choćby jednomyślną,
ale jedynie tą, która stanowi pierwotną umowę spółki albo stanowi zmianę umowy spółki. Nie ma przeszkód, aby w spółce wspólnicy mogli korzystać z prawa indywidualnej kontroli przy jednoczesnym ustanowieniu jednego lub więcej organu nadzoru. Sądzę jednak, że w niewielkich spółkach z o.o. jest to zbędne, a z kolei w spółce o dużej liczbie wspólników może utrudniać pracę spółki. Prawo indywidualnej kontroli może być ograniczone.
Zarząd spółki może odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interesem spółki


STRONA 335

i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. W przypadku, o którym mowa w zdaniu poprzednim, wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników. Uchwała powinna być powzięta w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania.
Wspólnik, któremu odmówiono wyjaśnień lub wglądu do dokumentów bądź ksiąg spółki, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki. Wniosek należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale lub od upływu terminu miesięcznego, w przypadku niepowzięcia uchwały wspólników w terminie określonym w tym przepisie.
Organy nadzoru w spółce z o.o. w związku z prawem indywidualnej kontroli są w zasadzie fakultatywne. Jednakże obowiązek powołania rady nadzorczej (lub komisji rewizyjnej) powstaje, gdy:
1) umowa spółki tak stanowi,
2) wspólników jest więcej niż 25, a kapitał zakładowy przekroczy kwotę 500 000 zł,
3) spółka powstała z przekształcenia komunalnego zakładu budżetowego lub przedsiębiorstwa komunalnego w jednoosobową spółkę gminy,
4) spółka powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i wyłączono prawo indywidualnej kontroli,
5) przepisy szczególne tak stanowią (w innych przypadkach niż wymienione wyżej).
Obligatoryjne ustanowienie rady nadzorczej (lub komisji rewizyjnej) w umowie spółki może wynikać z różnych przyczyn. Albo jest to bezpośrednia chęć wyłączenia prawa indywidualnej kontroli wspólników, albo też zamiar realizowania tego prawa w inny, pośredni sposób. Należy stwierdzić, że -zestawiając prawo indywidualnej kontroli wspólników (art. 212 KSH) jako prawo osobiste z kompetencjami rady nadzorczej -kompetencje tego organu są szersze. Ponadto realizując te funkcje nadzoru zbiorowo, rada nadzorcza może prawo to efektywnie realizować.
Jeżeli wspólników jest więcej niż 25, a kapitał zakładowy przekroczy kwotę 500 000 zł (przesłanki muszą być spełnione kumulatywnie), zachodzi potrzeba powołania jednego z organów nadzoru: rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Nie ma przeszkód, aby oba te organy powołane były łącznie, jednakże wymóg obligatoryjnego powołania dotyczy tylko jednego organu nadzoru. Ustawodawca przewidując specyfikę działań spółek "wieloosobowych", nałożył obowiązek powołania uzupełnia-

STRONA 336

-jącego prawa kontroli albo samodzielnie działającego organu nadzoru lub kontroli.

2.2. Zakaz łączenia funkcji i stanowisk
Nb 341
W pewnych sytuacjach istnieje zakaz (incompatibilitas) łączenia funkcji członka rady nadzorczej z innymi funkcjami lub stanowiskami (art. 214 KSH). Dotyczy to:
1) członków zarządu,
2) prokurentów,
3) likwidatorów,
4) kierowników oddziału lub zakładu,
5) zatrudnionych w spółce: głównego księgowego, radcy prawnego, adwokata,
6) innych osób podlegających bezpośrednio członkom zarządu.
Zakaz ten stosuje się odpowiednio do członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatorów spółki lub spółdzielni zależnej. Chodzi o to, aby nie dopuścić do sytuacji, gdy osoby, które wykonują czynności zwykłego nadzoru i kontroli ze względu na zadania, jakie w spółce realizują, mogły siebie kontrolować. Największy problem wśród wymienionej grupy osób stanowi ustalenie, kto jest osobą bezpośrednio podległą zarządowi, a kto nie. W tym celu niezbędna jest analiza struktury organizacyjnej spółki i określenie tych stanowisk. Art. 214 KSH wyraźnie stanowi, że nie można być jednocześnie członkiem organów nadzoru i kontroli oraz pełnić wymienionych w tym przepisie funkcji. Oznacza to więc, że nie można być wybieranym do tych organów, pełniąc te funkcje, jak również, będąc już członkiem nadzoru lub kontroli, nie można zostać zatrudnionym na tych stanowiskach. Zatrudnienie na stanowisku osoby wymienionej w art. 214 KSH powoduje automatyczne wygaśnięcie prawa do pełnienia funkcji przez tę osobę.

2.3. Powołanie i odwołanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Nb 342
Rada nadzorcza (komisja rewizyjna) składać się musi przynajmniej z trzech członków. Przepis ten (art. 215 ż l KSH) ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że możliwe jest ustanowienie rady nadzorczej o składzie większym iż trzyosobowy, ale nie jest ważne postanowienie umowy spółki o składzie dwuosobowym lub jednoosobowym.
Powołanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej leży w kompetencji wspólników. Ci ostatni na zgromadzeniu wspólników lub uchwałą podjętą poza zgromadzeniem są władni powołać radę nadzorczą (komisję re



STRONA 337

-wizyjną). Jednakże wspólnicy mogą w umowie spółki zrzec się tego prawa i powierzyć powołanie tych organów innym osobom, innym podmiotom czy innym organizacjom. Jednakże postanowienie takie nie może łamać pewnych generalnych reguł występujących w strukturze organów spółki z o.o. Tak więc powierzenie powołanej rady nadzorczej nie może być przekazane:
1) zarządowi i poszczególnym jego członkom,
2) prokurentowi,
3) likwidatorowi,
4) osobom, które mają być poddane nadzorowi, tj. głównemu księgowemu, radcy prawnemu, adwokatowi zatrudnionemu w spółce, kierownikowi zakładu lub osobom podlegającym bezpośrednio zarządowi. Nie oznacza to, że wymienione osoby, jeżeli są wspólnikami (dotyczy to również zarządu i komisji rewizyjnej), w przypadku jeżeli wybór rady dokonany byłby przez wspólników, nie mogą brać udziału w głosowaniu. Jednakże zakaz ten dotyczy innego sposobu powołania, np. przez wskazanie przez określoną osobę (np. radcę prawnego).
Podobny zakaz dotyczy komisji rewizyjnej.
Powołanie może odbywać się w rozmaity sposób. Część osób może pochodzić z wyboru, część z losowania, część może zostać wskazana przez organizację lub osoby. Należy pamiętać, że uczestniczenie określonych osób w tych organach nie jest związane automatycznie z odwołaniem w razie zmiany delegującej osoby (np. wojewody) czy rozwiązaniem stosunku pracy z osobą będącą członkiem rady (w innym zakładzie). Do odwołania tej osoby potrzebne jest zachowanie trybu odwoławczego obowiązującego w tej spółce. Nie jest wszakże wykluczony przepis, według którego zaistnienie określonych faktów może stanowić podstawę odwołania z funkcji.

Nb 343
Odwołanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej może się odbyć według reguł określonych w umowie spółki. Jednakże zasadą jest, że organy te mogą być odwołane przez wspólników. Uchwała wspólników może zapaść na zgromadzeniu wspólników, jak również poza zgromadzeniem (art. 220 KH).
Członkowie tych organów mogą być odwołani w każdej chwili. Jednakże powołanie następuje na okres kadencji, tj. określonego w umowie spółki okresu pełnienia tej funkcji. Kadencja może być określona w latach, np. 3, 5 lat, w miesiącach -np. 24 miesiące, okresem trwania jakiegoś wydarzenia (np. wybudowanie fabryki) itp. Kadencja rozpoczyna się albo dzień po wyborze, albo też od dnia wskazanego przy powołaniu.



STRONA 338

Kodeks spółek handlowych przyjmuje, że jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandaty członków rady nadzorczej i komisji rewizyjnej wygasają z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego
sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji. W przypadku powołania członków rady nadzorczej i komisji rewizyjnej na okres dłuższy niż jeden rok, ich mandaty wygasają z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy pełnienia funkcji. Obowiązuje zasada indywidualnych kadencji każdego członka rady nadzorczej. Por. również uwagi dotyczące zarządu Nb. 327.

2.4. Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Nb 344
W przypadku istnienia komisji rewizyjnej, rada nadzorcza jest organem powołanym do realizowania wyłącznie funkcji nadzorczej. W przeciwnym razie do jej kompetencji należy nadzór i kontrola. Nadzór od
kontroli różni się zakresem możliwych do podjęcia czynności polegających na uprawnieniu do podejmowania działań wobec kontrolowanego, podczas gdy kontrola polega na uprawnieniu tylko do wglądu w czyjąś działalność oraz żądaniu informacji i wyjaśnień. Pojęcie nadzoru jest więc szersze od kontroli. Dodatkową istotną różnicą między tymi organami jest to, że rada nadzorcza powoływana jest do stałego nadzoru (i ewentualnie kontroli). Przykładowy zakres kompetencji rady nadzorczej w spółce z o.o. został przedstawiony w art. 219 KSH. Obejmuje on:
l) stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności,
2) ocenę sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,
3) ocenę wniosków zarządu co do podziału zysku i pokrycia strat,
4) składanie zgromadzeniu wspólników dorocznego sprawozdania na piśmie z wyników oceny, określonych w punktach poprzednich.
Wskazane możliwości nadzoru nie wyczerpują możliwej listy podejmowanych działań. Są to wyliczenia przykładowe, które jednak nie mogą być zawężone, a jedynie rozszerzone. Poza kompetencjami nadzorczymi i ewentualnie kontrolnymi umowa spółki może przekazać do kompetencji rady niektóre czynności mające wpływ na prowadzenie spraw i wpływające na reprezentacje, a w pewnych sytuacjach może reprezentować spółkę w umowach z członkami zarządu. Niekiedy możliwe jest rozszerzenie w umowie spółki uprawnień na:

STRONA 339
l) udzielanie zgody na dokonywanie niektórych czynności oznaczonych w umowie spółki (co do skutków por. art. 17 KSH oraz uwagi w Nb. 182),
2) prawo zawieszania w czynnościach poszczególnych członków zarządu lub całego zarządu.
Szczególnie istotne jest wyraźne oddzielenie rady nadzorczej od podejmowania czynności z zakresu prowadzenia spraw. Mianowicie, zgodnie z art. 219 ż6 2 KSH, rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.

Nb 345
Komisja rewizyjna może być ustanowiona obok rady nadzorczej, albo samodzielnie. Jeżeli w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest ustanowiona tylko komisja rewizyjna, to umowa spółki może powierzyć temu organowi stały nadzór nad działalnością spółki. W ten sposób komisja rewizyjna na podstawie umowy spółki staje się organem o kompetencjach analogicznych do rady nadzorczej. Ta ostatnia z kolei, jeżeli nie jest powoływana komisja rewizyjna, automatycznie, bez konieczności ustalania w umowie spółki, przejmuje kompetencje komisji rewizyjnej.
Kompetencje komisji rewizyjnej różnią się tym od kompetencji rady nadzorczej, że komisja rewizyjna nie ma uprawnień do stałego nadzoru nad działalnością spółki. Jej funkcje realizuje się po upływie roku obrotowego, gdy jest możliwość wypełnienia funkcji kontrolnych przez ten organ. Art. 221 KSH wskazuje na uprawnienia komisji rewizyjnej. Przepis ten wymienia:
l) ocenę sprawozdań zarządu z działalności spółek oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, 2) ocenę wniosków zarządu co do podziału zysku lub pokrycia straty,
3) składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny.
Zakres powyższych czynności może być rozszerzony, ale tylko wówczas, gdy nie jest powoływana rada nadzorcza i umowa spółki tak stanowi. Działania komisji rewizyjnej, przy braku stosownych postanowień w umowie spółki i działającej radzie nadzorczej, mogą być ograniczone tylko do jednokrotnego działania w ramach poszczególnych czynności w zakresie wyżej wskazanym -po zakończeniu roku obrachunkowego w celu przygotowania zwyczajnego zgromadzenia wspólników.

2.5. Sposób działania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Nb 346
Rada nadzorcza realizuje swoje uprawnienia nadzoru w ten sposób, 346 że może przeglądać każdy dział czynności spółki, żądać od zarządu i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień, a także dokonywać rewi


STRONA 340

-zji majątku oraz sprawdzać księgi i dokumenty. Działalność ta może być realizowana kolegialnie przez radę albo też prawo nadzoru może być wykonywane indywidualnie przez każdego członka rady. Kolegialne wykonywanie czynności nadzoru możliwe jest na posiedzeniach rady przez analizę dostarczonych dokumentów, ksiąg itp. Następnie wnioski rady nadzorczej formułowane mogą być w postaci uchwał. Prawo indywidualnego nadzoru członków rady może być wyłączone tylko wtedy, gdy umowa spółki tak stanowi. W takim przypadku wszelkie decyzje mogą zapadać w formie uchwał tego organu, choć nie można wykluczyć powierzenia realizowania prawa nadzoru indywidualnie czy grupom określonym przez radę. Często podejmowane czynności wymagają specjalistycznej wiedzy, np. prawniczej, ekonomicznej itp., co wymaga przekazania tych spraw osobom, które w radzie specjalizują się w danej problematyce.
Z kolei w odniesieniu do komisji rewizyjnej nie określono dokładnego trybu działania, formułując, że kompetencja komisji rewizyjnej "trybem i zakresem" powinna być realizowana analogicznie do czynności rady nadzorczej. Oznacza to, że powyższe uwagi mają w tym przypadku pełne zastosowanie. Komisja rewizyjna powinna z wyników swojego badania złożyć sprawozdanie zgromadzeniu wspólników na piśmie.
Jeżeli nawet nadzór i kontrola wykonywane są indywidualnie, następstwem tych działań powinno być przekazanie wniosków z prac indywidualnych i grupowych radzie nadzorczej in corpore. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna mogą dojść do wniosku, że stosowne ustalenia należy poddać głosowaniu na posiedzeniu tych organów. Uchwały mogą być podejmowane tylko wówczas, gdy wszyscy członkowie zostali zaproszeni na posiedzenie. Zaproszenie może mieć różną formę, ważne jest jednak, aby istniał dowód zawiadomienia członków tych organów. Może to więc być zawiadomienie pisemne, pismem potwierdzonym faksem, listem poleconym itp. Uchwały tych organów zapadają bezwzględną większością głosów.
Rada nadzorcza podejmuje uchwały, jeżeli na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków, a wszyscy jej członkowie zostali zaproszeni. Umowa spółki może przewidywać surowsze wymagania dotyczące kworum rady nadzorczej (art. 222 ż 1 KSH). Umowa spółki może przewidywać, że członkowie rady nadzorczej mogą brać udział w podejmowaniu uchwał rady nadzorczej, oddając swój głos na piśmie za pośrednictwem innego członka rady nadzorczej (art. 222 ż 3 in principo). Wprowadzono więc możliwość nieosobistego podejmowana uchwał. Ponadto możliwe jest podejmowanie uchwał przez radę nadzorczą w trybie pisemnym lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniej łączności. Jest ono dopusz-

STRONA 341

-czalne tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Podejmowanie uchwał w tym trybie nie dotyczy wyborów prezesa i wiceprezesa rady nadzorczej, powołania członka zarządu oraz odwołania i zawieszania w czynnościach tych osób, a także spraw wniesionych do porządku obrad.
Należy pamiętać o możliwej odpowiedzialności władz: nadzorczej i kontrolnej (art. 293 KSH). Członek rady nadzorczej i komisji rewizyjnej odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Osoby te, przy wykonywaniu swoich obowiązków, muszą dokładać staranności sumiennego kupca i odpowiadają za szkodę spowodowaną brakiem takiej staranności.

3. Zgromadzenie wspólników
3.1. Zgromadzenie wspólników jako organ spółki
Nb 347
Wspólnicy spółki z o.o. nie mogą być utożsamiani ze spółką. Tożsamość ta może sprowadzić się do utworzenia organu spółki jako osoby prawnej. Wszyscy wspólnicy tworzą najwyższy organ w spółce, jakim jest zgromadzenie wspólników. Mają oni prawo udziału w pracach tego organu, z którego mogą skorzystać lub nie. W zależności od postanowienia przepisów KSH oraz umowy spółki, może się jednak okazać, że -aby podjąć stosowną uchwałę -niezbędny jest udział określonej liczby osób (kworum) lub podjęcie uchwały może nastąpić określoną większością głosów. Udział w zgromadzeniu wspólników jako organie spółki może okazać się niezbędny, jeżeli przyjmuje się jednomyślność przy podejmowaniu uchwał.
Specyfika zgromadzenia wspólników jako organu spółki z o.o. sprowadza się -w odróżnieniu od innych organów spółki -do tego, że udział w tym organie nie jest obowiązkowy i może być realizowany przez pełnomocników (art. 243 KSH). Ograniczenie tej zasady może znaleźć się w umowie spółki z o.o. Pełnomocnictwo do głosowania powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności i dołączone do księgi protokołów. Członek zarządu i pracownik spółki nie mogą być pełnomocnikami na zgromadzeniu wspólników. Specyfika zgromadzenia wspólników jako organu wiąże się również z określonym systemem podejmowania decyzji w spółce z o.o. przez wspólników. W spółce z o.o. uchwały wspólników mogą zapadać na zgromadzeniu wspólników i poza zgromadzeniem. Oznacza to, że nie będziemy mieli do czynienia z organem spółki -zgromadzeniem wspólników -jeżeli uchwały podejmowane są w inny sposób niż na zgromadzeniu. W konsekwencji należy stwierdzić, że w spółce z o.o. możliwe jest podejmowanie uchwał przez wspólników nie w charakterze



STRONA 342

organu, ale w postaci oświadczeń woli wspólników poza organem. Uchwały wspólników, którzy nie stanowią zgromadzenia wspólników, są jednakże wiążące dla zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i wspólników. Specyfika takiego rozwiązania wiąże się z odmiennym systemem podejmowania decyzji. O ile uchwały zapadające na zgromadzeniu wspólników zapadają większością głosów (chyba że umowa spółki wprowadza zasadę jednomyślności), o tyle wszelkie uchwały poza zgromadzeniem
wspólników wymagają do swej ważności specyficznego systemu podejmowania decyzji. Bez odbycia zgromadzenia mogą być podjęte uchwały, gdy wszyscy wspólnicy:
l) wyrażają na piśmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte,
2) wyrażają zgodę na pisemne głosowanie.
W pierwszym przypadku chodzi o podjęcie uchwały w trybie tzw. kurendy, tj. podjęcie uchwały w formie pisemnej, dotyczącej konkretnego postanowienia. W praktyce oznacza to podpisanie się wspólników pod zaproponowaną treścią uchwały. Możliwe jest również zaaprobowanie treści uchwały w drodze odrębnego pisma, z którego powinna jednak wyraźnie wynikać treść podejmowanej uchwały.
W drugim przypadku chodzi o jednomyślną zgodę na glosowanie na piśmie, chociaż sama uchwała może już być podjęta większością głosów. Wspólnik musi więc wyrazić zgodę na pisemne głosowanie, ale w głosowaniu tym nie musi akceptować treści uchwały. Podstawowa różnica między uchwałami, na które wspólnicy wyrażają zgodę na piśmie, a pisemnym głosowaniem polega na tym, że w pierwszym przypadku dochodzi do głosowania nad konkretną uchwałą i musi być ona podjęta jednomyślnie. W drugim przypadku uchwała nie jest jeszcze głosowana, a decyzja (jednomyślna) dotyczy sposobu głosowania.

Nb 348
Do podstawowych cech zgromadzenia wspólników jako organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należą:
l) zgromadzenie wspólników jest organem uchwałodawczym, który realizuje część spraw z zakresu prowadzenia spraw, ale nie ma kompetencji do reprezentacji;
2) zgromadzenie wspólników odbywać się musi w określonym miejscu, tj. w siedzibie spółki, chyba że umowa spółki wskazuje inne miejsce, oraz w określonym czasie wynikającym z zaproszenia do odbycia zgromadzenia;
3) zgromadzenie wspólników podejmuje uchwały większością głosów, chyba że zastrzeżono jednomyślność przy podejmowaniu uchwał;

STRONA 343
4) zgromadzenie wspólników podejmuje uchwały bez względu na liczbę uczestników zgromadzenia (co do zasady), chyba że umowa spółki stanowi inaczej;
5) zgromadzenie wspólników odbywa się, jeżeli wspólnicy zostali zaproszeni listem poleconym lub pocztą kurierską za pisemnym po twierdzeniem odbioru (co do zasady);
6) zgromadzenie wspólników musi się odbyć co najmniej raz w roku;
7) uchwały zgromadzenia wspólników (jak również uchwały wspólników) mogą być zaskarżone w trybie powództwa o uchylenie, jak również można żądać stwierdzenia ich nieważności.

3.2. Zgromadzenie zwyczajne i nadzwyczajne
Nb 349
Podział zgromadzeń wspólników na dwie kategorie: zwyczajne i nadzwyczajne wiąże się przede wszystkim z koniecznością rozpatrzenia pewnych spraw w spółce raz w roku. To też decyduje o tym, czy mamy zgromadzenie zwyczajne czy nadzwyczajne. Nie jest decydująca -jak by mogła wskazywać -nazwa "nadzwyczajne" posiedzenie zgromadzenia wspólników, gdyż te wszystkie, które nie mają charakteru zwyczajnego zgromadzenia wspólników, należą do tej drugiej kategorii, tj. nadzwyczajnych zgromadzeń. Nie jest więc w tym przypadku decydujący sposób zawiadomienia o odbywanym zgromadzeniu wspólników (np. listem poleconym) lub odbycie bez formalnego zwołania, na wniosek wspólników, według reguł określonych w art. 240 KSH.
Nb 350
Zwyczajne zgromadzenie wspólników może się więc odbyć w następstwie właściwego zawiadomienia (art. 238 KSH), ale również gdy cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, a nikt z obecnych nie wniósł sprzeciwu ani co do odbycia zgromadzenia, ani postawienia poszczególnych spraw na porządku obrad (art. 240 KSH). Jeżeli wspólnicy dojdą do wniosku, że są gotowi rozpatrzyć najistotniejsze dla spółki sprawy i spełnią warunki z art. 240 KSH, to nie muszą realizować warunku prawidłowego zawiadomienia. Są dwa czynniki, które określają charakter zwyczajnego zgromadzenia wspólników: czas i przedmiot posiedzenia. Jeżeli zgromadzenie odbywa się w ciągu 6 miesięcy od końca roku obrotowego i przedmiotem jego posiedzenia są:
l) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,
2) podjęcie uchwały o podziale zysku lub o pokryciu straty (jeżeli umowa spółki nie wyłącza tych spraw spod kompetencji zgromadzeniu wspólników),



STRONA 344

3) udzielenie władzom spółki, tj. zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej absolutorium z wykonania przez nie obowiązków, to mamy do czynienia ze zwyczajnym zgromadzeniem wspólników. W tych sprawach wyłączone jest głosowanie na piśmie. Przedmiotem zwyczajnego zgromadzenia wspólników mogą być także inne sprawy, poza wymienionymi wyżej. Jeżeli więc obrady zwyczajnego zgromadzenia wspólników przypadają w czasie, gdy można rozstrzygnąć również inne sprawy, to można je włączyć do porządku obrad posiedzenia (l. Krauss, W Opalski, Ważność i skutki zwyczajnych zgromadzeń odbytych po terminach ustawowych, PPH 1999, Nr 11, s. 35 i nast.).
Nb 351
Z kolei nadzwyczajne zgromadzenia wspólników to te wszystkie, które nie mają charakteru "zwyczajności". W rzeczywistości właściwie wszystkie, poza zwyczajnym zgromadzeniem wspólników, mają przymiot "nadzwyczajne", choć dotyczą często bieżących, zwykłych spraw i nie mają nic wspólnego z nadzwyczajnością. Jeżeli więc w wymienionych uprzednio sprawach wymagana jest uchwała wspólników, a nie dotyczy to spraw określonych w art. 231 ż 2 KSH, należy zwołać nadzwyczajne zgromadzenie wspólników. Nie ma przeszkód, aby sprawy te były przygotowywane na nadzwyczajnych zgromadzeniach wspólników, jednakże uchwały w tych sprawach powinno się podejmować na posiedzeniu zwyczajnym, które odbywa się raz w roku. Zwoływanie zwyczajnych i nadzwyczajnych zgromadzeń wspólników odbywa się w tym samym trybie.
W protokole zgromadzenia wspólników należy zaznaczyć, z jakim zgromadzeniem wspólników mamy do czynienia: zwyczajnym czy nadzwyczajnym.

3.3. Zasady zwoływania zgromadzeń
Nb 352
Prawo zwoływania zgromadzeń wspólników ma:
1) zarząd,
2) rada nadzorcza i komisja rewizyjna na warunkach określonych w art. 235 ż 2 KSH,
3) inne osoby wskazane w umowie spółki (wspólnicy, jeżeli tak umowa stanowi, również osoby trzecie, np. wierzyciele, członkowie rady nadzorczej, komisji rewizyjnej),
4) wspólnicy, jeżeli upoważni ich do tego sąd (art. 237 ż 1 KSH).
Zgromadzenie wspólników zwołuje zarząd -L. Żyżylewski, Zwoływanie zgromadzeń wspólników (walnych zgromadzeń) w spółkach kapitałowych, PPH 1999, Nr 3, s. 14 i nast. Taka jest generalna zasada, bez względu na to, czy jest to spółka jednoosobowa, czy też wieloosobowa.

STRONA 345
pomijając problem tożsamości personalnej w spółce jednoosobowej, gdy zgromadzenie wspólników może odbyć się w każdej chwili, jak również poza przypadkami określonymi w art. 231 KSH, według którego mogą być podjęte uchwały bez odbywania zgromadzenia, zasadą jest zwoływanie zgromadzenia wspólników.
Rada nadzorcza i komisja rewizyjna mają prawo do zwołania zwyczajnego zgromadzenia, jeżeli zarząd nie zwoła go w czasie ustalonym, oraz nadzwyczajnego zgromadzenia, ilekroć zwołanie tego zgromadzenia uznają za wskazane, a zarząd nie zwoła zgromadzenia w ciągu dwóch tygodni od zgłoszenia odpowiedniego żądania przez radę nadzorczą lub komisję rewizyjną.

Nb 353
Określenie "rada nadzorcza i komisja rewizyjna" zakłada prawo zwołania, zastrzeżone dla tych organów, a nie pojedynczych członków tych organów. Wspólnicy mogą zwołać zgromadzenie wspólników tylko wtedy, gdy upoważni ich do tego sąd. W innym przypadku mają jedynie prawo żądania zwołania, które to żądanie musi być skierowane do zarządu. Wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej 1/10 część kapitału zakładowego mogą domagać się zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (a nie zwyczajnego). Umowa spółki może określać inny pułap dla wspólników domagających się zwołania zgromadzenia. Może to być jeden wspólnik, jednakże kryterium w tym przypadku pozostaje kapitał zakładowy, a nie uchwała wspólników. Próg ten może być zmniejszony poniżej 10% kapitału zakładowego, ale powinien być w umowie spółki określony ułamkiem kapitału zakładowego, a nie liczbą wspólników. Jeżeli w ciągu dwóch tygodni od dnia przedstawienia żądania zarządowi (musi być przedłożone na piśmie najpóźniej na 1 miesiąc przez proponowanym terminem zgromadzenia) nadzwyczajne zgromadzenie nie będzie zwołane, sąd rejestrowy może, pod wezwaniem zarządu do złożenia oświadczenia, upoważnić do zwołania (a więc już nie żądania, ale zwołania) nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, występujących z tym żądaniem. Sąd wyznacza przewodniczącego tego zgromadzenia. Wspólnicy żądający, zawiadamiając o zwołaniu zgromadzenia, powinni powołać się na postanowienie sądu rejestrowego. Jak z powyższego wynika, prawo zwołania zgromadzenia należy odróżnić od prawa żądania zwołania. Żądać zwołania zgromadzenia wspólników mogą:
1) wspólnicy reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego,
2) wspólnicy reprezentujący mniej niż 10% kapitału zakładowego, jeżeli umowa spółki tak stanowi,
3) inne osoby, jeżeli umowa spółki tak stanowi (członkowie rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, osoby trzecie).



STRONA 346

Nb 354
Zwoływanie zgromadzeń odbywa się za pomocą listów poleconych lub pocztą kurierską, za pisemnym potwierdzeniem odbioru. Listy polecone powinny być wysłane przynajmniej dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia. Zasady zwoływania wiążą się przede wszystkim z zamiarem ze strony spółki zachowania identycznych szans dla wszystkich wspólników. Wspólnicy mogą co prawda otrzymać listy w różnym czasie, ale spółka wywiąże się z obowiązku poprzez wysłanie ich 14 dni przed terminem. Termin dwutygodniowy jest najkrótszym z możliwych. Spółka może wysłać zawiadomienia z dłuższym niż dwutygodniowe wyprzedzeniem.
W zaproszeniu na zgromadzenie wspólników należy podać szczegółowy porządek obrad oraz określić dzień, godzinę i miejsce zebrania. Umowa spółki może wskazać inne miejsce obrad dla odbywania posiedzeń. L. Żyżylewski (Miejsce, s. 30) podkreśla, że miejsce to musi znajdować się na obszarze Polski. W porządku obrad należy skonkretyzować określenie miejscowości i wskazać dokładny adres z podaniem miejsca, ulicy, numeru domu.
Nb 355
Problem porządku obrad zgromadzenia jest bardzo ważny z kilku powodów. Przepisy Kodeksu spółek handlowych nie określają minimum koniecznego do podjęcia decyzji, co w konsekwencji oznaczać może Jeżeli problem ten nie został uregulowany inaczej w umowie spółki), że jedna osoba może podjąć decyzję sama. Od wspólnika, któremu znany jest porządek obrad, zależeć będzie, czy weźmie on udział w zgromadzeniu wspólników, czy też nie. Porządek obrad, wskazany przez osoby zwołujące zgromadzenie wspólników, musi być uzupełniony dokładnym określeniem propozycji zmian umowy spółki, jeżeli taka zmiana ma nastąpić. W przedmiotach nie objętych porządkiem obrad uchwały podjąć nie można (art. 239 ż 1 zd. 1 KSH). Do porządku obrad można wnosić nowe sprawy, nie wymienione w nim, tylko wówczas, gdy na zgromadzeniu reprezentowany jest cały kapitał zakładowy bezpośrednio albo przez pełnomocników, a nikt z obecnych nie wniósł sprzeciwu co do podjęcia uchwały. Istnieją ponadto dwie sytuacje, które mogą być rozpatrywane i można podjąć stosowne uchwały, mimo że nie umieszczono ich
\V porządku obrad. Są to:
l) wniosek o zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników,
2) wniosek o charakterze porządkowym.

3.4. Zasady podejmowania uchwał
Nb 356
Uchwały podejmowane mogą być samodzielnie przez wspólnika lub przez jego pełnomocnika. Podjęcie uchwały przez pełnomocnika wspólnika ma taki sam skutek, jakby działał sam wspólnik. Jednakże w praktyce

STRONA 347

trudno stwierdzić, w jakim stopniu pełnomocnik realizuje umocowanie mocodawcy. Jeżeli pełnomocnik podejmuje w akcie głosowania decyzję, która może nie być zgodna z intencją mocodawcy, to tego ostatniego obciąża ryzyko działań pełnomocnika. Wspólnik posiadający określony "pakiet" głosów nie może jednocześnie głosować za i przeciw uchwale, tj. częścią głosów popierać uchwałę, częścią być przeciw, gdyż to wspólnik głosuje, a nie jego udziały, a głosy nie mogą "oderwać" się od wspólnika. Nie ma natomiast przeszkód, aby w przypadku posiadania pełnomocnictwa, głosując zgodnie z wolą mocodawcy, jednocześnie głosować inaczej niż we własnym imieniu. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności i dołączone do księgi protokołów. Prawo wspólników do głosowania osobiście czy przez pełnomocników jest wyłączone przy podjęciu uchwał:
1) dotyczących ich odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu,
2) udzielenia absolutorium,
3) zwolnienia z zobowiązania wobec spółki,
4) dotyczących sporu pomiędzy nimi a spółką.
Wprowadzenie zakazu głosowania przy udzielaniu absolutorium powoduje, że w spółkach, w których jest tożsamość personalna między wspólnikami a zarządem, nie będzie głosowana sprawa udzielenia absolutorium. W przypadku natomiast gdy stanowią oni część wspólników, można się spodziewać nieudzielenia absolutorium zarządowi głosami wspólników nawet mniejszościowych. Ponadto, zgodnie z art. 243 ż 3 KSH, pełnomocnikiem na zgromadzeniu wspólników nie może być członek zarządu i pracownik spółki.

Nb 357
Zgromadzenie wspólników jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim udziałów. Oznacza to, że jeżeli przepisy Kodeksu spółek handlowych nie stanowią inaczej albo umowa spółki nie przewiduje
odpowiedniej liczby osób, które muszą uczestniczyć w posiedzeniu, aby było ono ważne (tzw. kworum), wystarczy, jeżeli udział w zgromadzeniu wspólników weźmie jeden uprawniony wspólnik lub jego pełnomocnik. W ten sposób "ciężar" odpowiedzialności za udział w zgromadzeniu przeniesiony zostanie na samych wspólników, którzy będąc prawidłowo zawiadomieni, sami decydują, czy wziąć udział w zgromadzeniu, czy nie. W każdym razie to oni ponoszą ryzyko podjęcia niekorzystnej dla nich uchwały poprzez nieuczestniczenie w zgromadzeniu.
Na zgromadzeniu wspólników głosuje się udziałami. Obowiązuje więc 358 inna zasada niż podczas głosowania zarządu, rady nadzorczej czy komisji

STRONA 348

rewizyjnej, gdzie głosowanie odbywa się według zasady tyle głosów ile osób. W przypadku spółki z o.o. zgromadzenie wspólników podejmuje uchwały, obliczając głosy według liczby posiadanych udziałów w kapitale zakładowym. Zasadą jest, że na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, na każde 100 zł wartości nominalnej udziału o nierównej wysokości przypada jeden głos.
Każdy wspólnik musi posiadać przynajmniej jeden głos. Jednakże w umowie spółki można przewidzieć rozmaite formy uprzywilejowania udziałów niektórych czy też wszystkich wspólników. Uprzywilejowanie może dotyczyć głosu, tzn. polegać na tym, że wspólnik na jeden udział uzyskuje większą liczbę głosów niż jeden, maksymalnie jednak 3 głosy na udział.
Zasadą jest, że uchwały zapadają bezwzględną większością głosów oddanych. Większość bezwzględna występuje wówczas, gdy liczba głosów za uchwałą jest większa niż połowa ważnie oddanych głosów (więcej niż 50%). W takim przypadku głosy wstrzymujące się traktowane są jakby były oddane przeciwko uchwale.
Większość kwalifikowana dla podjęcia uchwały występuje wówczas, gdy należy uzyskać większą liczbę głosów za uchwałą niż większość bezwzględna (więcej niż 50%), tj. większość określaną ułamkowo (np. 2/3 lub procentowo, np. 75%). Kodeks spółek handlowych w wielu przepisach wprowadza wyjątki od generalnej zasady podejmowania uchwał większością bezwzględną. Odnosi się to do następujących uchwał(art. 246 ż l KSH):
l) co do zmiany umowy spółki,
2) w sprawie połączenia spółek,
3) w sprawie rozwiązania spółki,
4) w sprawie zbycia przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części, które zapadają większością 2/3 głosów oddanych. Jednakże uchwała dotycząca istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki wymaga większości 3/4 głosów.
Swoistą kwalifikowaną większość głosów określa art. 246 ż 3 KSH. Otóż w przypadku uchwał wprowadzających zmiany umowy spółki, w których zwiększone zostają świadczenia wspólników lub zostają uszczuplone ich prawa udziałowe bądź przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, których dotyczą.
W przypadku obliczania większości bezwzględnej lub kwalifikowanej przy parzystej liczbie głosów oddanych nie występują problemy. Natomiast, jeżeli mamy nieparzystą liczbę głosów, należy zaokrąglić ułamek

STRONA 349
w górę" do osiągnięcia pełnej liczby naturalnej. Gdy nie jest zastrzeżona kwalifikowana większość głosów, uchwała jest powzięta, jeżeli liczba głosów opowiadających się za jej przyjęciem przekroczy połowę ważnie oddanych głosów, w tym także głosów wstrzymujących się. Ci, którzy głosu nie oddadzą, traktowani są jakby byli nieobecni, natomiast osoby wstrzymujące się -traktowane są jak głosujący przeciw.
Zasady głosowania na zgromadzeniu wspólników określa umowa spółki. Jeżeli umowa nie rozstrzyga tych kwestii, zgromadzenie wspólników ważne jest bez względu na liczbę reprezentowanych na nim udziałów (bez względu na kworum). Jeżeli w umowie spółki określono liczbę reprezentowanych udziałów, konieczną dla ważności zgromadzenia (art. 241 KSH), oraz skonkretyzowano większość głosów potrzebną do podjęcia uchwały (art. 245 KSH), to uchwała jest ważna tylko wówczas, gdy głosowała za jej podjęciem wymagana większość, przy zachowaniu kworum. Opuszczenie zgromadzenia przez wspólnika (wspólników) w czasie obrad i spowodowany tym spadek reprezentacji udziałów poniżej granicy ustalonej dla ważności zgromadzenia nie pozwala na podejmowanie uchwał, choćby udziały wspólników pozostałych na zgromadzeniu zapewniały przewidzianą w umowie spółki większość wystarczającą do przegłosowania uchwały (post. SN z 22.1.1993 r., I CRN 214/92, OSN 1993, Nr 9, poz. 164).
Głosowanie może być jawne lub tajne. Zasadą jest, że głosowanie jest jawne. Tajne głosowanie polega na podejmowaniu uchwał tak, aby akt głosowania nie mógł być znany innym wspólnikom i ich pełnomocnikom. Tajne głosowanie musi się odbyć (art. 247 KSH):
1) przy wyborach,
2) nad wnioskami o odwołanie członków organu spółki lub likwidatorów,
3) nad wnioskami o pociągnięcie do odpowiedzialności członków organu spółki lub likwidatorów,
4) w sprawach osobowych,
5) na żądanie choćby jednego z obecnych lub reprezentowanych na zgromadzeniu wspólników,
6) w przypadkach określonych w umowie spółki -zob. A. Janiak, O wyższości głosowania tajnego nad głosowaniem jawnym (w spółkach kapitałowych i nie tylko), PPH 1999, Nr 8, s. 31 i nast.


Nb 359
3.5. Zaskarżanie uchwał
Nb 359
Jeżeli uchwały nie zostały podjęte prawidłowo, istnieje tryb ich wzruszalności albo stwierdzenia ich nieważności. Przyjęty został w KSH po-


STRONA 350
-dział na uchwały nie ważne i podjęte z naruszeniem innych zasad, którym nie można przypisać cech nieważności.
Jeżeli uchwała wspólników jest sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i jednocześnie godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika, może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o jej uchylenie. Mamy więc do czynienia z sytuacją, gdy sprzeczność z umową spółki bądź dobrymi obyczajami powoduje jednocześnie godzenie w interesy spółki albo gdy ma na celu pokrzywdzenie wspólnika, bądź też gdy zachodzą oba warunki jednocześnie. Wniesienie powództwa o uchylenie uchwały może mieć miejsce w terminie miesiąca od otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie 6 miesięcy od dnia powzięcia uchwały. Jeżeli uchwała jest zaskarżona, to jednak nie powoduje wstrzymania postępowania rejestrowego, gdy takim jest objęte podejmowanie uchwał. Sąd rejestrowy może jednak zawiesić postępowanie po przeprowadzeniu rozprawy. Zawieszenie trwa do czasu wydania wyroku w sprawie o uchylenie uchwały. Legitymowanych do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały możemy podzielić na trzy grupy:
1) organy i ich członkowie,
2) wspólnicy obecni na zgromadzeniu,
3) wspólnicy nieobecni na zgromadzeniu lub którzy nie mogli głosować pisemnie albo gdy naruszono zasady głosowania pisemnego.

Ad l). Prawo wytoczenia powództwa przysługuje zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym członkom tych organów. Możliwe jest także wytoczenie powództwa przez kilku członków organów, gdy nie działa cały organ.
Ad 2). Wspólnik, który jest obecny na zgromadzeniu, a chce zaskarżyć uchwałę, musi głosować przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądać zaprotokołowania sprzeciwu. W przypadku gdy wspólnik jest nieobecny na posiedzeniu, a zastępowany jest przez pełnomocnika (przedstawiciela ustawowego), przejmuje on prawo działania w imieniu wspólnika.
Ad 3). Prawo zaskarżania uchwały służy wspólnikom, którzy zostali bezzasadnie niedopuszczeni do udziału w zgromadzeniu wspólników (np. gdy zarządzono przerwę w obradach, która nie była przewidziana w porządku obrad i gdy nie przewiduje jej umowa spółki). Ponadto upoważnienie do zaskarżenia uchwały mają tylko ci wspólnicy, którzy nie byli obecni na zgromadzeniu, ale tylko w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia wspólników lub też powzięcia uchwały w sprawie nie objętej porządkiem obrad.


STRONA 351

Nieco inna sytuacja ma miejsce w przypadku podejmowania uchwały nie na posiedzeniu, ale gdy - na podstawie art. 227 KSH -uchwały są podejmowane na zgromadzeniu wspólników. W takiej sytuacji zaskarżyć uchwałę może wspólnik, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne, albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.
Wyrok w sprawie uchylenia uchwały ma charakter konstytutywny i wywiera skutek ex tunc Prawomocny wyrok uchylający ma moc obowiązującą w stosunkach między spółką a członkami jej organów (A. Kidyba, Kodeks, s. 394). Jeżeli ważność czynności dokonanej przez spółkę jest zależna od uchwały zgromadzenia wspólników, uchylenie uchwały nie ma skutku wobec osób trzecich działających w dobrej wierze.
Od zaskarżenia uchwały w trybie powództwa o uchylenie uchwały należy odróżnić powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały. Powództwo jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie. Artykuł252 KSH odnosi się sytuacji, gdy uchwała sprzeczna z ustawą jest z mocy prawa -na podstawie art. 58 KC -bezwzględnie nieważna. Wnoszącym powództwo nie chodzi o uchylenie uchwały, ale o stwierdzenie, że dana uchwała jest nieważna. Legitymowane osoby mogą być zainteresowane urzędowym poświadczeniem nieważności uchwały. Przykładem uchwały nieważnej jest pozbawienie wspólnika prawa głosu, oprocentowanie udziałów, wybór jednoosobowej rady nadzorczej, odbycie zgromadzenia wspólników poza granicami Polski (A. Kidyba, Kodeks, s. 391). Jeżeli wnoszone jest powództwo z art. 252 KSH, wyłącza się stosowanie art. 189 KPC, czyli powództwa o ustalenie. Prawo wniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały przysługuje w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż z upływem 3 lat od dnia powzięcia uchwały. Również w przypadku tego powództwa zaskarżenie uchwały wspólników nie wstrzymuje postępowania rejestrowego. Sąd rejestrowy może jednakże zawiesić postępowanie po przeprowadzeniu rozprawy.
Krąg osób i organów legitymowanych do wniesienia powództwa jest taki sam, jak wymieniony powyżej krąg osób legitymowanych do zaskarżania uchwały w trybie powództwa o uchylenie uchwały (art. 250 KSH). Wyrok stwierdzający nieważność, jeżeli jest prawomocny, ma moc obowiązującą w stosunkach między spółką a wszystkimi wspólnikami oraz w stosunkach między spółką a członkami organów spółki. Jeżeli ważność czynności dokonanej przez spółkę jest zależna od uchwały zgromadzenia wspólników, wyrok stwierdzający nieważność nie ma skutku wo-


STRONA 352
-bec osób trzecich działających w dobrej wierze (art. 254 ż 4 KSH). Wyrok stwierdzający nieważność ma charakter deklaratoryjny.
W przypadku obu powództw: o uchylenie uchwały i stwierdzenie nieważności, sądem właściwym jest sąd gospodarczy. Prawomocny wyrok uchylający uchwałę albo stwierdzający nieważność zarząd zgłasza w terminie 7 dni sądowi rejestrowemu. W sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały wspólników pozwaną spółkę reprezentuje zarząd, jeżeli na mocy uchwały wspólników nie został ustalony w tym celu odrębny pełnomocnik (art. 253 ż 1 KSH). Ta ostatnia sytuacja powinna mieć miejsce w szczególności, gdy to zarząd wystąpił z powództwem. Nie może on występować w podwójnej roli -skarżącego i reprezentującego spółkę. Jeżeli jednak zarząd nie może działać za spółkę, a brak jest uchwały wspólników o ustanowieniu pełnomocnika, sąd właściwy dla rozstrzygnięcia powództwa wyznacza kuratora (art. 253 ż 2 KSH).
Artykuł 253 KSH wprowadza szczególne zasady reprezentacji obok art. 210 KSH, regulującego zawieranie umów z członkami zarządu, oraz art. 295 KSH, przyznającego prawo do wytoczenia powództwa każdemu wspólnikowi, gdy spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej szkody (actio pro socio).

IX. Rozwiązanie spółki i jej likwidacja
Nb 360
W odniesieniu do spółki z o.o. przepisy Kodeksu spółek handlowych odróżniają tradycyjne pojęcie rozwiązania spółki od jej likwidacji.
Rozwiązanie spółki sensu stricto polega na zakończeniu jej bytu prawnego po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego (lub postępowania upadłościowego zakończonego ogłoszeniem upadłości art. 287 KH; szerzej zob. A. Kidyba, Spółka, s. 510). Kodeks spółek handlowych w art. 270 i 271 przewiduje, że rozwiązanie spółki powodują określone w tych przepisach przyczyny. Należy przyjąć, że rozwiązanie takie nie następuje samoistnie, ale tylko po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego. Jednakże wszczęcie postępowania likwidacyjnego nie musi oznaczać rozwiązania spółki, gdyż wspólnicy mogą w pewnych sytuacjach jednomyślną uchwałą zmienić umowę spółki w ten sposób, że zapobiegną jej rozwiązaniu.
Rozwiązanie spółki może nastąpić, gdy:
1) zachodzą przyczyny przewidziane w umowie spółki (np. upływ terminu),


STRONA 353
2) podjęta została uchwała zgromadzenia wspólników o rozwiązaniu spółki (stwierdzona protokołem notarialnym pod rygorem nieważności),
3) podjęto uchwałę o przeniesieniu siedziby spółki za granicę (stwierdzoną protokołem notarialnym pod rygorem nieważności); zob. J. Jacyszyn, Przeniesienie siedziby spółki za granicę jako przyczyna jej rozwiązania, Pr. Spół. 1998, Nr 6, s. 11 i nast.
4) ogłoszono upadłość spółki,
5) zajdą inne przewidziane prawem przyczyny.

O rozwiązaniu spółki może również orzec sąd z urzędu, jeżeli:
1) po zarejestrowaniu spółki wystąpią braki poważne określone w art. 21 KSH -por. Nb. 184);
2) wspólnik albo członek organów spółki wystąpi z żądaniem rozwiązania spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stanie się niemożliwe albo zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki (np. nieporozumienia między wspólnikami, które uniemożliwiają prowadzenie spółki, brak zainteresowania wspólników sprawami spółki -por. art. 271 pkt 1 KSH);
3) działalność spółki naruszająca prawo zagraża interesowi publicznemu -na żądanie oznaczonego w odrębnej ustawie organu państwowego (art. 271 pkt 2 KSH).
Zgodnie z orz. SN z 23.4.1937 r. (CI 1868/36, OSN 1938, poz. 103) ważna przyczyna rozwiązania spółki z o.o. istnieje zwłaszcza wówczas, gdy w sposób szczególnie jaskrawy władze spółki w oparciu o większość wspólników pozbawiają wspólnika istotnych umownych lub ustawowych jego uprawnień, tak że dalsze jego w niej uczestnictwo staje się dla niego bezprzedmiotowe, wystąpienie zaś ze spółki lub zbycie udziału za cenę odpowiadającą jego wartości jest dla wspólnika niemożliwe. Również odmowa, wbrew umowie spółki, zatrudnienia w niej wspólnika, jeśli jest połączona z pozbawieniem go w kolejnych latach udziału w zyskach może stanowić ważną przyczynę rozwiązania spółki z o.o. Ważnymi przyczynami są również: niemożność dokonania wyboru władz, brak możliwości uzyskania stosownej większości głosów, trwały konflikt między członkami zarządu itd., pozbawienie wspólnika jego istotnych uprawnień (wyr. SA w Katowicach z 30.6. I 995 r., I ACR 298/95, OSA 1996, Nr 2, poz. II).
Zasadą jest, że spółka może być rozwiązana dopiero po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia spółki z rejestru.
W orzecznictwie zarysował się problem, czy możliwe jest rozwiązanie spółki bez przeprowadzenia likwidacji, jeżeli spółka nigdy nie rozpoczęła prowadzenia swojego przedsiębiorstwa ani nie zaciągnęła zobowiązań. Za taką możliwością opowiedział się SN worz. z 26.9.1936 r. (ClI 1077/36, PPH 1937, poz. 1576), przeciwko zaś SN w uchw. z 18. 1.1993 r. (III CZP 178/93, OSN 1994, Nr 7-8, poz. 154). Pozornie wyda-



STRONA 354
-wać by się mogło, że skoro spółka nie podjęła żadnej działalności i nie zaciągnęła zobowiązań, to problem nie istnieje. Tak jednak nie jest i następujące okoliczności świadczą o słuszności stanowiska SN wyrażonego w uchw. z 18.1. 1994 r.
Kodeks spółek handlowych nie przewiduje żadnych wyjątków od zasady, że rozwiązanie następuje po przeprowadzeniu likwidacji. Spółka posiada określony majątek wniesiony do spółki na pokrycie kapitału zakładowego i w końcu nawet gdyby wkłady nie zostały wniesione, spółka ma roszczenie o wniesienie wkładów (A. Kidyba, Spółka, s. 524).

Nb 361
Jak to już zostało stwierdzone, procedura likwidacyjna nie jest stosowana w sytuacji ogłoszenia upadłości. Zamiast postępowania likwidacyjnego toczy się postępowanie upadłościowe. Skutek w postaci rozwiązania spółki ma miejsce po zakończeniu postępowania upadłościowego (art. 289 ż l KSH). Spółka nie zostaje jednak rozwiązana, gdy postępowanie upadłościowe kończy się układem lub zostaje z innych przyczyn uchylone lub umorzone.
Skutkiem zaistnienia okoliczności powodujących rozwiązanie spółki jest postawienie spółki w stan likwidacji. Spółka -mając osobowość prawną -działa w okresie likwidacji. Osobowość prawna, w jaką wyposażona jest spółka, jest realizowana specyficznie, gdyż zakres realizowanych zdolności do czynności prawnych wynika z celu likwidacji i z przepisów szczególnych zmieniających zasady funkcjonowania spółki, co może prowadzić do wniosku o ograniczonej zdolności do czynności prawnej spółki (A. Kidyba, Wybrane, s. 145 i nast.).

Nb 362
Celem spółki w trakcie likwidacji jest zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań, spieniężenie majątku spółki i ewentualny podział między wspólników. Tylko w tym też zakresie mogą być podejmowane zarówno decyzje, jak i czynności prawne. Ponadto, będący organem zarząd jest zastępowany przez likwidatora, który jest przedstawicielem ustawowym (choćby były to te same osoby). W szczególności przepisami zmieniającymi zasady działania spółki w toku likwidacji są: art. 279, 281-282, 283 ż l i 3, art. 284, 288 KSH. Spółka prowadzi swoją działalność pod dotychczasową firmą uzupełnioną dodatkiem "w likwidacji", która to zmiana musi być zarejestrowana. W okresie likwidacji nie można wypłacać wspólnikom zysku, nawet częściowo, ani dokonywać podziału majątku przed spłaceniem wszystkich zobowiązań, a dopłaty mogą być uchwalane tylko za zgodą wszystkich wspólników (art. 275 ż 2-3 KSH). Zasadą jest, że do spółki w likwidacji stosujemy przepisy o wkładach do spółki oraz prawach i obowiązkach wspólników ze zmianami wynikającymi z przepisów o li-


STRONA 355

-kwidacji i celu likwidacji. Spośród organów spółki w czasie likwidacji normalnie działa zgromadzenie wspólników i ewentualnie organy nadzorcze. Funkcje zarządu natomiast przejmują likwidatorzy. Zasadą jest, że likwidatorami są członkowie ostatniego zarządu, chyba że umowa spółki lub uchwała wspólników zawiera postanowienia odmienne (wyr. NSA z30.6.l993 r., III SA 238/93, MoPod 1994, Nr3,poz. 8). Wspólnicy mają w związku z tym pierwszeństwo w swobodnym wyborze likwidatorów. Jeżeli jednak o rozwiązaniu spółki orzeka sąd, może on zarazem ustanowić likwidatorów. Odwołanie likwidatorów, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, może nastąpić na podstawie uchwały wspólników. Jednak z ważnych powodów, na wniosek osób zainteresowanych (czy to samych wspólników, czy też np. wierzyciela spółki) sąd może odwołać likwidatorów i ustanowić innych. Likwidatorów ustanowionych przez sąd tylko sąd może odwołać (art. 276 ż 2 KSH).

Nb 363
Zakres praw i obowiązków likwidatorów określają przepisy przewidziane dla zarządu spółki z o.o. W stosunkach wewnętrznych likwidatorzy są obowiązani stosować się do uchwał wspólników, natomiast likwidatorzy ustanowieni przez sąd muszą podporządkować się jednomyślnym uchwałom wspólników oraz osób, które spowodowały ich powołanie (art. 282 ż 2 KSH).
Likwidatorzy mają prawo reprezentowania spółki w zakresie określonym w przepisach likwidacyjnych (art. 283 ż 1 KSH). Jakiekolwiek ograniczenie działania likwidatorów nie ma skutku prawnego wobec osób trzecich. Wobec tych osób, działających w dobrej wierze, przyjmuje się, że czynności przedsięwzięte przez likwidatorów są czynnościami likwidacyjnymi. Poza tym nie można w okresie likwidacji ustanawiać prokury, a ustanowiona wcześniej wygasa (art. 284 KSH).
Do podstawowych obowiązków likwidatorów należy:
1) zgłoszenie do rejestru otwarcia likwidacji, imion i nazwisk likwidatorów, sposobu reprezentowania spółki przez likwidatorów i zmian w tym zakresie,
2) sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji, który musi być przedłożony zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia,
3) ogłoszenie otwarcia likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym,
4) zakończenie wszelkich interesów bieżących spółki,
5) ściągnięcie wierzytelności,
6) upłynnienie majątku, tj. spieniężenie wszelkich aktywów,
7) wypełnienie zobowiązań,
8) podział pozostałego majątku między wspólników,


STRONA 356

9) zwołanie zgromadzenia wspólników w celu zatwierdzenia ostatecznych rachunków,
10) ogłoszenie sprawozdania likwidacyjnego i złożenie go do sądu.

X. Zgłoszenie wniosku o wykreślenie spółki z rejestru
Nb 364
Jeżeli w wyniku ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zgłoszą się wierzyciele, należy ich spłacić lub zabezpieczyć. Jeżeli jednak istnieją wierzyciele spółki znani jej albo tacy, którzy nie zgłosili się, lub których wierzytelności nie są jeszcze płatne lub są sporne, należy kwotę potrzebną do zaspokojenia lub zabezpieczenia złożyć do depozytu sądowego (art. 285 KSH).

Nb 365
Pozostały po pokryciu zobowiązań majątek jest dzielony między wspólników. Podział majątku może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Majątek jest dzielony między wspólników w stosunku do ich udziałów, chyba że umowa spółki określa inne zasady jego podziału (por. art. 286 KSH).

Nb 366
Likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami spółki (art. 293 ż l KSH). Powinien on przy wykonywaniu swoich obowiązków dokładać staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności i odpowiada wobec spółki za szkody spowodowane brakiem tej staranności (art. 293 ż 2 KH). Naruszenie obowiązków likwidatora może polegać m.in. na niezgłoszeniu otwarcia likwidacji spółki do rejestru, niesporządzeniu bilansu otwarcia, niezgłoszeniu sprawozdania likwidacyjnego itd. (por. szerzej J. Weiss, w: Kodeks, s. 374).
Po zakończeniu postępowania likwidacyjnego, likwidatorzy powinni zwołać zgromadzenie wspólników w celu złożenia sprawozdania likwidacyjnego i ostatecznego zatwierdzenia rachunków. Następnie likwidatorzy zgłaszają sprawozdanie sądowi rejestrowemu z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru (art. 288 ż l KSH). Z chwilą wykreślenia z rejestru spółka traci swój byt prawny.
W razie ujawnienia, po uprawomocnieniu się postanowienia zarządzającego wykreślenie spółki z rejestru, a przed faktycznym jej wykreśleniem, nowych okoliczności wskazujących na istnienie wierzytelności przeciwko spółce uzasadnione jest uchylenie tego postanowienia. Od ponownie wydanego postanowienia orzekającego co do istoty sprawy przysługuje środek odwoławczy (uchw. SN z 26.4.1995 r., III CZP 44/95, OSN 1995, poz. 29, s. 23-27).


STRONA 357

ż 9. Spółka akcyjna
Literatura: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, t. III, Spółka akcyjna, Bielsko-Biała 1991 (według wydania: Lwów 1915); K. Bandarzewski, Prawa akcjonariusza, Kraków 1996; P Bielski, Kodeks handlowy z orzecznictwem, Gdańsk 1995; G. Bieniek, Aport w spółce na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Warszawa-Zielona Góra 1993; J. Brol, Spółki prawa handlowego, Warszawa 1993; A. Dumańska, Podwyższenie kapitału akcyjnego w drodze nowej emisji akcji, Kraków 1998; T Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936; J. Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, TV Pyzioł, I. Weiss, Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1999; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, t. III, Zobowiązania, cz. 2, Warszawa 1976; J. Jacyszyn, Przeniesienie siedziby spółki za granicę jako przyczyna jej rozwiązania, Pr. Spół. 1998, Nr 6; J. Jacyszyn, S. Krze, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Orzecznictwo, Warszawa 2001; A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Majak, R. Skubisz, Prawo spółek. Zarys, Warszawa 1999; S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1990 (reprint 1946); A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych, Objaśnienia, Kraków 200 I; A. Koch, Następstwa przekroczenia przez zarządy spółek kapitałowych ograniczeń do dokonywania czynności prawnych, PPR 2000, Nr 6; K. J. Kmieciak, M. Parszewski, Odpowiedzialność spółek, wspólników i zarządów, Szczecin 1991; K. Kruczalak, Działalność gospodarcza w formie spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1994; K. Kruczalak, Spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1994; K. Kruczalak, Wybór rady nadzorczej i komisji rewizyjnej grupami, Pr. Spół. 1998, Nr 9; Z. Kuniewicz, Członek zarządu prokurentem w spółce kapitałowej, PPR 2000, Nr 5; J. Napierała (red.), Odpowiedzialność osób dysponujących majątkiem spółek kapitałowych, Warszawa-Poznań 1992; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; K. Pietrzykowski, Dopuszczalność odwołania walnego zgromadzenia, PPR 2000, Nr 12; P Piszczek, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Kodeks handlowy, prawo upadłościowe, prawo o postępowaniu układowym, Białystok 1994; TV Popiołek, J. Strzępka, A. Witasz, E. Zielińska, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 200 I; TV Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz 1998; K. Rudnicki, Uzależnienie działania zarządu spółki kapitałowej od decyzji organów spółki, MoP 2000, Nr 7; S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994 i t. II, Warszawa 1998; J. Strzępka, Prawo handlowe. Zbiór orzecznictwa, Katowice 1992; A. Szajkowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 1995; A. Szumański, Wkłady niepieniężne do spółek kapitałowych, Warszawa 1997; A. TV Wiśniewski, Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. III, Spółka akcyjna, Warszawa 1993; R. R. Zdzieborski, Spółki kapitałowe przed rejestracją, Warszawa 2000; L. Żyżylewski, Zwoływanie zgromadzeń wspólników (walnych zgromadzeń) w spółkach kapitałowych, PPR 1999, Nr 3-4.



STRONA 358

I. Uwagi ogólne
Nb 367
Spółka akcyjna jest drugim -obok spółki z o.o. -typem spółek kapitałowych, spośród przewidzianych w KSH. Istnieje wiele podobieństw między tymi spółkami z racji zaliczenia ich do wspólnej grupy spółek kapitałowych. Dotychczas wskazywano, że spółka akcyjna, jako najbardziej rozwinięta forma spółki kapitałowej, nie zawiera elementów osobowych. Obecnie uwaga ta staje się nieaktualna. Kodeks spółek handlowych wprowadza rozwiązania, które można określić mianem elementów osobowych w spółce akcyjnej. Do najistotniejszych należą art. 354 i art. 428-429 KSH. Pierwszy przepis wprowadza możliwość przypisania do osoby akcjonariusza osobistych uprawnień. Statut spółki akcyjnej może przyznać indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi prawa osobiste. Prawa te należy odróżnić od praw udziałowych. Mogą one w szczególności dotyczyć powoływania i odwoływania członków zarządu, rady nadzorczej, otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki. Z kolei art. 428-429 KSH wprowadzają prawo do informacji, jakie przysługuje akcjonariuszowi, zarówno na posiedzeniu, jak i poza posiedzeniem walnego zgromadzenia akcjonariuszy. W ten sposób występują pewne elementy szeroko rozumianego prawa kontroli w spółce akcyjnej, przejawiającego się co prawda tylko w prawie do informacji, co jednak pozwala na porównanie z prawem indywidualnej kontroli w spółce z o.o. Innym prawem, które w pewnym stopniu przypomina (ale instytucja ta jest zupełnie odmienna) wyłączenie wspólnika w spółce z o.o., jest określony w art. 418 KSH tzw. squeeze out, czyli "wyciśnięcie" wspólnika. Przesłanki stosowania tego przepisu są jednak odmienne od tych, które są uregulowane w art. 266 i nast. KSH. Innymi podobieństwami jest to, że obie spółki są osobami prawnymi działającymi w oparciu o kapitał, działają one przez organy, których zasady działania są zbliżone, obowiązują w nich podobne zasady odpowiedzialności członków organów spółki. Mimo pewnego "zbliżenia" konstrukcji spółki akcyjnej do spółki z o.o., zachodzą jednak między nimi istotne różnice. Odmienny jest charakter praw udziałowych, bowiem udział w spółce akcyjnej jest inkorporowany w akcji lub świadectwie użytkowym, które są papierami wartościowymi. Istnieje wiele różnic szczegółowych, będących konsekwencją tego, że spółka akcyjna jest przystosowana dla kapitałów większych (kapitał zakładowy musi wynosić minimum 500 000 zł). Ponadto możliwe jest przyjęcie istnienia w spółce tylko akcji na okaziciela, co powoduje, iż z punktu widzenia spółki nie wiadomo, kto jest wspólnikiem. W tej sytuacji można przyjąć, że mamy do czynienia ze spółką anoni-


STRONA 359

mową, gdyż o tym, kto jest wspólnikiem, spółka może dowiedzieć się dopiero na 7 dni przed walnym zgromadzeniem akcjonariuszy. Spółka akcyjna ma obecnie mniejszy krąg organów, a przepisy odnoszące się do tej spółki mają bardziej sformalizowany charakter. Ponadto spółka akcyjna jest jedyną -spośród spółek -formą prawną dla prowadzenia określonych działalności, wymienionych w art. 611 KSH.

II. Powstanie spółki
Nb 368
Spółkę akcyjną może zawiązać jedna lub więcej osób, z tym że nie może być ona zawiązana przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 301 ż 1 KSH). Przepis ten jest niezrozumiały przede wszystkim z tego względu, że nie chodzi w nim o zakaz bycia wspólnikiem w takiej spółce, ale zakaz zawiązywania spółki. W konsekwencji możliwe jest istnienie spółek akcyjnych jednoosobowych z wyłącznym udziałem jednoosobowej spółki z o.o., ale w następstwie wtórnego, niezałożycielskiego połączenia w jednym podmiocie wszystkich akcji. W konsekwencji prowadzić to będzie do tworzenia spółki z udziałem figurantów po to, aby następnie zbyć akcje i stworzyć konstrukcję spółki jednoosobowej. Jednocześnie nie ma przeszkód w tworzeniu jednoosobowych spółek akcyjnych przez jednoosobowe spółki z o.o., gdy powstały one na podstawie art. 18 ust. l ustawy z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz..U. Nr 118, poz. 561 ze zm.). Analogicznie mogą tworzyć akcyjne spółki jednoosobowe, jednoosobowe spółki gminy powstałe w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego (art. 68 tej ustawy).
Utworzenie spółki akcyjnej jest pewnym procesem, na który składa się wiele czynności -zarówno faktycznych, jak i prawnych. Należą do nich:
l) zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli,
2) wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego,
3) ustanowienie zarządu i rady nadzorczej,
4) wpis do rejestru.
Obecne zasady tworzenia spółki akcyjnej prywatnej nie pozwalają na utworzenie spółki w trybie subskrypcji akcji. Możliwe jest jedynie zawiązanie łączne (pierwotne, jednoczesne). To ostatnie określenie jest o tyle nieścisłe, że utworzenie spółki akcyjnej może się odbyć w kilku aktach notarialnych.


STRONA 360

1. Zawiązanie spółki
Nb 369
W procesie tworzenia spółki akcyjnej szczególną rolę odgrywa podpisanie statutu, który pełni podwójną rolę. Z jednej strony jego podpisanie jest warunkiem utworzenia spółki, z drugiej zaś -jako zbiór norm jest podstawą jej funkcjonowania. Można go uznać za wielostronną czynność prawną założycieli. Statut jednak należy odróżnić od "umowy założycielskiej", obejmującej zarówno statut, jak i oświadczenia woli wymienione w art. 313 KSH. Należą do nich: zgoda na zawiązanie spółki akcyjnej i brzmienie statutu oraz na objęcie akcji przez założycieli, odrębnie lub z osobami trzecimi. Oświadczenia te mogą być wyrażone w jednym lub kilku aktach notarialnych.
Treść statutu określa art. 304 KSH, natomiast formę -art. 30 l ż 2 KSH. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, statut powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Naruszenie formy aktu notarialnego powoduje, na podstawie art. 72 KC, bezwzględną nieważność dokonanej czynności prawnej. Statut może być również podpisany przez pełnomocnika. W takim przypadku niezbędne jest pełnomocnictwo w formie aktu notarialnego. Statut spółki podpisują wszyscy założyciele. Należy zwrócić uwagę, że nie ma tożsamości między założycielem a akcjonariuszem. Możliwe jest podpisanie statutu przez założyciela i nieobjęcie przez niego akcji. Po utworzeniu spółki następuje oddzielenie funkcji założyciela i akcjonariusza. Jeżeli założyciele nie obejmą akcji, to ich prawa ograniczają się do uprawnień wynikających ze świadectw założycielskich -jeśli przewiduje je statut.
Do obligatoryjnych składników treści statutu należy określenie:
l) firmy i siedziby spółki,
2) przedmiotu działalności spółki,
3) czasu trwania spółki, jeżeli jest on oznaczony,
4) wysokości kapitału zakładowego oraz kwoty wpłaconej przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego,
5) wartości nominalnej akcji i ich liczby ze wskazaniem, czy akcje są imienne czy na okaziciela,
6) liczby akcji poszczególnych rodzajów i związanych z nimi uprawnień, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,
7) nazwisk i imion albo firm (nazw) założycieli,
8) liczby członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalnej lub maksymalnej liczby członków tych organów oraz podmiotu uprawnionego do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej,


STRONA 361
9) co najmniej przybliżonej wielkości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, ustalonej na dzień zawiązania spółki,
10) pism do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym.

Granice swobody umów dla statutu spółki określono w ten sposób, że może on przewidywać dodatkowe postanowienia, chyba że z ustawy wynika, że przewiduje ona wyczerpujące uregulowanie albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczajami. Ponadto statut może zawierać postanowienia odmienne niż przewiduje ustawa, jeżeli ustawa na to zezwala.

Nb 370
Firma spółki akcyjnej może być obrana dowolnie, byleby zawierała dodatek "spółka akcyjna". Obowiązują przy tym ogólne zasady konstruowania firmy. Możemy więc przyjąć, że korpus firmy może być rzeczowy, fantazyjny, kombinowany, a także osobowy. Jednakże nazwiska osób nie mogą być umieszczane w firmie bez ich zgody lub zgody ich spadkobierców. Dowolność obrania firmy nie oznacza, że panuje tu zupełna swoboda. Musi być przestrzegana przede wszystkim zasada prawdziwości i wyłączności. W przypadku spółek akcyjnych przepisy szczególne nakazują specyficzną konstrukcję firm, np. banków, funduszy inwestycyjnych, towarzystw funduszy powierniczych. Powinny one odpowiednio zawierać słowa "bank" (art. 31 ust. l PrBank), "Narodowy Fundusz Inwestycyjny" (art. 5 ust. l i 2 NFIU) czy Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (art. 33 ust. 2 ustawy z 28.8.1997 r. o funduszach inwestycyjnych, Dz.U. Nr 139, poz. 933 ze zm.).
Dodatek w postaci słów "spółka akcyjna" może być uzupełniony innymi elementami. Obok rozwiniętego dodatku, który podlega zarejestrowaniu, możliwe jest używanie skrótu (S.A.). Nie ma przeszkód, aby korpus miał brzmienie obcojęzyczne.

Nb 371
Zgodnie z art. 41 KC, siedzibą spółki jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający. W przypadku spółki akcyjnej (podobnie jak z o.o.) decydująca jest siedziba zarządu. Jednakże statut może przyjąć inne określenie siedziby spółki, byleby była to miejscowość w granicach Polski. Siedziba spółki decyduje m.in. o właściwości sądu. Od siedziby spółki należy odróżnić adres spółki (nie musi być określony w statucie), który jest jej konkretyzacją i stanowi szczegółowo określone miejsce urzędowania jej organów (ulica z podaniem numeru).

Nb 372
Przedmiot działalności spółki należy odróżnić od przedmiotu przedsiębiorstwa spółki. Dopuszczając tworzenie spółki akcyjnej w każdym

STRONA 362

celu dozwolonym przez prawo, pozwala się na jej istnienie bez prowadzenia przedsiębiorstwa. W takim przypadku mamy do czynienia ze spółką akcyjną non profit, a jeżeli podejmie działalność gospodarczą, spółką not for profit, która będzie przeznaczała zyski tylko na rozwój spółki czy cele niegospodarcze. Możliwe jest także prowadzenie działalności gospodarczej, co pozwala na przyjęcie, że spółka taka jest w pełni przedsiębiorcą. Spółka akcyjna jest traktowana -w rozumieniu przepisów KrRejSU -za przedsiębiorcę, bez względu na to, czy prowadzi działalność gospodarczą czy też nie. Określenie przedmiotu działalności spółki ma jedynie znaczenie wewnętrzne między spółką a wspólnikami. Wykroczenie poza zakres przedmiotu działalności spółki nie wpływa na ważność czynności prawnych dokonywanych przez spółkę, a może mieć jedynie znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności członków zarządu. Przedmiot działalności spółki powinien być określony według Polskiej Klasyfikacji Działalności. Przyjęcie takiego rozwiązania jest jednak wątpliwe, gdyż odwołuje się do przepisów regulujących powinności statystyczne, nie wnosząc nic istotnego z punktu widzenia prawa materialnego.

Nb 373
Jeżeli czas trwania spółki jest ograniczony, należy zaznaczyć to w statucie spółki. Wynika z tego, że można utworzyć spółkę w celu realizacji określonych zadań (np. wyprodukowanie 50 000 urządzeń), na określony okres (np. 2 lata), czy wskazując konkretną datę, do której spółka będzie trwała (np. do 1.1.2005 r.). Jeżeli spółkę utworzono na czas nieoznaczony, nie ma potrzeby zaznaczania tego w statucie.
Wysokość kapitału zakładowego musi wynosić co najmniej 500 000 zł. Może być on zebrany w wyniku objęcia akcji przez założycieli lub założycieli i osoby trzecie. Należy określić, z jakich wkładów kapitał zakładowy jest tworzony oraz liczbę i wartość akcji otrzymanych za wnoszone do spółki wkłady. Powinno się również dodatkowo określić, jakie akcje są przyznane, czy są to akcje na okaziciela czy też imienne. Ponadto powinno się wskazać akcje innego rodzaju (uprzywilejowane, aportowe), z określeniem uprawnień przypisanych do akcji. Istotną część statutu stanowią postanowienia dotyczące organizacji zarządu, rady nadzorczej. Nie oznacza to, że postanowienia z tego zakresu powinny wyczerpywać wszelkie szczegółowe zasady działania tych organów. Chodzi o te postanowienia, które są niezbędne do określenia zasad ich działania, tj. skład liczbowy, zasady podejmowania decyzji, jeżeli odbiegają od dyspozytywnych przepisów Kodeksu spółek handlowych.

Nb 374
Jak to już zostało stwierdzone, podpisanie statutu jest tylko jednym z elementów procesu tworzenia spółki. Kolejne czynności odnoszą się do


STRONA 363
samych założycieli, jeżeli mają być akcjonariuszami, albo na tym etapie jeszcze do osób trzecich, które będą akcjonariuszami. Utworzenie spółki polega na zawarciu złożonych umów założycielskich. Czynności prawne dokonywane w ramach procesu tworzenia spółki prowadzą bezpośrednio do utworzenia spółki w organizacji. Charakterystyczne jest jednak to, że w fazie tworzenia spółki akcyjnej możemy wyraźnie wyróżnić trzy etapy. Etap pierwszy -między uchwaleniem statutu przez założycieli a złożeniem oświadczenia woli o zgodzie na zawiązanie spółki, brzmienie statutu i objęcie akcji; etap drugi -między złożeniem oświadczeń, o których mowa poprzednio, a objęciem akcji, etap trzeci -między objęciem wszystkich akcji a wpisem do rejestru. Ze spółką w organizacji będziemy mieli do czynienia dopiero od chwili objęcia wszystkich akcji (art. 310 ż l KSH). Przed tym momentem mamy do czynienia z rodzajem przedspółki, która -jeżeli dojdzie do zawiązania spółki -"przejdzie" w fazę spółki w organizacji. Zawiązanie spółki jest elementem wspomnianej umowy założycielskiej. Zawierana jest ona w jednym lub kilku aktach notarialnych, składają się na nią (również na jednostronne oświadczenie wspólnika spółki jednoosobowej): statut, oświadczenie woli o zgodzie na zawiązanie spółki, brzmienie statutu i objęcie akcji (art. 313 KSH). Te ostatnie czynności muszą być dokonywane przez założycieli lub założycieli łącznie z osobami trzecimi. W aktach wyrażających zgodę na zawarcie spółki, brzmienie statutu, objęcie akcji należy wyznaczyć w szczególności osoby obejmujące akcje, liczbę, rodzaj akcji objętych przez każdą z nich, wartość nominalną i cenę emisyjną akcji oraz terminy wpłat. Należy również stwierdzić dokonanie wyboru pierwszych organów spółki. Nazwisk i imion osób, które są powołane do pierwszych organów, nie umieszcza się w statucie. Spółka jest już zawiązana, gdy możemy ją uznać za spółkę w organizacji. Nastąpi to jednak dopiero od momentu objęcia wszystkich akcji. Objęcie akcji wiąże się z wniesieniem przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego. Faza tworzenia spółki na tym etapie nakazuje odróżnienie momentu podpisania statutu i objęcia wszystkich akcji.

2. Wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego

Nb 375
Kapitał akcyjny może być zebrany przez założycieli tylko ze swoim własnym udziałem, jak i z udziałem osób trzecich. Skład akcjonariuszy na etapie tworzenia spółki ustalony zostaje przez krąg założycieli. Kapitał zakładowy może być utworzony przez wniesienie do spółki wkładów pieniężnych, wkładów niepieniężnych (aporty) albo z wykorzysta-


STRONA 364

-niem obu typów wkładów (wkłady mieszane) -szerzej zob. A. Szumański, w: Prawo, s. 461 i nast. Artykuł 309 ż 3 KSH operuje pojęciem obejmowania akcji za wkłady pieniężne i niepieniężne. Należy przez to rozumieć zobowiązanie się osób starających się o status akcjonariusza do przekazania na rzecz spółki pieniędzy lub aportów o wartości, która odpowiada ustalonej w statucie kwocie kapitału zakładowego (l. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 413). Zobowiązanie takie zawiera się w oświadczeniu obejmującym zgodę na zawiązanie spółki, brzmienie statutu i objęcie akcji. W zamian za wniesione do spółki wkłady, akcjonariusze otrzymują przydzielone przez spółkę akcje. Pokrycie kapitału zakładowego wkładami pieniężnymi jest zobowiązaniem, które nie musi wystąpić w całości przed rejestracją spółki. Różni to istotnie spółkę akcyjną od spółki z o.o. W tej ostatniej, do chwili zarejestrowania powinny być wniesione wszystkie wkłady pieniężne i niepieniężne (por. szerzej A. Kidyba, Spółka, s. 147 i nast.).
W przypadku wydania akcji w zamian za gotówkę, jeżeli są opłacane w niepełnej kwocie, występuje dysproporcja między wartością kapitału zakładowego a rzeczywistym majątkiem spółki. W takim przypadku majątek spółki jest niższy od kapitału zakładowego. Możliwe są również rozwiązania odwrotne, gdy od razu przy tworzeniu spółki zakłada się, że majątek spółki będzie przewyższał kapitał zakładowy.
Wpłaty na akcje powinny być dokonane bezpośrednio lub za pośrednictwem domu maklerskiego na rachunek spółki w organizacji, prowadzony przez bank Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiot wkładu pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu.
Akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Możliwe jest natomiast objęcie ich po cenie wyższej od tej wartości. W takim przypadku nadwyżka (tzw. agio) powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki i wniesiona na kapitał zapasowy. Nadwyżka ta, zależnie od woli spółki, może służyć różnym celom, ale ponieważ zwiększa wartość majątku spółki, powoduje, że wartość rzeczywista akcji jest wyższa. Wkłady, odmiennie niż to jest w spółkach z o.o., nie zawsze muszą być wniesione w całości do momentu zarejestrowania spółki. Istotne jest natomiast, aby w złożonych oświadczeniach wspólnicy zobowiązali się do objęcia akcji. Kodeks uzależnia terminy wniesienia wkładów od ich rodzajów. Jeżeli są to wkłady pieniężne, możliwe jest przyjęcie, polegające na tym, że opłaca się je przed zarejestrowaniem co najmniej w wysokości 25% ich wartości nominalnej. Jeżeli natomiast wnoszone są wkłady aportowe, Kodeks wydłużył termin ich wnoszenia. Można je pokryć najpóźniej przed upływem roku od zarejestrowania

STRONA 365

spółki. Mimo ustalenia takiego terminu wnoszenia aportów, określone wartości muszą być jednak wniesione wcześniej. W przypadku gdy wkłady są niepieniężne albo mieszane: niepieniężne i pieniężne, należy pokryć kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 125 000 zł do momentu zarejestrowania. Jeżeli do momentu zarejestrowania wkłady nie są wnoszone w całości, w statucie lub uchwale walnego zgromadzenia należy określić terminy i zasady wnoszenia wkładów po zarejestrowaniu. Walne zgromadzenie może upoważnić zarząd do ustalenia terminów wpłat na akcje (art. 330 ż l KSH). Naruszenie ustalonych zasad, terminów i wysokości wpłat na akcje powoduje skutki określone wart. 331 KSH, tj. akcjonariusz zostaje pozbawiony swoich praw udziałowych przez unieważnienie dokumentów akcji lub świadectw tymczasowych.

Nb 376
Minimalna wartość kapitału zakładowego wynosi 500 000 zł, a jednej akcji minimum 1 zł. Obecne przepisy wprowadzają ułatwienia przy gromadzeniu kapitału założycielskiego (art. 310 ż 2 KSH). W celu ułatwienia zebrania kapitału zakładowego statut może określić minimalną, maksymalną, a także minimalną i maksymalną wysokość kapitału zakładowego.
Zwane jest to mianem "widełkowego" określenia. Takie rozstrzygnięcie pozwala na zawiązanie spółki już w chwili objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, jaka jest określona na poziomie minimalnym. Nie ma więc konieczności oczekiwania aż osiągnie się poziom maksymalny. Zmniejsza to także zagrożenie niedojścia spółki do skutku z powodu nieobjęcia całego kapitału zakładowego. Minimalny poziom -jaki należy osiągnąć -to 500 000 zł, chyba że w statucie przewidziana jest inna kwota, stanowiąca dolną granicę "widełek" nie niższa jednak niż 500 000 zł. Dla zawiązania spółki potrzebne są jednak jeszcze złożone oświadczenia woli w formie aktu notarialnego, dokonywane przez zarząd. Oświadczenie takie zastępuje uchwałę wspólników. Powinno ono zawierać wyraźne określenie wartości kapitału zakładowego, jaki został objęty. Poza zwiększeniem pewności zawiązania spółki, przyśpieszeniem tego procesu, uczynieniem go tańszym, istotne jest również to, że uchwały zarządu nie można zaskarżyć w trybie przewidzianym w KSH. Pozwoli to na uniknięcie stanu niepewności związanego z zaskarżeniem uchwał.

Nb 377
Kodeks spółek handlowych reguluje w sposób sformalizowany proces wnoszenia aportów. Zgodnie z art. 311 KSH, jeżeli przed wpisem spółki do rejestru wnoszone są wkłady niepieniężne albo spółka nabywa mienie lub dokonuje zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przy jej

STRONA 366

powstaniu, założyciele sporządzają pisemne sprawozdanie, które powinno przedstawiać w szczególności:
l) przedmiot wkładów niepieniężnych kapitału oraz liczbę i rodzaj wydawanych w zamian za nie akcji i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub w podziale majątku spółki,
2) mienie nabywane przed zarejestrowaniem spółki oraz wysokość i sposób zapłaty,
3) usługi świadczone przy powstaniu spółki oraz wysokość i sposób wynagrodzenia,
4) osoby, które wnoszą wkłady niepieniężne, zbywają spółce mienie lub otrzymują wynagrodzenie za usługi,
5) zastosowaną metodę wyceny wkładów.

Nb 378
W sprawozdaniu należy umotywować zamierzone transakcje, w tym także objęcie akcji za wkłady niepieniężne i wysokość przyznanego wynagrodzenia lub zapłaty, oraz dołączyć odpowiednie dokumenty w oryginałach lub urzędowo poświadczonych odpisach. Jeżeli przedmiotem wkładu jest przedsiębiorstwo, sprawozdanie założycieli powinno zawierać sprawozdania finansowe dotyczące tego przedsiębiorstwa za okres ostatnich dwóch lat obrotowych. Jeżeli przedsiębiorstwo prowadzono przez okres krótszy niż dwa lata, sprawozdanie założycieli powinno obejmować cały okres działalności (art. 311 ż 3 KSH).
Zgodnie z art. 312 KSH, sprawozdanie założycieli należy poddać badaniu jednego lub kilku biegłych rewidentów w zakresie jego prawdziwości i rzetelności, jak również celem wydania opinii, czy wartość wkładów niepieniężnych odpowiada co najmniej wartości nominalnej obejmowanych za nie akcji bądź wyższej cenie emisyjnej akcji, a także czy wysokość przyznanej zapłaty lub wynagrodzenia jest uzasadniona. Sąd rejestrowy, właściwy według siedziby spółki, wyznacza biegłego rewidenta. Na pisemne żądanie biegłego rewidenta założyciele powinni przedłożyć na piśmie dodatkowe wyjaśnienia lub dokumenty. Opinia biegłego rewidenta powinna oceniać metodę wyceny wkładów niepieniężnych, ujawnioną w sprawozdaniu założycieli, o którym mowa powyżej. Biegły rewident powinien sporządzić w dwóch egzemplarzach szczegółową opinię i złożyć ją wraz ze sprawozdaniem założycieli sądowi rejestrowemu, który jeden egzemplarz przez siebie poświadczony wydaje założycielom. Sąd rejestrowy wyznacza wynagrodzenie biegłego rewidenta i zatwierdza rachunek jego wydatków. Jeżeli założyciele nie uiścili należności, sąd rejestrowy ściąga je w trybie przewidzianym dla egzekucji opłat sądowych. Wzmianka o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym powinna być ogłoszona przez spółkę przed dniem jej zarejestrowania.


STRONA 367

W przypadku różnicy zdań między założycielami a biegłym rewidentem spór rozstrzyga sąd rejestrowy na wniosek założycieli. Na postanowienie sądu wydane w wyniku rozpatrzenia wniosku nie przysługuje środek odwoławczy. Sąd rejestrowy może wyznaczyć nowego biegłego rewidenta, jeżeli uzna to za uzasadnione.

3. Ustanowienie zarządu i rady nadzorczej
Nb 379
Powołanie tych organów następuje jeszcze przed wpisem do rejestru. Ponieważ przed wpisem do rejestru istnieje spółka w organizacji, zarząd (jeśli nie został ustawiony w tym celu specjalny pełnomocnik lub nie działają łącznie wszyscy założyciele) podejmuje czynności reprezentacyjne oraz z zakresu prowadzenia spraw. Ponieważ do spółki w organizacji stosujemy odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej po wpisie do rejestru (art. 11 ż 2 KSH),jeżeli powołana zostanie rada nadzorcza, to może ona działać. Charakterystyczne jest jednak to, że spółka w organizacji nie musi posiadać rady nadzorczej i zarządu. Do czasu ustanowienia zarządu spółka w organizacji może być reprezentowana -jak to już zostało stwierdzone -przez wszystkich założycieli działających łącznie lub przez pełnomocnika ustanowionego jednomyślną uchwałą założycieli. Osoby działające -w tym zarząd -ponoszą odpowiedzialność osobistą wobec spółki za zaciągnięte zobowiązania. Odpowiedzialność ta ustaje wobec spółki z chwilą zatwierdzenia ich czynności przez walne zgromadzenie. W spółce akcyjnej zniesiono jeden z organów, jakim była komisja rewizyjna.

4. Rejestracja spółki
Nb 380
Ostatnim etapem tworzenia spółki akcyjnej jest jej wpis do rejestru. Wpis do rejestru poprzedza się zgłoszeniem wniosku o wpis oraz dołącza się następujące załączniki:
l) statut,
2) akty notarialne o zawiązaniu spółki i objęciu akcji,
3) oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem,
4) potwierdzony przez bank lub dom maklerski dowód wpłaty na akcje, dokonanej na rachunek spółki w organizacji; w przypadku gdy statut przewiduje pokrycie kapitału zakładowego wkładami niepieniężnymi, po dokonaniu rejestracji należy dołączyć oświadczenie wszyst-


STRONA 368

-kich członków zarządu, że wniesienie tych wkładów do spółki jest zapewnione zgodnie z postanowieniami statutu przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki,
5) dokument stwierdzający ustanowienie organów spółki z wyszczególnieniem ich składu osobowego,
6) zezwolenie lub dowód zatwierdzenia statutu przez właściwy organ władzy publicznej, jeżeli są one wymagane do powstania spółki,
7) oświadczenie, o którym mowa w art. 310 ż 2 KSH (o wysokości objętego kapitału zakładowego przy "widełkowym" określeniu wysokości), jeżeli zarząd złożył takie oświadczenie.
W przypadkach gdy wymagają tego przepisy, należy dołączyć sprawozdanie założycieli wraz z opinią biegłego rewidenta.

Co do pojęcia wkładów, zdolności aportowej -por. uwagi dotyczące spółki z o.o. Nb. 283.

III. Kapitał zakładowy
1. Uwagi ogólne
Nb 381
Kapitał zakładowy, na który są wnoszone środki pieniężne i aporty, tworzy określony fundusz założycielski, będący sumą wnoszonych do spółki wkładów (por. Nb. 286). Kapitał zakładowy może być podwyższony w toku działalności spółki.
Przedmiotem wkładu do spółki akcyjnej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. W przypadku gdy akcjonariusz wniósł wkład niepieniężny mający wady, jest on zobowiązany do wyrównania spółce różnicy między wartością przyjętą w umowie lub statucie spółki a rzeczywistą wartością wkładu. Statut spółki może przewidywać, że spółce przysługują wówczas także inne uprawnienia. Wierzytelność wspólnika z tytułu pożyczki udzielonej spółce akcyjnej uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Akcjonariusz nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki z wpłatami na poczet akcji. Nie wyłącza to umownego potrącenia wierzytelności akcjonariusza wobec spółki z wierzytelnością spółki względem akcjonariusza z tytułu wpłaty należności na poczet akcji.
Pierwotny majątek spółki jest tworzony w oparciu o składniki majątkowe mające określoną wartość. Wpisywane są one po stronie czynnej (aktywa) w bilansie spółki. Jednakże kapitał akcyjny sensu stricto nie jest


STRONA 369
tożsamy z wkładami wnoszonymi do spółki i sumą wniesionych do spółki wkładów w sensie ekonomicznym. W następstwie wniesionych do spółki wkładów akcjonariusze otrzymują akcje (udziały kapitałowe) w kapitale zakładowym.
Tak więc z tego punktu widzenia kapitał zakładowy jest określoną cyfrowo wartością pieniężną będącą sumą akcji (wkładów) wspólników w tym kapitale. Kapitał zakładowy w tym znaczeniu stanowi oznaczoną liczbę, która jest zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spółki. W sensie ścisłym stanowi on wielkość formalną, stanowiącą sumę akcji (udziałów) w kapitale zakładowym, w odróżnieniu od rozumienia kapitału zakładowego jako określonego substratu majątkowego (aktywa). Kapitałowi zakładowemu, jako zapisowi po stronie pasywów w bilansie, odpowiada po stronie aktywów wartość składników majątkowych nabytych za wkłady majątkowe wspólników. Te ostatnie stanowią podstawę działalności spółki. Jeżeli nie są one jednak w całości opłacone przed zarejestrowaniem spółki albo są zawyżone lub zaniżone, nie odpowiadają kapitałowi zakładowemu jako zapisowi w bilansie. W szczególności jeżeli cały kapitał zakładowy nie został opłacony, wartość majątku spółki jest mniejsza od zapisu w bilansie. Z drugiej strony emisja akcji powyżej wartości nominalnej może prowadzić do uzyskania większego majątku w spółce, niż wynikałoby to z zapisu w bilansie przy kapitale zakładowym.
Minimalna wielkość kapitału zakładowego w spółce akcyjnej wynosi 500 000 zł. Spółka może podwyższyć lub obniżyć kapitał zakładowy.

2. Podwyższenie kapitału akcyjnego
2.1. Zwykłe podwyższenie
2.1.1. Subskrypcja akcji

Nb 382
Podwyższenie kapitału zakładowego spółki jest szczególnym rodzajem zmiany statutu. Przepisy KSH wprowadzają rozbudowane zasady podwyższania kapitału zakładowego. Możemy wyróżnić: zwykłe podwyższenie kapitału zakładowego, podwyższenie w oparciu o kapitał docelowy i warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego. Generalnie podwyższenie kapitału zakładowego odbywa się przez: emisję nowych akcji, Podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji oraz emisję nowych akcji połączoną z podwyższeniem poziomu wartości akcji dotychczasowych.



STRONA 370

Emisja nowych akcji może się odbyć w drodze:
l) subskrypcji prywatnej,
2) subskrypcji zamkniętej,
3) subskrypcji otwartej.
Subskrypcja prywatna polega na złożeniu przez spółkę oferty indywidualnie oznaczonemu adresatowi i jej przyjęciu. Przyjęcie oferty musi się odbyć na piśmie pod rygorem nieważności. Objęcie akcji nie może być uzależnione od warunku lub terminu. W przypadku subskrypcji prywatnej chodzić może o dopuszczenie do spółki indywidualnie określonych inwestorów, którzy mogą dokapitalizować spółkę. Prowadzić to będzie do zmiany układu kapitałowego, zmiany układu organizacyjnego, liczby głosów na zgromadzeniu wspólników itd.
Subskrypcja zamknięta polega na zaoferowaniu akcji wyłącznie akcjonariuszom, którym służy pierwszeństwo objęcia akcji w podwyższonym kapitale zakładowym. W takim przypadku nie dochodzi do zmiany składu osobowego wspólników, chyba że subemitent obejmuje akcje, które nie zostały objęte przez tych, którym służy prawo poboru.
Subskrypcja otwarta polega na tym, że oferta jest skierowana do osób, którym nie służy prawo poboru. Tak więc może ona dotyczyć akcjonariuszy bez prawa poboru, jak i osób trzecich. Objęcie nowych akcji polega na przyjęciu oferty w trybie określonym w przepisach KSH. Emisja nowych akcji sama w sobie nie prowadzi do podwyższenia kapitału zakładowego, niezbędne jest objęcie akcji nowej emisji. Podwyższenie kapitału zakładowego następuje z chwilą jego zarejestrowania (wyjątek stanowi warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego) po całkowitym wpłaceniu co najmniej 9/10 dotychczasowego kapitału zakładowego. Warunkiem podwyższenia jest więc określony poziom wpłat na podwyższony kapitał zakładowy. Uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego
powinna być zgłoszona do sądu rejestrowego przez zarząd w ciągu 6 miesięcy. Po tym terminie traci ona moc i podwyższenie, mimo dokonania wszystkich innych czynności, będzie bezskuteczne. Należy wówczas dokonać rozliczeń z osobami, które wniosły wkłady.

2.1.2. Podwyższenie ze środków własnych spółki
Nb 383
Szczególnym trybem podwyższenia kapitału zakładowego w spółce
akcyjnej, zaliczanym do zwykłego podwyższenia kapitału zakładowego, jest podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki. Określa się je również mianem podwyższenia kapitału zakładowego metodą kapitalizacji rezerw, "papierowym" podwyższeniem kapitału zakładowego. Polega ono na przepisaniu środków finansowych wykazanych w bi-

STRONA 371
-lansie spółki pod pozycją kapitału zapasowego lub kapitałów rezerwowych, utworzonych z zysku spółki na pozycję "kapitał zakładowy". W ten sposób dochodzi do zwiększenia wartości kapitału zakładowego, natomiast zmniejszenia w pozycjach innych kapitałów. Podwyższenie kapitału zakładowego ~ tym trybie może. się odbyć przez zwiększenie liczby akcji, zwiększenie Ich wartości nominalnej albo z zastosowaniem obu technik łącznie. Jeżeli dochodzi do podwyższenia kapitału zakładowego ze środków własnych spółki, nie dochodzi do zwiększenia jej majątku, ale do wzmocnienia sytuacji akcjonariuszy, którzy będą mieli większą liczbę akcji lub akcje o większej wartości. Warunkiem podwyższenia kapitału zakładowego w tym trybie jest to, że kwoty przepisane na kapitał zakładowy nie mogą przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o zysk przeniesiony z kapitałów rezerwowych, utworzonych w tym celu w poprzednich latach, a pomniejszonych o poniesione straty oraz kwoty umieszczone w kapitałach rezerwowych utworzonych zgodnie z ustawą lub statutem, a które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Zysk przeznaczony na podwyższenie kapitału zakładowego może pochodzić wyłącznie z 3 ostatnich lat obrotowych. Warunkiem podstawowym podwyższenia ze środków własnych spółki jest więc wystąpienie zysku za ostatni rok obrotowy, a ponadto, gdy sprawozdanie finansowe jest zatwierdzone, a opinia biegłego rewidenta nie zawiera zastrzeżeń istotnych co do sytuacji finansowej spółki. Nowe akcje, jak również przyrost wartości akcji nie wymagają objęcia i są przydzielane akcjonariuszom w stosunku do ich udziałów w dotychczasowym kapitale zakładowym. Odmienne postanowienia statutu lub uchwały są nieważne. W przypadku przydzielenia akcji w tym trybie mamy do czynienia z tzw. akcjami gratisowymi, a jeżeli następuje podwyższenie wartości akcji -z podwyżką gratisową. Zarząd powinien wezwać akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji celem ich aktualizacji lub wymiany nie później niż w terminie miesiąca od dnia zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

2.2. Podwyższenie w oparciu o kapitał docelowy
Nb 384
Podwyższenie kapitału zakładowego w tym trybie stanowi novum w KSH. W związku z tym, aby mogło dojść do podwyższenia w tym trybie, konieczna jest w każdym przypadku zmiana statutu wprowadzająca taką możliwość. Zmiana statutu powinna się odbyć większością 3/4 głosów przy obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 50% kapitału zakładowego, jeśli statut nie przewiduje warunków ostrzejszych. W spółce publicznej wymagana jest reprezentacja 1/3 kapitału zakłado-


STRONA 372

-wego. Gdyby walne zgromadzenie nie mogło podjąć stosownej uchwały w sprawie kapitału zakładowego z powodu braku kworum, należy zwołać kolejne walne zgromadzenie, które może podjąć uchwałę większością 3/4 głosów, ale już przy obecności co najmniej 1/3 kapitału zakładowego. W przypadku spółek publicznych w drugim terminie uchwały mogą być powzięte bez względu na kworum, jeśli statut nie stanowi inaczej.
Przepisy o podwyższeniu kapitału zakładowego w oparciu o kapitał docelowy (autoryzowany) mają na celu ułatwienie procesu podwyższenia kapitału zakładowego. Odbywa się ono w nieco uproszczony sposób, polegający na tym, że na podstawie upoważnienia statutowego zarząd podejmuje czynności w zakresie podwyższenia. Zarząd jest upoważniony na maksymalny jednokrotny okres 3-letni do podejmowania uchwał w sprawie podwyższenia. Uchwały zarządu zastępują uchwałę walnego zgromadzenia i mogą być dokonywane w terminie 3-letnim od zarejestrowania jego zmiany w jednej lub kilku emisjach. Upoważnienie dla zarządu może być udzielone na kolejne 3 lata, ale tylko w trybie zmiany statutu. Poza wskazanymi powyżej, dodatkowym warunkiem podwyższenia kapitału zakładowego jest określenie poziomu kapitału zakładowego, o jaki może być on podwyższony. Maksymalnie może on wynosić3/4 kapitału zakładowego na dzień upoważnienia zarządu. Ponadto obowiązuje zasada, że zarząd może podjąć uchwałę wtedy, gdy akcje pokrywane są wkładami pieniężnymi. Jednakże upoważnienie może dopuścić możliwość objęcia akcji za aporty. Nie można natomiast podwyższyć kapitału zakładowego w oparciu o kapitał docelowy, gdy odbywa się to ze środków własnych spółki. Zakazane jest również wydawanie akcji uprzywilejowanych lub przyznawanie uprawnień osobistych indywidualnie oznaczonym akcjonariuszom, zgodnie z art. 354 KSH. Uchwała zarządu podjęta w granicach statutowego upoważnienia, która zastępuje uchwałę walnego zgromadzenia, musi mieć jednak formę aktu notarialnego. Zarząd podejmuje wszelkie decyzje związane z podwyższeniem kapitału zakładowego, chyba że upoważnienie udzielone mu zawiera odmienne postanowienia. W przypadku gdyby miało dojść do wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru, wymaga to uchwały walnego zgromadzenia, powziętej na warunkach art. 433 ż 2 KSH. Jednakże statut może upoważnić zarząd do wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru za zgodą rady nadzorczej.

2.3. Warunkowe podwyższenie
NB 385
Tryb warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego jest również nowym rozwiązaniem KSH. Celem takiego podwyższenia może być po-


STRONA 373

-zyskanie środków na rozwój spółki doinwestowanej przez inwestorów z wykorzystaniem finansowania długiem poprzez emisję obligacji. Warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego może prowadzić również do obniżenia kosztów pozyskania kapitału zakładowego, eliminuje ryzyko zaskarżenia akcji nowej emisji. Podwyższenie kapitału zakładowego odbywa się na podstawie uchwały walnego zgromadzenia na
pewnych ściśle określonych warunkach. Podwyższenie kapitału zakładowego może się odbyć tylko w celu określonym w art. 448 ż 2 KSH, którego dojście do skutku jest uzależnione wyłącznie od zdarzenia przyszłego i niepewnego, a polegającego na złożeniu spółce w określonym terminie oświadczeń o objęciu akcji przez osobę uprawnioną w trybie określonym ustawą i związanego z nim wydaniem dokumentu akcji. Celem podwyższenia warunkowego może być tylko:
1) przyznanie praw do objęcia akcji przez obligatariuszy obligacji zamiennych lub obligacji z prawem pierwszeństwa,
2) przyznanie praw do objęcia akcji pracownikom, członkom zarządu lub rady nadzorczej w zamian za wkłady niepieniężne stanowiące wierzytelności, jakie przysługują im z tytułu nabytych uprawnień do udziału w zysku spółki lub spółki zależnej.
W pierwszym przypadku obligacje z prawem pierwszeństwa dają prawo do objęcia akcji nowej emisji. Natomiast obligacje zamienne dają prawo do objęcia akcji w podwyższonym kapitale zakładowym z jednoczesnym zaliczeniem wartości obligacji na poczet wkładu za obejmowane przez obligatariusza akcje. Podwyższenie odbywa się, pod warunkiem że dojdzie do złożenia stosownych oświadczeń, wydania akcji i nastąpi podwyższenie kapitału zakładowego. W drugim przypadku uchwały o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego chodzi o konwersję wierzytelności wobec spółki z tytułu nabytych uprawnień do udziału w zysku spółki lub spółki zależnej. Odnosi się to do pracowników i organów spółki (z wyłączeniem zgromadzenia wspólników).
Kolejnym warunkiem podwyższenia kapitału zakładowego jest to, że nie może on przekroczyć 3/4 kapitału zakładowego w dniu podejmowania uchwały o podwyższeniu warunkowym. Szczegółową treść uchwały, jaką należy podjąć, reguluje art. 449 KSH, a zgłoszenie do sądu rejestrowego -art. 450 KSH. Jak to już zostało zasygnalizowane, warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego charakteryzuje również sposób obejmowania akcji i ustalenie momentu podwyższenia kapitału zakładowego. Objęcie akcji przez osoby upoważnione do warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego dokonywane jest w drodze pisemnej
na specjalnych formularzach: po jednym dla subskrybenta i dla spółki. Je-

STRONA 374
-żeli w oświadczeniu subskrybenta nie ma wszystkich danych określonych w art. 437 KSH, to jest ono nieważne. Po zarejestrowaniu uchwały o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego zarząd ma obowiązek wydać dokumenty akcji osobom uprawnionym zgodnie z ustaleniami przyjętymi w uchwale. Dokumenty akcji mogą być wydane tylko tym akcjonariuszom, którzy wnieśli wkłady lub w całości je opłacili. Wkłady zarówno pieniężne, jak i niepieniężne powinny być w całości opłacone i wniesione. Naruszenie zasad wydania akcji powoduje, że są one nieważne (art. 451 ż 4 KSH). Do istoty podwyższenia kapitału zakładowego w trybie podwyższenia warunkowego należy to, że nie jest potrzebna rejestracja podwyższenia, tak jak przy innych trybach podwyższenia. Jeżeli dokumenty akcji spełnią warunki, o których mowa była powyżej (art. 451 KSH), następuje nabycie praw z akcji i podwyższenie kapitału zakładowego o sumę równą wartości nominalnej akcji objętych na podstawie uchwały o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego. O nabyciu praw decyduje wydanie dokumentów przez zarząd, natomiast w spółce publicznej decyduje zapis na rachunku akcjonariusza. Obligatariusze, pracownicy spółki, członkowie organów stają się wspólnikami w momencie wydania akcji. Osoby trzecie i sąd posiadają informację o warunkowym podwyższeniu na podstawie uchwały o warunkowym podwyższeniu, która jest rejestrowana i ogłaszana. Nie jest tylko wiadomy poziom podwyższenia. W związku z tym, po upływie każdego roku kalendarzowego, w terminie 30 dni, zarząd ma obowiązek zgłosić do sądu wykaz akcji objętych w danym roku celem uaktualnienia wpisu kapitału zakładowego. Wpis do rejestru ma charakter deklaratoryjny, w odróżnieniu od wszystkich innych wpisów podwyższenia kapitału zakładowego, które mają charakter konstytutywny.

3. Obniżenie kapitału zakładowego
Nb 386
Szczególną zmianą umowy spółki jest również obniżenie kapitału zakładowego, które jest odwrotnością podwyższenia (por. Nb. 382). Polega na tym, że kapitał zakładowy ulega obniżeniu, co łączy się z obniżeniem wartości nominalnej akcji lub zmniejszeniem liczby akcji (umorzenie akcji) lub połączeniem akcji. Umorzenie akcji może mieć natomiast dwa źródła -poza wymienionym, związanym z obniżeniem kapitału zakładowego, może nie łączyć się z obniżeniem, gdy wypłata wartości akcji następuje z czystego zysku.
Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna określać cel obniżenia, kwotę, o jaką kapitał zakładowy ma być obniżony, oraz sposób

STRONA 375

obniżenia (np. czy zwracane są udziały akcjonariuszom, czy są przekazywane na kapitał zapasowy). Nie można obniżyć kapitału zakładowego poniżej nominalnej jego wartości (5.00 000 zł), Jak również w wyniku obniżenia wartości nominalnej akcji me mogą powstać akcje poniżej wartości 1 zł.

Nb 387
Obniżenie kapitału zakładowego dokonuje się w ten sposób, że następuje wypłata kwot akcjonariuszom lub przekazuje się kwoty na kapitał zapasowy. Zmniejszeniu ulega tylko kapitał zakładowy jako formalny zapis w bilansie. W ostatnim przypadku mamy do czynienia ze zmianami "papierowymi", polegającymi na przeksięgowaniu kwot, bez konsekwencji majątkowych dla spółki. Dla akcjonariuszy zmniejszy się jednak poziom ryzyka z wniesionego do spółki majątku. Najczęstszym powodem takiego obniżenia kapitału zakładowego jest pokrycie strat bilansowych.

Nb 388
O uchwalonym obniżeniu kapitału akcyjnego zarząd powinien ogłosić w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki, z wezwaniem wierzycieli spółki do wnoszenia sprzeciwu w ciągu 3 miesięcy, licząc od daty ogłoszenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie (art. 456 ż 1 zd. 1 KSH). Jeżeli we wskazanym terminie wierzyciele zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Ci, którzy nie zgłosili sprzeciwu, traktowani są jakby zgodzili się na obniżenie (art. 456 ż 1 zd. ostatnie KSH). Przepis powyższy ma przeciwdziałać znalezieniu się wierzycieli w gorszej sytuacji poprzez zwiększenie ryzyka niepokrycia swoich wierzytelności.
Trybu ogłoszeń o uchwalonym obniżeniu kapitału akcyjnego nie stosuje się jednak w następujących przypadkach (art. 457 KSH):
1) pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się akcjonariuszom dokonanych przez nich wkładów ani wypłat za umorzone akcje, ani też nie zostają oni zwolnieni od wniesienia wkładów na kapitał zakładowy, a równocześnie z jego obniżeniem następuje podwyższenie kapitału zakładowego co najmniej do pierwotnej wysokości w drodze nowej emisji, której akcje zostaną w całości opłacone, albo
2) obniżenie kapitału zakładowego ma na celu wyrównanie poniesionych strat lub przeniesienie określonych kwot do kapitału rezerwowego, albo
3) zarząd dokonał, w trybie art. 363 ż 5 KSH, umorzenia akcji, których łączna wartość nominalna nie przekracza 10% kapitału zakładowego spółki.
Obniżenie kapitału zakładowego zarząd powinien zgłosić w celu wpisania do rejestru. Obniżenie jest skuteczne od chwili wpisania do reje-

STRONA 376

-stru. Przed zarejestrowaniem nie wywołuje skutków prawnych. Do złożonego wniosku należy dołączyć szereg dokumentów, które wymienia art. 458 ż 2 KSH.

IV. Pojęcie akcji i ich rodzaje
1. Pojęcie akcji
Nb 389
Akcja jest pojęciem rozumianym wieloznacznie i użycie tego terminu powinno wiązać się z wyjaśnieniem znaczenia, w jakim się go używa (K. Kruczalak, Prawo, s. 188-189). Akcja może być rozpatrywana przede wszystkim w kontekście kapitału zakładowego. Ten ostatni dzieli się na akcje, a więc określone wartości nominalne, odpowiadające w sumie co do zasady -wnoszonym do spółki wkładom. W tym też znaczeniu akcja jest rozumiana jako udział kapitałowy w kapitale zakładowym (K. Kruczalak, Prawo, s. 188-189; S. Sołtysiński, w: Kodeks, t. 11, s. 118-119). Fakt posiadania akcji w kapitale zakładowym (udziałów kapitałowych) nie wiąże się bezpośrednio z posiadaniem dokumentu potwierdzającego te prawa. Udziały kapitałowe (akcje) powstają już w momencie złożenia oświadczenia o objęciu akcji (art. 313 KSH) -zob. M. Litwińska, w: Prawo, s. 121-122.
Udziały kapitałowe realizują się jednak w pełni w chwili ich pokrycia w kapitale zakładowym. Po rejestracji spółki wspólnik ma roszczenie do spółki o wydanie dokumentu akcyjnego.
Nb 390
Drugie znaczenie pojęcia "akcja" wiąże się z ogółem praw i obowiązków wynikających z praw udziałowych (K. Kruczalak, Prawo, s. 189-190; S. Sołtysiński, w: Kodeks, t. 11, s. 118-119); por. uwagi dotyczące praw i obowiązków wspólników spółki z o.o. -Nb. 303-322. Obowiązki muszą być jednak związane z prawami i jako pewien kompleks stanowią o pozycji wspólnika w spółce. Ogół praw wynikających z uczestnictwa w spółce jest następstwem posiadania przez akcjonariuszy udziałów kapitałowych.
Do najważniejszych praw należą: prawo do dywidendy, prawo poboru akcji, prawo do kwoty likwidacyjnej, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu, prawo głosowania na walnym zgromadzeniu, prawo do informacji, prawo do żądania uchylenia uchwały, prawo do żądania stwierdzenia nieważności uchwały walnego zgromadzenia, prawo do żądania przymusowego wykupu (art. 418 KSH), prawo do informacji (art. 428-429 KSH) oraz tzw. prawa mniejszości. Odróżnienie praw od

STRONA 377

obowiązków ma ten sam skutek, że przyjmuje się, iż akcja nie inkorporuje obowiązków, ale są one związane z akcją.
Do najważniejszych obowiązków, wynikających z Kodeksu spółek handlowych, należy obowiązek pokrycia objętych akcji, obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, a także wielu innych wynikających ze statutu.

Nb 391
W trzecim znaczeniu pojęcie "akcja" rozumiane jest jako dokument formalny, papier wartościowy stwierdzający prawo uczestnictwa w spółce. Tekst akcji określony został w art. 328 KSH. Powinien on zawierać:
l) firmę, siedzibę i adres spółki,
2) sąd, w którym spółka jest zarejestrowana i liczbę rejestru,
3) datę zarejestrowania spółki i wystawienia akcji,
4) wartość nominalną, liczbę, serię, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji,
5) wysokość dokonanej wpłaty, jeżeli są to akcje imienne,
6) ograniczenia co do rozporządzenia akcją,
7) przepisy statutu o związanych z akcją obowiązkami do świadczeń na rzecz spółki.
Akcja powinna być opatrzona pieczęcią spółki z podpisem zarządu, który może być mechanicznie odtwarzany (tzw. fascymile). Akcja, która nie zawiera elementów określonych w pkt l, 2 i 4 i nie jest podpisana i opieczętowana, jest nieważna. Nie oznacza to jednak, że w ten sposób traci się uczestnictwo w spółce. Posiadacz wadliwej akcji musi jednak udowodnić swoje prawo do udziału w spółce, a wówczas ma roszczenie o wydanie nowej akcji.

Nb 392
Przed pełną wpłatą nie można wydawać akcji na okaziciela. Takie dokumenty akcji lub świadectw tymczasowych, które są wydane przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego, są nieważne. Natomiast dokumenty akcji imiennych mogą być wydawane przed pełną wpłatą. Podobnie jak inne świadectwa tymczasowe mogą być wydane na dowód częściowej wpłaty. Zasadą jest, że akcje są -inaczej niż udziały w spółce z o.o. -niepodzielne oraz muszą mieć identyczną wartość nominalną.

Nb 393
To, że akcje są niepodzielne nie oznacza, że nie mogą być przedmiotem wspólności (w wyniku dziedziczenia, nabycia na wspólność). W takim przypadku spadkobiercy wykonują swoje prawa przez wspólnego przedstawiciela.
Akcje mogą być wydawane w odcinkach zbiorowych. Są to również dokumenty, których treść odpowiada treści akcji zawartej w art. 328 KSH,


STRONA 378

ale które inkorporują większą niż jedną liczbę akcji. Odcinek zbiorowy może być zamieniony na żądanie akcjonariusza na indywidualne akcje.
Minimalna wartość nominalna akcji nie może być mniejsza niż 1 zł. Statut może przewidywać cenę wyższą. Od wartości nominalnej akcji należy odróżnić wartość emisyjną, tj. tak~ po jakiej są one emitowane.
Założyciele, spodziewając się zainteresowania swoimi akcjami, mogą określać wartość emisyjną na poziomie wyższym niż wartość nominalna. Zebrana w ten sposób nadwyżka (tzw. agio) tworzy kapitał zapasowy i musi być zebrana do momentu zarejestrowania. Jeszcze inną wartością jest cena zbycia akcji (rynkowa), a w przypadku spółek notowanych na giełdzie (A. Szumański, w: Prawo, s. 516-517), ceny (ceny giełdowe) mogą odbiegać zarówno od wartości nominalnej, jak i emisyjnej.
Akcje powinny być należycie opłacone. W przypadku akcji otrzymanych za aporty muszą być one opłacone do momentu zarejestrowania. Natomiast akcje pieniężne, tj. te, które zostały otrzymane za pieniądze, mogą być opłacone w 25% w chwili zarejestrowania spółki. Pozostała wartość powinna być uiszczona w terminach i wysokości ustalonych w statucie lub uchwałach walnego zgromadzenia. Wpłaty pozostałych rat powinny
być dokonywane równomiernie na wszystkie akcje. Akcje obejmowane za wkłady aportowe powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki. Akcje obejmowane za aporty (jak również mieszane, tj. aportowe i pieniężne) muszą być jednak pokryte przed zarejestrowaniem w wysokości 125000 zł.
W celu wykonania obowiązku pozostałych wpłat zarząd powinien dwukrotnie ogłosić wezwanie o dokonanie wpłat: jedno na miesiąc, drugie nie później niż na 2 tygodnie przed terminem wpłaty. Obowiązek ogłoszeń może zostać uzupełniony możliwością wezwania, dokonanego listami poleconymi wysłanymi w tych samych terminach (art. 330 ż 4 KSH).

Konsekwencją niedokonania wpłat w terminie może być:
1) zapłacenie odsetek,
2) zapłata odszkodowania umownego, jeżeli statut je przewiduje,
3) unieważnienie akcji.
W przypadku zalegania ponad miesiąc z wpłatą (zaległą ratą), a ponadto z odsetkami umownymi, bez uprzedniego wezwania można unieważnić akcje (lub świadectwa tymczasowe), co w konsekwencji powoduje utratę praw udziałowych w spółce. Unieważnienie takie jest możliwe, jeżeli w ogłoszeniu o wpłatach lub listach skierowanych do akcjonariuszy (art. 331 ż 1 KSH) taka informacja została podana. Nie jest to jednak obowiązek spółki. Unieważnienie może dotyczyć tylko akcji imiennych, świadectw tymczasowych, a także tych praw udziało-


STRONA 379
-wych, na które nie zostały jeszcze wydane akcje. Utrata praw z udziałów jest najdotkliwszą sankcją dla wspólnika, gdyż może się wiązać z utratą członkostwa w spółce. Unieważnienie akcji nie wpływa na zmianę kapitału akcyjnego. Spółka w miejsce akcji unieważnionych wydaje nowe akcje lub świadectwa tymczasowe. Sprzedaż nowych akcji dokonana jest przez notariusza, dom maklerski lub bank.
Nowe akcje lub świadectwa muszą mieć te same numery, co akcje nieważne. Kwota uzyskana ze sprzedaży akcji powinna być przeznaczona na pokrycie odsetek, odszkodowania, kosztów związanych z unieważnieniem. Jeżeli uzyskano cenę wyższą~ należy różnicę zwrócić akcjonariuszowi. Jeżeli jednak nie uzyskano ceny sprzedaży pozwalającej na pokrycie należności, spółka ma roszczenie o pokrycie różnicy przez akcjonariusza, którego akcje zostały unieważnione.
Unieważnienie akcji (lub świadectw tymczasowych) prowadzi do utraty praw udziałowych. Od unieważnienia należy odróżnić wymianę akcji wadliwej lub nieważnej.
W przypadku znacznego uszkodzenia dokumentu akcji, świadectwa tymczasowego lub kuponu dywidendowego albo wydania wadliwego lub nieważnego dokumentu akcji, spółka powinna na żądanie uprawnionego wydać nowy dokument za zwrotem kosztów jego sporządzenia (art. 357 ż 1 KSH). Spółka pokrywa koszt wydania dokumentu wadliwego lub nieważnego. Statut może regulować tryb umarzania zniszczonych lub utraconych dokumentów akcji, świadectw tymczasowych oraz znaków legitymacyjnych wystawionych przez spółkę. Wydanie duplikatów dokumentów wymaga uprzedniego ogłoszenia o zniszczeniu lub utracie tych dokumentów. Jeżeli statut nie reguluje trybu wydawania duplikatów akcji, świadectw tymczasowych lub innych dokumentów wydawanych przez spółkę, które uległy zniszczeniu lub utracie przez akcjonariusza, spółka wyda uprawnionemu nowy dokument za zwrotem kosztów jego sporządzenia po umorzeniu zniszczonego lub utraconego dokumentu. Jeżeli treść akcji stała się nieaktualna wskutek zmiany stosunków prawnych, w szczególności w razie zmiany wartości nominalnej albo połączenia akcji, spółka może wezwać akcjonariusza w drodze ogłoszenia lub listu poleconego do złożenia dokumentu akcji w spółce w celu zmiany treści dokumentu lub jego wymiany, z zagrożeniem unieważnienia dokumentu akcji. Termin do złożenia dokumentu akcji nie może być krótszy niż 14 dni od dnia ogłoszenia wezwania lub doręczenia listu poleconego (art. 358 ż 1). W miejsce nieważnego wydaje się nowy dokument akcji. Koszty unieważnienia dokumentu akcji, wydania nowego dokumentu ponosi

STRONA 380

spółka. Zarząd ogłasza wykaz unieważnionych dokumentów akcji w terminie czterech tygodni od dnia powzięcia uchwały o ich unieważnieniu.

Nb 394
Od unieważnienia akcji należy odróżnić ich umorzenie (art. 359 KSH). Podstawowa różnica między unieważnieniem a umorzeniem sprowadza się do przyczyn i celu obu działań. Jednakże w przypadku unieważnienia wydawane są akcje nowe (lub świadectwa tymczasowe), podczas gdy z chwilą umorzenia gasną nie tylko prawa, ale i obowiązki o charakterze majątkowym związane z akcją. Zmianie może ulec też wysokość kapitału zakładowego ( obniżenie).
Kodeks spółek handlowych szczegółowo reguluje umorzenie akcji. Akcje mogą być umorzone, jeżeli statut tak stanowi. Akcja może być umorzona albo za zgodą akcjonariusza -w drodze jej nabycia przez spółkę (umorzenie dobrowolne), albo bez zgody akcjonariusza (umorzenie przymusowe). Przesłanki przymusowego umorzenia określi statut. Umorzenie akcji wymaga uchwały walnego zgromadzenia. Uchwała powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia, wysokość wynagrodzenia przysługującego akcjonariuszom akcji umorzonych bądź uzasadnienie umorzenia akcji bez wynagrodzenia oraz sposób obniżenia kapitału zakładowego. Umorzenie przymusowe następuje za wynagrodzeniem. Uchwała o umorzeniu akcji podlega ogłoszeniu. Natomiast uchwała o zmianie statutu w sprawie umorzenia akcji powinna być umotywowana. Zmiana statutu przewidująca przymusowe umorzenie akcji nie może dotyczyć akcji, które zostały objęte przed jej wpisem do rejestru. Statut może stanowić, że akcje ulegają umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie. Stosuje się wówczas przepisy o umorzeniu przymusowym. W przypadku ziszczenia się określonego w statucie zdarzenia, o którym mowa w zdaniu poprzednim, zarząd podejmuje niezwłocznie uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego. Umorzenie akcji wymaga obniżenia kapitału zakładowego. Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna być powzięta na walnym zgromadzeniu, na którym powzięto uchwałę o umorzeniu akcji.

Nb 395
Stosując różne kryteria, możemy podzielić akcje na:
l) akcje uzyskane za gotówkę, aporty (akcje aportowe -art. 336 KSH) i akcje mieszane,
2) akcje zwykłe i uprzywilejowane (art. 351-353 KSH),
3) akcje nieme (art. 353 ż 3 KSH),
4) akcje imienne i na okaziciela (art. 334-335 KSH),
5) akcje własne (art. 362 KSH),


STRONA 381
6) akcje, z którymi związane są szczególne obowiązki, np. obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych (art. 356 KSH),
7) akcje objęte wspólnością (art. 333 KSH),
8) akcje gratisowe,
9) akcje winkluowane.
Od akcji należy odróżnić imienne świadectwa tymczasowe (art. 335 KSH), imienne świadectwa założycielskie (art. 355 KSH) i świadectwa użytkowe (art. 361 KSH).

2. Akcje uzyskane za gotówkę, aporty i akcje mieszane
Nb 396
Akcje uzyskane za wkłady pieniężne podlegają ogólnym regułom odnoszącym się do akcji. Natomiast akcje aportowe są akcjami szczególnymi. Ze względu na niebezpieczeństwo zbyt wysokiej wyceny aportów (mimo bardzo sformalizowanego trybu wyceny) akcje wydane za wkłady niepieniężne muszą:
-być akcjami imiennymi,
-nie mogą być zbywane i zastawiane,
-być zatrzymane w spółce przez okres aż do zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania finansowego przez najbliższe zwyczajne walne zgromadzenie.
Ograniczenia powyższe dotyczą również akcji mieszanych, tj. tych, które są pokryte częściowo wkładami pieniężnymi i niepieniężnymi. Prawo zatrzymania akcji spółki nie może być utożsamiane z prawem zastawu ani prawem zatrzymania. Jest to prawo sui generis, polegające na możliwości zatrzymania akcji aportowych w spółce w celu zabezpieczenia jej roszczeń dotyczących wkładów niepieniężnych (J. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 479).

3. Akcje zwykłe i uprzywilejowane
Nb 397
Podział akcji na zwykłe i uprzywilejowane związany jest ze szczególnymi uprawnieniami, jakie mogą być przypisane do nich. Akcje zwykłe posiadają jeden głos na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, a dywidenda przy akcjach zwykłych jest wypłacana stosownie do wniesionych do spółki wkładów (chyba że statut stanowi inaczej). Podobnie jest z podziałem majątku w razie likwidacji spółki. Natomiast w przypadku akcji uprzywilejowanych spółka decyduje się przyznać szczególne uprawnienia związane z akcją. Od takich akcji należy odróżnić prawa przyznane osobiście poszczególnym akcjonariuszom (nie akcjom -art. 354 KSH). W tym ostatnim przypadku nie przechodzą one nigdy na inne osoby wraz ze zby-


STRONA 382

-ciem akcji. Kodeks spółek handlowych w art. 351 KSH wskazuje na trzy przykładowe sposoby uprzywilejowania: prawo głosu, dywidendy i podziału majątku w razie likwidacji spółki. Warunkiem ustania zarówno wymienionych, jak i dodatkowych uprzywilejowań jest uregulowanie tych kwestii w statucie. Dodatkowe uprzywilejowanie może polegać np. na pierwszeństwie wykonywania prawa poboru, pierwszeństwie lub w ostatnim rzędzie umorzenia akcji czy też prawie powoływania lub odwoływania organów (A. Szajkowski, Prawo, s. 344; J. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 496). Akcje mogą być uprzywilejowane w ten sposób, że część z nich będzie miała uprzywilejowanie określonej kategorii (co do głosu), a część innej kategorii (co do dywidendy). Akcje mogą kumulować w sobie różne rodzaje uprzywilejowania. Przewidując w przyszłości emisję nowych akcji bez uprzywilejowania, można uprzywilejować wszystkie akcje danej emisji w ten sam sposób. Do czasu emisji nowych akcji nikt w takiej sytuacji nie będzie uprzywilejowany.
Akcje uprzywilejowane co do głosu powinny być akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie co do głosu może być uzależnione od różnych warunków. Jednej akcji nie można przyznać więcej niż 2 głosy. Jeżeli dojdzie do zamiany akcji imiennej uprzywilejowanej co do głosu na akcję na okaziciela lub w razie zbycia wbrew zastrzeżonym warunkom, uprzywilejowanie takie wygasa (art. 352 KSH). Postanowienia statutu dopuszczające więcej niż 2 głosy na akcję na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy powoduje nieważność takiego postanowienia. W związku z przyjętą regulacją nie jest możliwe przyznanie tzw. złotej akcji, której posiadacz ma decydujący głos w spółce (tak J. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 498).
Uprzywilejowanie co do dywidendy nie może przekraczać więcej niż o połowę dywidendy przeznaczonej do wypłaty akcjonariuszom uprawnionym z akcji nieuprzywilejowanych (art. 353 ż l KSH). Z uprzywilejowaniem co do dywidendy wiążą się tzw. akcje nieme (Nb. 398). Akcje uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi akcjami (art. 353 ż 2 KSH).
Innym uprzywilejowaniem, o którym wyraźnie stanowią przepisy KSH, jest uprzywilejowanie co do podziału majątku w razie likwidacji spółki. Uprzywilejowanie to polega na wysokości kwot wypłacanych z majątku, ale także może dotyczyć pierwszeństwa przed innymi akcjonariuszami wypłaty takich kwot.


STRONA 383

4. Akcje nieme
Nb 398
Statut spółki może przewidywać, że wobec akcji uprzywilejowanych co do dywidendy może być wyłączone prawo głosu. Akcje te są określone mianem akcji niemych (bezgłosowych). Pomijając ten fakt, akcje takie są takie same jak inne akcje. Jeżeli wprowadzono akcje nieme, to nie ma limitu dywidendowego (najwyżej 150% dywidendy akcji nieuprzywilejowanych). Kwoty przeznaczone na dywidendy mogą więc być wyższe od wskazanego limitu.
Akcje takie korzystają z pierwszeństwa w zaspokojeniu przed pozostałymi akcjonariuszami. Statut może przewidzieć swoiste uprzywilejowanie w przypadku akcji niemych (A. Kidyba, Kodeks, s. 557). Jeżeli w danym roku nie wypłacono dywidendy (choćby częściowo), przysługuje prawo do wyrównania z zysku w ciągu 3 kolejnych lat obrotowych.

5. Akcje imienne i na okaziciela
Nb 399
Akcje imienne zawierają oznaczenie osoby akcjonariusza, podczas gdy akcje na okaziciela są akcjami bezimiennymi (bezosobowymi), tzn. nie zawierają w swej treści wskazania osoby uprawnionej. O rodzajach akcji oraz ich liczbie decyduje statut. W spółce mogą istnieć zarówno akcje imienne, jak i akcje na okaziciela. Możliwa jest zamiana jednego rodzaju akcji na inny (akcji na okaziciela na akcje imienne lub odwrotnie), ale tylko, gdy statut tak stanowi. Akcje na okaziciela nie mogą być wydawane przed całkowitym opłaceniem. Jeżeli akcja jest opłacona tylko częściowo, należy wydać imienne świadectwo tymczasowe (art. 335 ż l KSH). Natomiast akcje imienne można wydawać przed pełną wpłatą. Wysokość wpłat powinna być uwidoczniona na akcjach imiennych i świadectwach tymczasowych. Podział na akcje imienne i na okaziciela ma istotne znaczenie z punktu widzenia obrotu akcjami. Obrót akcjami imiennymi może być ograniczony (ale nigdy zabroniony), natomiast z istoty swej nie można ograniczyć akcji na okaziciela. Kolejną różnicą jest sposób zbywania akcji obu typów. Akcje na okaziciela zbywamy poprzez zwykłe wręczenie dokumentu akcyjnego, przeniesienie posiadania akcji i zapłatę ceny. Natomiast akcje imienne wymagają zawarcia odrębnej umowy lub zaznaczenia zmiany właściciela na odwrocie akcji, przeniesienia posiadania akcji i zapłacenia ceny (art. 339 KSH).


STRONA 384

6. Akcje własne
Nb 400
Spółka w pewnych sytuacjach może stać się swoim wspólnikiem. Zasadą jest, że spółka nie może na swój rachunek nabywać ani przyjmować w zastaw własnych akcji. Wyjątkowo może to dotyczyć tylko następujących sytuacji:
l) nabycia akcji w celu zapobieżenia, bezpośrednio zagrażającej spółce, poważnej szkodzie,
2) jeżeli akcje mają być oferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat,
3) nabycia akcji nieodpłatnie lub w drodze sukcesji uniwersalnej,
4) instytucji finansowej, która nabywa akcje na własny lub cudzy rachunek celem ich dalszej odprzedaży,
5) nabycia akcji w celu ich umorzenia,
6) nabycia akcji w drodze egzekucji celem zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza,
7) nabycia akcji akcjonariusza w innych przypadkach przewidzianych w ustawie.

W przypadkach określonych w pkt. l i 2 nabycie akcji własnych przez spółkę jest dozwolone tylko wtedy, gdy zostały spełnione łącznie następujące warunki:
l) nabyte akcje zostały w pełni pokryte,
2) łączna wartość nominalna nabytych akcji nie przekracza dziesięciu procent kapitału zakładowego spółki, uwzględniając w tym również wartość nominalną pozostałych akcji własnych, które nie zostały przez spółkę zbyte,
3) spółka utworzyła na ten cel kapitał rezerwowy, równy co najmniej cenie nabycia akcji własnych, bez pomniejszenia kapitału zakładowego, powiększonego o obowiązkowe kapitały (fundusze), które według ustawy lub statutu nie mogą być wypłacone akcjonariuszom.

Akcje nabyte w drodze egzekucji muszą być zbyte w ciągu roku od dnia nabycia lub jeżeli tak się nie stanie, muszą być umorzone (art. 363 ż 4 i 5 KSH). Akcje własne muszą być umieszczone w bilansie jako osobna
pozycja pod nazwą: "Akcje własne do zbycia". Cechą tych akcji jest to, że mają charakter temporalny (ograniczony czasowo) oraz to, że z akcji własnych nie wykonuje się praw udziałowych. Prawa pozostają "w stanie spoczynku", swoistego uśpienia. Taki stan trwa do momentu zbycia lub umorzenia akcji (zob. A. Kidyba, Spółka, s. 277-278). Prawa te istnieją, ale nie można ich realizować.

STRONA 385

7. Akcje związane ze szczególnymi obowiązkami
Nb 401
Akcje imienne mogą być powiązane z dodatkowymi obowiązkami, w szczególności z obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych (dostarczanie buraków do cukrowni, chmielu do browaru itp.). Akcje takie mają szczególny charakter, gdyż ich zbycie może się odbyć tylko za zezwoleniem spółki. Odmowa zbycia takiej akcji może nastąpić tylko z ważnych powodów. Od obowiązków przypisanych do akcji należy odróżnić obowiązki przypisane do wspólników. W przypadku zbycia akcji obciążonych obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych, jeżeli spółka (zarząd) wyrazi zgodę na zbycie, obowiązek przechodzi na nabywcę akcji. Wynagrodzenie za świadczenia niepieniężne wypłacane jest również wówczas, gdy bilans nie wykaże czystego zysku. Wynagrodzenie nie może przewyższać zwykłej ceny przyjętej w obrocie. Statut może przewidywać odszkodowanie za niezrealizowanie obowiązku przez akcjonariusza. Nie ma natomiast możliwości żądania wyłączenia wspólnika z tytułu niezrealizowania obowiązku (art. 266 KSH w spółce z o.o.), gdyż takie prawo w spółce akcyjnej wspólnikom nie przysługuje.

8. Akcje objęte wspólnością
Nb 402
Specyficznym typem akcji są akcje objęte wspólnością. Wspólność może być następstwem dziedziczenia czy wspólnego nabycia akcji. Może to obejmować zarówno wspólność w częściach ułamkowych, jak i wspólność łączną (do niepodzielnej ręki), jeżeli akcje nabywają małżonkowie w ramach wspólności małżeńskiej lub spółka cywilna (T Dziurzyński, w: Kodeks, s. 210). Wspólność może dotyczyć także odcinka zbiorowego akcji. W przypadku wspólności akcji współuprawnieni wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela (pełnomocnika, przedstawiciela ustawowego). Za świadczenia związane z akcją współwłaściciele odpowiadają solidarnie. Jeżeli nie zostanie wskazany wspólny przedstawiciel, oświadczenia spółki mogą być ważnie dokonywane wobec któregokolwiek z nich (art. 333 ż 3 KSH).

9. Akcje gratisowe
Nb 403
Akcje gratisowe wydawane są akcjonariuszom, jeżeli kapitał zakładowych jest podwyższany przez zwiększenie wartości nominalnej akcji poprzez pokrycie ze środków własnych spółki (np. funduszu zapasowego, rezerwowego). W takim przypadku akcjonariusze otrzymują własne akcje gratisowe, bowiem nie wnoszą w zamian za akcje wkładów, gdyż te po-


STRONA 386

-chodzą z majątku spółki. Akcjonariusze obejmują akcje gratisowe proporcjonalnie do posiadanych już akcji w kapitale zakładowym.

10. Akcje winkluowane
Nb 404
Akcje winkluowane są to te akcje, których zbycie jest ograniczone umownie. W celu zagwarantowania glosowania na walnym zgromadzeniu dochodzić może do zawierania umów ograniczających na czas określony rozporządzanie akcją lub częścią ułamkową akcji. Ograniczenie takie jest skuteczne tylko między stronami. Ograniczenia mogą dotyczyć zarówno akcji imiennych, jak i na okaziciela i nie mogą być ustanowione na okres dłuższy niż 5 lat od dnia zawarcia urnowy (art. 338 ż l KSH). Dopuszczalne są również urnowy ustanawiające prawo pierwokupu lub inne prawo pierwszeństwa nabycia akcji lub ułamkowej części akcji. Umowne ograniczenie w takim przypadku nie może trwać dłużej niż 10 lat od dnia zawarcia urnowy (art. 338 ż 2 KSH).

11. Imienne świadectwa tymczasowe, imienne świadectwa założycielskie i świadectwa użytkowe
Nb 405
Od akcji należy odróżnić imienne świadectwa tymczasowe i imienne świadectwa założycielskie oraz świadectwa użytkowe. Świadectwo tym czasowe jest papierem wartościowym, który inkorporuje prawa udziałowe akcjonariusza. Od akcji różni się tym, że jest papierem wartościowym temporalnym, tj. ma określony okres ważności. Okres ten kończy się z pełną wpłatą na akcje (art. 335 KSH). Imienne świadectwa tymczasowe są wydawane bowiem na dowód częściowej wpłaty na akcje. Świadectwa tymczasowe wydane przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego są nieważne. Świadectwa tymczasowe są dokumentami imiennymi. Wydanie tych świadectw na okaziciela powoduje nieważność takiego dokumentu.
Z kolei imienne świadectwa założycielskie (art. 355 KSH) są dokumentarni, które mogą być wydawane tylko celem wynagrodzenia za usługi oddane przy powstaniu spółki. Mogą one być wydane najwyżej na 10 lat od chwili zarejestrowania spółki. Świadectwa te dają prawo uczestniczenia w podziale czystego zysku spółki w granicach ustalonych przez statut po uprzednim odliczeniu na rzecz akcjonariuszy określonej w statucie minimalnej dywidendy (art. 355 ż 2 KSH). Świadectwa założycielskie nie są papierami wartościowymi, ale jedynie dokumenta-


STRONA 387
-mi legitymacyjnymi, dlatego nie można wprost (tylko odpowiednio) stosować przepisów o akcjach.
Kategoria świadectw użytkowych zastąpiła akcje użytkowe, które można było wydawać na gruncie KH. Statut może przewidywać, że w zamian za akcje umorzone spółka wydaje świadectwa użytkowe bez określonej wartości nominalnej. Można wydawać świadectwa imienne lub na okaziciela (art. 361 ż l KSH). Świadectwo takie -jeżeli statut nie stanowi inaczej -uczestniczy na równi z akcjami w dywidendzie oraz nadwyżce majątku spółki, pozostałej po pokryciu wartości nominalnej akcji. Uprawnionemu ze świadectwa użytkowego nie można przyznać żadnych innych uprawnień. Nie ponosi on odpowiedzialności za zobowiązania związane z umorzoną akcją.
Świadectwa założycielskie i świadectwa użytkowe dają uprawnienia, które nie wiążą się ze statusem wspólnika w spółce akcyjnej, a mogą przysługiwać osobom trzecim.

12. Obowiązek prowadzenia księgi akcyjnej
Nb 406
Zarząd ma obowiązek prowadzenia księgi akcyjnej (Z. Opałko, Księga udziałów i księga akcyjna w spółkach kapitałowych, Pr. Spół. 1999, Nr 10, s. 2 i nast.). Wpisuje się do niej posiadaczy akcji imiennych i imiennych świadectw tymczasowych. Wpis obejmuje imię i nazwisko (firmę, siedzibę), adres posiadacza akcji lub świadectwa tymczasowego, wysokość dokonanych wpłat, wpis o przeniesieniu akcji lub świadectwa tymczasowego na inną osobę oraz datę wpisu. N a żądanie nabywcy akcji i albo zastawnika, lub użytkownika zarząd dokonuje wpisu o przeniesieniu akcji lub ustanowieniu na niej ograniczonego prawa rzeczowego. Zastawnik i użytkownik mogą żądać również ujawnienia, że przysługuje im prawo wykonywania głosu z obciążonej akcji (art. 341 ż 2 KSH).
Do obowiązków zarządu należy przede wszystkim dokonywanie wpisu o przeniesieniu tych akcji lub świadectw tymczasowych. Do księgi nie wpisuje się akcji na okaziciela. Księga jest wewnętrznym dokumentem spółki, do którego mają dostęp akcjonariusze (również akcjonariusze na okaziciela) i członkowie władz. Inne osoby mogą uzyskać dostęp do księgi tylko za zgodą zarządu lub właściwych organów. Nabywca akcji imiennych i świadectw tymczasowych nabywa to prawo po wpisaniu go do księgi. Księga akcyjna jest dlatego ważna dla spółki i wspólnika, gdyż wobec spółki za akcjonariusza uważa się osobę wpisaną do księgi. Jak już



STRONA 388

stwierdzono, nie dotyczy to akcji na okaziciela, gdyż w ich przypadku wystarczy tylko ich posiadanie.

V. Prawa i obowiązki akcjonariuszy
1. Uwagi ogólne
Nb 407
Powyżej, na tle pojęcia akcja i rodzajów akcji, zostały wskazane najistotniejsze prawa i obowiązki akcjonariuszy związane z akcjami (por. J. Weiss, Prawa wspólników spółki z o.o. i akcjonariuszy spółki akcyjnej, Pr. Spół. 1997, Nr 10, s. 2 i nast; K. Kruczalak, Prawo, s. 195-196; A. Szumański, w: Prawo, s. 533 i nast., 574 i nast.) Należą do nich:
l) obowiązek należytego opłacenia akcji,
2) prawo do posiadania różnych rodzajów akcji,
3) prawo do otrzymania dokumentu akcyjnego lub świadectwa tymczasowego,
4) prawo żądania zamiany akcji imiennych na akcje na okaziciela i odwrotnie,
5) prawo wglądu do księgi akcyjnej.

Kodeks spółek handlowych przewiduje ponadto:
1) obowiązek zwrotu nieprawidłowo pobranych wypłat,
2) obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych,
3) prawo do dywidendy,
4) prawo do zbycia akcji,
5) prawo do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
6) prawo poboru.
Charakterystyczne jest to, że w przypadku spółki akcyjnej, inaczej niż to ma miejsce w spółce z o.o., nie występuje prawo żądania wyłączenia wspólnika (art. 260 KSH) i prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH). Prawa te zaliczane są do osobistych praw wspólników w spółce z o.o. i nie są związane z prawami majątkowymi wspólników, tak jak jest w przypadku prawa indywidualnej kontroli, a częściowo w przypadku wyłączenia wspólnika. W tym ostatnim poziom reprezentowanego kapitału zakładowego (więcej niż 50%) ma wpływ na żądanie wyłączenia. W Kodeksie spółek handlowych w odniesieniu do spółki z o.o. przewidziany jest obowiązek dopłat (art. 177 KSH). Z obowiązkiem takim nie spotykamy się w przypadku spółki akcyjnej. Nie ma jednak, moim zdaniem, przeszkód, aby taki obowiązek wprowadzić w statucie.


STRONA 389
Kodeks spółek handlowych przewiduje jednak, że statut może przyznawać indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi uprawnienia osobiste (art. 354 KSH). W szczególności mogą one dotyczyć prawa powoływania lub odwoływania członków zarządu, rady nadzorczej lub prawa do otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki. Statut może uzależnić przyznanie osobistego uprawnienia akcjonariuszowi od dokonania oznaczonych świadczeń lub ziszczenia się warunku. Ograniczenia dotyczące zakresu i wykonywania uprawnień wynikających z akcji uprzywilejowanych stosuje się odpowiednio do uprawnień przyznanych akcjonariuszowi osobiście. Uprawnienia osobiste przyznane indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi wygasają najpóźniej z dniem, w którym uprawniony przestaje być akcjonariuszem spółki. Od takich uprawnień osobistych należy odróżnić uprzywilejowanie akcji.
Zestawiając prawa i obowiązki w spółce akcyjnej z takimi w spółce z o.o. nie można zapominać również o nowym prawie przymusowego wykupu akcji (squeeze out) -art. 418 KSH. W pewnym stopniu to prawo "wyciśnięcia", "wypchnięcia" wspólnika mniejszościowego ze spółki przypomina wyłączenie wspólnika w spółce z o.o. Jednak nie występuje tu, w porównaniu ze spółką z o.o., konieczność wskazania ważnego powodu, inne są zasady podejmowania decyzji w tej sprawie, przejęcie udziałów "wypchniętego" wspólnika może być dokonane również przez osoby trzecie, sąd nie bierze udziału w tych czynnościach (A. Kidyba, Kodeks, s. 664). Innym prawem nawiązującym do prawa kontroli w spółce z o.o. jest prawo do informacji przysługujące wspólnikom. Prawo to może być realizowane podczas walnego zgromadzenia (art. 428 ż l KSH) i poza nim (art. 428 ż 4 KSH). Jednakże, zgodnie ze zmianą ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 76, poz. 807), do akcji Skarbu Państwa nie stosuje się art. 418 KSH. Natomiast akcje nabyte nie odpłatnie przez uprawnionych pracowników, rolników, rybaków nie mogą być przedmiotem przymusowego wykupu przed upływem 2 lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych, a w przypadku pracowników -członków zarządu przed upływem 3 lat.

2. Obowiązek zwrotu nieprawidłowo pobranych świadczeń
Nb 408
Podczas trwania spółki nie wolno akcjonariuszom zwracać dokonanych wpłat na akcje ani w całości, ani w części (art. 344 ż l KSH), z wyjątkiem tych sytuacji, które przewiduje Kodeks spółek handlowych. Ponadto akcjonariuszom nie wolno pobierać odsetek od akcji. Jeżeli ak-

STRONA 390

-cjonariusze wbrew przepisom prawa lub postanowieniom statutu otrzymali jakiekolwiek świadczenia od spółki, są obowiązani do ich zwrotu. Wyjątek stanowi przypadek otrzymania przez akcjonariusza, będącego w dobrej wierze, udziału w zysku (art. 350 ż l KSH). Przepis ten dotyczy tylko akcjonariuszy, którzy faktycznie otrzymali wypłatę zysku, i to tylko tych, którzy działali w dobrej wierze. Wystąpi to wówczas, gdy akcjonariusz w chwili pobierania wypłaty zysku jest przekonany, że jest ona zgodna z prawem i ma prawidłową podstawę. Jak podkreślono w literaturze, nawet jeżeli podstawą wypłaty jest uchwała walnego zgromadzenia, ale jej postanowienia są sprzeczne ze statutem lub przepisami prawa, należy przyjąć, że akcjonariusz był w złej wierze (M. Allerhand, Kodeks; S. Sołtysiński, w: Kodeks, t. II, s. 380). Obowiązek zwrotu nieprawnie pobranych świadczeń odnosi się do wszelkich form zarówno pieniężnych, jak i niepieniężnych. Za wypłatę na rzecz akcjonariusza członkowie organów spółki, a więc: zarządu, rady nadzorczej, ewentualnie komisji rewizyjnej, ponoszą odpowiedzialność za nieprawidłową wypłatę. Odpowiedzialność ta jest solidarna z odpowiedzialnością odbiorcy. Art. 350 ż l KSH tworzy szczególne zasady odpowiedzialności organów za nieprawidłową wypłatę. Wierzytelności z tytułu nieprawidłowych wypłat przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od daty wypłaty, z wyjątkiem wierzytelności w stosunku do odbiorcy, który wiedział o bezprawności wypłaty, gdyż ta przedawnia się z upływem 10 lat.

3. Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych
Nb 409
Jak już o tym była mowa, możliwe jest wydawanie akcji imiennych z przywiązanym do nich obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Świadczenia takie nie mogą mieć charakteru jednorazowego, ale muszą się stale powtarzać. Rodzaj, forma oraz odszkodowanie za niedopełnienie obowiązku powinny być określone w statucie spółki. Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych dotyczy stosunków między wspólnikami a spółką. Chodzi tu o obowiązki akcjonariuszy w stosunku do spółki, a nie osób trzecich. Dlatego też wykreowanie takiego obowiązku powinno wiązać się ze specyfiką działalności spółki i akcjonariuszy. Należy przyjąć, że obowiązki takie powinny dotyczyć tylko tych, którzy mają możliwość ich realizacji. Najczęściej chodzi o to, aby akcjonariusz był wy': twórcą czy producentem określonych rzeczy, a spółka miała dostęp do nich (np. dostarczanie zboża do młyna, chmielu do browaru). Rzadszy jest przypadek, gdy akcjonariusz nie jest producentem, ale zobowiązanie będzie w stanie wykonać, gdyż posiada określone rzeczy lub je nabędzie (dostar-


STRONA 391
-czenie drewna do tartaku, piasku na budowę). Istotne jest, aby spółka mogła W określonych, powtarzalnych terminach rzeczy te otrzymać. Obowiązek dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych powinien być określony w statucie pierwotnym albo później poprzez zmianę statutu. Istotą obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest "przywiązanie" tego obowiązku do akcji, a nie do akcjonariusza. Skutkiem zbycia akcji obciążonych takim obowiązkiem jest przyjęcie obowiązku na nabywcę akcji. Do zbycia akcji obciążonych takim obowiązkiem potrzebna jest zgoda spółki. Zasadniczo zgody takiej udziela zarząd, choć statut spółki może przewidywać zgodę innego organu. Odmowa zgody na zezwolenie może być tylko z ważnych powodów (np. w ocenie spółki nikt inny niż akcjonariusz nie będzie w stanie zrealizować tego ważnego dla spółki obowiązku). W przypadku odmowy zgody na zbycie, spółka nie ma obowiązku wskazania innego nabywcy. Akcjonariusz będzie musiał poszukać nowego nabywcy, którego spółka być może zaakceptuje. Zbycie udziału bez wymaganego zezwolenia nie wywołuje skutków prawnych wobec spółki, choćby zbywca nie był już właścicielem przedmiotu, do którego świadczenia był zobowiązany. Akcjonariusz otrzymuje za zrealizowanie obowiązku wynagrodzenie. Powinno być ono określone w umowie. Nie można jednak przekraczać zwykłego wynagrodzenia przyjętego w obrocie (art. 356 ż 4 KSH). Wynagrodzenie za takie świadczenia należy wypłacać nawet wówczas, gdy bilans nie wykaże czystego zysku. Wierzytelność taka traktowana jest tak, jak wierzytelność osób trzecich, niezależnie od osiągnięcia przez spółkę zysku.
Zgodnie z art. 356 ż 3 KSH, statut może przewidywać odszkodowanie umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie powtarzających się świadczeń niepieniężnych związanych z akcją.

4. Prawo do dywidendy
Nb 410
Jednym z najważniejszych praw akcjonariusza składających się na akcje jest prawo do udziału w czystym zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewidenta i przeznaczonym przez walne zgromadzenie do wypłaty akcjonariuszom. Prawo to określane jest prawem do dywidendy. Źródłem zysku spółki może być prowadzona działalność gospodarcza, oprocentowanie wkładów pieniężnych (od których spółka może pobierać odsetki, natomiast jest to zakazane w stosunku do wspólników), zbycie składników majątkowych wnoszonych do spółki jako aport. Z zyskiem w spółce mamy do czynienia, jeżeli występuje nadwyżka aktywów nad pasywami spółki. Wystąpi to wówczas, gdy wszyst-

STRONA 392

-kie prawa majątkowe łącznie ze środkami pieniężnymi posiadane przez spółkę przewyższają sumę zobowiązań i kapitału akcyjnego. Natomiast z czystym zyskiem (dywidendą) mamy do czynienia wówczas, gdy od zysku odejmiemy naliczone podatki, do których spółka jest zobowiązana (od nieruchomości, dochodowy, VAT itd.). Sporządzenie bilansu przez zarząd daje odpowiedź, czy mamy do czynienia z zyskiem, czy też nie. Zgodnie z art. 395 ż 2 pkt l i 2 KSH, przedmiotem zwyczajnego walnego zgromadzenia powinno być rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za rok ubiegły oraz podjęcie uchwały o podziale zysków lub o pokryciu strat.
Prawo do dywidendy zależy od tego, czy uchwała walnego zgromadzenia przeznaczy zysk do podziału. Jeżeli w spółce jest zysk, to wspólnikowi przysługuje jedynie ogólne prawo do zysku, dopiero jednak z chwilą podjęcia stosownej uchwały akcjonariusze mają roszczenie o wypłatę dywidendy. Spółka może -mimo wypracowania zysku -postanowić albo o podziale między wspólników, albo rozporządzić zyskiem w inny sposób (na specjalne fundusze). Rozporządzenie zyskiem należy odróżnić od podziału. Zysk może być częściowo podzielony między wspólników, a częściowo rozporządzony na inne fundusze. Rozporządzenie zyskiem na inne cele niż podział może odbywać się wielokrotnie, przez kolejne lata. W szczególności w spółce akcyjnej, która miałaby charakter not for profit , wypracowany zysk nie byłby nigdy dzielony między wspólników, a uchwała walnego zgromadzenia decydowałaby o rozporządzeniu zysku na inne cele. W przypadku spółek akcyjnych non profit, które w założeniu nie mają celu gospodarczego i nie wypracowałyby zysku, zysk się nie pojawia, a więc nie można go ani podzielić, ani nim rozporządzać.

Nb 411
Zasadą jest -jeśli statut nie stanowi inaczej -że zysk rozdziela się w stosunku do liczby akcji. Jeżeli akcje nie są jeszcze całkowicie opłacone, zysk dzieli się w stosunku do dokonanych wpłat na akcje (art. 347 ż 2 KSH). Z powyższego wynika, że statut może przewidzieć inny sposób podziału zysku niż proporcjonalny do wartości nominalnej. Podstawą wypłaty dywidendy może być dołączony do akcji kupon dywidendowy. Jest on papierem wartościowym, na okaziciela, który ucieleśnia uprawnienie do przyszłego i warunkowego świadczenia (tj. dywidendy za dany rok obrachunkowy) -zob. J. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 492. Do arkusza dywidendowego dołącza się tzw. talon, który jest znakiem legitymacyjnym, uprawniającym do pobrania kolejnego arkusza dywidendowego.


STRONA 393
Nb 412
Prawo do dywidendy może być przenoszone razem z przenoszeniem praw udziałowych z akcji. Przenieść oraz zastawić można roszczenie o wypłatę dywidendy, którą przyznano na dany rok.
Kodeks spółek handlowych częściowo odmiennie od zasad przyjętych w KH reguluje zagadnienie prawa do dywidendy. Dotyczy to w szczególności ograniczenia wysokości dywidendy, uprawnionych do dywidendy, czy też wypłaty zaliczek na poczet przewidywanego zysku. Mianowicie: kwoty przeznaczone do podziału między akcjonariuszy nie mogą przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o zysk przeniesiony z kapitałów rezerwowych (funduszy) utworzonych w tym celu w poprzednich latach, pomniejszonego o poniesione straty oraz o kwoty umieszczone w kapitałach rezerwowych, utworzonych zgodnie z ustawą lub statutem, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Na wypłatę dywidendy może być przeznaczony zysk z kapitałów rezerwowych powstałych w okresie nieprzekraczającym trzech ostatnich lat obrotowych (art. 348 ż l KSH).
Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Statut może upoważnić walne zgromadzenie do ustalenia dnia, według którego ustala się listę akcjonariuszy uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). Dzień dywidendy nie może być wyznaczony później niż w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie. Uchwałę o przesunięciu dnia dywidendy podejmuje się na zwyczajnym walnym zgromadzeniu (art. 348 ż 2 KSH). Zwyczajne walne zgromadzenie spółki publicznej ustala dzień dywidendy oraz termin wypłaty dywidendy. Dzień dywidendy może być wyznaczony na dzień powzięcia uchwały lub w okresie kolejnych trzech miesięcy, licząc od tego dnia.
Statut może upoważnić zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanego zysku na koniec roku obrotowego, jeżeli spółka posiada środki wystarczające na wypłatę. Wyplata zaliczki wymaga zgody rady nadzorczej (art. 349 ż 1 KSH).
Spółka może wypłacić zaliczkę na poczet dywidendy, jeżeli jej sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy, zbadane przez biegłego rewidenta, wykazuje zysk. Zaliczka stanowić może najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca ostatniego roku obrotowego, wykazanego w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewidenta, powiększonego o niewypłacone zyski z poprzednich lat obrotowych, umieszczone w kapitałach rezerwowych przeznaczonych na wypłatę dywidendy oraz



STRONA 394
pomniejszonego o stratę i kwoty obowiązkowych rezerw utworzonych zgodnie z ustawą lub statutem (art. 349 ż 2 KSH).

5. Prawo do zbycia akcji
Nb 413
Istotą akcji jest to, że są one zbywalne. Jakiekolwiek ograniczenie w zbywaniu akcji musi mieć wyraźną podstawę. Jak to już zostało stwierdzone, ograniczenia te mogą dotyczyć tylko akcji imiennych, gdyż akcje na okaziciela mogą być zbywane bez ograniczenia. Zbywanie akcji imiennych może być ograniczone w statucie w ten sposób, że musi być udzielone zezwolenie spółki albo wskazuje się w nim na inny sposób ograniczenia. Do innych sposobów ograniczenia zbywania akcji imiennych można zaliczyć: przyznanie prawa pierwszeństwa nabycia akcji przez dotychczasowych czy niektórych akcjonariuszy, ograniczenia czasowe, terytorialne (na rzecz akcjonariuszy z określonego terenu), na rzecz osób o określonych kwalifikacjach (np. tych, które będą mogły realizować obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki) itd. Jeżeli statut uzależnia zbycie akcji od zezwolenia spółki, to co do zasady zezwolenia udziela zarząd w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Statut może jednak przewidywać wydanie zezwolenia przez radę nadzorczą, walne zgromadzenie. Wydaje się, że skoro mowa jest o zezwoleniu spółki, w takim przypadku chodzi o udzielenie zezwolenia przez organ spółki, a nie np. wspólnika posiadającego określony "pakiet" akcji. Nie ma jednak przeszkód, aby zbycie akcji uzależnić nie od zezwolenia spółki, ale w inny sposób ograniczyć. W tym ostatnim przypadku takim ograniczeniem może być obowiązek uzyskania zgody, np. od wspólnika reprezentującego określony kapitał zakładowy.

Nb 414
Jeżeli spółka odmawia zezwolenia na zbycie akcji, powinna wskazać innego nabywcę (art. 337 ż 4 KSH). Termin do wskazania nabywcy oraz sposób określenia i zapłaty ceny powinien być oznaczony w statucie. Jeżeli w statucie brak stosownych postanowień w tym zakresie, akcje imienne mogą być zbyte bez ograniczenia (art. 337 ż 4 in fine KSH).

Nb 415
Jednym z ograniczeń zbywania akcji mogą być ograniczenia czasowe.
Ponadto art. 338 KSH wyraźnie stwierdza, że umowy ograniczające na pewien czas zbywalność akcji są dopuszczalne. Jednakże norma art. 338 KSH odnosi się nie do ograniczeń wewnętrznych w spółce, które powinny wynikać ze statutu (te dotyczą też tylko akcji imiennych), ale do stron umowy (kontrahentów) zbycia akcji. Nie dotyczy taka umowa spółki, co w konsekwencji oznacza, że przeniesienie akcji wbrew takiej umowie jest w stosunku do spółki skuteczne i nabywca uzyska prawa wynikające z akcji, w tym m.in.


STRONA 395

prawo do wpisania do księgi akcyjnej. Dlatego też słuszne wydaje się stanowisko, że aby uniknąć tego typu sytuacji, należy akcje zdeponować (J. Frąckowiak, w: Kodeks, s. 483; A. Jakubecki, w: Prawo, s. 219).
Kodeks spółek handlowych przewiduje, że ograniczenie rozporządzania akcjami (częściami ułamkowymi akcji) nie może być dłuższe niż 5 lat od dnia zawarcia umowy. Dopuszczalne są umowy ustanawiające prawo pierwokupu, opcje lub inne prawo pierwszeństwa nabycia akcji. Ograniczenia rozporządzania takimi akcjami wynikające z takich umów nie mogą trwać dłużej niż 10 lat od dnia zawarcia umowy (art. 338 ż 2 KSH).

Nb 416
Jak już była o tym mowa (por. uwagi dotyczące akcji imiennych i na okaziciela -Nb. 399), przeniesienie tych akcji (również innych świadectw tymczasowych) odbywa się przez pisemne oświadczenie na samej akcji (lub świadectwie tymczasowym) lub w osobnym dokumencie, przez przeniesienie akcji (świadectwa tymczasowego). W przypadku akcji na okaziciela nie jest potrzebne oświadczenie pisemne ze strony zbywcy (np. choćby podpis), gdyż zbycie takich akcji odbywa się poprzez przeniesienie akcji. W obu przypadkach powinno również dojść do zapłaty ceny, chyba że zbycie odbywa się poprzez zamianę czy darowiznę.
6. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

Nb 417
Udział w walnym zgromadzeniu i głosowanie nad uchwałami jest prawem akcjonariusza. Jednakże nie wszyscy akcjonariusze mają prawo udziału w walnym zgromadzeniu. Mogą w nim uczestniczyć tylko właściciele akcji imiennych i świadectw tymczasowych oraz zastawnicy i użytkownicy, którym przysługuje prawo głosu, jeżeli są zapisani do księgi akcyjnej przynajmniej na tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia. Takie samo prawo przysługuje posiadaczom akcji na okaziciela jeżeli złożą oni akcje na tydzień przed terminem zgromadzenia i nie odbiorą ich do końca zgromadzenia (art. 406 ż 2 KSH).
Akcjonariusz może realizować to prawo osobiście lub przez przedstawiciela. Udział osobisty jest formą bezpośredniego uczestniczenia w podejmowaniu uchwał. Dzięki udziałowi w walnym zgromadzeniu może on wykonywać prawa z akcji. Może je realizować w tych wszystkich przypadkach, gdy nie jest wyłączone jego głosowanie osobiste czy przez pełnomocników (art. 413 KSH) -dotyczy to ich odpowiedzialności wobec spółki, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporów między nim a spółką. Ponadto -mimo że uchwały zapadają większością bezwzględną lub kwalifikowaną -to w przypadku zmian statutu zwiększających świadczenia akcjonariuszy



STRONA 396

lub uszczuplających prawa przyznane im osobiście, wymaga to zgody tych akcjonariuszy, których zmiany dotyczą. Tak jak to zostało stwierdzone, udział w walnym zgromadzeniu jest prawem, a nie obowiązkiem akcjonariuszy. Jednakże niezrealizowanie tego prawa może w konsekwencji prowadzić do tego, że będą podejmowane uchwały niezgodne z interesami akcjonariusza, a on nie będzie miał na to wpływu.

7. Prawo poboru
Nb 418
Prawo poboru w spółce akcyjnej jest prawem, które może być zrealizowane przy podwyższeniu kapitału zakładowego w drodze subskrypcji zamkniętej. Prawo poboru -z odpowiednimi zmianami -odpowiada prawu pierwszeństwa (dotyczącemu wspólników) objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w spółce z o.o. W spółce akcyjnej dotychczasowi akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji w stosunku do posiadanych. Prawo to określone jest prawem poboru (art. 433 ż l) i służyć ma utrzymaniu dotychczasowej proporcji posiadanych akcji, a w konsekwencji utrzymać układ głosów na walnym zgromadzeniu (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 234).
Prawo poboru jest traktowane jako warunkowe prawo podmiotowe, które przysługuje akcjonariuszowi wobec spółki, pod warunkiem że nie zostanie wyłączone. W literaturze proponuje się przyjęcie, że mamy do czynienia z ekspektatywą (S. Sołtysiński, w: Kodeks, t. 11, s. 972).
Prawo poboru może być zrealizowane w następstwie ogłoszenia, chyba że wszystkie dotychczasowe akcje są akcjami imiennymi, wówczas można zrezygnować z ogłoszenia i dokonać zawiadomienia listami poleconymi (art. 434 ż 3 KSH). Ogłoszenia dokonuje zarząd. Powinno ono zawierać:
l) datę powzięcia uchwały o podwyższeniu kapitału akcyjnego,
2) sumę, o jaką kapitał akcyjny ma być podwyższony,
3) liczbę, rodzaj, wartość nominalną akcji podlegających prawu poboru,
4) cenę emisyjną nowej akcji,
5) zasady przydziału nowych akcji dotychczasowym akcjonariuszom,
6) miejsce, wysokość i termin wpłat na nowe akcje oraz skutki niewykonania prawa poboru oraz nieuiszczania należnych wpłat,
7) termin, z którego upływem zapisujący się na akcje przestaje być związany zapisem, jeże)i w tym czasie nowa emisja nie będzie zgłoszona do zarejestrowania,
8) termin, do którego akcjonariusze mogą wykonać prawo poboru akcji (co najmniej 3 tygodnie od daty ogłoszenia),


STRONA 397
9) termin ogłoszenia przydziału akcji.

Cena nowych akcji nie może być ustalona poniżej wartości nominalnej. Może być natomiast ustalona wyższa, co pozwoli na wygenerowanie nadwyżki (tzw. agio), która musi być zgromadzona do zarejestrowania podwyższenia i przekazywana jest na kapitał zapasowy.

Nb 419
W terminie określonym w ogłoszeniu akcjonariusze mają prawo wykonać prawo poboru w ten sposób, że zapisują się na akcje i dokonują wpłat w terminie i miejscu wskazanym. Jeżeli realizacja prawa poboru przez akcjonariusza odbywa się bezpośrednio, akcjonariusz nie wyłączony od prawa poboru może wnieść wkłady pieniężne i niepieniężne (gdy uchwała tak stanowi). Gdy realizowane jest przez subemitenta, może być tylko dokonane za wkłady pieniężne. Podjęcie czynności przez subemitenta wymaga zgody walnego zgromadzenia na wniosek zarządu. Wniosek ten musi być ponadto zaaprobowany przez radę nadzorczą. Uprawnienie w tym zakresie może być przekazane w całości radzie nadzorczej, jeżeli statut lub uchwała walnego zgromadzenia tak stanowi. Jeżeli we wskazanym terminie akcjonariusze, którzy byli uprawnieni do prawa poboru, nie wykonali go, zarząd powinien wyznaczyć drugi (przynajmniej dwutygodniowy) termin poboru pozostałych akcji przez wszystkich dawnych akcjonariuszy. W ten sposób w drugim terminie uczestniczą w prawie poboru kolejny raz akcjonariusze, którzy już wykonali prawo poboru w pierwszym terminie. O ile więc w pierwszym terminie można było zachować zasadę proporcjonalności w stosunku do liczby posiadanych akcji, o tyle w drugim akcje nie objęte (pozostałe z pierwszego terminu) są przydzielane według następujących zasad (art. 435 ż 2 i 3 KSH):
l) jeżeli liczba zamówień przewyższa liczbę pozostałych do objęcia akcji, każdemu subskrybentowi należy przyznać taki procent nieobjętych dotychczas akcji, jaki przysługuje mu w dotychczasowym kapitale zakładowym; pozostałe akcje dzieli się równo w stosunku do liczby zgłoszeń, z tym że ułamkowe części akcji przypadające poszczególnym akcjonariuszom uważa się za nieobjęte,
2) liczba akcji przydzielonych akcjonariuszowi zgodnie z pkt. l nie może być wyższa niż liczba akcji, na które złożył on zamówienie,
3) pozostałe akcje, nieobjęte zgodnie z pkt. l i 2, zarząd przydziela według swego uznania, jednak po cenie nie niższej niż cena emisyjna.
Walne zgromadzenie może uchwalić inne zasady przydziału akcji w drugim terminie.

Nb 420
Zapis na akcie sporządza się w formie pisemnej na formularzu przygotowanym przez spółkę co najmniej w dwóch egzemplarzach na



STRONA 398

każdego subskrybenta. Jeden egzemplarz przeznaczony jest dla subskrybenta, drugi dla spółki. Zapis subskrypcji powinien być złożony spółce lub osobie przez nią upoważnionej w terminie podanym w ogłoszeniu, prospekcie lub liście poleconym.
Zapisy powinny zawierać:
l) oznaczenie liczby i rodzajów subskrybowanych akcji,
2) wysokość wpłaty dokonanej na akcje,
3) zgodę subskrybenta na brzmienie statutu, jeżeli subskrybent nie jest akcjonariuszem spółki,
4) podpisy subskrybenta oraz spółki albo innego podmiotu, upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje,
5) adres podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje.
Przyjęcie zapisu może być poświadczone pieczęcią lub mechanicznie odtwarzanym podpisem.
Zapis na akcje dokonany pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważny.
Nieważne jest oświadczenie subskrybenta, które nie zawiera wszystkich danych, o których mowa powyżej. Dodatkowe postanowienia nie przewidziane w formularzu nie wywołują skutków prawnych (art. 437 ż 5 KSH).
Termin do zapisywania się na akcje nie może być dłuższy niż trzy miesiące od dnia otwarcia subskrypcji. Jeżeli w terminie, o którym mowa powyżej, całość lub co najmniej minimalna liczba oferowanych akcji nie zostanie subskrybowana i należycie opłacona, podwyższenie kapitału zakładowego uważa się za niedoszłe do skutku. W terminie dwóch tygodni po upływie terminu zamknięcia subskrypcji zarząd powinien ogłosić o niedojściu podwyższenia kapitału zakładowego do skutku w pismach, w których były opublikowane ogłoszenia o subskrypcji, i równocześnie wezwać subskrybentów do odbioru wpłaconych kwot. Termin odbioru wpłaconych kwot nie może być dłuższy niż dwa tygodnie od dnia ogłoszenia wezwania, o którym mowa w zdaniu poprzednim, lub od dnia otrzymania listu poleconego przez akcjonariusza. (art. 438 ż 4 KSH).
Jeżeli co najmniej minimalna liczba akcji przeznaczonych do objęcia została subskrybowana i należycie opłacona, zarząd powinien dokonać, w terminie dwóch tygodni od upływu terminu zamknięcia subskrypcji, przydziału akcji subskrybentom, zgodnie z ogłoszonymi zasadami przydziału akcji. Wykazy subskrybentów ze wskazaniem liczby i rodzaju przyznanych każdemu z nich akcji należy wyłożyć najpóźniej w terminie tygodnia od dnia przydziału akcji i pozostawić do wglądu


STRONA 399

w ciągu następnych dwóch tygodni w miejscach, w których zapisy były przyjmowane. Osoby, którym akcji nie przydzielono, należy wezwać do odbioru wpłaconych kwot najpóźniej z upływem dwóch tygodni od dnia zakończenia przydziału akcji.
Prawo poboru może być wyłączone. Do wyłączenia prawa poboru może dojść tylko wówczas, gdy przemawia za tym interes spółki. Zarząd ma wówczas obowiązek przedstawić walnemu zgromadzeniu opinię uzasadniającą powody wyłączenia albo ograniczenia prawa poboru. Jeżeli dochodzi do ograniczenia prawa poboru, zarząd powinien wskazać zgromadzeniu wspólników cenę emisyjną akcji albo też sposób jej ustalenia. Prawo poboru, jeżeli nie zostało ograniczone albo wyłączone, służy w stosunku do liczby posiadanych akcji. Wyłączenie akcjonariuszy od realizacji prawa poboru powinno być zastosowane równomiernie wobec wszystkich wspólników w tych samych okolicznościach. Oznacza to, że przy tej samej subskrypcji bez zgody akcjonariusza nie może dojść do jego "gorszego" potraktowania, polegającego na ograniczeniu lub wyłączeniu prawa poboru, a pozostawienia tego prawa przy innych. Nie jest jednak wykluczone, że akcjonariusz nie ma zamiaru brać udziału w realizacji prawa poboru i sam z niego rezygnuje. Uchwała walnego zgromadzenia co do wyłączenia prawa poboru wymaga większości 4/5 głosów i będzie mogło to nastąpić, gdy zostało zapowiedziane w porządku obrad. Uchwała walnego zgromadzenia może przewidywać, że nowe akcje są obejmowane przez subemitenta, który jest instytucją finansową (art. 4 ż l pkt 7 KSH). Może się tak stać, gdy akcjonariusze, którym służy prawo poboru, nie obejmują części lub wszystkich oferowanych akcji. W takim przypadku objęcie akcji może nastąpić tylko za wkłady pieniężne.

8. Prawo do informacji
Nb 421
Kodeks spółek handlowych reguluje prawo akcjonariusza do informacji. Zarząd jest zobowiązany podczas obrad walnego zgromadzenia do udzielenia akcjonariuszowi na jego żądanie informacji dotyczących
spółki, jeżeli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad (art. 428 ż 1 KSH).
Zarząd powinien odmówić udzielenia informacji wyłącznie w przypadku, gdy:
l) mogłoby to wyrządzić szkodę spółce albo spółce z nią powiązanej, albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa,


1