Ćw. 7 ROZWÓJ MYŚLENIA
Wadsworth B.H. Teoria Piageta, rozdziały: 1,2,3
Z historii badań Piageta:
- wpływ na póz
niejsze badania miała jego praktyka w dziedzinie biologii
- prace nad małżami
Spostrzeżenia Piageta:
- czynności biologiczne są aktami adaptacji do środowiska fizycznego i pomagają je organizować;
- umysł i ciało nie pracują niezależnie od siebie i podlegają tym samym prawom, co czynności biologiczne;
- czynności intelektualne to czynności organizowania środowiska i adaptacji do niego;
- pojęcia opisujące rozwój biologiczny są pomocne w opisywaniu rozwoju intelektualnego;
- podstawowe zasady rozwoju poznawczego sÄ… takie same jak biologicznego;
- funkcjonowanie intelektualne to szczególna forma aktywności biologicznej;
- czynności intelektualne oraz biologiczne są częściami tego samego procesu, za pomocą którego organizm
dostosowuje się do środowiska i organizuje doświadczenie.
SCHEMAT
" Schematy to struktury poznawcze lub umysłowe, dzięki którym jednostki przystosowują się
intelektualnie do otoczenia i organizujÄ… je.
" Są one odpowiednikami umysłowymi biologicznych narządów służących adaptacji.
" Są to psychiczne struktury lub procesy, które adaptują się i zmieniają wraz z rozwojem
umysłowym.
" Nie mają swoich fizycznych odpowiedników i nie są obserwowalne.
" Są to konstrukty hipotetyczne: w uproszczeniu: pojęcia; kategorie.
" Używane są do przetwarzania, identyfikowania oraz klasyfikowania docierających bodz
ców.
" Dzięki nim organizm jest w stanie rozróżniać i generalizować bodz
ce (wydarzenia).
" W miarę rozwoju schematy dziecka stają się coraz bardziej ogólne, sprecyzowane,
zróżnicowane.
" Nigdy nie przestają się zmieniać.
" Schematy dorosłości mają swoje z
ródła w schematach z wczesnego dzieciństwa.
" Schematy organizują zdarzenia na podstawie ich ogólnych cech.
" Są to powtarzalne zdarzenia psychologiczne, gdyż dziecko wielokrotnie klasyfikuje bodz
ce w ten sam
sposób, logiczny, spójny.
Przykład:
Gdy dziecko spotyka jakiś bodziec, próbuje go dopasować do dostępnego schematu (jednego z kilku, które
posiada), np. Jaś po raz pierwszy w życiu widzi krowę i mówi, że jest to pies.
U NIEMOWL
T:
" W chwili urodzenia schematy są z natury odruchowe (można o nich wnioskować z czynności tj.
ssanie, chwytanie)  noworodki ssą cokolwiek co znajdzie się w ich ustach (ogólny schemat ssania);
1
" W niedługim czasie niemowlaki zaczynają różnicować  ssą tylko to, co daje mleko (różnicowanie:
dwa schematy ssania);
" Różnicowanie za pomocą aparatu odruchowego i motorycznego;
" Te różnicowania są prekursorami póz
niejszych  czynności umysłowych ;
" Schematy osoby dorosłej rozwijają się dzięki procesom adaptacji i organizacji
z sensomotorycznych schematów dziecka  rozwój intelektualny jest ciągłym procesem
konstrukcji i rekonstrukcji.
" Schematy są odzwierciedlane poprzez zachowania dziecka, które powtarzają się w toku
aktywności poznawczej (jest to coś więcej niż zachowanie, bo są to wewnętrzne struktury, z
których wypływa zachowanie)
" Schemat obejmuje cały zestaw odrębnych, lecz podobnych sekwencji działania  Każdy schemat jest
skoordynowany z pozostałymi, sam zaś stanowi całość o zróżnicowanych częściach - Piaget;
" Pojęcia zmieniają się  schematy są ich strukturalnymi odpowiednikami;
ASYMILACJA  zmiany ilościowe
(termin zapożyczony z biologii, analogiczny proces do odżywiania: pokarm jest trawiony i asymilowany; tu: doświadczenie)
" Proces poznawczy, dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe
włączane są do istniejących schematów lub wzorów zachowania; (dopasowywanie nowego
bodz
ca do tych znanych, np. krowa to pies);
" Inaczej: poznawczy proces umieszczania (klasyfikowania) nowego bodz
ca w istniejÄ…cym schemacie;
" Nie powoduje zmiany schematu, ale wpływa na jego rozbudowę;
" Jest częścią procesu, za pomocą którego jednostka przystosowuje się poznawczo i organizuje swoje
otoczenie;
AKOMODACJA  zmiany jakościowe
" Tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych;
" Skutkiem: zmiana lub rozwój struktur poznawczych (schematów);
AKOMODACJA + ASYMILACJA = adaptacja intelektualna i rozwój struktur intelektu
Inne założenia teorii:
" schematy są konstruowane wewnętrznie, a ich budulcem jest doświadczenie;
" odzwierciedlają aktualny poziom rozumienia i wiedzy dziecka o świecie;
" zostały skonstruowane;
" nie są to wierne kopie rzeczywistości;
" ich formy są zdeterminowane przez wzorzec asymilacji i akomodacji doświadczenia jednostki i z
czasem coraz bardziej są podobne do rzeczywistości
" asymilacja i akomodacja przeistaczajÄ… prymitywne schematy niemowlÄ…t w bardziej wyrafinowane
schematy dorosłych;
2
" żadne zachowanie nie jest w całości akomodacją lub asymilacją;
" zabawa: bardziej charakterystyczna asymilacja;
" naśladowanie: bardziej charakterystyczna akomodacja;
RÓWNOWAŻENIE
" równowaga między asymilacją a akomodacją  samoregulujący się mechanizm, który zapewnia
rozwijającemu się dziecku efektywne interakcje z jego otoczeniem; stan, w którym procesy asymilacji i
akomodacji są zrównoważone (nierównowaga  gdy nie są zrównoważone);
" równoważenie  samoregulujący się proces przechodzenia z nierównowagi do równowagi; jego
narzędziami są asymilacja i akomodacja; pozwala na włączenie doświadczenia do wewnętrznych
struktur (schematów);
" motywacja  brak równowagi  uruchamia równoważenie;
" dziecko doświadczając czegoś nowego próbuje to dopasować do znanych schematów,
- jeśli mu się to uda  krótkotrwała równowaga związana z tym bodz
cem;
- jeśli nie, następuje akomodacja i póz
niej asymilacja bodz
ca i krótkotrwała równowaga zostaje osiągnięta;
ROWÓJ INTELEKTUALNY I INNE CZYNNIKI
Rozwój poznawczy ma trzy komponenty: treść, funkcję i strukturę
TREŚĆ  to, co dzieci wiedzą; odnosi się do obserwowalnych zachowań sensomotorycznych lub
pojęciowych, które odzwierciedlają aktywność intelektualną; zmienia się wraz z wiekiem, jest odmienna u
różnych osób;
FUNKCJA  dot. cech aktywności intelektualnej  asymilacji i akomodacji, które są bezustannie obecne
w trakcie rozwoju;
STRUKTURA  zakładane właściwości organizacji intelektu (schematy), które wyjaśniają
występowanie określonych zachowań; właściwości strukturalne inteligencji, struktur tworzonych przez
funkcję i nie dających się wywnioskować z treści zachowania, którego naturę określają.
Ä…ð Piaget interesowaÅ‚ siÄ™ przede wszystkim strukturÄ… inteligencji, mniej funkcjÄ… i treÅ›ciÄ….
Ä…ð PrzeprowadziÅ‚ analizÄ™ jakoÅ›ciowych zmian tych struktur poznawczych.
Działanie i wiedza
- dziecko musi być aktywne, by występował rozwój poznawczy; musi asymilować i akomodować, jego
zmysły muszą być zwrócone na środowisko;
- w miarę jak dziecko staje się starsze, działania wywołujące zmiany struktur poznawczych stają się
mniej jawne;
- działania konieczne do rozwoju stymulują aparat poznawczy dziecka; mogą być obserwowalne lub nie;
wywołują stan nierównowagi;
- cała wiedza jest konstrukcją, będącą wynikiem aktywności działania dziecka;
TRZY RODZAJE WIEDZY:
3
" Wiedza fizyczna:
- wiedza o właściwościach fizycznych obiektów i zdarzeń (wielkość, kształt, budowa, waga);
- zdobywana poprzez manipulację i za pomocą zmysłów; w bezpośrednim działaniu;
- informacji zwrotnej dostarczajÄ… wzmocnienia i same przedmioty;
" Wiedza logiczno  matematyczna:
- konstruowana na podstawie myślenia o doświadczeniach z przedmiotami i zdarzeniami;
- za pomocą manipulacji umysłowej lub fizycznej;
- budowana na podstawie czynności dziecka na przedmiotach; przedmioty to czynnik pośredniczący;
- np. pojęcia liczb;
- nie jest konstruowana na podstawie opowieści;
" Wiedza społeczna:
- reguły, prawa, normy moralne, etyka, język  odmienne w różnych grupach społecznych;
- konstruowana na podstawie interakcji i współdziałania z innymi ludz
mi;
W pierwszych latach życia dziecko jest bardziej zależne od doświadczenia zmysłowego i fizycznego
(na poziomie: sensomotorycznym), gdyż nie posiada jeszcze reprezentacji symbolicznych.
Kontinuum rozwoju:
- przemiany intelektualne sÄ… skutkiem procesu rozwoju,
- rozwój poznawczy jest konsekwentnym procesem następujących po sobie zmian jakościowych zmian
struktur poznawczych (schematów), przy czym każda struktura i każda zmiana wynikają logicznie z
poprzedzajÄ…cych je struktur i zmian;
- nowe schematy są włączane do starych (nie zastępują ich);
- zmiany w tym procesie są stopniowe i niegwałtowne; każdy krok w rozwoju oparty jest na poprzednim
i jest z nim zintegrowany;
1. Stadium inteligencji sensomotorycznej (0-2 lat); - reakcje zmysłowe i ruchowe; konstruowane są
schematy;
2. Stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7 lat); - rozwój języka i innych form reprezentacji,
rozwój pojęciowy; charakter prelogiczny rozumowania, które jest zdominowane przez percepcję;
3. Stadium operacji konkretnych (7-11 lat); - myślenie logiczne do rozwiązywania konkretnych
problemów, pojawiających się w danej chwili;
4. Stadium operacji formalnych (11-15 lat i powyżej); - logiczne myślenie do wszystkich problemów;
Ä…ð wiek metrykalny nie jest staÅ‚y (zależy od doÅ›wiadczenia i cech wrodzonych);
Ä…ð postÄ™p nie jest automatyczny;
Ä…ð zakres zachowaÅ„ na poszczególnych poziomach jest szeroki (np. na poczÄ…tku pojedyncze sÅ‚owa, póz
niej
całe zdania itd.);
vð Cztery główne czynniki rozwoju: (ważne sÄ… wszystkie; żaden pojedynczo)
" Dojrzewanie i dziedziczność
- dziedziczność wyznacza ogólne granice rozwoju w czasie,
4
- dojrzewanie stanowi mechanizm, za pomocą którego są one ustanawiane; wskazuje czy zbudowanie
określonych struktur w określonym stadium jest możliwe czy nie;
- czynniki dojrzewania (dziedziczne) nakładają ograniczenia na rozwój poznawczy;
" Aktywne doświadczenie
 takie, które doprowadza do asymilacji i akomodacji i w efekcie powoduje zmianę poznawczą (zmianę
struktur lub schematów);
" Interakcje społeczne
- są to wymiany myśli z innymi ludz
mi;
- konstruowanie i weryfikowanie pojęć przez dziecko jest zależne od interakcji społecznych w takim
zakresie, w jakim pojęcia te są arbitralne lub zdefiniowane społecznie;
- mogą wywołać stan nierównowagi, odnoszący się do wiedzy fizycznej lub logiczno-matematycznej;
" Ogólny postęp w zakresie równowagi  wyjaśnia koordynację innych czynników oraz kierowanie
rozwojem.
Rozwój intelektualny ma dwa składniki: poznawczy i afektywny
Każde zachowanie ma zarówno aspekt poznawczy jak i afektywny.
- są one zespolone; rozwijają się w taki sam sposób;
- dwa aspekty afektu: motywacja i selekcja; afekt może przyspieszyć lub spowolnić tempo rozwoju
intelektualnego; decyduje o tym, na jakich treściach skupia się aktywność intelektualna; nie może modyfikować
struktur poznawczych, może wpływać na to, która struktura poznawcza zostanie zmodyfikowana;
- dzieci asymilują doświadczenia do schematów afektywnych w taki sam sposób jak wchłaniają doświadczenia
do struktur poznawczych  wynik: wiedza;
ROZWÓJ SENSOMOTORYCZNY
- ma 6 okresów, w których rozwijają się coraz bardziej złożone wzory czynności intelektualnych;
- korzenie rozwoju intelektualnego tkwiÄ… we wczesnych reakcjach sensomotorycznych;
- struktury inteligencji i afektu zaczynają rozwijać się w okresie noworodkowym i niemowlęcym;
- w tym stadium postępuje rozwój pojęcia przedmiotu i przyczynowości (dwa najważniejsze wskaz
niki
rozwoju intelektualnego i afektywnego w tym stadium);
" Okres I (0-1 mies.) AKTYWNOŚĆ ODRUCHOWA
- zachowanie jest odruchowe i niezróżnicowane;
- podstawowe odruchy: ssanie, chwytanie, płacz, ruchy rąk, tułowia i głowy;
- noworodek odpowiada odruchami gdy jest stymulowany;
- zachowanie nie dowodzi, że schematy przedmiotów zostały skonstruowane (bo nie zostały);
- nie są odróżnianie bodz
ce;
- wszystkie bodz
ce asymiluje za pomocą systemu odruchów w sposób niezróżnicowany;
- w ciÄ…gu kilku tygodni zachodzÄ… pierwsze akomodacje: poszukiwanie piersi, smoczka do ssania (nie:
ssanie wszystkiego)  na skutek powtarzania i interakcji z otoczeniem;
- wszystkie pojęcia rozwijają się i nie są wrodzone;
- świadomość przedmiotu jest krok po kroku rozwijana na podstawie doświadczenia sensomotorycznego;
5
- noworodek nie jest w stanie odróżnić siebie od tego, co znajduje się w jego otoczeniu;
- każdy przedmiot wywołuje niezróżnicowana reakcję odruchową;
- dziecko jest całkowicie egocentryczne;
- nieświadome związków przyczynowych;
- okres odruchów i instynktownych popędów;
- nie ma jeszcze  uczuć jako takich.
" Okres II (1-4 mies.) DOKONYWANIE PIERWSZYCH ROZRÓŻNIEC

- zachowania zaczynają podlegać modyfikacjom
- koordynacja wzrokowa  obiekty poruszające się są śledzone;
- koordynacja wzroku i słuchu  głowa jest zwracana w stronę z
ródła dz
więku;
- koordynacja między ustami a ręką  nawykowe ssanie kciuka (kierowane przez dziecko, nie odruchowe,
nie jest to wrodzone, ale nabyte przez doświadczenie);
- zaczyna odróżniać przedmioty;
- pierwsze obserwowalne oznaki wewnętrznej organizacji i adaptacji do środowiska;
- proste rozróżnienia sensomotoryczne; koordynacja zmysłowo-ruchowa;
- nabiera świadomości przedmiotów;
- może śledzić wzrokiem tor ruchu przedmiotu;
- zachowanie jest wciąż pozbawione intencji;
- inicjowane zachowania ciągle są odruchowe, a cele stawiane dopiero po rozpoczęciu sekwencji
zachowań;
- dwa rodzaje uczuć: afekty percepcyjne (przyjemność, ból, błogość, przykrość  łączone ze spostrzeżeniami
za pomocą doświadczenia) i zadowolenia, rozczarowania, wszystkich ich gradacji (odpowiedzialne za
różnicowanie potrzeb i zainteresowań)  uczucia, które są kojarzone z czynnością jako całością;
- afekt jest lokowany we własnej aktywności dziecka, które nie odróżnia jeszcze siebie jako obiektu od
innych obiektów i otoczenia.
" Okres III (4-8 mies.) ODTWARZANIE INTERESUJ
CYCH ZDARZEC

- zachowanie bardziej skierowane na przedmioty, zdarzenia należące do świata zewnętrznego;
- chwyta i manipuluje przedmiotami, które może dosięgnąć  koordynacja wzroku z dotykiem;
- odtwarza zdarzenia, które wydały mu się ciekawe  intencjonalnie (REAKCJE OKR
ŻNE lub
ASYMKILACJA REPRODUKCYJNA/ODTWARZAJ
CA);
- prosta intencjonalność sensomotoryczna;
- zaczyna antycypować pozycje, które przedmioty będą zajmowały w trakcie przemieszczania się: szuka
przedmiotów tam, gdzie upadły (8mc);
- antycypuje pozycje spadających przedmiotów  udoskonalony schemat przedmiotów;
- dziecko nadal egocentryczne  ono samo przyczyną wszelkiej aktywności;
" Okres IV (8-12 mies.) KOORDYNACJA SCHEMATÓW
- wzory zachowania, które stanowią wyraz
ne przejawy funkcjonowania inteligencji;
- zaczyna używać środków, aby osiągnąć skutki;
- intencjonalny wybór środków;
6
- zaczyna przewidywać zachowania i je rozumieć (niezależnie od działań, które są w toku);
- zaczyna planować;
- przedmioty nabierają cech stałości  szuka przedmiotów, które zniknęły z jego pola widzenia;
- zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu mogą być z
ródłem aktywności;
- zaczyna odróżniać środki od celów i koordynować dwa znane schematy, by powstała z nich jedna
czynność;
- zaczyna rozumieć stałość kształtu (jest ona w istocie rezultatem konstrukcji sensomotorycznej w czasie
koordynowania perspektyw) i stałość wielkości (która związana jest z koordynacją przemieszczeń
kontrolowanych percepcyjnie);
- wie, że przedmioty istnieją, nawet jeśli nie można ich zobaczyć;
- szuka przedmiotów tylko tam, gdzie zazwyczaj znikają, nie zaś tam, gdzie widzi, że znikły;
- wie, że nie tylko ono jest przyczyną działania: przedmioty i inne osoby mogą być przyczyną działania;
- uczucia zaczynają odgrywać rolę przy wyborze środków używanych do realizacji i wyboru celów;
- doświadczanie uczucia  sukcesu i  porażki ;
Okres V (12-18 mies.) WYKRYWANIE NOWYCH SPOSOBÓW
- zaczyna tworzyć nowe schematy do rozwiązywania nowych problemów poprzez eksperymentowanie
(metoda prób i błędów);
- po raz pierwszy jest w stanie przystosować się (dokonać akomodacji) do nieznanych sytuacji poprzez
znalezienie nowych sposobów;
- zachowanie staje się inteligentne (dziecko osiąga zdolność rozwiązywania nowych problemów);
- zdolne do śledzenia przemieszczeń, które widzi, choć nie potrafi jeszcze wyśledzić niewidocznych
przemieszczeń;
- wie, że różne czynności mogą wykonywać też inni ludzie i przedmioty;
- widzi przedmioty jako przyczynÄ™ wielu zjawisk;
- przewidywanie nie jest oparte na sekwencji czynności już wcześniej obserwowanych w tej samej postaci;
- zaczyna obdarzać uczuciami innych;
Okres VI (18-24 mies.) REPREZENTACJE UMYSA
OWE
- zaczyna przechodzić z poziomu inteligencji sensomotorycznej na poziom inteligencji
przedstawieniowej, czyli staje się zdolne do wewnętrznego (umysłowego) przedstawiania
przedmiotów i zdarzeń;
- wytwarza nowe sposoby, ale nie opiera ich na eksperymentowaniu ruchowym i zmysłowym w takim zakresie,
tylko wypróbowuje sekwencje czynnościowe na poziomie reprezentacji umysłowej (myśląc);
- jest zdolne do myślowego konstruowania możliwych rozwiązań problemów poprzez wykonanie  w
głowie kolejnych czynności;
- umie znalez
ć ukryte przedmioty, gdy przemieszczenie jest niewidoczne;
- zostaje uwolnione od bezpośredniej percepcji;
- wie, że przedmioty są stałe i nie przestają istnieć, gdy nie są widoczne;
- zdolne do konstruowania przyczyn działania na podstawie samych jego skutków, bez uprzedniej percepcji
czynności spowodowanych przez te przyczyny;
- jeżeli przedmiot jest postrzegany przez dziecko jako z
ródło potencjalnych czynności, to zaczyna ono
przewidywać i wyobrażać sobie przyszłe skutki jego czynności;
- nie ogranicza się już do percepcji sensomotorycznych zastosowań relacji między przyczyną a skutkiem;
- ma rozwinięte uczucia i preferencje;
- dalej działają odruchy;
7
- uczucia stają się czynnikami decyzji o tym, co robić, a czego nie robić;
- zaczynają obdarzać uczuciami innych ludzi;
- uczucia sympatii i niechęci wobec innych;
- wstępne relacje interpersonalne;
- zapoczątkowanie międzyludzkich  uczuć moralnych ;
ROZWÓJ ROZUMOWANIA MORALNEGO
- rozumienie reguł gry i inne pojęcia moralne rozwijają się dokładnie w taki sam sposób, jak inne pojęcia
afektywne i poznawcze (sÄ… konstruowane);
- brak dowodów na to, że dziecko rozumie reguły gry i pojęcia moralne w okresie sensomotorycznym (to, co
robi, zależy od kaprysu; zabawa nie jest społeczna);
- 2-letnie dzieci mają rozwinięte odczucia afektywne, preferencje, sympatie, antypatie, wkraczają w sferę
społeczną, choć nie zaczynają jeszcze konstruować pojęć moralnych.
8