Ewolucja ustroju politycznego Skandynawii
1319- Pierwszy statut konstytucyjny Szwecji- Proklamacja na polach Mora koło Uppsali, która
gwarantowała swobody kościelne i szlacheckie oraz zobowiązywała króla do nie nakładania
nieuczciwych obciążeń na lud.
-Akt o wolności prasy (Tryckfrihetsförordningen) z 1766r.-Cenzura prasy, druków i wydawnictw
została zniesiona w Szwecji na mocy tej ustawy. Była to pierwsza tego rodzaju ustawa na świecie.
1809- Pierwsza nowożytna konstytucja, wprowadzony trójpodział władzy.
Akty obowiązujące do dziś
-Akt o sukcesji tronu (Successionsordningen) z 1810 r.
-Akt o formie rządów z 1974 r.- Definiuje najważniejsze instytucje państwowe i relacje pomiędzy nimi
-Podstawowe prawo swobody wypowiedzi (Yttrandefrihetsgrundlagen) z 1991 r.
Koństytucja
Obecna konstytucja Szwecji nie jest aktem jednolitym, składają się na nią tzw.
grundlagar, czyli prawa podstawowe. (jw.)
Szwecja jest monarchią konstytucyjną, państwem socjalnym, demokratycznym.
struktura administracyjno-terytorialna państwa
Szwecja podzielona jest na 21 hrabstw(szw. län– odpowiednik naszego województwa, zwykle
nazywany po polsku hrabstwem lub regionem, na czele każdego stoi gubernator) i 290 gmin
(szw.kommun).
pozycja prawno-ustrojowa monarchy
Obecny król- Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadottów.
Kompetencje króla:
-Reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów
-Zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko–luterańskim.
-Uroczyste otwieranie sesji Riksdagu
-Wręczanie Nagrody Nobla,
-Udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu.
-Prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa.
-Przewodniczenie Komitetowi Doradczemu Spraw Zagranicznych
-Nie ma prawa do wyznaczania premiera, do zatwierdzania nominacji ministrów
-W przypadku kiedy król nie może wypełniać swoich obowiązków, parlament może powołać
regenta. Obecnie tylko wyjątkowych sytuacjach przewodniczy on posiedzeniom gabinetu, który
przyjmuje wtedy nazwę Rady Państwa. Nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny, przed
wyjazdem za granicę powinien zasięgnąć opinii premiera. W nowej konstytucji ma jedynie funkcje reprezentacyjne. Zgodnie z poprawką z 1980 roku do Aktu o Sukcesji dziedzicem jest najstarsze dziecko monarchy, bez względu na płeć. Król musi wyznawać wiarę ewangelicką, członek rodziny, który przejdzie na inną wiarę, zostanie wychowany poza granicami Szwecji, zmieni stan cywilny bez zgody rządu lub zostanie głową innego państwa bez zgody monarchy i Riksdagu - traci prawo sukcesji.
Władza ustawodawcza
Jednoizbowy parlament- Riksdag.
Kadencja- 4 lata. Czynne i bierne prawo wyborcze- 18 lat. Parlament składa się z 349 posłów.
System wyborczy w Szwecji to zmodyfikowany proporcjonalny system Saint-Lague. 310
mandatów pochodzi z okręgów, a 39 z krajowych list partyjnych – mandaty wyrównawcze
rozdzielane są między partie, które przekroczyły 4 procentowy próg wyborczy lub dla tych ugrupowań, które w jednym tylko okręgu uzyskały 12 procent. . Znamienne jest, że każdy z
posłów na czas swojej nieobecności ma zastępcę tzw. Varemana, a na sali posiedzeń posłowie
zajmują miejsca zgodnie z okręgami wyborczymi.
Riksdag zbiera się corocznie na sesji w Sztokholmie, jest głównym organem władzy w
państwie, wykonuje funkcje ustawodawcze i kontrolne i tylko do niego należy prawo zmiany
konstytucji oraz jej interpretacji. W systemie politycznym Szwecji występuje zjawisko dualizmu konstytucyjnego, co oznacza, że ustawy wydawane przez Riksdag nie muszą być zgodne z
konstytucją, nie istnieje także Trybunał Konstytucyjny.
Przewodniczącym Riksdagu jest Talman, instytucję tę nazywa się „nietytularną prezydenturą”, gdyż posiada szeroki zakres funkcji. Talman m.in. wyznacza premiera i otrzymuje misję tworzenia rządu oraz interpretuje parlamentarne procedury, dlatego wymaga się od niego bezstronności. Nie głosuje ani nie przemawia w imieniu swojej partii, a wraz z zastępcami, przewodniczącymi frakcji i szefem kancelarii Riksdagu tworzy Radę Przewodniczących.
Rikstag powołuje:
Gubernatora Banku Szwecji, Talmana, Szefa Kancelarii, Przewodniczących stałych i specjalnych
komisji oraz Doradczą Radę ds. Zagranicznych i co najważniejsze czterech Ombudsmanów (ds.
sprawiedliwości, wojskowych i ochrony konsumenta), mających za zadanie egzekwowanie
odpowiedzialności rządu przed parlamentem.
Zmiana konstytucji wymaga bezwzględnej większości głosów w Riksdagu przy dwóch
identycznych uchwałach, które muszą oddzielać wybory parlamentarne. Istnieje także możliwość
przeprowadzenia referendum konstytucyjnego na wniosek 1/10 ogółu posłów przyjęty przez 1/3
składu parlamentu.
Wyniki wyborów(2010)
Partia Socjaldemokratyczna (Socialdemokraterna)- 112,Umiarkowana Partia Koalicyjna ( Moderata samlingspartiet)- 107 Partia Zielonych (Miljöpartiet de gröna)25, Partia Ludowa (Folkpartiet)- 24
Partia Centrum ( Centerpartiet) 23, Partia Demokraci Szwecji (Sverigedemokraterna) 20, Partia Lewicy (Vänsterpartiet)-19, Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna ( Kristdemokraterna)-19.
Rząd
Premier- Fredrik Reinfeldt
Ministerstwa nie są rozbudowane i jest to przejaw dualizmu administracyjnego, posiadają jedynie funkcję kierowniczą, a obok nich funkcjonują urzędy centralne złożone z apolitycznych ekspertów, zajmujących się bieżącym zarządzaniem. Wyjątek stanowi ministerstwo spraw zagranicznych,
które łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem zostaje przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej ze względu na zasadę szwedzkiego parlamentaryzmu
mniejszościowego, tzw. negatywny parlamentaryzm, który zakłada za wystarczające nie tyle
poparcie rządu, ile jego tolerowanie.
Rząd powołuje własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od
ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również
kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilnoprawnych.
Sądy
System sądowniczy jest trójstopniowy. Najwyżej w tej drabinie jest Sąd Najwyższy (Högsta
domstolen), nieco niżej sądy apelacyjne (Hovrätter), zaś podstawową komórkę stanowią sądy
pierwszej instancji zwane Tingsrätter.