Prawo - zespół norm, które muszą pochodzić od Państwa. Prawo jest ustalone z góry przez
Państwo, które zabezpiecza przestrzeganie tych norm poprzez przymus.
Prawo precedensowe - prawo oparte na rozstrzygnięciu sądowym (wcześniejszych
orzeczeniach)
Prawo karne
1. Nie ma przestępstwa bez ustawy
2. Nie ma kary bez ustawy
Jeżeli pojawią się wątpliwości wyrok jest na korzyść oskarżonego.
Moralność
Praworządność - przestrzeganie prawa przez wszystkie organy władzy.
Świadomość prawna-dostęp do przepisów prawnych.
Sfera praw majątkowych
Sfera relacji Państwo jednostka
Norma prawna - elementarna cząstka prawa, Wynika z przepisów prawnych.
Hipoteza
Norma bezwzględnie obowiązująca - znamionuje to, że ich zastosowanie nie może być wolą
stron wyłączone lub ograniczone - w przeciwieństwie do norm względnie obowiązujących
Norma względnie obowiązująca - znamionuje to, że ich zastosowanie może być wolą stron
wyłączone lub ograniczone, w przeciwieństwie do norm bezwzględnie obowiązujących.
Normy te znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy same strony nie uregulowały swoich
uprawnień i obowiązków w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie lub też,
gdy strony niczego w zakresie działania normy nie postanowiły, albo uregulowały łączący je
stosunek prawny jedynie częściowo. Ustalenie charakteru mocy wiążącej norm prawnych
wymaga w pierwszej kolejności dokonania analizy treści przepisu (jego brzmienia, redakcji
słownej), a w razie wątpliwości także celu jego ustanowienia czy funkcji przepisu.
Norma semiimperatywna - to norma prawna wyznaczająca pewne ramy postępowania, dająca
swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach. Normy
semiimperatywne, wraz z normami względnie wiążącymi, są charakterystyczne dla
stosunków zobowiązaniowych, a w szczególności stosunków umownych, między podmiotami
niezależnymi i równymi z formalnego punktu widzenia. Ustawodawca dostrzegając jednak
ekonomiczną nierówność między niektórymi podmiotami decyduje się na wprowadzenie
norm chroniących słabszą stronę stosunku prawnego a zarazem gwarantujących tzw. swobodę
umów, czyli właśnie normy semiimperatywne. Strony mogą regulować swoje uprawnienia i
obowiązki w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie, jednak aby zmiany
takie były skuteczne muszą być one korzystniejsze dla strony słabszej. Normy
semiimperatywne wyznaczają więc stronie słabszej minimalny zakres uprawnień (których nie
można bardziej ograniczyć) i maksymalny zakres obowiązków (których nie można
zwiększać).
Przepis prawny - (elementarna cząstka ustawy) część aktu prawnego, wyodrębniona jako
artykuł, paragraf itp. Określenie przepisu prawnego bywa używane wymiennie z określeniem
norma prawna. Elementy jednej normy mogą być zawarte w kilku różnych przepisach, np.
przez odesłanie do innych artykułów danego aktu prawnego lub przez sformułowanie sankcji
dla norm zawartych w innych aktach prawnych.
Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny tetyczny (zależność
społeczna) między co najmniej dwoma podmiotami prawa.
Czyny prawne - są to zdarzenia prawne podejmowane bez intencji wywołania skutków
prawnych. Skutek prawny ma w tym wypadku charakter niezamierzony. Przykładem może
być choćby spowodowanie wypadku – osoba kierująca pojazdem nie miała na celu wpaść w
poślizg, ani potrącić przechodzącej osoby. Tak jednak się stało i całe zdarzenie wywołało
określony skutek prawny (osoba stanie przed sądem za spowodowanie wypadku, a potrącony
– o ile był ubezpieczony – będzie mógł domagać się odszkodowania).
Czynność prawna - czynność konwencjonalna (skonstruowana przez normę prawną)
podmiotu prawa cywilnego, zawierająca treść określającą konsekwencje prawne zdarzenia
prawnego. Jest to całość zdarzenia prawnego, w skład którego wchodzi co najmniej jedno
oświadczenie woli.
Akt administracyjny - jedna z prawnych form działania administracji publicznej.
Jednostronne, władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej rozstrzygające w
sposób prawnie wiążący o sytuacji indywidualnie określonego podmiotu prawa w konkretnej
sprawie, wydane przez ten organ w toku postępowania administracyjnego, na podstawie
przepisów proceduralnego prawa administracyjnego (i w wykonaniu przepisów materialnego
prawa administracyjnego).
Stosowanie prawa - określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych
pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i
indywidualnych norm, opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach systemu prawnego.
Wykładnia prawa (także interpretacja prawa (przyjmuje się, że wyrazy wykładnia i
interpretacja są synonimami), wykładnia przepisów prawa, wykładnia tekstu prawnego) to
pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu:
• wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności)
zmierzający do ustalenia znaczenia przepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i
ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych (wykładnia prawa sensu largo);
• wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu
pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej.
Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni:
• błędy językowe powstałe przy formułowaniu przepisów;
• zmiany społeczno - gospodarcze lub polityczne;
• zbyt ogólny charakter normy prawnej.
Wykładnia językowa prawa - polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu
prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane.
Wyróżnia się cztery rodzaje języków w analizie prawa:
• język naturalny - inaczej język potoczny, stosowany na co dzień,
• język prawny - najczęściej definicje sprecyzowanych pojęć języka potocznego spisane
przez samego prawodawcę (np. nieruchomość)
• język prawniczy - używany przez prawników, często nie posiadający swych
synonimów w j. potocznym (np. kontratyp)
• język specjalistyczny - stosowany w danej dziedzinie nauki (np. medycynie, chemii
etc.)
Ich istotność zmienia się w zależności do przepisów, które podlegają wykładni. Dla przykładu
- jeśli są to przepisy znajdujące się w zakresie fizyki, wszelkie zwroty i definicje winne być
zrozumiane tak jak przyjęte jest w nauce fizyki.
Wykładnia celowościowa - przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był najbardziej
zdatnym środkiem do osiągnięcia celu ustawy
Wykładnia systemowa - założenie, że przepis w danym akcie prawnym nie jest umiejscowiony
przypadkowo, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy. Z takiej wykładni może
wynikać wniosek, że przepis ma mniejsze znaczenie ze względu na treść przepisu wyżej
położonego.
Dyrektywy interpretacyjne wykładni systemowej:
• wszystkie normy powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa
• interpretując normy należy mieć na względzie przed wszystkim zasady konstytucji
• interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa
międzynarodowego publicznego
• normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa
europejskiego
• nie należy interpretować przepisów tak aby były one sprzeczne z innymi przepisami
• nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk
Wykładnia rozszerzająca - występuje wtedy, gdy porównując zakresy przepisu prawnego,
uzyskane za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych, wybieramy rozumienie wynikające
z dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego.
Wykładnia zwężająca - polega na wyborze spośród różnych zakresów przepisu prawnego
rozumienia uzyskanego za pomocą dyrektyw pozajęzykowych, które jest węższe od
rozumienia językowego.
Ogólne zasady stosowania wykładni:
• wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie(chyba, że są ważne
racje aby nadać im interpretację rozszerzającą albo zwężającą)
• nakaz stosowania wykładni literalnej przepisów prawa karnego
• nakaz wykładni literalnej przepisów prawa podatkowego
• zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów prawa karnego(nie ma
przestępstwa i kary bez ustawy)
• zakaz stosowania wykładni rozszerzającej w prawie podatkowym(żadnego podatku
bez ustawy)
• zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków
• zakaz wykładni rozszerzającej przepisów
• zakaz wykładni rozszerzającej przepisów upoważniających
• wolności i uprawnienia mogą być interpretowane rozszerzająco
Wykładnia historyczna - jest związana z podziałem wykładni ze względu na materiały. W tym
przypadku chodzi o materiały dotyczące historii danego przepisu, związane z jego genezą (np.
protokoły z posiedzeń komisji).
Źródło prawa – konstytucja (ustawa zasadnicza), akty prawa unijnego, sformalizowany akt
władzy państwowej, przepisy prawne.
Ustawy nie mogą być sprzeczne z konstytucją. Akta (rozporządzenia) nie mogą być sprzeczne
z ustawami.
Akty wewnętrzne obowiązują tylko w danej organizacji.
Prawo Unii Europejskiej – 27 Państw
Prawo pierwotne Prawo wtórne
-traktaty założycielskie - rozporządzenia
- dyrektywy
- decyzje
Rozporządzenie ma charakter powszechnie obowiązujący. Brutalnie ingeruje w porządek
państwowy.
Dyrektywa unijna ma charakter powszechnie obowiązujący. Nie są bezpośrednio stosowane
przez członków Unii Europejskiej. Nie określają konkretnych praw i obowiązków.
Decyzje – wykorzystywane przez parlament Unii Europejskiej np. nakładająca kary,
zezwolenia, kierowana do konkretnego adresata.
Ustawa – akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie
uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ
władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy:
zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.
W Polsce, w określonej przez Konstytucję hierarchii powszechnie obowiązujących aktów
prawnych ustawa ma rangę niższą (tzw. moc prawną) od Konstytucji oraz umów
międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, równą
rozporządzeniu Prezydenta RP z mocą ustawy a wyższą od zwykłych rozporządzeń. W
przeciwieństwie do innych porządków prawnych (np. francuskiego), Konstytucja RP zna
tylko jeden rodzaj ustaw.
Przedmiotem ustawy może być każda sprawa. Konstytucja wymaga niekiedy uchwalenia
odpowiedniej ustawy, wskazując kierunek przyjętych w niej rozwiązań. Niektóre sprawy
mogą być uregulowane wyłącznie przez ustawę (np. ustawa budżetowa, określenie sytuacji
prawnej obywatela, regulacja ustroju i zakres działania samorządu terytorialnego). Ustawa nie
może być sprzeczna z Konstytucją. Zgodnie z Konstytucją ustawa nie może być też sprzeczna
z ratyfikowaną przez Polskę umową międzynarodową i prawem ustanowionym przez
organizację międzynarodową, której Polska przekazała "kompetencje organu władzy
państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1 Konstytucji). Inne akty normatywne (np.
rozporządzenia) muszą być zgodne z ustawami.
W Polsce ustawy uchwala Sejm, a następnie przekazywane są Senatowi, który w terminie 30
dni może je przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie w całości. Jeżeli
Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę
uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. W przypadku odrzucenia ustawy
przez Senat, lub wprowadzenia do niej poprawek wraca ona do Sejmu, który może odrzucić
taką decyzję Senatu bezwzględną większością głosów przy obecności połowy konstytucyjnej
liczby posłów (tj. 230). Kolejnym krokiem jest przedstawienie przez Marszałka Sejmu ustawy
Prezydentowi, który podpisuje ją w przeciągu 21 dni i zarządza jej publikację w Dzienniku
Ustaw. Prezydentowi przysługuje uprawnienie do skierowania ustawy, na tym etapie, do
zbadania przez Trybunał Konstytucyjny. Prezydent RP może ze stosownym wnioskiem
zwrócić się do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy - jest to tzw. uprawnienie weta
Prezydenta RP do ustawy. Nie jest jednak ono ostateczne gdyż Sejm może je odrzucić
większością 3/5 przy obecności połowy liczby posłów i wtedy Prezydent musi ustawę
podpisać w ciągu 7 dni. Jeśli weto nie zostanie odrzucone - ustawa upada i następuje koniec
postępowania. Prezydentowi nie przysługuje prawo weta w stosunku do ustawy budżetowej.
Prezydent musi albo podpisać ją w terminie 7 dni od dnia przedstawienia do podpisu, albo
skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. W przypadku zwrócenia się Prezydenta do
Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją,
Trybunał Konstytucyjny orzeka nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia złożenia
wniosku przez Prezydenta RP. Z inicjatywą uchwalenia ustawy najczęściej występuje Rada
Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje także grupie co najmniej 100 tys. obywateli,
grupie co najmniej 15 posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. Przebieg procesu legislacyjnego
określa Konstytucja oraz Regulamin Sejmu i Senatu. Wyjątkiem inicjatywy ustawodawczej
jest ustawa budżetowa - projekt ustawy budżetowej do Sejmu może zgłosić tylko Rada
Ministrów.
Vacatio legis – okres od momentu publikacji ustawy do momentu wejścia w życie np. 14 dni
Umowy międzynarodowe – prezydent reatyfikuje umowy, te ważniejsze za zgodą Sejmu np.
dotyczące pokoju, sojuszy, wojska, wolności i praw, członkostwa w ONZ, znacznego
obciążenia finansowego Państwa, sprawy które wymagają zgody parlamentu.
Akty prawa miejscowego – mogą być wydawane tylko na podstawie upoważnień zawartych w
ustawach. Należy do samorządu organu terytorialnego, wojewody.
Akty prawne
Akt normatywny Akt nienormatywny
każdy akt państwa, który jest to decyzja organu państwowego
zawiera normy prawne w konkretnej sprawie dot. określonych
(przepisy powszechnie osób i instytucji np. decyzje
obowiązującego prawa) administracyjne, orzeczenia sądu
Kodeks (akt normatywny) – zawiera przepisy prawne (ustawy)
Luka prawna – nie ma regulacji dla stanu faktycznego. Przy zastosowaniu wszystkich etapów
wykładni, stosuje się analogię ustawy i prawa do zapełnienia luki.
Analogia legis – ustawy – do stanu faktycznego stosowane są normy prawne podnoszące się
do innego, podobnego stanu faktycznego.
Analogia iuris – prawo – dotyczy przypadków, które nie wykazują podobieństwa do sytuacji.
Kolizja przepisów prawnych w czasie
− kiedy są dwie ustawy, którą stosować wcześniejszą czy późniejszą?
Rozstrzygnięcie kolizji
przepisy częściowe określają przepisy, które są uchylone
przepisy wprowadzające lub nabierają mocy
Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą. Gdy ustawa późniejsza jest ogólna, a
wcześniejsza szczegółowa nie uchyla.
Przepis ogólny nie uchyla przepisu szczegółowego.
Ustawa nie ma mocy wstecznej.
Kolizja przepisów prawnych w przestrzeni
− kolizja między przepisami różnych państw.
Rozstrzygnięcie prawa na gruncie prawa prywatnego.
Prawo prywatne – reguluje np. stosunki majątkowe pomiędzy równorzędnymi stronami.
Źródło prawa cywilnego – kodeks cywilny
Klauzuły generalne:
art. 5 (KC)
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie
działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony.
Art. 56 (KRo)
§ 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków
może
żądać,
ażeby
sąd
rozwiązał
małżeństwo
przez
rozwód.
§ 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny,
jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo
jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego.
§ 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny
rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego
zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia
społecznego.
Art. 58. (KC)
§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna,
chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce
nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w
mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień
dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Art. 1008 (KC)
[Wydziedziczenie] Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i
rodziców
zachowku
(wydziedziczenie),
jeżeli
uprawniony
do
zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami
współżycia
społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego
przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Osoba fizyczna – każdy człowiek
Osoba prawna – spółka, spółdzielnia, skarb państwa, stowarzyszenie. Jednostki którym
ustawa osobowość prawną przyznaje. Ma charakter normatywny. Posiadają swoje organy np.
zarządy. Za zobowiązania osób prawnych wspólnicy nie odpowiadają np. swoim majątkiem.
Ułomne osoby prawne – spółki handlowe (jawna, komandytowa). Za zobowiązania
odpowiadają także wspólnicy.
Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Osoby prawne i
ułomne osoby prawne.
Zdolność do czynności prawnej – zdolność do nabycia praw i obowiązków za pomocą
czynności prawnych.
Ograniczenie zdolności do czynności prawnej – u osób fizycznych np. dzieci.
Pełna zdolność do czynności prawnej – w chwili ukończenia 18 lat, w chwili zamążpójścia
Ograniczona zdolność do czynności prawnej – osoby, które skończyły 13 lat, osoby
częściowo ubezwłasnowolnione.
Brak zdolności do czynności prawnej – osoby, które nie ukończyły 13 lat, osoby całkowicie
ubezwłasnowolnione
Przesłanki do ubezwłasnowolnienia całkowitego – choroba psychiczna, niedorozwój umysłu
np. pijactwo, narkomania, hazard.
Uznanie za zmarłego – kiedy czynności życiowe ustaną.
Osoba zaginiona – nie wiadomo czy żyje, takie orzeczenie wydaje sąd po 10 latach od końca
roku kalendarzowego w którym jeszcze go widziano, jeżeli osoba zaginiona miała 70 lat
orzeczenie po 5 latach. Po tym czasie uznaje się za zmarłego nie może być wcześniej niż
kiedy osoba miała by skończone 23lata do końca roku kalendarzowego.