Psychologia

Afekt – bardzo intensywne, krótko trwające uczucie, któremu towarzyszy osłabienie kontroli rozumowej nad zachowaniem i silne symptomy fizjologiczne.

Agresja – wszelkie wrogie działanie fizyczne lub słowne, zwykle gwałtowne, skierowane na osobę lub przedmiot wywołujący frustrację.

Ambicja – postawa człowieka wyrażająca się w stawianiu sobie celów życiowych, dążeniu do ich realizacji a także w poczuciu godności osobistej.

Ambiwalencja – przeżywanie przeciwstawnych stanów uczuciowych i wolicjonalnych w stosunku do tych samych osób, przedmiotów lub sytuacji.

Amok – gwałtowny stan agresywnej depresji połączony z manią mordu (chorobliwa zazdrość, utrata mienia i uczucia niecelowości życia).

Anhedonia – niezdolność do przeżywania przyjemności (depresja, stępienie uczuciowe).

Apatia – normalne lub patologiczne zobojętnienie uczuciowe, osłabienie motywów działania oraz zainteresowań.

Autosugestia – nieświadome wmawianie samemu sobie jakiegoś przekonania, do przyjęcia którego nie ma obiektywnych podstaw.

Autyzm – utrata kontaktu z otoczeniem, zamknięcie się w sobie, słaba lub żadna reakcja na bodźce zewnętrzne.

Charakter – zbiór cech psychicznych powiązanych ze sobą w jednolity system, związanych z motywacją człowieka, z przyjmowanym przezeń systemem wartości, nie obejmujący natomiast zdolności.

Cynizm – postawa życiowa polegająca na nieuznawaniu powszechnie przyjętych wartości i na lekceważeniu uznanych instytucji społecznych, autorytetów i zachowań.

Czynność – ukierunkowana na osiągnięcie określonego wyniku i zorganizowana aktywność.

Dysforia – zaburzenie nastroju polegające na patalogicznej gniewliwości, obraźliwości, płaczliwości.

Dyspozycja – pojęcie wyrażające założenie, że istnieją w człowieku pewne względnie stałe warunki wywołujące skłonność do wykonywania określonych czynności psychicznych lub fizjologicznych, które pod wpływem środowiska aktywizują się i rozwijają (zdolność, predyspozycja).

Egotyzm – tendencja do nadmiernego zajmowania się własną osobą, własnymi przeżyciami i kierowania uwagi otoczenia na siebie.

Egzaltacja – skłonność do bardzo żywego, przesadnie silnego w stosunku do bodźca okazywania uczuć, czasem nawet bez ich faktycznego przeżywania.

Ejdetyzm – zdolność do przeżywania wyobrażeń odtwórczych i wytwórczych w sposób równie wyrazisty i żywy jak obrazy spostrzeżeniowe (występuje głównie wśród młodzieży).

Erotomania – nieustanne zaabsorbowanie myślowe i uczuciowe sprawami erotycznymi.

Fanatyzm – gwałtowność, żarliwość, bezwzględność i nietolerancja oraz zaangażowanie uczuciowe przy osłabionej kontroli rozumu w działaniu na rzecz jakiejś sprawy (religia, polityka itp.).

Fantazja – łączenie się śladów ubiegłych doświadczeń (obrazowych i słownych) w nowe kompleksy, w których dane zdarzenia dotychczas nie występowały. Jest zdolnością do snucia projetków i pomysłów, jest warunkiem uczenia się, pracy naukowej, twórczości itp.

Fantom – psychiczny odpowiednik nieistniejącej, amputowanej kończyny lub jej części (np. odczuwanie istnienia, bólu kończyny).

Fatalizm – przekonanie, że to co ma się stać i tak się stanie.

Feminizacja – nabywanie przez mężczyzn kobiecych nawyków i cech psychicznych wskutek ciągłego przebywania wyłącznie w kobiecym towarzystwie.

Fobia – jest to uporczywy, chorobliwy lęk przed pewnymi sytuacjami, zjawiskami, przedmiotami. W większości przypadków jest to bezpodstawny lęk wzbudzony przez określony czynnik, np. wskutek jakiegoś przeżycia psychicznego lub doznania urazu, albo nabawienia się choroby, w której to sytuacji dany czynnik uczestniczył lub oddziaływał. Są też lęki uzasadnione, które utrwalają się w naszej świadomości od dzieciństwa i po prostu już pozostają. Związane są przeważnie z: ciemnością, bólem, wysokością lub szybkim ruchem drobnych zwierząt, np. myszy itp. W podanym wykazie fobii najpierw podana jest przyczyna lęku, a później nazwa.

Bakterie

– bakteriofobia

Błyskawice

– karaunoastrapofobia

Bóg

– teofobia

Ból

– algofobia, odynofobia

Brud

– mysofobia, rupofobia

Cel

– teleofobia

Chodzenie

– basifobia

Choroba

– patonosofobia, nozofobia

Ciasnota

– klaustrofobia

Ciąża

– majeutofobia

Ciemność

– skotofobia, nyktofobia

Cudzoziemcy

– ksenofobia

Czerwień

– erytrofobia

Człowiek

– antropofobia

Demon, duch

– demonofobia

Dobre nowiny

– eufobia

Doskonałość

– teleofobia

Dotknięcie

– haptofobia

Dzieci

– pedofobia

Dźwięki

– fonofobia

Futra

– dorafobia

Gady

– ofidiofobia

Głębina

– batofobia

Głos

– fonofobia

Gniew Boży

– teofobia

Grzmoty

– keraunofobia, tonitrobrontofobia

Gwiazdy

– astrofobia,

Hałas

– fonofobia

Herezja

– herezjofobia

Idee

– ideofobia

Infekcja

– mysofobia

Jedzenie

– fagofobia

Kiła

– syfilofobia

Kobieta

– ginofobia, feminofobia

Konie

– hippofobia

Kot

– ajlurofobia, felinofobia

Krew

– hemofobia, hematofobia

Książki

– bibliofobia

Latanie

– aerofobia, pterofobia

Leki

– farmakofobia

Lęki

– fobofobia

Ludzie

– antropofobia

Małżeństwo

– gamofobia

Mężczyzna

– androfobia

Miejscowość (znana)

– topofobia

Morze

– talassofobia

Most

– gefirofobia, getyrofobia

Mowa

– lalofobia, fonofobia

Murzyn

– negrofobia

Mysz

– musofobia

Nieskończoność

– apejrofobia

Noc

– nyktofobia

Nowina

– neofobia

Obcy

– ksenofobia

Ocean

– talassofobia

Ogień

– pirofobia

Otwarta przestrzeń

– agorafobia

Owady

– entomofobia

Pająki

– arachnofobia

Picie alkoholu

– dipsofobia

Pociski

– ballistofobia

Podnoszenie się z łóżka – stasofobia

Podróże

– hodofobia

Pogrzebanie żywcem

– tafefobia

Pojazdy

– amolesofobia

Powietrze

– aerofobia

Pożywienie

– cibofobia

Praca

– ergofobia

Przeciągi

– aerofobia

Przestrzeń

– akrofobia

Pies

– kynofobia

Psychologiczne

– psychofobia

rozważania

Pszczoły

– apiofobia, melissofobia

Ptaki

– ornitofobia

Pustynia

– kserofobia

Rak (choroba)

– kancerofobia

Rekiny

– galeofobia

Robaki

– helmintofobia

Ruch

– kinetofobia

Ryby

– ichtiofobia

Samotność

– autofobia, monofobia

Sen

– hipnofobia

Serce

– kardiofobia

Skaleczenie

– traumatofobia

Skóra

– dermatofobia

Skóra na zwierzęciu

– dorafobia

Słowa (pewne)

– onomatofobia

Spadzistość

– kremnofobia

Stanie

– stasifobia

Stanie i chodzenie

– stasibasifobia

Starość

– gerontofobia

Śmierć

– tanatofobia, nekrofobia

Śnieg

– chionofobia

Światło

– fotofobia

Świętość

– hagiofobia

Tłum

– demofobia, ochlofobia

Trucizna

– toksykofobia

Trup

– nekrofobia

Trzynastka

– triskaifobia, dekafobia

Uduszenie się

– pnigofobia

Urwisko

– kremnofobia

Weneryczne choroby

– wenerofobia

Wędrówka

– dromofobia

Węże

– ofidiofobia, herpetofobia

Woda

– hydrofobia

Wszy

– pedikulofobia

Wszystko

– pantafobia

Wścieklizna

– lissofobia

Wysokość

– akrofobia, hipsofobia

Zamknięcie

– klaustrofobia

Zarażenie się

– mysofobia

Ziarno

– sitofobia

Zimno

– psychrofobia

Zwierzęta

– zoofobia

Zwłoki

– nekrofobia

Żaba

– batrachofobia

Znanych jest obecnie ponad 200 fobii, jednymi z nich są m.in. fobie związane z danymi narodami lub ich przedstawicielami, co wiąże się z historią lub cechami tych narodów, np. lęk przed Niemcem, do Niemców – germanofobia, lęk do Rosji, Rosjan – russofobia, do Francji, Francuzów – frankofobia, galafofobia, do Anglii, Anglików – anglofobia itp.

Frustracja – nieprzyjemny emocjonalnie stan organizmu, pojawiający się, gdy w trakcie działania zmierzającego do zaspokojenia jakiejś potrzeby napotykamy przeszkody uniemożliwiające osiągnięcie celu.

Gniew – silny, negatywny afekt występujący zwykle przy zagrożeniu lub napotkaniu przeszkody w zaspakajaniu swoich potrzeb (prowadzi do działań agresywnych).

Halucynacja – omam – wrażenie lub spostrzeżenie powstające bez odpowiadającego mu bodźca zewnętrznego, połączone z brakiem krytycyzmu (może być: wzrokowa, słuchowa, dotykowa, węchowa, cielsna, smakowa itp.).

Histeria – rodzaj nerwicy, w którym występuje zmienność uczuć, skłonność do nadmiernie żywego, burzliwego, głośnego i teatralnego ich przejawiania, duża sugestywność.

Iluzja – złudzenie zmysłowe.

Imago – podświadome lub nieświadome wyobrażenie określonej osoby, wytworzone we wczesnym dzieciństwie, rzutowane później na inne osoby z otoczenia.

Instynkt – skłonność i umiejętność wrodzona, właściwa wszystkim osobnikom, do zachowania się w określonych sytuacjach w pewien określony sposób, biologicznie korzystny (np. pożywianie się, rozrodczość).

Introspekcja – samoobserwacja – obserwowanie, badanie własnych przeżyć psychicznych.

Intuicja – zdolność do pewnych sądów i przekonań bez świadomego wnioskowania.

Ironia – wyrażanie drwiny, szyderstwa, kpiny w sposób ukryty, lecz widoczny.

Jaźń – poziom organizacji osobowości, od którego zależą funkcje poznawcze i regulacyjne (własne ja, ego).

Kompleks – układ silnie naładowanych emocjonalnie skojarzeń (np. kompleks niższości, wyższości, otyłości, seksualny itp.).

Konfabulacja – wypełnienie luki pamięciowej różnymi treściami z innych okresów lub zmyślonymi, połączone z przekonaniem o właściwym umiejscowieniu w czasie tych treści.

Konformizm – skłonność do upodobnienia form zachowania, sposobu myślenia, poglądów, norm postępowania poszczególnych członków grupy do przyjętych powszechnie w danej grupie (religia, polityka, kluby).

Kontemplacja – długotrwałe oglądanie jakiegoś przedmiotu (zwykle dzieła sztuki) połączone z przeżywaniem pod jego wpływem uczuć estetycznych i z oderwaniem od otoczenia. Zatopienie się w rozmyślaniach nad jakąś sprawą.

Lęk – uczucie przykre, zbliżone do strachu, ale w odróżnieniu od niego występujące bez widocznej przyczyny.

Libido – pierwotnie wszelka żądza, pożądanie, później utożsamiane z podświadomymi dążeniami seksualno–erotycznymi, także wnętrze krocza kobiecego.

Mania – podobnie jak fobia występuje u ludzi w dwóch znaczeniach. Z jednej strony wywołuje namiętności pożyteczne (pasja, konik), zaspakajające zainteresowania życiowe, np. mania do książek, kwiatów, psów. Z drugiej strony wyzwala skłonności do działań nie wskazanych moralnie, np. mania do ognia, kradzieży, kłamstwa itp. Jest to już chorobliwy stan psychiczny polegający na nagłych przejściach od podniecenia do depresji i ześrodkowaniu świadomości na jakiejś określonej myśli. W przedstawionym wykazie najpierw podana jest przyczyna manii, a później jej nazwa.

Bogactwo

– plutomania, chrematomania

Czystość osobista

– ablutomania

Idea lub rzecz

– monomania

Jedzenie

– fagomania, sitomania

Kłamstwo

– mitomania

Konie

– hippomania

Kot

– ajluromania, felinomania

Kradzież

– kleptomania

Książki

– bibliomania

Kwiaty

– antomania

Leki

– narkomania, farmakomania

Mosty

– gefiromania

Mówienie

– logomania, werbomania

Ogień

– piromania

Operacja chirurgiczna

– tomomania

Opilstwo okresowe

– dypsomania

Płeć

– erotomania, nimfomania, satyriasis

Podróż

– dromomania, hodomania, poriomania

Praca

– ergomania

Przyjemność

– hedomania

Pies

– kynomania

Religia

– enteomania, teomania

Śmierć

– tanatomania

Tłum

– demomania, ochlomania

Trupy

– nekromania

Własna osoba

– egomania

Wielkość własna

– megalomania

Wtrącanie się do nieswoich

– hipomania

spraw

Zmyślanie nieprawdziwych

– mitomania

historii

Manieryzm – wykonywanie zbędnych, złożonych ruchów i czynności ruchowych (mimika, ruchy głowy i poszczególnych kończyn).

Mizantropia – ogólna niechęć lub nawet nienawiść do ludzi w ogóle w przekonaniu, że ludzie są z gruntu źli.

Motyw – świadomy powód zarówno wszelkiego zachowania się, jak i wyłącznie celowej działalności.

Motywacja – całość działających aktualnie u danego człowieka motywów (co próbuje robić w życiu, czego pragnie, czego unika, jak reaguje emocjonalnie itp.), powstających w procesie rozwoju jako rezulatat doświadczenia życiowego.

Mowa – niekiedy “język” – termin oznaczający zasób wyrazów, wyrażeń, zwrotów i form, używanych w celu porozumiewania się. Związana jest z całokształtem psychiki człowieka, z tokiem jego myślenia, z którym istnieje ścisły związek współzależności.

Mowa z jednej strony kształtuje się w procesie myślenia, z drugiej bierze w nim udział, kształtując myślenie i modyfikując je.

Namiętność – stan uczuciowy, polegający na bardzo silnym, gwałtownym i słabo lub wcale świadomie, dowolnie nie kontrolowanym oddawaniu się danemu uczuciu lub danej czynności (miłość, gra w karty).

Nastrój – utrzymujący się przez dłuższy czas ogólny stan uczuciowy, charakteryzujący się przewagą uczuć pewnego rodzaju (np. człowiek w nastroju radosnym cieszy się z przyjazdu rodziny, a w nastroju przygnębienia martwi się, że musi czekać na peronie w deszczu).

Natręctwa – obsesje – myśli lub czynności przejawiające się bez woli, pod wpływem nieodpartego przymusu wewnętrznego.

Nawyk – dobrze wyćwiczona czynność, zwykle prosta, ruchowa lub umysłowa, wykonywana zawsze jednakowo i automatycznie, bez udziału lub przy zmniejszonej kontroli świadomości.

Nienawiść – negatywny stan uczuciowy i stosunek do innego człowieka lub grupy, charakteryzujący się wrogością, niechęcią, pragnieniem wyrządzenia szkody.

Niepokój – stan psychiczny, który charakteryzuje silne pobudzenie, napięcie, niepewność, niezdolność skupienia myśli i dokładnej oceny sytuacji, różne drobne objawy fizjologiczne (pocenie się, bicie serca), zbędna ruchliwość i niezdolność, niekiedy płacz.

Nieświadomość – najgłębsza warstwa psychiki, w której tkwią pewne nie akceptowane społecznie popędy (przede wszystkim popęd płciowy) i pragnienia, nigdy przez danego człowieka nie uświadomione, oraz ślady dawnych przeżyć świadomych ale wypartych.

Obawa – przykre uczucie zbliżone do strachu, różniące się tym, że występuje w przewidywaniu, iż może, ale niekoniecznie musi nastąpić zdarzenie przykre lub groźne dla człowieka.

Pamięć – określenie zdolności odzwierciedlenia przeszłego doświadczenia w procesie utrwalania oraz przypominania, odtwarzania lub rozpoznawania tego, co uprzednio było przedmiotem spostrzegania, przeżywania lub działania. Pamięć może być mechaniczna i logiczna. Wyróżnia się pamięć: obrazów (wzrok, słuch, dotyk itp.), myśli – słowno–

logiczną, uczuć – afektywną.

Panika – nagły strach (ogarniający zwykle zbiorowisko ludzkie) pod wpływem niektórych szczególnie groźnych bodźców, głównie związanych z możliwością utraty życia.

Pantomimika – wyrażanie swych uczuć i przeżyć przy pomocy mimiki, gestów, ruchów rąk i całego ciała.

Perseweracja – zjawisko polegające na uporczywym powracaniu do świadomości pewnych wyobrażeń, myśli, słów.

Pobudka – motyw – przedmiot, sytuacja, stan rzeczy nieobojętny dla człowieka, do którego dąży, lub którego unika, pobudzający organizm do celowego działania.

Podświadomość – pośrednia warstwa psychiki między świadomością i nieświadomością – tkwią w niej treści, które nie są przez człowieka aktualnie uświadamiane, ale które kiedyś były w jego świadomości (zostały z niej wyparte), i w pewnych okolicznościach lub wskutek pewnych zabiegów mogą powrócić do świadomości (termin wprowadzony przez S. Freuda).

Popęd – wewnętrzny czynnik motywacyjny lub wywołana przez jakąś potrzebę skłonność do reagowania na pewne bodźce w taki sposób, który prowadzi do osiągnięcia celu.

Postawa – skłonność do specyficznych albo stereotypowych sposobów reagowania na określone bodźce w określonych sytuacjach, właściwa przekonaniom i oddziaływaniom motywacyjnym.

Potrzeba – występujący stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem społecznym, jest niezbędne do utrzymania przy życiu, umożliwienia rozwoju, zachowania gatunku, utrzymania określonej pozycji w społeczeństwie itp.

Pragnienie – stan emocjonalny i motywacyjny, w zasadzie świadomy, polegający na odczuwaniu braku obiektu pragnienia i mogący pobudzać do działania mającego na celu zdobycie tego obiektu.

Przeczucie – przewidywanie zdarzeń nie oparte na świadomym rozumowaniu i bez żadnych obiektywnych przesłanek.

Przekonanie – mniej lub bardziej silne uznawanie prawdziwości lub fałszywości jakiegoś sądu, teorii, doktryny.

Przekora – skłonność do postępowania przeciwnego w stosunku do życzeń lub oczekiwań innych ludzi, niezależnie od kierunku i skutków tego postępowania.

Przyjaźń – stosunek uczuciowy między dwojgiem ludzi, cechujący się wzajemną bezinteresowną sympatią, gotowością pomocy, chęcią przebywania w jego towarzystwie, pozbawiony charakteru erotycznego.

Przyjemność – emocja dodatnia, odczuwana przy osiąganiu celów, do których dany człowiek dąży.

Przykrość – emocja ujemna, odczuwana przy stanach, których dany człowiek unika.

Psychopatia – trwale i wyraźne odchylenie od stanu prawidłowego w zakresie pewnych cech osobowości (niektóre cechy bywają nasilone nadmiernie lub niedostatecznie) przy czym nieprawidłowość ta nie jest związana z chorobą psychiczną.

Represja – wyparcie –jeden z podstawowych mechanizmów obronnych jaźni (ego), którego działanie polega na usuwaniu ze świadomości czynników (popędów, potrzeb, konfliktów) wywołujących lęk.

Rezonerstwo – skłonność do zbędnego, bezprzedmiotowego mędrkowania.

Rozsądek – cecha intelektualnej sfery psychiki, na którą składa się inteligencja, doświadczenie życiowe, umiejętność podejmownia decyzji.

Roztargnienie – niemożność skupienia uwagi na jednym przedmiocie, czy też na jednej czynności lub tak silne skupienie, że nie dostrzega się nic innego, nawet silnych bodźców.

Satysfakcja – dodatni stan uczuciowy, występujący po zaspokojeniu dążeń i zamierzeń.

Skłonność – cecha psychiczna powodująca, że w określonych warunkach, mogących wywołać rozmaite reakcje, człowiek zachowa się w określony sposób.

Skojarzenie – asocjacja – powiązanie ze sobą dwóch albo więcej zjawisk (np.

wyobrażeń, uczuć, myśli), na skutek którego pojawienie się w świadomości jednego z tych zjawisk powoduje tendencje do wywołania następnych. Przyjmuje się, że skojarzenie odgrywa szczególną rolę w procesie zapamiętywania i przypominania.

Socjopatia – zaburzenia osobowości polegające na nieprzystosowaniu się do życia w społeczeństwie, przejawiające się w szkodliwym dla otoczenia i społecznie nie akceptowanym zachowaniu.

Spryt – zdolność znajdowania w sytuacjach życiowych rozwiązań oryginalnych, wychodzących danemu człowiekowi na korzyść w ten sposób, że poszkodowane ewentualnie osoby właściwie formalnie nic nie mogą owemu sprytnemu osobnikowi zarzucić.

Stereotyp – powstaje w świadomości człowieka danej grupy społecznej jako rezultat powtarzanego wielokrotnie kojarzenia określonych symboli z określoną kategorią zjawisk.

Strach – przykra emocja, mająca charakter wrodzony, występująca wyłącznie w sytuacjach bezpośrednio zagrażających człowiekowi.

Stress – stan organizmu, wywołany przez każdy bodziec nieobojętny dla człowieka, przejawiający się swoistym zespołem objawów. W pierwszej fazie ogólna mobilizacja sił

organizmu, a w dalszej prowadzi do zaburzeń i wyczerpania.

Sublimacja – jeden z nieświadomych mechanizmów obronnych osobowości (ego), polegający na przesunięciu popędu z celu, którego nie można zrealizować, na inny, zastępczy obiekt lub czynność, nie wywołujące zagrożenia.

Sugestia – takie oddziaływanie jednego człowieka na drugiego, że bez nakazu lub przekonywania w drodze rozumowej argumentacji wpływa na przekonania, opinie, decyzje i postępowania tego drugiego.

Sympatia – pozytywny stosunek uczuciowy do innej osoby, jak gdyby słabsza i pozbawiona składnika erotycznego forma miłości.

Synestezja – występowanie wrażeń zmysłowych z zakresu dwóch lub więcej zmysłów przy bodźcach działających tylko na jeden zmysł (np. pod wpływem melodii odczuwanie zimna i ciepła).

Szósty zmysł – potoczna nazwa intuicji, telepati lub spostrzegania pozazmysłowego.

Świadomość – stan czuwania, orientacji w tym, co się dzieje. Najwyższy poziom rozwoju psychicznego charakterystyczny tylko dla człowieka – zdolność umysłu do odzwierciedlania obiektywnej rzeczywistości. Świadomość powstała prawdopodobnie w związku z wykształceniem się mowy.

Talent – oznacza zespół właściwości (cech), które sprawiają, że dany człowiek w jakimś zakresie wybija się ponad przeciętny poziom.

Telepatia – przekazywanie myśli pomiędzy ludźmi bez pośrednictwa zmysłowego.

Temperament – zespół pewnych stałych cech psychicznych, charakteryzujących życie emocjonalne człowieka, zewnętrzny sposób wyrażania emocji, sposób zachowania się i działania.

Tolerancja – postawa w stosunku do zachowania lub poglądów innych ludzi, wyrażająca się nie pochwalaniem danego zachowania ale przyznaje się tym ludziom prawo takiego właśnie zachowania.

Trans – stan podobny do snu, charakteryzujący się obniżoną świadomością, zmniejszonym kontaktem ze światem zewnętrznym i mniejszą wrażliwością na bodźce zewnętrzne.

Trema – nieuzasadniony lęk przed wystąpieniem w jakiejś niecodziennej lub ważnej sytuacji, w szczególności przed liczną publicznością i przekonanie, że mimo dobrego przygotowania nie wykona się należycie swego zadania.

Uczucie – stan psychiczny, którego istotę stanowi ustosunkowanie się wewnętrzne do aktualnie działających bodźców (także przeszłych lub przyszłych), daje się ocenić jako przyjemne lub przykre, jako trwały stosunek wobec określonych osób, przedmiotów, idei, poglądów (np. uczucie miłości, wrogości, podziwu, szacunku, pogardy itp.) Upór – kontynuowanie raz rozpoczętych działań lub powziętych decyzji mimo jawnej bezproduktywności, wbrew obiektywnej potrzebie zmiany odnośnego działania.

Uprzedzenie – niechętna postawa wobec pewnych przedmiotów, ludzi, sytuacji, wytworzona bez żadnych ujemnych doświadczeń z obiektem uprzedzenia.

Urojenia – fałszywe sądy, przekonania nie ustępujące pod wpływem rzeczowej, logicznej argumentacji, często ułożone w jedną logicznie powiązaną całość.

Usposobienie – temperament, nastrój.

Uwaga – zamierzone lub mimowolne, wybiórcze ukierunkwanie zdolności odbiorczych i poznawczych organizmu na określony obiekt (bodźce zewnętrzne), określone czynności organizmu lub stany psychiczne.

Wola – zdolność do czynności dowolnych, do świadomego i zamierzonego wykonywania pewnych czynności, a powstrzymywania się od innych.

Wstrząs – szok – gwałtowne i silne przeżycie psychiczne wywołane nagłym, bardzo silnym bodźcem, wyrażające się często nagłym ogólnym zahamowaniem.

Wyobraźnia – zdolność do tworzenia wyobrażeń twórczych, fantazji oraz zdolności przewidywania, uzupełniania i odtwarzania zdarzeń, przeżyć innych ludzi, sytuacji itp.

Warunek uczenia się, twórczości, pracy naukowej. Wyobraźnia wiąże się z dużą wiedzą o otaczającym nas świecie i toczącym się na nim życiu.

Wyobrażenie – wywołanie w świadomości obrazów, przedmiotów i sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe, oparte na ubiegłych spostrzeżeniach, doświadczeniu i fantazji.

Zachowanie się – każda reakcja na bodźce otoczenia:

– ruchowa lub ogół reakcji ruchowych,

– ruch dowolny (ukierunkowany przez cel), łącznie z mową lub ogół tych ruchów,

– reakcja lub ogół reakcji złożonych i celowych, składających się z czynności i działania.

Zahamowanie – obniżenie, zmniejszenie lub zniesienie czynności spontanicznych lub nabytych. Wyraża się w stłumieniu reakcji emocjonalnych, na skutek silnej kontroli bądź

wskutek lęku, niepewności, niepodejmowaniu działalności i w trudności w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich.

Zainteresowanie – jeden z czynników motywacyjnych.

Zamiłowanie – czynnik motywacyjny, trwała skłonność do wykonywania pewnych czynności dla przyjemności osiąganej z samego ich wykonywania, a nie dla jakichś innych celów.

Zarozumiałość – nieuzasadniona wysoka ocena własnej osoby pod jakimś względem w porównaniu z innymi ludźmi, zwłaszcza wyraźnie i w nieprzyjemny dla otoczenia sposób uzewnętrzniana.

Zdolności – pojęcie zdolności bywa rozumiane:

– jako proste właściwości umysłowe, spostrzeżeniowe i psychomotoryczne (np.

wyobraźnia przestrzenna, wrażliwość słuchowa, koordynacja ruchowa),

– jako złożone zespoły właściwości umożliwiające jednostce dobre wykonywanie określonych rodzajów działalności i łatwego nabywania sprawności i umiejętności w określonej dziedzinie.

Zdolności zależą od wrodzonych zadatków biologicznych, środowiska społecznego, wychowania i od własnej aktywności człowieka.

Żądza – bardzo silne i nieopanowane pragnienie dotyczące czegokolwiek.