Psychologia rozwoju człowieka

1. Rozwój psychiczny - zmiany i przekształcenia psychiki człowieka (pojmowanej jako układu) wraz z kontrolowanym przez nią zachowaniem.

2. Mechanistyczne podejście w ujmowaniu rozwoju:

• Nawiązuje do pojmowania świata na wzór mechaniki newtonowskiej, utożsamia rozwój ze zmianami, które są funkcją poprzedzających je zmian ( czynników środowiskowych lub biologicznych)

• Przedmiotem badań są zmiany w zachowaniu,

• Rozwój w tym ujęciu oznacza ciąg zmian w zachowaniu się mierzonych wiekiem życia,

• Przykładem są koncepcje powstałe na gruncie behawioryzmu

• Rozwój - termin stosowany do opisu obserwowanych zmian w zachowaniu związanych z reagowaniem na bodźce środowiska

3. Organismiczne podejście w ujęciu rozwoju:

• Rozwój odnosi się do zmian w formie lub organizacji wewnętrznej danego systemu (układu, struktury) i zmierzających ku określonym stanom końcowym lub celom, oznacza zmiany struktury i jej funkcji polegające na przekształceniu jej organizacji wewnętrznej oraz rodzące nowe właściwości i nowe funkcje.

4. Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się zazwyczaj zmiany jednokierunkowe (ma cel nie można jej cofnąć, przyczyna - skutek) , nieodwracalne, trwałe i autonomiczne( tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub w dominującej części wewnątrz danego układu ewolującego. Zmiany rozwojowe mają zarazem charakter jakościowy i ilościowy.

5. Rodzaje zmian w ontogenezie:

• Progresywne - rozwija się na lepsze

• Regresywne - cofanie w rozwoju, niekoniecznie musi być negatywne, korzystne np. wtedy, gdy cofamy negatywne postawy, niezbędny w modelu cykliczno-fazowym

• Ilościowe - kumulacja zmian, dają się zważyć, zmierzyć, zjawisko pozostaje nie zmienione, zmienia się jego nasilenie, wielkość, rozmiary. Zmiany ilościowe związane są z ciągłością rozwoju.

Spadek, obniżenie sprawności:

Wzrost:

• Jakościowe - nowe przekształcenie to nowa jakość, np. nowa jakość w pisaniu to czytanie , przechodzenie z myślenia konkretnego do abstrakcyjnego. Zmiany te są podstawą do wyodrębnienia okresów i stadiów rozwojowych występujących w ciągy życia. Zmiany jakościowe związane są z nieciągłością , a co za tym idzie stadialnością.

6. Ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejmuje całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toku życia indywidualnego.

7. Propozycje klasyfikacji zmian, jakim w toku rozwoju w ontogenezie podlegają

procesy psychiczne ( J.H. Flavell) :

• Dodawanie - kumulowanie się kolejno następujących po sobie zmian, w których cechy treściowe późniejsze uzupełniają wcześniejsze, ale ich nie modyfikują, ani nie zastępują.

• Substytucja - zmiana następna zastępuje w całości lub w znacznej części to co było wcześniej, np. raczkowanie zastąpione chodzeniem

• Modyfikacja - przekształcenie stanów wcześniejszych w nową jakość

• Inkluzja - to, co nastąpiło później wchłania to, co było wcześniej

• Mediacja - stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem pośrednim dla następnej zmiany pojmowanej jako krok w procesie rozwoju.

8. Zmiany intraindywidualne - zmiany, które zachodzą w zachowaniu i psychice danej jednostki.

Zmiany interindywidualne - zmiany, które, są wspólne dla wszystkich ludzi i występują w sposób mniej lub bardziej podobny u większości z nich.

9. Czynniki rozwoju:

1. Czynniki wewnętrzne:

- geny,

- aktywność własna jednostki - wynika z potrzeb jednostki

2. Czynniki zewnętrzne:

- środowisko,

- wychowanie - przekazanie materialnego i duchowego dorobku pokoleń w procesie wychowania przez rodzinę, szkołę itd.

10. Czynniki środowiskowe:

1. Czynniki ekologiczne (naturalne) - np. woda, klimat, temperatura. Każdy ma inne potrzeby, priorytety, np. woda u nas i w Afryce. Kształtują potrzebne zachowania i umiejętności.

2. Czynniki ekonomiczne - np. poziom życia, sytuacja gospodarcza w kraju, polityka

3. Czynniki społeczno-kulturowe - inne postrzeganie świata, różne kultury

Geny dają nam możliwości rozwoju a środowisko wpływa na to, jak my te możliwości wykorzystamy.

Geny mają największe znaczenie w okresie prenatalnym, niemowlęcym a także w okresie dojrzewania biologicznego,

Aktywność własna ma największe znaczenie w okresie wczesnej dorosłości,

Środowisko ma największy wpływ w okresie wczesnego dzieciństwa.

11. Modele rozwoju:

1. Model liniowy:

- dodawanie i substytucja,

- zmiany ilościowe,

- kumulacja doświadczeń,

- każda osoba ma charakterystyczne dla

siebie tempo rozwoju

- rozwój jest ciągły, płynny,

- nie pokazuje, czy rozwój jest korzystny czy nie

A - tempo przeciętne, B - szybkie, C - wolne

2. Model stadialny:

- dodawanie, substytucja oraz modyfikacja,

- proces nie jest ciągły, jest stadialny,

- pokazuje tempo i rytm rozwoju,

- W fazie progresu następuje kumulacja

doświadczeń, zdobywanie wiedzy - zmiany ilościowe

- w fazie plateau następuje integrowanie,

układanie informacji - zmiany jakościowe

3. Model cykliczno-fazowy:

- dodawanie, substytucja, modyfikacja oraz

inkluzja i mediacja,

- progres - przyswojenie nowych informacji

i różnicowanie doświadczenia (zmiany ilościowe),

- plateau - podporządkowanie i wstępna integracja

nowego doświadczenia ( zmiany jakościowe)

- regres - dezintegracja doświadczenia uprzedniego,

np. bo pojawiły się nowe wymagania względem

zachowania jednostki, jednostka jest zmuszona

rozluźnić bądź zburzyć ukształtowane we

wcześniejszych okresach rozwoju informacje, jeżeli to

nie nastąpi to nowe informacje nie mogą zostać włączone,

- kryzys - reintegracja , silne pobudzenie emocjonalne,

wtedy otrzymuje się wsparcie, rozpada się to, co było

stare i zostaje zastąpione nowym. Nie możemy się rozwinąć,

jeśli nie cofniemy się w pewnym momencie !!! Kryzys to moment

kluczowy, kończy się tu dezintegracja a zaczyna reintegracja nowej całości.

12. Inteligencja - w szerokim znaczeniu pojmowana jest jako ogólna zdolność do adaptacji, ale w węższych znaczeniach traktowana jest jako zdolność jednostki do rozumowania. Większość psychologów przyjmuje, że jest jakaś ogólna zdolność wpływająca na sposób, w jaki sobie radzimy z napotkanymi problemami czy zadaniami. Ogólny wynik w teście inteligencji (IQ) traktowany jest jako miara tej zdolności.

13. Inteligencja skrystalizowana - jest w przeważającej mierze nabywana, zależna od edukacji i doświadczenia jednostki. Przejawia się głównie w rozwiązywaniu zadań wymagających rozumienia słów, formułowania sądów i rozstrzygania problemów przy wykorzystaniu nabytej wiedzy i wyuczonych strategii.

Inteligencja płynna - zależy od efektywności funkcjonowania centralnego układu nerwowego i jest dziedziczona. Obejmuje głównie zdolności przejawiające się w rozwiązywaniu problemów nie powiązanych z codziennym doświadczeniem: w abstrakcyjnym rozumowaniu, klasyfikowaniu i w zapamiętywaniu.

15. Inteligencja mechaniczna - w zasadzie odpowiada inteligencji płynnej i odnosi się do tych aspektów procesu przetwarzania informacji, które są zależne od stanu neurofizjologicznego jednostki.

Inteligencja pragmatyczna - odnosi się do wiedzy pochodzącej z różnorodnych doświadczeń człowieka i osadzonej w danej kulturze. Jest podobna do inteligencji skrystalizowanej, lecz obejmuje szerszy zakres umiejętności i zdolności np. znawstwo, zdrowy rozsądek.

16. Teoria rozwoju poznawczego wg Piageta:

- wpływ biologii i kultury (środowiska) na rozwój

- Dziecko nie rodzi się "pustym naczyniem" czekającym na wypełnienie doświadczeniami, jest istotą wyposażoną w prymitywną strukturę psychiczną, która na kazdym etapie swojego rozwoju potrafi selekcjonować, interpretować i przetwarzać oraz odtwarzać doświadczenia tak, by dopasować je do już posiadanych struktur umysłowych. Doświadczenie z lalką - najpierw dziecko ją tylko ssa (asymilacja), potem uczy siê, że lalkę można wykorzystać inaczej np. upuszczać ją, g³aska albo tulić (akomodacja)

- Asymilacja - polega na włączaniu nowych struktur do już istniejących, np. ssania -> ssanie lalki

- Akomodacja - polega na dostosowywaniu struktur już istniej¹cyc do przyjęcia nowych, np. g³askanie lalki

- Równowaga to stan uzyskiwany dzięki asymilacji i akomodacji, który oznacza, że jednostka przyswoiła sobie i zrozumiała nową informacjê.

- Brak równowagi to stan umysłowy, do jakiego dochodzi, gdy jednostka napotyka nową informacjê, dla której przyswojenia nie ma jeszcze odpowiednich struktur umysłowych

- dziecko jest aktywnym badaczem, naukowcem

- rozwój poznawczy ma charakter etapowy, jest to seria stopni, przy czym każde stadium charakteryzuje siê sposobem myślenia, które różni siê pod wzglądem jakościowym zarówno od stadium poprzedniego jak i następnego

STDIA ROZWOJU POZNAWCZEGO WG PIAGETA:

I. Stadium sensoryczno-motoryczne ( zmys³owo-ruchowe):

- od urodzenia do 2. roku życia,

- poznawanie przez zmys³y ( najpierw przez dotyk potem ssanie, gryzienie, g³askanie, obserwowanie itd. )

- wykszta³ca siê koordynacja zmys³owo-ruchowa,

- dziecko oswaja świat,

- 3 subfazy:

1. faza odruchów - odruch uruchamiany jest instynktownie, np. gdy dziecko jest g³odne doskonali odruch ssania,

2.faza organizacji nawykow - ćwiczone odruchy przkaszta³caj¹ siê w nawyki, np. ssanie palca; reakcja okrêżna - jeśli jakiś odruch da³ efekt to dziecko będzie go powtarzać, by uzyskać efekt

3. faza inteligencji praktycznej (sensoryczno-motorycznej) - zorganizowane schematy dzia³ania (cel i środek dzia³ania, po³¹czenie ich, np. cel - zabawka, środek - kij, dziecko używa kija, aby siêgn¹æ po zabawkê)

- dziecko dostrzega zwi¹zek miêdzy dzia³aniem a jego następstwami,

- sta³oœæ przedmiotu (uświadomienie sobie, ¿e przedmioty s¹ bytami niezależnymi, które nie przestaj¹ istnieć nawet, gdy jednostka nie jest świadoma tego istnienia),

- dziecko jest egocentryczne( dzieci s¹ niezdolne zrozumieć, ¿e inni mog¹ spostrzegać inaczej, zawsze przedstawiaj¹ w³asny punkt widzenia - eksperyment z górami),

- sta³oœæ, uniwersalnośc przestrzeni,

- buduje siê świadomość dziecka,

- pod koniec tego stadium pojawia siê mowa a wraz z ni¹ świat wewnętrzny dziecka (myśli, planowanie, wnioskowanie, efektywne dzia³anie)

- bardzo ważne stadium dla rozwoju inteligencji.

II. stadium przedoperacyjne:

- od 2. do 6. roku życia,

- rozwija siê wyobraźnia dziecka, na której opiera on swoją zabawe,

- postępuje socjalizacja,

- animizacja - przypisywanie cech ludzkich ró¿nym przedmiotom, dla dzieci ka¿de dzia³anie ma swój cel i dlatego często pytaj¹ "DLACZEGO?", na pocz¹tku animizuj¹ wszystko, potem tylko to, co siê rusza np. s³oñce, wiatr, a potem dziecko ju¿ wie, ¿e tylko ludzie, zwierzęta i rośliny są ożywione,

- rozumowanie przedlogiczne - dzieci nie myœl¹ od szczegó³u do ogó³u ani od ogó³u do szczegó³u, dzieci myœl¹ OD SZCZEGÓ£U DO SZCZEGÓ£U, np. dziewczyna, która zawsze po po³udniu ma drzemkê, mówi: nie mia³am drzemki wiêc to nie jest popo³udnie,

- schematyczność myślenia - dziecko nie potrafi odwrócić w swoim umyśle pewnych schematów, kulki ABC

III. Stadium operacji konkretnych:

- od 6. do 12. roku życia,

- dziecko potrafi szeregować, ułożyć w warościach mierzalnych, dostrzega różnice np. w wysokościach przedmiotu,

- systematyczne myślenie,

- dziecko potrafi klasyfikować przedmioty - grupować je pod względem określonego kryterium,

- zasada zachowanie stałości - termin oznaczający zrozumienie, że pewne podstawowe cechy przedmiotu, takie jak np. waga, objętośc, pozostają niezmienne nawet wtedy, gdy ich wygląd uległ zmianie (eksperymnet ze szklankami wody)

- pojęcia liczbowe (oddalanie i zbliżanie do siebie guzików)

IV. Stadium operacji formalnych:

- od 12. roku życia,

- myślenie abstrakcyjne (wiedza o czymś, czego sie nie widzi, myślenie o przyszłości),

- rozumienie metafor, przysłów,

- stosowanie logiki,

- stosowanie hipotetyczno-dedukcyjnego sposobu rozwiązywania problemów ( dziecko potrafi stworzyć hipotezę, opracować w umyśle różne wyniki, dzięki czemu dysponuje wieloma rozwiązaniami zanim jeszcze zacznie to zadanie rozwiązywać)

KORZYŚCI Z TEORII PIAGETA:

- pokazał, że rozwój dziecka jest etapowy,

- wiemy, w jaki sposób stymulować rozwój dziecka,jakie zadania przed nim stawiać i czego od niego oczekiwać,

- rozwój trwa od narodzin,

- dziecko jest aktywnym badaczem, a nie biernym odbiorcą, musi być zaangażowane w coś, aby się tego nauczyć,

- naturalna ciekawość pcha dzieci w kierunku eksperymentowania, przez co same odkrywają zasady funkcjonowania świata.

V. Rozwój postformalnych sposobów myślenia u osób dorosłych - rozważania hipotezy, iż w okresie wczesnej dorosłości, po osiągnięciu przez człowieka zdolności do stosowania operacji formalnych , kształtować się zaczynają jakościowo nowe tzw. postformalne sposoby myślenia.

- nurt zachowawczy - dąży do zachowania w mocy systemu twierdzeń Piageta

- teorie "piątego stadium"

17. MODELE PAMIĘCI:

1. pamięć sensorycznapolega na wstępnym zarejestrowaniu odebranej informacji, która potem zostaje przekazana do

2. pamięci krótkotrwałej- jej pojemność jest ograniczona(do 9 elementów), a czas przechowywania nie przekracza 30 sekund. Po tym okresie informacja zanika bądź jest wypierana przez nowy materiał. Informację bezpowrotnie tracimy, jeśli nie poddamy jej aktywnego powtarzania, którego celem jest jej utrzymanie lub przekazanie

3. pamięci długotrwałej, której pojemność jest duża a czas przechowywania jest nieograniczony. Informacje w pamięci długotrwałej tworzą złożone struktury i dlatego muszą być odpowiednio zorganizowane, aby możliwe było ich odzyskiwanie.

18. SPOŁECZNO-POZNAWCZA TEORIA WYGOTSKIEGO:

- Dziecko to jednostka, która zdobywa wiedzęw wyniku interesowania się otoczeniem. W procesie kształtowania się inteligencji znaczącą rolę ma kontekst społeczno - konkretna kultura i interakcjez innymi ludźmi stanowią kluczowy czynnik rozwoju poznawczego

- Wygotski rozpatrywał rozwój ludzki na trzech poziomach:

1. kulturowy:

- dzieci korzystają z mądrości nagromadzonej przez poprzednie pokolenia poprzez wzajemne relacje z opiekunami i wpajane im zasady,

- dziedziczenie kultury odbywa się za pomocą NARZĘDZI KULTUROWYCH czyli wypracowanych przez każde społeczeństwo i służacych do przekazywania tradycji przedmiotów i umiejętności, które w tym celu muszą być przekazywane z pokolenia na pokolenie, np. technologiczne (zegary, narzędzia, mapy)i psychologiczne (język, umiejętności czytania i pisania)

- narzędzia te mówią jak funkcjonować w spo³eczeñstwie-tak jak ono tego oczekuje, przekazuj¹ zasady i regu³y

- jêzyk:

I. g³ówny środek przekazu doświadczenia, np. poprzez pismo,

II. pod koniec wieku przedszkolnym dzieci przkształcają jêzyk w myśl, co umożliwia im kierowanie w³asnymi dzia³aniami,

2. interpersonalny:

- rozwój poznawczy dziecka to przede wszystkim wynik wzajemnych interakcji z osobami posiadaj¹cymi wiêksz¹ wiedzê i doświadczenie. Czerpanie korzyści = pomocy i wskazówek innych ludzi wyróżnia naturê ludzk¹. Doros³y musi być wrażliwym nauczycielem, który potrafi dostosować swoj¹ pomoc do potrzeb dziecka.

- Rozwój poznawczy polega na zmianie sposobu pojmowania z interpsychicznego na intrapsychiczny (najpierw wspó³praca a potem dziecko przejmuje ow¹ zdolnoœæ i j¹ internalizuje)

- Strefa najbliższego rozwoju

- uczenie siê w SNR:

I etap - kiedy dzia³ania dziecka wspierane s¹ przez inne, bardziej kompetentne osoby. Doros³y przyjmuje dominuj¹c¹ rolê polegaj¹c¹ na kierowaniu i pokazywaniu, a dziecko po prostu siê do tego dostosowuje i go naśladuje

II etap - kiedy dziecko samo wspiera siê w dzia³aniu. Dziecko samo kieruje swoim zachowaniem podczas rozwi¹zywania dzia³añ g³oœno wymawia do siebie wskazówki

III etap - kiedy dzia³anie dziecka jest zautomatyzowane, wiedza o wykonaniu zadania zostaje zinternalizowana( przeniesiona z poziomu spo³ecznego do poziomu psychicznego- ważna rola jêzyka)

3. indywidualny:

- do oko³o 2. roku życia g³ówny wp³yw na dziecko maj¹ czynniki biologiczne, a czynniki spo³eczno-kulturowe nie mają żadnego znaczenia przed osi¹gniêciem tego wieku

- dziecko jest aktywne( poszukuje, wybiera i systematyzuje), w tym pogl¹dzie jest zgodny z Piagetem

- konstruktywizm spo³eczny - stanowisko, ¿e uczenie siê dziecka jest oparte na aktywnym dążeniu do zrozumienia świata, ni¿ na biernym przyswajaniu wiedzy oraz, ¿e najskuteczniejsze jest uczenie siê we wspó³pracy z innymi.

UKIERUNKOWANE UCZESTNICTWO - procedura dziêki której dorośli pomagaj¹ dzieciom w uzyskiwaniu wiedzy na drodze wspó³pracy w sytuacji rozwi¹zywania problemów.

RUSZTOWANIE - proces dziêki któremu dorośli s³u¿¹ dziecku pomoc¹ w rozwi¹zywaniu problemu i dopasowuj¹ zarówno rodzaj jak i zakres pomocy do jego mo¿liwoœci. Dwie regu³y stosowania:

1. Kiedy dziecko zaczyna napotykać problemy jego tutor powinien zwiêkszyć zakres pomocy.

2. Kiedy dziecko zaczyna sobie radzić tutor powinien zmniejszyć zakres pomocy i usun¹æ siê na dalszy plan.

OKRES KRYTYCZNY - okres gotowoœci rozwojowej (wra¿liwoœæ na okreœlony bodziec). Dany bodziec powoduje zmiany w zachowaniu, gdy występuje w określonym czasie. Gdy okres ten mija, jednostka staje się mniej wrażliwa na dany bodziec i nie może osiągnąć danej czynności.

OKRES SENSYTYWNY (wrażliwy, zmysłowy) - organizm wrażliwy na stymulację umiejętności, np. gdy dziecko uczy się chodzić trzeba je podtrzymywać, wspierać do momentu gdy osiągnie tą zdolność.

TWORZENIE ZWIĄZKÓW

ZWI¥ZKI:

- to co mo¿emy obserwowaæ to inerakcje miêdzy ludŸmi jak ca³owanie, bicie, itd. D³u¿y czas trwaj¹cy relacje daj¹ podstawê do okreœlenia charakteru zwi¹zku,

- kontakty s¹ zjawiskiem zachodz¹cym "tu i teraz", a relacje to sta³oœæ zachowañ w ci¹gu określonego czasu,

- zwi¹zek to zjawisko obustronne,

- zwi¹zki nie funkcjonuj¹ w izolacji od pozosta³ych relacji (to co zachodzi w jednym punkcie sieci, odbija siê w innych jej fragmentach)

18. RODZINA:

- podstawowy układ i sceneria wprowadzenia w życie spo³eczne (tutaj dziecko uczy siê regu³ zachowañ międzyludzkich, rodzina jest bezpiecznym azylem),

- teoria systemowa - szczególny rodzaj opisu takich instytucji, jak rodzina. S¹ one postrzegane zarówno jako całość, jak równie¿ jako zbiór podsystemów, które w razie potrzeby można potraktować jako odrêbne jednostki.

- zmiana wizerunku rodziny: kiedyś model tradycyjny teraz coraz czêściej obserwuje sie rozwody, samotne rodzicielstwo matek, dzieci sa świadkami kolejnych ma³¿eñstw swoich rodziców, mieszkaj¹ z macochami lub ojczynami, matki s¹ aktywne zawodowo, podzia³ opieki jest inny, niektórzy ojcowie sami wychowuj¹ dzieci, pary homoseksualne.

- wp³yw rozwodu rodziców na dziecko: problemy z przystosowaniem lub odwrotnie zdolność przystosowawcza takich dzieci jest wiêksza (zależy to od wieku,p³ci, poprzednich kontaktów z każdym z rodziców) , potem zachowania przestêpcze, problemy psychiczne jak depresja.

-konflikty ma³¿eñskie to prawdopodobnie jeden z najsilniej wp³ywaj¹cych na rozwój psychiczny dziecka czynników patogennych, maj¹ one dwa tryby oddzia³ywania:

1. bezpośredni - dziecko jest świadkiem scen agresji, braku porozumienia, dzieci nie maj¹ prawid³owego modelu do rozwoju zdolności panowania nad emocjami

2. pośredni - konflikt ma³¿onków wp³ywa niekorzystnie na realizowanie obowi¹zków rodzicielskich, to z kolei źle wp³ywa na zdolności przystosowawcze dziecka

- brak jakichkolwiek dowodów na to, by fakt rozwijania się w rodzinie innej niż tradycyjna wpływał niekorzystnie na dzieci, największy wpływ na dzieci ma jakość relacji panujących w rodzinie

19. PRZYWIąZANIE - d³ugotrwa³y, emocjonalny zwi¹zek z konkretn¹ osob¹. Jest to uczucie pierwotne, które istnieje od zawsze i jest wspólna wszystkim ludziom, daje bezpeczñstwo (funkcja psychologiczna) i pozwala przeżyć(funkcja biologiczna). Charakteryzuje siê:

- selektywnoœci¹ ( koncentracja na danej osobie),

- poszukiwaniem fizycznej blizkości z osob¹ przywi¹zania,

- komfortem i bezpieczeñstwem, wynikaj¹cym z osi¹gniêcia bliskości

- lêkiem separacyjnym, pojawiaj¹cy siê, gdy więź zostaje zerwana i niemożliwe jest uzyskanie bliskości.

Fazy przywi¹zania:

1. Przed - przywi¹zaniowa - do drugiego miesi¹ca życia. Zachowania, które maj¹ na celu zwrócić uwagê, nawi¹zaæ kontakt np. śmiech p³acz, pod¹¿anie, przyczepianie, wokalizacja i ssanie. Jeśli dziecko czuje siê bezpieczne to zachowania te s¹ minimalizowane.

2. Przywi¹znie w trakcie tworzenia - od 2 - 7 miesi¹ca życia. Dziecko powinno zacz¹æ rozróżniać matkê (jest figur¹ przywi¹zania), poznaje zasady wzajemnych relacji.

3. Wyraźnie ukszta³towanego przywi¹zania - od 7 do 24 miesi¹ca. dzieci zdolne do okazywania têsknoty, przywi¹zanie skupione na konkretnej osobie, sprzeciw w sytuacji w separacji, nieufność wzglêdem obcych, komunikacja zamierzona.

4. zwi¹zki celowe - od 2. roku życia, relacje bardziej dwustronne, dzieci zaczynaj¹ rozumieć potrzeby rodziców, jeżeli maj¹ jakiś cel to różnymi sposobami starają siê go osi¹gn¹æ. Modele operacyjne - struktury poznawcze reprezentuj¹ce wzajemne relacje i emocje doświadczane dzieñ po dniu w kontaktach z g³ównymi postaciami przywi¹zania, to struktury umysłowe, które przenoszą doświadczenia nabyte w dzieciństwie do okresu dorosłości, funkcjonują poza świadomością.

20. SYTUACJA OBCOŚCI - procedura pozwalająca ocenić jakość przywiązania małego dziecka. W pokoju laboratoryjnym zamyka się dziecko z matką, potem z matką i innym dorosłym, potem z samym innym dorosłym, a potem na powrót z matką. Takie sytuacje wywołują u dziecka stres umożliwiający uruchomienie zachowań przywiązania i jest używana do klasyfikowania dzieci pod względem jakości bezpieczeństwa ich przywiązania.

21. TYPY PRZYWIĄZANIA:

1. Przywiązanie bezpieczne - dziecko wykazuje umiarkowane zdolności do szukania bliskości z matką, niepokoi się jej zniknięciem, po jej powrocie ciepło ją wita

2. Przywiązanie pozabezpieczne; unikanie - dziecko unika kontaktu z matką - zwłaszcza po jej powrocie, dziecko niby się cieszy ale odpycha matkę, pozostawione w towarzystwie obcego nie wykazuje zbytniego zaniepokojenia

3. Przywiązanie pozabezpieczne; opór - dziecko silnie zaniepokojone zniknięciem matki, po jej powrocie ciężko odzyskuje spokój, szuka bliskości ale przeciwstawia się jej

4. Przywiązanie zdezorganizowane - dziecko prezentuje sprzeczne zachowania wobec matki, szuka bliskości a potem jej unika, wskazuje na zgubienie i lęk dotyczący związku z nią

22. KWESTIONARIUSZ PRZYWIĄZANIA DOROSŁYCH- wywiad mający na celu ujawnienie doświadczeń związanych z przywiązaniem względem osób znaczących. 4 kategorie:

• Autonomiczni - osoby, które opowiadają o swoich doświadczeniach szeroko i spójnie, uwzględniają zarówno pozytywne jak i negatywne wydarzenia i emocje, można je uznać za bezpiecznie przywiązane.

• Lekceważący - osoby, które się odcinaja od swojego dzieciństwa, zaprzeczają negatywnym doświadczeniom lub lekceważą je.

• Zaabsorbowani - osoby, które są nadmiernie zaangażowane w to, co sobie przypominają, wypowiedzi tracą spójność i są pogmatwane

• Bez rozwiązania - osoby, które przyznają, że NIE udało im się przeorganizować swojego życia po bolesnych doświadczeniach z dzieciństwa.

23. RELACJE PIONOWE I POZIOME:

1. Relacje pionowe - relacje nawiązane z kimś, kto posiada większą wiedzę lub władzę, np. względem dziecka może to być rodzic lub nauczyciel. Stosunki w tych relacjach są najczęściej komplementarne, dorosły kontroluje, dziecko się podporządkowuje; dziecko szuka pomocy, dorosły jej udziela. Główna funkcja tych relacji polega na zapewnieniu dziecku bezpieczeństwa oraz umożliwienie mu zdobycia wiedzy i umiejętności.

2. Relacje poziome - łączą ludzi o tym samym statusie społecznym. Stosunki tu mają charakter wzajemnej współpracy, jedno dziecko się chowa, drugie szuka; jedo rzuca piłke, drugie łapie. Role te można odwrócić, gdyż każdy z partnerów ma podobne umiejętności. Funkcja tych związków polega na zdobywaniu umiejętności, które można poznać jedynie w towarzystwie równych sobie, zalicza się do nich współpracę i rywalizację.

24.

• Zburzenia eksternalizacyjne - ujawnianie zachowań takich jak agresja, przemoc i przestępczość.

• Zaburzenie internalizacyjne - zaburzenia, które ujawniają się poprzez symptomy skierowane do wewnątrz, takie jak lęk i depresja.

25. Relacje z rówieśnikami ma również znaczący wpływ na rozwój dziecka. Kontakty innymi dziećmi pomagają w nabywaniu rozmaitych sprawności i w tworzeniu własnej tożsamości dziecka. Klasyfikacja statusu dziecka w grupie rówieśniczej ( kategorie: dziecko popularne, lekceważone i odrzucone) również pozwala przewidzieć późniejsze zdolności przystosowawcze.

ROZWÓJ MORALNY

26. Trzy szkoły myślenia nad rozwojem moralnym:

1. Psychoanalityczna teoria rozwoju jako dojrzewania :

Metafora ograniczonego wzrostu - dziecko ujawnia w rozwoju wrodzony wzorzec, a środowisko tworzy jedynie warunki dojrzewania jednostki. Dziecko przyrównywane bywa do rośliny, która właściwie pielęgnowana może w pełni rozkwitnąć. Rozwój to stopniowe ujawnianie się możliwości tkwiących w jednostce, środowisko może sprzyjać ujawnianiu tych możliwości, nie może natomiast wnieść żadnej nowej jakości. Dbając o rozwój moralny dziecka należy stworzyć odpowiednie warunki dla rozwoju wewnętrznego dobra, zalet społeczno-moralnych jednostki, równocześnie kontrolując wewnętrzne zło.

Przedstawiciel jest Freud, według którego zachowania człowieka są funkcją nieświadomych procesów. Wykazywał, że osobowość ma swoją wew. Organizację, która rozwija się z wiekiem u jednostki. Trzy podstawowe warstwy osobowości:

• Id:

- pierwotny i najbardziej prymitywny komponent

- siedlisko popędów,

- nieświadome, irracjonalne, nie ma kontaktu z rzeczywistością,

- rzadzi się zasadą przyjemności - dąży do natychmiastowego zaspokojenia popędu,

- dominujące w okresie niemowlęctwa

• Ego:

- rozwija się od około 2. roku życia,

- czerpie energię z Id,

- ma kontakt z rzeczywistością, jego działania są bardziej świadome

- rządzi zasada realizmu - planowanie i realizacja popędów dostosowane do wymagań świata zewnętrznego,

- jego funkcją jest godzenie wymagań płynących z ID ze światem zewnętrznym,

• Superego:

- od około 4. roku życia,

- zinternalizowane przez jednostkę wartości i zasady moralne,

- nieświadome,

- dzieli się na dwie części: 1. sumienie - zinternalizowane zakazy

2. „Ideał-Ja” - wyobrażenia dotyczące dobrego zachowania

Identyfikacja - wg Freuda to podstawowy mechanizm rozwoju moralnego- kompleks Edypa i Elektry - na skutek identyfikacji z rodzicem dziecko przejmuje od nich postawy i standardy moralne, a tym samym normy obowiązujące w danej kulturze.

Identyfikacja analityczna - w myśl zasady „ja uczynię się podobnym do rodziców, a oni będą mnie kochali” , identyfikacja z rodzicami powstaje w wyniku lęku przed utratą miłości rodziców.

2. Teoria uczenia się:

Metafora maszyny - rozwój jest wynikiem uczenia się i nauczania, a zasadniczą rolę odgrywa tu środowisko. Wiedza i wartości ulokowane są w kulturze, a następnie internalizowane przez dzieci poprzez naśladownictwo lub bezpośrednie kształcenie z zastosowaniem nagród i kar. Zasadniczym celem wychowania jest przekazanie dzieciom wiedzy, norm i wartości stanowiących dorobek poprzednich pokoleń. Moralność jednostki to efekt uczenia się społecznie aprobowanych ról i związanych z nimi norm, u podłoża których leżą określone wartości moralne. Rozwój moralny oznacza stopniowe wchodzenie w świat wartości, zasad i norm moralnych będących wytworem określonej kultury oraz stopniowe podporządkowywanie się im. Nabywanie przez jednostkę norm i wartości obowiązujących w danej kulturze za pomocą warunkowania instrumentalnego i uczenia się obserwacyjnego (modelowanie, naśladowanie).

3. Poznawczo-rozwojowa teoria rozwoju:

Metafora postępu w dyskursie i konwersacji - dziecko jest filozofem aktywnie poznającym świat. Rozwój poznawczy to wynik dialogu pomiędzy strukturą poznawczą dziecka a strukturami środowiska. Przez strukturę rozumie się ogólną zasadę opracowywania informacji lub łączenia zdarzeń.

Teoria rozwojowo-poznawcza usuwa rozgraniczenie między rozwojem społecznym i intelektualnym, traktując je jako równoległe aspekty transformacji strukturalnych w rozwoju jednostki. Rozwój poznawczy stanowi konieczny choć nie wystarczający warunek rozwoju moralnego. Osiągnięcia rozwojowe w zakresie myślenia logicznego nabierają nowego znaczenia w sferze rozumowania moralnego. Moralność jest tu funkcją zrozumienia zasad i charakteru związków

jednostki z innymi osobami w jej środowisku. Przedstawiciele Piaget i Kolberg !

Rozwój emocjonalny

27. Emocje - subiektywne reakcje na istotne wydarzenia, charakteryzowane poprzez zmiany fizjologiczne oraz zmiany na poziomie doświadczenia i widocznego dla innych zachowania. Emocje mają charakter uniwersalny. Mogą się rozwijać w różnym tempie i stopniu. Mają charakter wrodzony i występują stale w ciągu życia. Składają się z:

1. Zdarzenia wywołującego - specyficzne dla każdej emocji

2. Składnika fizjologicznego

3. Składnika osobistego doświadczenia - rzeczywistego odczucia wewnętrznego, komponent poznawczy,

4. Widocznej zmiany zachowania

28. Kompetencje emocjonalne - zdolność jednostki do radzenia sobie zarówno z własnymi jak i z cudzymi emocjami. Stanowią one sedno kontaktów społecznych

1. Świadomośc własnych stanów emocjonalnych - świadomość dzieci co i w jakich sytuacjach odczuwają, jak się te uczucia objawiają na zewnątrz oraz jak je nazwać, by móc o nich rozmawiać.

2. Kontrola jawnych zjawisk oznak własnych emocji - dzieci musza się nauczyć odzielać wewnętrzne uczucia od ich zaewnętzrnych wyrazów-stanowi to istotną część socjalizacji, pojawia się mowa

3. Rozpoznawanie emocji innych osób na podstawie ich zewnętrznych oznak i podjęcie właściwego zachowania w stosunku do tej osoby, dostrzeganie przyczyn odczuwanych emocji

4. Zdolność do współczucia

5. Poczucie kontroli i akceptacja własnych emocji

29. Ekman twierdził, że emocje wyrażane są w sposób uniwersalny. 6 emocji zaliczył do powszechnego repertuaru nieograniczonego konkretną kulturą, są one pierwotne:

1. Gniew

2. Lęk

3. Obrzydzenie

4. Smutek

5. Radość

6. Zaskoczenie

30. reguły ekspresji emocji - odnoszą się do norm kulturowych dotyczących wyrażania emocji- zarówno ich rodzaju jak i okoliczności, w jakich można je okazać. Dzięki tym zasadom ludzie mogą przewidzieć swoje reakcje, które ułatwiają komunikację międzyludzką.

• Minimalizacja

• Maksymalizacja

• Maskowanie - pokerowa twarz

• Substytucja - zastąpienie emocji przeciwnymi uczuciami

31. Teoria umysłu - nabyta w dzieciństwie wiedza o tym, że inni ludzie posiadają swój wew. Świat myśli i uczuć, które pozostają niezależne od stanów umysłu innej osoby.

32.

Dzieci bezpiecznie przywiązane - wiedzą ze okazywanie emocji zarówno pozytywnych jak i negatywnych jest akceptowane przez rodziców, są otwarte i bezpośrednie, będą reagować na emocje innych

Dzieci unikające - często ich emocje, zwłaszcza negatywne były odrzucane, dlatego dzieci te ukrywają swoje emocje, by uniknąc ignorowania lub odtrącenia. Pozytywne emocje tez są tłumione, aby nie spotkać osoby która ich nie odwzajemni

Dzieci stawiające opór - na ich emocje reagowano w różny sposób, nieprzewidywalnie. Dlatego wyrażają je przesadnie zwłaszcza negatywne aby zwrocic uwage rodziców.

33. przekazywanie inf. Związanych z uczuciami:

• Trenowanie - instrukcje rodziców, np. chłopaki nie płaczą

• Modelowanie - modele przejmowane od rodziców

• Uczenie się zbieżności - jeżeli ja zrobień to ona zrobi Y

---