Systemy podatkowe (3)
dr Aleksander Werner
Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
1
Postawy wobec opodatkowania 
mentalność podatkowa
Mentalność podatkowa określa się jako postawę
lub nastawienie wobec podatków i opodatkowania
reprezentowaną przez grupę społeczną, z którą
podatnik utożsamia się i do której należy
G. Schmölders, Steuermoral und
Steuerbelastung, Berlin 1932
2
Mentalność podatkowa  rodzaje wg A.
Komara
`$ mentalność podatkowa północna
a$ mentalność podatkowa południowa
3
Mentalność organów podatkowych
`$ Nastawienie profiskalne
a$ Premiowania pracowników
b$ Zasady procedury podatkowej
c$ Struktura organów podatkowych
4
Opór podatkowy
opór wobec realizacji obowiązków podatkowych,
reakcja obronna podatnika przed nadmiernym
ciężarem podatkowym
5
Rodzaje reakcji na opór podatkowy
nadrobienie podatku (przystosowanie siÄ™ do podatku, zrzucanie
podatku- zwiększenie przez podatnika dochodów w taki sposób, by
utrzymać ten sam poziom dochodu sprzed opodatkowania),
przerzucanie podatku na inne podmioty (ciężar ekonomiczny podatku
będzie ponosił inny podmiot),
oszczędzanie podatkowe (tax saving  postępowanie polegające na
powstrzymywaniu się od działań, które podlegają opodatkowaniu) lub
inaczej anachoretyzm podatkowy,
odmowa zapłaty podatku (bunt podatkowy),
uchylanie siÄ™ od opodatkowania (ukrycie siÄ™ przed podatkiem - tax
evasion) i
unikanie opodatkowania (tax avoidance)
6
Uchylanie siÄ™ od opodatkowania (1)
Podejmowanie działań zakazanych przez
prawo, ale prowadzÄ…cych do minimalizacji
obciążeń podatkowych lub do całkowitej
eliminacji obciążeń podatkowych.
W tym też przypadku następuje zachowanie
sprzeczne z literÄ… prawa i w konsekwencji
złamanie prawa
7
Uchylanie siÄ™ od opodatkowania (2)
`$ W literaturze amerykańskiej oraz francuskiej
często pojęcie te rozumie się jako oszustwo
podatkowe.
a$ J.E. Stiglitz uznaje za oszustwo zabronione
przez prawo ukrywanie bÄ…dz
zaniżanie
własnego dochodu
b$ P. Karwat wskazuje oszustwo podatkowe
jako kategorię zbliżoną do uchylania się od
opodatkowania
8
Uchylanie siÄ™ od opodatkowania (3)
W prawie francuskim funkcjonuje pojęcie oszustwa podatkowego
(fraude fiscale) jako bezpośredniego i umyślnego naruszania prawa
podatkowego, polegającego na podstępnym uchylaniu się od wymiaru
lub uiszczenia całości lub części podatku lub jako przestępstwa wobec
prawa popełnianego w celu uniknięcia opodatkowania lub
zmniejszenia jego wysokości
J.M. Gaudemet, J. Molinier wyróżniają następujące typy oszustw
podatkowych:
`$ zatajenie materialne przedmiotu podlegajÄ…cemu opodatkowaniu,
a$ zatajenie rachunkowe polegające na oszustwie w rachunkowości
poprzez przykładowo niewykazywanie w rachunkowości
podatkowej danych rachunkowych występujących w rachunkowości
handlowej (rzeczywistej),
b$ zatajenie prawne polegajÄ…ce na zatajeniu rzeczywistej sytuacji
prawnej poprzez upozorowanie takiej operacji, która jest niżej
opodatkowana
9
Nadużucie prawa
W prawie wspólnotowym funkcjonuje pojęcie
nadużycia prawa (abuse of law).
Kategoria ta powinna być kwalifikowana jako
działania dokonywane w ramach uchylania
siÄ™ od opodatkowania
10
Europejski Trybunał Sprawiedliwości (dalej  ETS )
wskazał, że:
`$ zgodnie z ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego podmioty nie
mogą powoływać się na normy prawa wspólnotowego w celach
nieuczciwych lub stanowiących nadużycie.
a$ zasada ogólna dotyczy także norm podatkowych, w tym
odnoszących się do podatku od wartości dodanej.
b$ dyrektywy odnoszÄ…ce siÄ™ do podatku VAT sprzeciwiajÄ… siÄ™ prawu
podatnika do odliczenia naliczonego podatku VAT, jeżeli transakcje,
z których wynika to prawo, stanowią nadużycie.
c$ nie wystarczy by określone transakcje spełniały wymogi formalne
przewidziane w odpowiednich przepisach dyrektyw VAT i
ustawodawstwa krajowego transponującego te dyrektywy, ale także
nie skutkowały uzyskaniem korzyści podatkowej, której przyznanie
byłoby sprzeczne z celem tych przepisów.
d$ Z obiektywnych okoliczności powinno wynikać, że zasadniczym
celem tych transakcji nie jest uzyskanie korzyści podatkowej
11
Unikanie opodatkowania (1)
polega na redukcji, ograniczaniu obciążeń podatkowych przy pomocy
metod i środków dozwolonych przez prawo.
Często to pojęcie utożsamia się jako wykorzystywanie luk w prawie w
celu optymalizacji podatkowej
zmniejszanie ciężaru opodatkowania może następować w sposób
legalny, przy wykorzystaniu elementów konstrukcyjnych danego podatku
(ulgi, zwolnienia podatkowe, odliczenia itp.).
Takie działanie podatnika nazywane jest unikaniem opodatkowania i
pojmowane jest jako działanie za pomocą legalnych środków, które ma
na celu zmniejszenie opodatkowania lub nawet jego uniknięcie
(oszczędzanie podatkowe)
sam fakt, że forma i treść umów powodowała zmniejszenie
opodatkowania jej stron nie może stanowić podstawy do uznania, że
miała ona na celu obejście przepisów prawa z chwilą, gdy mieściła się w
jego granicach i odpowiadała także normom prawa podatkowego
12
Unikanie opodatkowania (2)
w przypadku unikania opodatkowania podatnik
dokonuje czynności zgodnej z prawem, zaś uchylenie
się od opodatkowania wiąże się z naruszeniem
obowiÄ…zujÄ…cych norm prawnych
unikanie opodatkowania jest legalnym sposobem
obniżania zobowiązań podatkowych [tax avoidance],
które stanowią przeciwieństwo oszustw podatkowych
i uchylania się [tax evasion] od płacenia podatków
13
obejście prawa podatkowego (1)
obejściem prawa podatkowego jest takie ukształtowanie sytuacji
faktycznej, że podatnik nie płaci podatku mimo osiągnięcia skutków
gospodarczych, jakie osiągałby w sytuacji opodatkowanej i że obejścia
prawa podatkowego nie można uznać za szczególną postać obejścia
prawa cywilnego
Jest to zjawisko występujące na gruncie prawa podatkowego, a analiza
działań podatnika może być tu oparta wyłącznie na ocenie całokształtu
okoliczności faktycznych i prawnych wywołujących określone skutki w
prawie podatkowym, a nie prawie cywilnym
14
obejście prawa podatkowego (2)
żadnej normy prawnej nie można wyprowadzić zasady
nakładającej na podatnika obowiązek działania dla powstania
zobowiązania podatkowego w najwyższej możliwej wysokości
jeżeli obowiązujący porządek prawny stwarza podatnikowi
możliwość wyboru kilku legalnych konstrukcji do osiągnięcia
zamierzonego celu gospodarczego, z których każda będzie
miała inny wymiar podatkowy, to wybór najkorzystniejszego
podatkowo rozwiązania nie może być traktowany jako obejście
prawa
15
planowanie podatkowe
prowadzenie interesów majątkowych w sposób umożliwiający
wykorzystanie prawnie dopuszczalnych możliwości minimalizacji
obciążenia podatkowego
dostosowywanie rozmiarów działalności, rodzajów nakładów na
tę działalność do przyszłej, znanej z góry potencjalnej
wysokości opodatkowania
Planowanie podatkowe jest działaniem wykonywanym w
ramach unikania opodatkowania
Planowaniem podatkowym (tax planning, tax structuring) jest
zatem legalną formą działań zmierzających do redukcji obciążeń
podatkowych
16
optymalizacja podatkowa
(tax optimization)
działania prowadzące do minimalizacji obciążeń podatkowych
przez taki wybór czynności prawnych oraz taki dobór
instrumentów polityki podatkowej, który zapewnia obniżenie
łącznych obciążeń podatkowych, a tym samym maksymalizację
zysku netto
działania optymalizacyjne wykonywane są w ramach unikania
opodatkowania, a więc powinny być zgodne z bezwzględnie
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami prawa
17
planowanie podatkowe
przyjęcie przez podatnika zamierzonych procedur wraz z
opisem poszczególnych działań (czynności prawnych i
faktycznych), wywołujących na gruncie prawa podatkowego
określone skutki prawne, które mają na celu obniżenie
wysokości opodatkowania, a jednocześnie działania te nie
spowodują naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów
prawa.
elementem niezbędnym planowania jest plan, gdzie zakłada się
przyjęcie najlepszych wewnętrznie spójnych koncepcji strategii
działania, a także uwzględnia się ograniczenia i uwarunkowania
realizacji planu
18
KoniEC
19