1
Szkoła Policji w Katowicach
Postawy, stereotypy, wiedza i doświadczenie
policjantów dzielnicowych na temat ofiar
przemocy domowej na podstawie badań własnych
Opracowanie:
nadkom. Katarzyna Bodzioch
kom. Danuta Powa\
a
Zakład Ogólnozawodowy
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2010
S
P
A
O
A

L
O
I
C
K
J
Z
I
2
© Wszelkie prawa zastrze\
one  Szkoła Policji w Katowicach 2010
KsiÄ…\
ki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezale\
nie od zastosowanej
techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody Wydawcy.
Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach
3
Spis treści
Wstęp 5
Rozdział 1
Ogólne wiadomości dotyczące przemocy domowej
w kontekście przeprowadzonych badań 7
Rozdział 2
Opis badań 12
Rozdział 3
Omówienie wyników badań wraz z wnioskami 15
Rozdział 4
Wnioski końcowe 28
Literatura 31
 4
5
Wstęp
Przemoc domowa jest zjawiskiem występującym wśród wszystkich grup
społecznych, niezale\
nie od statusu materialnego, wykształcenia czy wykonywanego
zawodu. Jednocześnie jest to przestępstwo, które jak \
adne inne budzi wiele
kontrowersji związanych ze społecznym przyzwoleniem i zasadą niewtrącania się
w sprawy rodzinne. Istnieje wiele stereotypów na temat przemocy domowej,
wynikających z braku wiedzy na temat mechanizmów jej funkcjonowania, zarówno
je\
eli chodzi o ofiarę jak i sprawcę oraz z powielanych społecznie dysfunkcyjnych
wzorców rodziny, w której występuje demonstracja i wykorzystywanie siły lub władzy
w sposób krzywdzący najsłabszych członków rodziny.
Policjant jako przedstawiciel prawa zobowiÄ…zany jest do udzielania skutecznej
pomocy ofiarom przestępstw. Jako członek określonej społeczności, policjant równie\

podlega jej wpływom. Dlatego te\
panujące w danym społeczeństwie przekonania
i mity mogą wpływać na postawy policjantów wobec ofiar pomocy domowej, na
przebieg kontaktu z nimi oraz efektywność udzielanej pomocy.
Wychodząc z zało\
enia, \
e na postawy wobec ofiar przemocy wpływają nie
tylko mity i stereotypy panujące w danym środowisku, ale równie\
wiedza
i doświadczenie osób mających kontakt z tym zjawiskiem, postanowiłyśmy przyjrzeć
się zarówno przekonaniom, jak i wiedzy policjantów. Ponadto, aby nasze badania
mogły być wykorzystane praktycznie, uznałyśmy, \
e najłatwiej obalić mity
i utrwalone stereotypy poprzez podniesienie świadomości, odwołując się do wiedzy
i doświadczenia. By jednak zrobić to skutecznie, najpierw chciałyśmy poznać deficyty
w tym zakresie.
PrzyjmujÄ…c, \
e policjanci dzielnicowi z racji zakresu obowiązków najczęściej
majÄ… do czynienia z ofiarami przemocy domowej oraz, \
e ich rola w pomocy
pokrzywdzonym i w przeciwdziałaniu temu zjawisku ze strony Policji jest największa,
postanowiłyśmy przebadać właśnie tę grupę.
6
7
Rozdział 1
Ogólne wiadomości dotyczące przemocy domowej
w kontekście przeprowadzonych badań
Na potrzeby badań przyjęłyśmy definicję przemocy w rodzinie wg Ogólnopol-
skiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie  Niebieska Linia :  (& ) to
zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny,
naruszajÄ…ce prawa i dobra osobiste, powodujÄ…ce cierpienie i szkody 1.
Przemoc tÄ™ charakteryzuje:
" intencjonalność, co znaczy, \
e jest to działanie zamierzone i ma na celu
kontrolowanie i podporzÄ…dkowanie ofiary,
" nierównomierność sił, tzn. sprawca ma jakąkolwiek przewagę nad ofiarą,
" naruszenie przez sprawcę praw i dóbr osobistych, np. prawa do nietykalności
fizycznej, godności, szacunku,
" powodowanie przez sprawcę bólu i cierpienia.
Z pojęciem przemocy ściśle związane jest przestępstwo znęcania się. Znawcy
problematyki przyjmujÄ…, \
e termin  znęcanie się zakłada powtarzalność,
wielokrotność działania sprawcy, za dopuszczalne przyjmując jednorazowość
działania, je\
eli charakteryzuje je dłu\
szy czas trwania i jest połączone z dręczeniem
ofiary2.
Wiele społeczeństw aprobuje przemoc w domu. Świadczą o tym chocia\
by
powszechnie panujące mity, stereotypy, przysłowia i porzekadła utrudniające
prawidłowe reagowanie na akty brutalności czy okrucieństwa wobec najbli\
szych.
Szkodliwość tych mitów polega na tym, \
e przekonują świadków o słuszności braku
reakcji z ich strony na przemoc, ofiary zmuszają do milczenia, a sprawców
utwierdzają w poczuciu bezkarności.
1
H.D. Sasal, Niebieskie karty. Przewodnik do procedury interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie,
Warszawa 1998, s. 17.
2
J. Bryk, Przestępstwo znęcania się, Szczytno 2003, s. 61, za Wymiana doświadczeń w zakresie wybranych
aspektów funkcjonowania psychologów w Policji, red. T. Szankin, Szczytno 2008.
8
Najczęściej funkcjonujące mity o przemocy w rodzinie to:
1. Przemoc w rodzinie to prywatna sprawa, nikt nie powinien się wtrącać.
Nieprawda
Przemoc, wykorzystywanie, bicie, krzywdzenie osób bliskich jest przestępstwem, tak
samo groz
nym i podlegajÄ…cym karze, jak przemoc wobec obcych. Bycie w zwiÄ…zku
mał\
eńskim, mieszkanie pod jednym dachem oraz władza rodzicielska nie stanowi
okoliczności zezwalającej na przemoc, ani nie znosi odpowiedzialności za popełnianie
czynów karanych przez prawo.
2. Przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego.
Nieprawda
Przemoc w rodzinie występuje we wszystkich grupach społecznych, niezale\
nie od
poziomu wykształcenia czy sytuacji materialnej.
3. Przemoc jest wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiar.
Nieprawda
Przemoc to nie tylko działania pozostawiające siniaki, złamania czy oparzenia, to
tak\
e poni\
anie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, gro\
enie, zastraszanie.
4. Jeśli ktoś jest bity to znaczy, \
e na to zasłu\
ył.
Nieprawda
Nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie bez względu na to, co zrobił,
czy powiedział. Nikt nie ma prawa znęcać się, poni\
ać, bić innych.
5. Policja nie powinna interweniować w sprawach rodzinnych.
Nieprawda
Przemoc domowa nie jest sprawą rodzinną, jest przestępstwem ściganym przez prawo.
Policja jest powołana dla ochrony bezpieczeństwa osób, zapobiegania popełnianiu
9
przestępstw i ścigania sprawców przestępstw bez względu na to, czy ofiara nale\
y do
rodziny sprawcy, czy nie.
6. Ofiary przemocy w rodzinie akceptujÄ… przemoc.
Nieprawda
Ofiary przemocy domowej zawsze próbują się bronić, ich działania są jednak mało
skuteczne. Wypróbowują ró\
ne, często nieracjonalne strategie obronne, które
w konsekwencji powodujÄ… nasilenie przemocy.
7. To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy.
Nieprawda
Przemoc domowa rzadko jest jednorazowym incydentem. Je\
eli nie zostaną podjęte
stanowcze działania wobec sprawcy  przemoc się powtórzy. Policja zwykle jest
wzywana w ekstremalnych sytuacjach, gdy przemoc ma ju\
długą historię.
8. Gdyby naprawdę ofiara cierpiała, odeszłaby od sprawcy.
Nieprawda
Ofiary naprawdę cierpią, nikt nie lubi być bitym i poni\
anym. To, \
e ofiary nie
odchodzÄ… od sprawcy wynika zwykle z ich zale\
ności od nich, z trudności
mieszkaniowych, z przekonań odnośnie mał\
eństwa, z nacisków jakim są poddawane
ofiary ze strony sprawcy, a tak\
e rodziny, kolegów, sąsiadów.
9. PrzyczynÄ… przemocy w rodzinie jest alkohol.
Nieprawda
Nawet uzale\
nienie od alkoholu nie zwalnia od odpowiedzialności za czyny
dokonywane pod jego wpływem. Alkohol jedynie ułatwia stosowanie przemocy,
sprawcy często piją po to, by znęcać się i bić swoich bliskich, a stanem nietrzez
wości
próbują usprawiedliwiać swoje zachowania, by uniknąć odpowiedzialności.
10
10. Gwałt w mał\
eństwie nie istnieje.
Nieprawda
Gwałtem jest doprowadzenie innej osoby do poddania się czynowi nierządnemu lub
do wykonania takiego czynu, stosujÄ…c przemoc, groz
bę bezprawną lub podstęp (patrz
art. 197 k.k.) i nigdzie nie jest napisane, \
e nie dotyczy to osób bliskich napastnika.
Ka\
dy ma prawo do decydowania o swoim \
yciu intymnym, akt ślubu nie odbiera tego
prawa.
11. Osoby u\
ywające przemocy muszą być chore psychicznie.
Nieprawda
Nie ma bezpośredniego związku między przemocą a chorobą psychiczną. Przemoc jest
demonstracją siły i chęcią przejęcia całkowitej kontroli i władzy nad drugą osobą.
Podstawową i często pierwszą instytucją, z którą stykają się ofiary przestępstw
jest Policja. Często, z ró\
nych przyczyn, ofiary sÄ… niezadowolone z kontaktu z PolicjÄ….
W przypadku ofiar przemocy domowej nieotrzymanie od Policji adekwatnej pomocy
i wsparcia ma szczególnie negatywny wpływ na ofiary. Przemoc domowa jest bowiem
przestępstwem specyficznym, rozgrywającym się w zamkniętym środowisku
rodzinnym, często odgradzającym się nie tylko od jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz,
ale wszelkich form kontaktów spoza rodziny. Przestępstwo to powodowane przez
najbli\
szych uderza w najbardziej osobistą sferę psychiczną i fizyczną człowieka.
Dlatego pomoc nie polega tylko na doraz
nej interwencji, ale przede wszystkim na
potraktowaniu jej jako całościowego problemu, który wymaga współpracy wielu
instytucji. Szczególnie wa\
ny jest pierwszy kontakt z Policją, który powinien dać
ofierze wsparcie i tym samym wyposa\
yć ją w siłę do dalszych działań. Ofiara, która
nie uzyska wsparcia, nie tylko nie będzie chciała dalej współpracować z Policją, ale
przede wszystkim zostanie utrwalony u niej syndrom  wyuczonej bezradności , czyli
przekonanie, \
e nic nie da się zrobić, a ka\
da próba wyjścia z traumatycznej sytuacji
nie tylko nie zmieni dotychczasowego poło\
enia, ale wręcz go pogorszy.
11
Niezwykle istotny jest pierwszy kontakt pomiędzy ofiarą przemocy a Policją.
Zaistniałe wówczas relacje budują trwały i często nieodwracalny stosunek ofiary
przemocy domowej do  stró\
ów prawa i kształtują formę dalszej współpracy.
Z powy\
szych względów niezwykle wa\
ne jest, aby tzw. policjanci pierwszego
kontaktu, a więc obsady patroli interwencyjnych i dzielnicowi, byli odpowiednio
przygotowani do przeprowadzenia skutecznej interwencji wobec sprawcy, ale równie\

do działania ze szczególną uwagą wobec ofiary. Śmiało mo\
na zało\
yć, \
e jeśli
podczas pierwszego spotkania, zwykle bardzo nerwowego, następującego tu\
po ataku
sprawcy, policjant zniechęci ofiarę swym niewłaściwym i rutynowym postępowaniem,
traci tym samym szansę na dalszą współpracę. Pierwszy kontakt mo\
e się więc wtedy
okazać ostatnim. Policjant pierwszego kontaktu musi zostać wyposa\
ony
w podstawową wiedzę z dziedziny psychologii oraz obowiązujących przepisów prawa.
Powinien poznać mechanizm działania przemocy domowej, przyczyny postępowania
sprawcy, psychikÄ™ ofiary.
Doświadczenia osób pomagających ofiarom przemocy w rodzinie pokazują, \
e
wymagają one specyficznego podejścia i pomocy, odmiennego ni\
w przypadkach
pozostałych rodzajów przestępstw, wobec których interweniuje Policja (np. rozbojów
czy kradzie\
y). Policjant ma tutaj do czynienia z przestępstwem, bądz
jego
domniemaniem, gdzie ten sam sprawca wielokrotnie, przez długi okres stosuje
przemoc wobec tej samej ofiary. Zapewnienie bezpieczeństwa nie polega jedynie na
działaniach doraz
nych, np. odwiezieniu do izby wytrzez
wień nietrzez
wego sprawcy
czy zatrzymanie go do wyjaśnienia. Trzeba pamiętać, \
e sprawca przemocy domowej
wcześniej czy póz
niej wróci do ofiary i mo\
e chcieć wziąć na niej odwet. Dlatego
wa\
ne jest, aby potraktować to przestępstwo jako groz
ne z
ródło cierpienia, zagro\
enia
i dysfunkcji nie tylko pojedynczego człowieka, ale równie\
rodziny i społeczeństwa.
Pamiętać nale\
y, \
e przemoc w rodzinie modeluje zachowania aspołeczne,
przestępcze, jest czynnikiem kryminogennym.
12
Rozdział 2
Opis badań
Zdając sobie sprawę z ogromnej roli, jaką odgrywa policjant w całym systemie
pomocowym, a jednocześnie mając świadomość, i\
\
yjąc w określonym
społeczeństwie, mo\
e on ulegać wpływom tego społeczeństwa, chciałyśmy zbadać
postawy i stereotypy policjantów wobec ofiar przemocy domowej.
Badania zostały zainspirowane wypowiedziami i przekonaniami policjantów
dzielnicowych pracujących w jednostkach terenowych, z którymi spotykałyśmy się na
kursach doskonalÄ…cych i specjalistycznych w Szkole Policji w Katowicach. Na
decyzję o ich przeprowadzeniu wpłynęły równie\
kontakty z psychologami z Ośrodka
Interwencji Kryzysowej, pracownikami ró\
nych podmiotów pomocowych oraz
ofiarami przemocy domowej, z których wynikało, \
e działania ze strony Policji w
zakresie pomocy ofiarom przestępstw są odbierane jako mało skuteczne. Problem ten
został równie\
wskazany jako istotny przez przeło\
onych na odprawie naczelników
prewencji. Z przeprowadzonych rozmów oraz naszych własnych spostrze\
eń
wynikało, \
e policjanci są  najogólniej rzecz ujmując  niezadowoleni i dość
krytycznie nastawieni do kontaktów z ofiarami przemocy domowej. Podkreślić warto,
\
e sami policjanci sygnalizowali, i\
sÄ… sfrustrowani tym, \
e mimo starań z ich strony,
pomoc ta okazała się nieskuteczna, co z kolei rodziło poczucie bezradności u samych
ofiar oraz przekonanie innych podmiotów pomocowych, \
e Policja niewiele robi
w tym zakresie.
Celem badań było określenie postaw i przekonań dzielnicowych związanych
z przemocą domową oraz ich wiedzy i doświadczeń zawodowych w tej dziedzinie.
Pozwoli to na wskazanie potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego
z psychologicznych aspektów przemocy domowej oraz kierunku zmian w zakresie
dotychczasowych szkoleń z tej tematyki.
Grupa badawcza liczyła 265 osób  słuchaczy kursów doskonalących
i specjalistycznych dla dzielnicowych w Szkole Policji w Katowicach.
13
Płeć nie ró\
nicuje grupy badawczej, gdy\
wśród respondentów były tylko 4
kobiety. Średnia wieku badanych to 32 lata, średnia sta\
u jako policjant to 9 lat, w tym
jako dzielnicowy 3 lata.
Badania przeprowadzono za pomocą dwóch ankiet.
1. Ankieta badająca policjantów w zakresie:
" przekonań na temat zjawiska przemocy wobec kobiet,
" przekonań na temat sprawców,
" doświadczeń osobistych dotyczących prowadzenia spraw związanych
z przemocÄ… domowÄ….
Ankieta:
" zawiera 30 pytań,
" skala 1-7 (nigdy& zawsze).
2. Ankieta badająca policjantów w zakresie postaw i przekonań dotyczących:
" społecznych aspektów zjawiska przemocy domowej,
" mitów i stereotypów na temat sprawców,
" mitów i stereotypów na temat ofiar.
Ankieta:
" zawiera 20 pytań,
" skala 1-7 (całkowicie się nie zgadzam& .całkowicie się zgadzam).
Postawa to  względnie trwała, dynamiczna organizacja, która wyznacza sposób
zachowania się jednostki względem innych ludzi lub przedmiotów, struktur i procesów
poznawczych, emocjonalnych oraz schematów zachowania, którą charakteryzuje
ró\
ny stopień zło\
oności, zwartości, siły, trwałości, natę\
enia, wa\
ności
i adekwatności 3.
Mając świadomość, \
e wiele postaw i przekonań bierze się ze stereotypów
i uprzedzeń, które powszechnie funkcjonują w opinii społecznej na temat przemocy
domowej, a jednocześnie \
e postawy mo\
na zmieniać i kształtować, widzimy
praktyczne mo\
liwości wykorzystania naszych badań w postaci określenia potrzeb
3
W. Szewczuk, SÅ‚ownik psychologiczny, Warszawa 1985, s. 215.
14
szkoleniowych w tym zakresie. Postawa bowiem to  nie tylko określone zachowanie
czy stosunek oceniający lub emocjonalny wobec danego przedmiotu, lecz równie\

odnoszÄ…ce siÄ™ do niego elementy poznawcze 4.
Stereotyp to panujÄ…ca w danej grupie ustalana opinia oparta nie na
sprawdzonych danych, ale na anegdotach i pogłoskach5.
Obecnie podkreśla się, \
e myślenie stereotypowe ułatwia nam poznawanie
świata, poprzez porządkowanie go bez wnikliwej i wytę\
onej obserwacji. Z drugiej
strony ten  uproszczony obraz przedmiotów, sytuacji, sposobów postępowania,
utrwalony wielokrotnym powtarzaniem, funkcjonujący w doświadczeniu człowieka 6
zaburza prawdziwy obraz spostrzeganej rzeczywistości, prowadząc często do zaburzeń
w kontaktach z powodu rodzących się uprzedzeń.
Uprzedzenia to przedwcześnie wytworzona postawa wyra\
ajÄ…ca siÄ™ w opinii za
lub przeciw danej osobie, rzeczy, sprawie7. W naszych badaniach, zgodnie
z przyjmowanym w psychologii społecznej stanowiskiem, potraktowałyśmy
uprzedzenia jako postawę wrogą, niechętną w odniesieniu do ofiar przemocy
domowej.
4
S. Mika, Psychologia społeczna, Warszawa 1984, s. 114.
5
N. Sillami, SÅ‚ownik psychologii, KsiÄ…\
nica 1994, s. 278.
6
W. Szewczuk, op. cit., s. 296.
7
Tam\
e, s. 336.
15
Rozdział 3
Omówienie wyników badań wraz z wnioskami
ALKOHOL JAKO PRZYCZYNA BICIA KOBIET
Ponad połowa badanych policjantów upatruje przyczyn bicia kobiet w alkoholu.
Wnioski:
Przekonanie to mo\
e świadczyć o braku wiedzy na temat ró\
nych rodzajów
przemocy, np. przemocy psychicznej, ekonomicznej, która w \
aden sposób nie musi
być związana z alkoholem. Traktowanie alkoholu jako przyczyny mo\
e prowadzić do
kwestionowania odpowiedzialności sprawcy oraz podwa\
ania wiarygodności ofiary,
gdy sprawca jest trzez
wy. Nale\
y pamiętać, \
e alkohol mo\
e, ale nie musi
towarzyszyć przemocy. Wiele przestępstw przemocy odbywa się, gdy sprawca jest
trzez
wy. Mówienie o alkoholu jako przyczynie mo\
e prowadzić do próby
przeniesienia winy z podmiotu, z osoby na czynnik zewnętrzny, czyli do przeniesienia
odpowiedzialności z podmiotu na przedmiot. Postawa taka mo\
e prowadzić do błędnej
oceny sytuacji, gdy trzez
wy sprawca doprowadza ofiarÄ™ do stanu histerii.
Po przyjez
dzie Policji mo\
e się okazać, \
e ofiara czujÄ…c siÄ™ ju\
bezpiecznie,
daje upust swoim negatywnym emocjom, podczas gdy sprawca, który wcześniej
wyładował swoją agresję, prezentuje spokój i opanowanie. Jest to manipulacyjne
działanie sprawcy mające podwa\
yć wiarygodność ofiary poprzez sugerowanie jej
niezrównowa\
enia psychicznego.
16
ZACHOWANIE KOBIETY
JAKO CZYNNIK PROWOKUJ
CY SPRAWC
PRZEMOCY
Prawie 1/3 ankietowanych uwa\
a, \
e zachowanie kobiety prowokuje sprawcÄ™
przemocy, co w konsekwencji mo\
e prowadzić do pomniejszania winy sprawcy
z jednoczesnym współobwinianiem ofiar.
Wnioski:
Taka postawa z pewnością po części wynika z usankcjonowanego społecznie
męskiego szowinizmu, który sprawia, \
e badani, w większości mę\
czyz
ni,
podświadomie solidaryzują się ze sprawcami, próbując znalez
ć jakieś usprawiedli-
wienie dla ich poczynań. Niekoniecznie musi to wynikać ze złej woli, czasami jest to
spowodowane chęcią załagodzenia rzekomego konfliktu i próbą pogodzenia sprawcy
z ofiarÄ….
Trzeba powiedzieć jednoznacznie, \
e postawa taka utrwala w ofierze poczucie
winy oraz syndrom wyuczonej bezradności, kiedy to kolejna próba szukania pomocy
okazała się dla niej nieskuteczna i potwierdziła być mo\
e to, co sprawca zawsze jej
powtarzał, \
e  sama jest sobie winna .
Ponadto współobwinianie ofiary po raz kolejny zdejmuje cię\
ar
odpowiedzialności za przemoc z osoby sprawcy, pomniejszając jego winę, a tym
samym bagatelizujÄ…c cierpienia ofiary.
Istnieje jeszcze jeden aspekt zwiÄ…zany z przekonaniami o prowokacji ofiary.
Jest to tzw. mechanizm uprzedzania agresji ze strony ofiary. Polega on na tym, \
e
ofiara, która wie ju\
z poprzednich doświadczeń, co ją za chwilę czeka, tak bardzo boi
siÄ™ tego, co nieuchronnie nastÄ…pi, \
e chce jak najszybciej mieć to za sobą, stąd czasami
swoim zachowaniem chce nie tyle wywołać, ale przyspieszyć wybuch agresji.
17
ZALEśNOŚĆ MI
DZY WYKSZTAA
CENIEM
A STOSOWANIEM PRZEMOCY W RODZINIE
Tylko niewiele ponad 60% badanych jest przekonanych, \
e osoba z wy\
szym
wykształceniem mo\
e być sprawcą przemocy.
A\
7% badanych uwa\
a, \
e osoby z wy\
szym wykształceniem nigdy lub prawie nigdy
nie sÄ… sprawcami przemocy (to jest a\
19 dzielnicowych na 265).
Wnioski:
Postawy tak silnie Å‚Ä…czÄ…ce przemoc z osobami z ni\
szym wykształceniem
wynikajÄ… z jednej strony z pewnymi stereotypami na temat tego, \
e wszelka patologia
dotyczy ludzi o ni\
szym statusie społecznym, co u policjantów dodatkowo
wzmacniane jest codziennym doświadczeniem, gdzie interwencje policyjne kojarzą się
z tzw.  marginesem społecznym . Z drugiej jednak strony wynika to z braku wiedzy
na temat tego, czym jest przemoc domowa i jakie sÄ… jej rodzaje. Postawa taka
powodować mo\
e bagatelizowanie przemocy  zimnej , tzw.  w białych
rękawiczkach , gdzie sprawca znęca się psychicznie. Jednak brak widocznych oznak
takiej przemocy, a często równie\
świadków sprawia, \
e nie traktuje siÄ™ takiej
przemocy i cierpień ofiar powa\
nie, a nawet podwa\
a się jej występowanie. Ofiary
zdane sÄ… same na siebie, nie wierzÄ… w mo\
liwość jakiejkolwiek pomocy, doświadczają
wtórnej wiktymizacji, czyli są powtórnie i dodatkowo ranione przez osoby, które
mimo, \
e sÄ… uprawnione do udzielenia pomocy, podwa\
ają wiarygodność ofiar. W ten
sposób po raz kolejny utrwala się wyuczona bezradność, gdy kolejna próba uzyskania
pomocy skończyła się niepowodzeniem.
18
NAKA
ANIANIE STRON DO POLUBOWNEGO ZAA
ATWIENIA SPRAWY
I POPRZESTANIU NA ROZMOWIE OSTRZEGAWCZEJ ZE SPRAWC

Ponad 10% stwierdza, \
e zdarza się to często lub bardzo często.
Tylko niecałe 30% deklaruje, \
e nie zdarza siÄ™ to nigdy lub prawie nigdy.
Wnioski:
Postawa taka wynika z braku rozró\
nienia między konfliktem a przemocą.
Przemoc jest zawsze intencjonalna, występuje przewaga sił po stronie sprawcy.
Ta przewaga nie zawsze musi dotyczyć strony fizycznej. Sprawca do upokorzenia
ofiary mo\
e wykorzystać przewagę finansową, pozycję społeczną, swoje wpływy w
rodzinie lub na zewnÄ…trz niej. Konflikt natomiast mo\
e wynikać z ró\
nicy interesów
i braku umiejętności uzyskania kompromisu. W konflikcie obie strony stoją na
zbli\
onej pozycji, je\
eli chodzi o własne zasoby i mo\
liwości.
Brak podjęcia zdecydowanych kroków wobec sprawcy, próby godzenia ofiary
ze sprawcÄ… sprawiajÄ…, \
e niejako stawiamy ofiarę na równi ze sprawcą co do przyczyn
rzekomego konfliktu, a więc czynimy ofiarę częściowo odpowiedzialną za zachowanie
sprawcy. W ten sposób sami jako policjanci umniejszamy rolę sprawcy w zaistniałej
przemocy, która jest przecie\
przestępstwem. Taka postawa uruchamia z kolei
u sprawcy mechanizm  kwestionowania szkody , polegajÄ…cy na tym, \
e co prawda
sprawca u\
ył przemocy, ale nic wielkiego się nie stało.
Niestety takie zachowanie interweniujących policjantów w sposób
jednoznaczny wzmacnia sprawcę kosztem osłabienia ofiary, u której rozwija się
syndrom wyuczonej bezradności. Próba uzyskania pomocy nie tylko nie przyniosła
konkretnego efektu, ale poprzez kwestionowanie szkody i cierpień ofiary naraziła ją na
wtórną wiktymizację.
19
PRZEKONANIA DOTYCZ
CE UśYWANIA PRZEZ M
śCZYZN BIJ
CYCH
KOBIETY PRZEMOCY RÓWNIEś W INNYCH ZWI
ZKACH Z LUDy
MI
Ponad 12% (co stanowi 32 osoby na 265 badanych) jest przekonanych, \
e sprawcy
przemocy domowej w podobny sposób zachowują się w kontaktach z innymi ludz
mi.
Tylko niewiele ponad 40% zdaje sobie sprawÄ™, i\
sprawca mo\
e stosować przemoc
tylko i wyłącznie wobec partnerki.
Wnioski:
Stereotyp zakładający, \
e sprawca przemocy domowej jest równie agresywny
w innych międzyludzkich relacjach jest bardzo rozpowszechniony i bardzo
krzywdzący ofiary, poprzez kwestionowanie wiarygodności ich zeznań. Bywa, \
e
sprawca stosujący w domu ostrą przemoc fizyczną i psychiczną, po wyładowaniu
negatywnych emocji w rodzinie jest zrównowa\
onym opanowanym pracownikiem,
czarujÄ…cym sÄ…siadem czy bratem. Zdarza siÄ™, \
e otoczenie próbuje przekonać ofiarę,
\
e to ona powinna  coś ze sobą zrobić , \
e to w niej jest problem, poniewa\
sprawca
spostrzegany jest w samych superlatywach. W ten sposób podwa\
a się wiarygodność
ofiary, zmniejsza znaczenie cierpień i szkód, których doświadcza. Bywa, \
e ofiara
doświadcza takiej wtórnej wiktymizacji ze strony najbli\
szej rodziny, znajomych,
sąsiadów i Policji, co obni\
a jej samoocenę, utrwala i wzmaga poczucie bezradności,
a tym samym jeszcze bardziej nara\
a ją na bycie ofiarą w przyszłości.
Przekonanie o stosowaniu przemocy przez sprawcÄ™ we wszystkich relacjach
i podwa\
anie wiarygodności ofiary przez Policję, a w konsekwencji niepodejmowanie
działań, mo\
e doprowadzić do tragedii, kiedy to ofiara nie znajdując znikąd pomocy,
w akcie desperacji sama zacznie się bronić, zabijając sprawcę.
20
ZNAJOMOÅšC INSTYTUCJI POMOCOWYCH I NAKA
ANIANIE OFIAR
DO KORZYSTANIA Z NICH
Tylko 48% badanych deklaruje dobrą znajomość instytucji pomocowych, a 80%
namawia kobiety do korzystania z ich pomocy.
Ponad 8% (tj. a\
22 osoby na 265) nie zna \
adnej lub prawie \
adnej instytucji
pomocowej, 2% (3 osoby) nigdy lub prawie nigdy nie namawiało ofiary do
korzystania z instytucji pomocowych.
Wnioski:
Brak znajomości instytucji pomocowych, a tym samym nieumiejętność
wskazania ich ofierze, w konsekwencji sprawia, \
e policjant nie jest w stanie
zaoferować kompetentnej, całościowej pomocy. Niekompletna czy nieprawdziwa
informacja zaburza u ofiary poczucie bezpieczeństwa i osłabia jej motywację do
jakiegokolwiek działania. Tym samym umacnia się u ofiary wyuczona bezradność.
Od policjanta nale\
ałoby w tym zakresie oczekiwać nie tylko kompletnej
znajomości instytucji pomocowych na swoim terenie, ale równie\
zachęcenia
i ukierunkowania ofiary do dalszego działania. Je\
eli osoba powołana do niesienia
pomocy ofiarom nie jest przekonana o skuteczności instytucji pomocowych, nie zna
tych instytucji, nie wie jak one działają, to tym samym nie potrafi zmotywować ofiary
do zmian, dodatkowo osłabiając jej zasoby i mo\
liwości, przy jednoczesnym
dowartościowaniu i wzmocnieniu sprawcy.
21
PRZEKONANIE O TYM, CZY POLICJA MOśE CHRONIĆ KOBIETY
PRZED BIJ
CYM M
śEM
Około 30% policjantów sądzi, \
e Policja nie mo\
e skutecznie chronić kobiety.
Tylko około 15% dzielnicowych jest przekonanych, \
e Policja mo\
e skutecznie
ochronić ofiarę.
Wnioski:
Brak znajomości instytucji pomocowych oraz przekonanie o tym, \
e Policja nie
jest w stanie skutecznie chronić kobiet przed sprawcą przemocy domowej, świadczyć
mo\
e o braku zintegrowanego systemu i jednolitych procedur, czyli generalnie o braku
dobrej współpracy między ró\
nymi instytucjami pomocowymi.
Sugeruje to równie\
, i\
policjanci nie są przekonani o własnych kompetencjach
i mocy sprawczej, oraz, \
e pomagając ofiarom kierują się raczej domysłami ni\

posiadanÄ… wiedzÄ….
22
OCENA WA
ASNYCH UMIEJ
TNOÅšCI
NAWI
ZANIA KONTAKTU Z OFIAR

Tylko niewiele ponad 53% ocenia, \
e Å‚atwo nawiÄ…zuje kontakt z ofiarÄ… przemocy.
Prawie 6% uwa\
a, \
e nawiÄ…zanie kontaktu przychodzi im trudno lub bardzo trudno.
Wnioski:
Znaczące deficyty w zakresie podstawowych umiejętności potrzebnych
w zdobyciu zaufania ofiary przemocy uniemo\
liwiajÄ… udzielanie jej skutecznej
pomocy, pogłębiając wszystkie negatywne skutki przemocy domowej. Ponadto
trudności w kontakcie  to problemy ze zdobyciem podstawowych informacji ze
strony ofiary, dotyczÄ…cych rozpoznania jej podstawowych potrzeb. Nie znajÄ…c potrzeb
ofiary, policjant nie jest w stanie udzielić skutecznej pomocy, ani nawet dotrzeć do
ofiary z adekwatnÄ… informacjÄ….
Warto podkreślić, \
e poczucie własnej niekompetencji w zakresie kontaktów
interpersonalnych, szczególnie wobec osób poszkodowanych znajdujących się
w sytuacji trudnej emocjonalnie, osłabia inicjatywę policjantów w zakresie działań
pomocowych czy interwencyjnych. Sytuacja taka wpływa na niekorzystny wizerunek
i nieprzychylny odbiór społeczny policjantów, co z kolei na zasadzie błędnego koła
potęguje frustrację tej grupy zawodowej, osłabiając motywację do skutecznego
działania.
23
STOSUNEK POLICJANTÓW DO  WYCOFYWANIA SI
KOBIET
- OFIAR PRZEMOCY DOMOWEJ
Prawie 56% respondentów stwierdza, \
e bardzo dra\
ni ich  wycofywanie siÄ™ kobiet
ze spraw o znęcanie w rodzinie.
Wnioski:
Niespójna i nieadekwatna reakcja ofiar przemocy wobec sprawcy przemocy jest
naturalnym procesem związanym z uwikłaniem w przemoc, strachem i wyuczoną
bezradnością.
Brak wiedzy u policjantów na temat tych podstawowych mechanizmów
przemocy domowej skutkuje powa\
nymi błędami w zakresie kontaktu i sposobu
udzielania pomocy ofierze.
W sytuacji wycofywania się ofiar przemocy z dotychczasowych zeznań
zdarzajÄ… siÄ™ groz
by ze strony policjantów, i\
przy kolejnej prośbie o pomoc, Policja
nie podejmie interwencji. Potęgują one traumatyczne prze\
ycia ofiar i utwierdzajÄ… je
w przekonaniu, \
e same są winne zaistniałej sytuacji i nic nie jest w stanie jej zmienić.
InnÄ… sytuacjÄ…, wynikajÄ…cÄ… z braku wiedzy na temat specyfiki funkcjonowania
ofiar przemocy domowej jest proponowanie jednoznacznych rozwiązań, na które
kobieta nie jest jeszcze gotowa w tym momencie np. proponowanie rozwodu. Trzeba
pamiętać, \
e lata przemocy zniszczyły u ofiar chęć walki, stały się one bezradne
i wyczerpane fizycznie i psychicznie. Dlatego najwa\
niejszÄ… sprawÄ…, obok
zatrzymania przemocy, jest pomoc w odbudowaniu mocy do podejmowania decyzji
i w konsekwencji nowej jakości \
ycia.
Brak wiedzy i umiejętności w zakresie udzielania skutecznej pomocy ofiarom
mo\
e być u policjantów z
ródłem frustracji. Długotrwała frustracja mo\
e spowodować
problemy z własnymi negatywnymi emocjami i nawet nieświadome ich
eksponowanie, często w komunikatach pozawerbalnych w kontakcie z ofiarą.
24
TRAKTOWANIE SPRAWY PRZEMOCY DOMOWEJ JAKO
INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU
Tylko 48% badanych traktuje postępowanie w sprawach przemocy w rodzinie jako
indywidualny przypadek.
Wnioski:
Brak zindywidualizowanego podejścia do pomocy ofiarom przemocy domowej
wiÄ…\
e się z nieuwzględnieniem indywidualnych potrzeb i sytuacji ofiary. W wyniku
tego mo\
e okazać się, \
e oferowana pomoc, sama w sobie korzystna, zupełnie nie
pokrywa się z oczekiwaniami ofiary. Ponadto traktowanie ofiary w sposób uogólniony
i rutynowy nie sprzyja nawiÄ…zaniu rzeczywistego kontaktu opartego na aktywnym
słuchaniu, dotarciu do istoty problemu i ukierunkowaniu na rozwiązanie zgodne ze
wszystkimi uwarunkowaniami osobistymi i społecznymi, w których znalazła się
ofiara. Brak porozumienia mo\
e rodzić u policjanta zniecierpliwienie
i zdenerwowanie, które to na zasadzie reakcji zwrotnej zniechęcają ofiarę do działań
zmierzajÄ…cych do zmiany traumatycznej sytuacji.
Trwanie w takim stanie prowadzi do wtórnej wiktymizacji, czyli ponownego
stawania siÄ™ i poczucia bycia ofiarÄ…. W konsekwencji dochodzi do utrwalenia
wyuczonej bezradności, a dalej do zaprzestania działań z przekonaniem
o niemo\
liwości \
adnych zmian.
25
DEKLAROWANY WPA
YW STATUSU SPOA
ECZNEGO OFIARY
NA STOSUNEK DO NIEJ
Tylko 66% badanych nie bierze pod uwagę statusu społecznego ofiary, je\
eli chodzi
o swój stosunek do niej.
Wnioski:
FunkcjonujÄ…ce mity i stereotypy utrudniajÄ… skutecznÄ… pomoc ofiarom z rodzin
o wysokim statusie społecznym. Przemoc domowa, zarówno fizyczna, jak
i psychiczna zdarza siÄ™ w rodzinach niezale\
nie od poziomu wykształcenia, sytuacji
materialnej, inteligencji, pełnionych funkcji czy stanowiska. Równie\
mechanizm
stawania siÄ™ ofiarÄ… bywa taki sam, niezale\
nie od materialnych i bytowych warunków.
26
UDZIAA
W SZKOLENIACH SPECJALISTYCZNYCH DOTYCZ
CYCH
INTERWENCJI ZWI
ZANYCH Z PRZEMOC
W RODZINIE
Tylko niecałe 15% zadeklarowało, \
e uczestniczyło w wielu takich szkoleniach.
Ponad 42% stwierdziło, \
e nigdy lub prawie nigdy (!!!) nie uczestniczyło w takim
szkoleniu.
Wnioski:
Analiza całości w odniesieniu do deklarowanego przez policjantów braku
przeszkolenia pozwala stwierdzić, \
e zarówno przekonania i postawy policjantów, jak
i wynikające z nich zachowania, popełniane błędy, niska skuteczność podejmowanych
działań, a tym samym niechęć do ich podejmowania oraz dość wysoki poziom
frustracji z tym zwiÄ…zanej, sÄ… w znacznym stopniu konsekwencjÄ… braku
systematycznej, uporządkowanej i całościowej wiedzy na temat zło\
oności zjawiska
powstawania, przebiegu oraz przeciwdziałania przemocy domowej.
Policjanci bez przygotowania stają przed faktami, które bez specjalistycznej
wiedzy wydajÄ… im siÄ™ irracjonalne, nieadekwatnie, nielogiczne i tak spostrzegane
budzą u policjantów złość, agresję i niechęć wobec osoby oczekującej pomocy, a nie
będącej gotową do jej przyjęcia.
Otó\
ofiary przemocy domowej nie zachowujÄ… siÄ™ racjonalnie i konsekwentnie,
gdy\
nadrzędnym motorem ich działań jest strach przed sprawcą. Długotrwałe \
ycie
w lęku, bez prawa do własnego zdania i decydowania o sobie, powtarzające się cykle
przemocy prowadzić mogą do zaburzeń natury psychologicznej, takich jak: depresja,
reakcje lękowe, niekontrolowane wybuchy płaczu, śmiechu, agresji, częste
niezrozumiałe zmiany decyzji, niepewność, poczucie zagro\
enia. Jednorazowy kontakt
z policjantem nie jest w stanie zmienić nastawienia ofiary przemocy, co wywołuje
u policjantów irytację, rodzi pytania typu:  Dlaczego ofiara nadal mieszka ze
sprawcą ,  Dlaczego ofiara tak długo znosiła koszmar . Szukając odpowiedzi na to
pytanie bez podwalin wiedzy na temat mechanizmów przemocy, często tworzy się
fałszywe, krzywdzące wyobra\
enia i przekonania na temat ofiar, które wtórnie je ranią
( pewnie to lubi ,  zasłu\
yła sobie ,  jest z nim dla pieniędzy ).
27
Warto zwrócić uwagę, \
e negatywne emocje, których w takich i podobnych
sytuacjach doświadczają policjanci są czymś naturalnym, poniewa\
wynikajÄ…
z bezsilności i z braku zrozumienia zaistniałej sytuacji. Wiedza o tym, czym jest
przemoc domowa z całą pewnością pomogłaby zmniejszyć intensywność
prze\
ywanych emocji, a jednocześnie ułatwiłaby empatię i bardziej racjonalnie
działania wobec ofiar.
28
Rozdział 4
Wnioski końcowe
Głównym wnioskiem, który wypływa z przeprowadzonych badań jest
wszystkim konieczność przeprowadzania regularnych szkoleń dotyczących
problematyki przemocy w rodzinie i to począwszy od kursów podstawowych.
Szczególnie powinno to dotyczyć:
1. Wiedzy teoretycznej z zakresu:
" mechanizmu działania przemocy w rodzinie (cykl przemocy),
" rodzajów przemocy,
" wyuczonej bezradności,
" wtórnej wiktymizacji,
" rozró\
nienia między interwencją a pomocą  interwencja wymaga
natychmiastowej reakcji, pomoc to dłu\
sza perspektywa,
" potrzeby okazania empatii, cierpliwości i wyrozumiałości, co pozwoli ofierze
 odwentylować negatywne emocje i zapewni jej poczucie bezpieczeństwa.
2. Rozró\
nienia między konfliktem a przemocą  w przypadku przemocy nie
nale\
y proponować pojednania.
3. Kształtowania po\
Ä…danych postaw wobec ofiar przemocy poczÄ…wszy od kursu
podstawowego.
4. Kształtowanie umiejętności  odczytywania obaw ofiary:
" ona wie, czego mo\
e się spodziewać ze strony sprawcy,
" czas zmian jest najniebezpieczniejszy w jej \
yciu,
" sprawca mo\
e być gotów na wszystko,
" szczegółowa rozmowa z ofiarą powinna odbywać się bez obecności sprawcy.
5. Umiejętności wykorzystania elementów ułatwiających zdiagnozowanie
29
przemocy w rodzinie:
" przestrzeganie przez interweniujących policjantów zasady niesugerowania się
pierwszym wra\
eniem,
" przeprowadzenie dokładnego rozeznania,
" posługiwanie się uło\
onymi w formie kwestionariusza pytaniami, które
umo\
liwiajÄ… skoncentrowanie siÄ™ na zebraniu najwa\
niejszych informacji,
" zachowanie dystansu wobec manipulacji sprawców (nieanga\
owanie siÄ™
emocjonalne w zaistniały konflikt),
" skupienie się na wydarzeniach i niedociekanie głębokich przyczyn konfliktu
rodzinnego,
" znajomość sytuacji psychologicznej ofiar, a co za tym idzie zrozumienie ich
zachowań,
" znajomość specyfiki zjawiska przemocy domowej.
6. Umiejętności zdiagnozowania elementów utrudniających skuteczną pomoc
ofiarom przemocy domowej, takich jak:
" społeczna akceptacja przemocy  mity i stereotypy,
" brak społecznej reakcji na przemoc (np. konformizm, rozproszenie
odpowiedzialności),
" brak świadomości istnienia przemocy psychicznej, której śladów nie widać na
zewnątrz, zwłaszcza wobec dzieci,
" brak publicznego nagłośnienia zjawiska, informacji o mo\
liwości szukania
pomocy,
" własne przekonania o przemocy osób zajmujących się tym zjawiskiem,
" własne doświadczenia i uczucia związane z tym zjawiskiem.
7. Przeprowadzać nabór do słu\
by dzielnicowego pod kÄ…tem:
" umiejętności i doświadczenia \
yciowego,
" wiedzy teoretycznej,
" znajomości instytucji pomocowych na swoim terenie.
30
Dodatkowym wnioskiem nasuwającym się po przeanalizowaniu wyników
badań jest konieczność wypracowania zasad współpracy w ramach zintegrowanego
systemu między ró\
nymi instytucjami z jasno określonym podziałem zadań. Wydaje
siÄ™ wa\
ne, aby zasady takiej współpracy tworzone były w oparciu o realne mo\
liwości
ustalane wspólnie przez policjantów i pracowników tych instytucji.
Warto podkreślić, \
e przeszkoleni policjanci oraz jasno wypracowane reguły
współdziałania międzyinstytucjonalnego zwiększą efektywność i skuteczność działań
policjantów, a przez to tak\
e ich satysfakcję z pracy i wzmocnią ich społeczny
wizerunek.
31
Literatura
1. Knut P., Komunikacja interpersonalna w pracy policjanta, Wyd. SP SÅ‚upsk, 1996.
2. Lipowska-Teutsch A., Rodzina a przemoc, PARPA, Warszawa 1995.
3. Lipowska-Teutsch A., Wychować, wyleczyć, wyzwolić, PARPA, Warszawa 1998.
4. Mika S., Psychologia społeczna, Warszawa 1984.
5. Pease A., Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, Kraków 1992.
6. Sasal H.D., Niebieskie karty. Przewodnik do procedury interwencji Policji wobec
przemocy w rodzinie, Warszawa 1998.
7. Sillami N., SÅ‚ownik psychologii, KsiÄ…\
nica 1994.
8. Szewczuk W., SÅ‚ownik psychologiczny, Warszawa 1985.
9. Wymiana doświadczeń w zakresie wybranych aspektów funkcjonowania
psychologów w Policji, red. T. Szankin, Szczytno 2008.
10. Zimbardo P.G., Ruch F.L., Psychologia i \
ycie, Warszawa 2002.