ROLA PSYCHOLOGA W LECZENIU
BEZSENNOŚCI
Małgorzata Fornal-Pawłowska
Poradnia Leczenia Zaburzeń Snu przy Katedrze i Klinice WUM
Instytut Psychologii UKSW
Bezsenność
Bezsenność (insomnia, in  zaprzeczenie,
somnus  sen) - dosłownie brak snu
Podstawowe skargi: trudności w zasypianiu,
przebudzenia w nocy, zbyt wczesne budzenie
się rano, nieregenerujący sen
Subiektywne poczucie pacjenta, że jakość lub
ilość snu jest nieodpowiednia
Upośledzone funkcjonowanie w ciągu dnia
Klasyfikacje bezsenności
Przygodna
do kilku dni np. podczas zmiany stref czasowych,
przy pracy zmianowej, w krótkotrwałym stresie
Krótkotrwała
do 3 tygodni np. w czasie choroby somatycznej, w
żałobie
Przewlekła
powyżej 1 miesiąca
National Institute of Mental Health, 1984
1
Klasyfikacje bezsenności
ICD-10
Bezsenność nieorganiczna
Bezsenność organiczna
DSM-IV
Bezsenność pierwotna
Bezsenność wynikająca ze schorzeń psychicznych
Bezsenność wynikająca ze schorzeń somatycznych
Bezsenność spowodowana działaniem substancji
psychoaktywnych
ICSD-2
Klasyfikacja bezsenności wg ICSD-2
Bezsenność spowodowana stresem
Bezsenność psychofizjologiczna
Bezsenność paradoksalna (subiektywna)
Bezsenność idiopatyczna
Bezsenność w przebiegu zaburzeń psychicznych
Niewłaściwa higiena snu
Behawioralne zaburzenia snu w dzieciństwie
Bezsenność spowodowana przyjmowaniem lub odstawieniem
substancji o działaniu ośrodkowym
Bezsenność w przebiegu schorzeń somatycznych
Bezsenność nieorganiczna, nieokreślona
Bezsenność organiczna, nieokreślona
ICSD-2, 2005
Kryteria diagnostyczne bezsenności
nieorganicznej wg ICD-10
Niedostateczna ilość i/lub jakość snu, która występuje
przynajmniej 3 razy w tygodniu przez 1 miesiąc.
Skargi na trudności z zaśnięciem, trudności w utrzymaniu
ciągłości snu, wczesne budzenie, złą jakość snu.
Martwienie się i obawy o skutki bezsenności.
Bezsenność powoduje znaczne napięcie lub zakłóca normalne
funkcjonowanie społeczne i zawodowe pacjenta.
Współwystępowanie zaburzeń psychicznych nie wyklucza
rozpoznania bezsenności, pod warunkiem, że bezsenność
stanowi główną dolegliwość.
ICD-10, 1997
2
ICSD-2 DSM IV ICD-10
Bezsenność Bezsenność Bezsenność
psychofizjologiczna pierwotna nieorganiczna
Bezsenność
subiektywna
Bezsenność
idiopatyczna
Niewłaściwa higiena
snu
Epidemiologia bezsenności
Rozpowszechnienie w krajach uprzemysłowionych:
20-30% dorosłej populacji
Costa e Silva, 1996
Badania ankietowe w Polsce: 24-29% badanych
cierpi na różne formy bezsenności
Szelenberger i Skalski, 1999
Rozpowszechnienie w Polsce: 23,7% badanych
cierpi na bezsenność, częściej kobiety, osoby
rozwiedzione, osoby z niższym wykształceniem,
osoby starsze
Kiejna, 2003
Trzy czynnikowy model bezsenności
czynniki utrwalające
czynniki wyzwalające
czynniki predysponujące
Objawy bezsenności
Bezsenność subkliniczna przygodna krótkotrwała przewlekła
(Spielman i wsp., 1987)
3
Mechanizm błędnego koła bezsenności
Predyspozycja + stres (np. choroba, śmierć bliskiej osoby)
Czuwanie w łóżku, niemożność Poczucie, że sen nie nadejdzie,
wyłączenia uporczywych myśli koncentracja na śnie
Nieprawidłowe nawyki,
Silne emocje, wzbudzenie
zachowania zabezpieczające
fizjologiczne
Negatywne oczekiwania co do:
funkcjonowania następnego dnia (w pracy, domu)
długoterminowych skutków bezsenności (choroby psychicznej,
utraty pracy)
Espie: prawidłowy sen a
bezsenność psychofizjologiczna
Prawidłowy sen Bezsenność psychofizjologiczna
Minimalna uwaga Selektywna uwaga na sen,
bezsenność i jej konsekwencje
Cel - sen
Minimalna intencja
Wysiłek wkładany w sen
Minimalny wysiłek
Zaabsorbowanie snem, skargi na
Minimalna troska
bezsenność
(Espie, 2002)
Leczenie bezsenności
Leki nasenne: zalecany czas leczenia  do
4 tygodni
Bezsenność przewlekła:
terapia poznawczo-behawioralna
4
Techniki behawioralne
Higiena snu
Metoda ograniczenia snu
Technika kontroli bodz
ców
Trening relaksacyjny
Ćwicz!
Ogranicz nikotynę!
Prawidłowo się odżywiaj!
Ogranicz alkohol!
Ogranicz kofeinę!
Zadbaj o wygodne łóżko!
Stosuj rozważnie leki nasenne!
HIGIENA SNU
Regularnie kładz
się i wstawaj z łóżka!
Przewietrz sypialnię!
Kontroluj drzemki w ciągu dnia
Ogranicz światło!
Zadbaj o właściwą temperaturę ciała i sypialni!
Ogranicz hałas!
?
?
Ile godzin zazwyczaj przebywasz w łóżku w ciągu jednej
nocy?
Ile godzin zazwyczaj przesypiasz?
5
SEN
CZAS SP
DZANY W A
ÓŻKU
Prawidłowy sen
Bezsenność
Terapia
Fizjologia snu deprywacja snu
Metoda ograniczenia snu
CZAS SP
DZANY W A
ÓŻKU
H"
DA
UGOŚĆ SNU
" Bezsenność
" Metoda ograniczenia snu
" Prawidłowy sen
?
?
Co zazwyczaj robisz przed położeniem się
spać?
Co robisz, gdy nie możesz zasnąć?
6
Metoda kontroli bodz
ców
ok.15 min brak snu
układanie się do snu
wstań z łóżka !
sen
czytaj, oglądaj telewizję,
rozwiązuj krzyżówkę,
słuchaj radia muzyki, itp.
sen
powróć do łóżka
ok.15 min
brak snu
Opis przypadku
Kobieta, 35 lat
Wykształcenie: wyższe
Zawód: nauczycielka
Bezsenność od 2 lat. Mieli wówczas z mężem problemy finansowe.
Pojawiły się trudności w zasypianiu, sen był płytki i niespokojny,
pojawiło się kołatanie serca przy wybudzaniu.
Od tego czasu problemy ze snem pojawiają się ze zmiennym
nasileniem. Zdarza się kilka dobrych nocy, np. podczas urlopu, a
potem  zupełnie bezsenne . Kładzie się spać ok. 22-23., zasypia 1-
2 h, budzi się różnie pomiędzy 5 a 6, leży do 7, w weekendy do 8.
Gdy nie może spać, leży w łóżku, rozmyśla o planach na następny
dzień, potem denerwuje się, że znów nie może zasnąć. Czasem
czyta książkę, ogląda telewizję. Nie wstaje z łóżka, bo boi się, że
się rozbudzi i że będzie przeszkadzała domownikom.
Opis przypadku cd.
Samopoczucie w ciągu dnia: wstaje bardzo zmęczona, czasem jest
rozdrażniona, trudniej jest jej się skupić w pracy, stara się  ratować kawą (1-2
filiżanek rano), wieczorem zwykle spędza czas w domu, stara się nie
podejmować aktywności, które mogłyby ją rozbudzić
Dotychczasowe leczenie: rok temu zgłosiła się z powodu bezsenności do
lekarza pierwszego kontaktu, dostała leki nasenne (Stilnox), przyjmowała je
przez kilka miesięcy, nieregularnie, bała się uzależnienia
Aktualnie podczas badania: prawidłowo zorientowana auto i allopsychcznie, w
wyrównanym nastroju, neguje objawy lęku, jedynie niepokój wieczorem
związany z bezsennością.
Zdrowa somatycznie.
Sytuacja socjoekonomiczna: Obecnie mają stabilną sytuację finansową. Swoje
małżeństwo ocenia jako udane. Mają jedno dziecko w wieku przedszkolnym. W
pracy pacjentki układa się różnie, ale  nie narzeka .
Jest osobą wrażliwą, często się czymś przejmuje, zamartwia. Odkąd pamięta, w
sytuacji stresu gorzej sypiała.
7
Opis przypadku  leczenie
Rozpoznanie: bezsenność nieorganiczna
Dziennik snu (dwa tygodnie):
Czas spędzany w łóżku: 8,5 h, długość snu: 6 h
Zalecenia:
Ograniczenie pór snu 24  6 rano
Zasady kontroli bodz
ców
Zasady higieny snu
Zwiększenie aktywności w ciągu dnia
Korekta dysfunkcjonalnych przekonań na temat snu i
bezsenności
8