Zdrowie środowiskowe, wykład 1

Zdrowie środowiskowe – wykład 1

(Grossman 1993)

Stan zdrowia uwarunkowany działaniem czynników środowiska.

Wg WHO

Aspekty zdrowia człowieka warunkowane czynnikami:

Biologicznymi

Chemicznymi

Fizycznymi

Psychicznymi

Społecznymi środowiska

Stan zdrowia – stan równowagi somatycznej, fizycznej, psychicznej i społecznej ustroju, warunkujący przystosowanie do środowiska.

Obejmuje teorie i praktykę:

oceny

naprawy

kontroli i zapobiegania w odniesieniu do tych czynników środowiska, które mogą szkodliwie wpływać na zdrowie obecnego i przyszłych pokoleń.

Medycyna środowiskowa – dyscyplina naukowa obejmująca problematykę zdrowia środowiskowego. Zajmuje się:

zapobieganiem

rozpoznawaniem

leczeniem zaburzeń zdrowotnych spowodowanych skażeniem środowiska.

Specjalność interdyscyplinarna (wiedza z zakresu toksykologii, epidemiologii, ekologii, psychologii).

Identyfikacja antropogenicznych czynników ryzyka w środowisku i ich skutków zdrowotnych.

Obejmuje dwa podstawowe obszary działąnia:

sferę zdrowia publicznego (populacja)

opiekę nad indywidualnym pacjentem

Zdrowie – definicje

1) wg WHO

Stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie tylko brak choroby.

2) W ujęciu biomedycznym

Zdrowie to brak choroby.

3) W ujęciu socjoekologicznym

Zdrowie to umiejętność adaptacji do zmieniających się warunków.

Opracowali: Iwona Łamek, Marcin Przybyła 1

Holistyczna (całościowe) ujęcie zdrowia

PSYCHE

SOMA

wymiar psychiczny

wymiar fizyczny

POLIS

wymiar społeczny

W holistycznym ujęciu zdrowia wyróżnia się cztery wymiary zdrowia: 1) Zdrowie fizyczne – prawidłowe funkcjonowanie organizmu, jego układów i narządów.

2) Zdrowie psychiczne

Zdrowie emocjonalne – zdolność do rozpoznawania uczuć, umiejętność radzenia sobie ze stresem

Zdrowie umysłowe – zdolność do logicznego myślenia

3) Zdrowie społeczne – zdolność do nawiązywania, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych relacji z innymi ludźmi

4) Zdrowie duchowe – związane z wierzeniami i praktykami religijnymi; zbiór zasad, zachowań i sposobów osiągania wewnętrznego spokoju i równowagi.

Choroba

Według WHO 75% zgonów następuje przedwcześnie wskutek zatrucia środowiska oraz niewłaściwego trybu życia.

Reakcja organizmu na działanie czynnika zewnętrznego, które przekracza zdolności obronne i przystosowawcze organizmu.

Brak sprawnych mechanizmów regulacji przywracających organizm do stanu homeostazy.

Choroba ma swoją:

Etiologię (czynnik wywołujący)

Patogenezę (mechanizmy jej powstania)

Narażenie – kontakt czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego z organizmem (płuca, przewód pokarmowy, skóra, błony śluzowe).

Zanieczyszczenie środowiska może prowadzić do powstania: wad wrodzonych

zaburzeń płodności

niektórych nowotworów

zaburzeń immunologicznych

zaburzeń pracy nerek

zaburzeń czynności wątroby

zaburzeń układu oddechowego

Opracowali: Iwona Łamek, Marcin Przybyła 2

zaburzeń neurologicznych

Charakterystyka narażenia na szkodliwe czynniki środowiska: 1) narażenie złożone – liczne źródła ekspozycji

2) długi czas ekspozycji

3) Narażenie – zazwyczaj niskie stężenia (natężenia) czynników 4) Różnorodny mechanizm działania czynników – toksyczne, mutagenne, teratogenne, alergizujące

5) Możliwe wzajemne oddziaływanie czynników – synergistyczne, antagonistyczne, niezależne

6) Brak specyficznych skutków zdrowotnych narażenia na wiele czynników szkodliwych w środowisku

7) Zróżnicowany, najczęściej długi okres latencji pomiędzy narażeniem a występowaniem objawów choroby

Źródła narażenia na substancje szkodliwe w środowisku:

zanieczyszczone powietrze atmosferyczne

zanieczyszczona woda

żywność

powietrze pomieszczeń zamkniętych

zanieczyszczona gleba

odpady

hałas

promieniowanie jonizujące i niejonizujące

Zasięg zagrożenia środowiskowego zdrowia

globalny – efekt cieplarniany, dziura ozonowa

regionalny

kwaśne deszcze

pustynnienie gleb

smog

lokalny – miejsce pracy (huta, kopalnia)

Problematyka środowiskowa obejmuje

1. Czynniki, które mogą być poddane

2. Środowiska, które mogą być poddane

kontroli:

szkodliwe substancje

woda

chemiczne

powietrze

promieniowanie jonizujące

żywność

czynniki biologiczne

mieszkanie i środowisko

hałas

zamieszkania

niebezpieczne odpady itp.

środowisko pracy itp.

Opracowali: Iwona Łamek, Marcin Przybyła 3

Czynniki środowiskowe a zdrowie

Źródło emisji (takie samo źródło emisji może prowadzić do bardzo różnych skutków zdrowotnych)

Wielkość emisji

Stężenie w środowisku

Narażenie ludzi

Dawka w organizmie

Wrażliwość indywidualna

Efekt zdrowotny

Kategorie chorób o różnym związku z narażeniem na czynniki środowiskowe Kategoria I: jednoznaczny związek z narażeniem np. zatrucie ołowiem Kategoria II: Prawdopodobny związek np. astma oskrzelowa Kategoria III: Możliwy związek np. rak płuc

Kategoria IV: Niejasny związek np. zespół przewlekłego zmęczenia Kategoria V: Wątpliwy lub mało prawdopodobny związek np. zaburzenia płodności Bezpośrednie mierniki oceny zdrowia ludności

pozytywne – przeciętna długość życia, ciężar, grubość tkanki tłuszczowej, budowa kości itp.

negatywne – śmiertelność, umieralność, zachorowalność, chorobowość, umieralność niemowląt, absencja chorobowa, ilość niepełnosprawnych itp.

Negatywne mierniki zdrowia populacji

Współczynniki/wskaźniki opisują:

a) natężenie zgonów

1) umieralność

liczba zgonów/ liczba ludności x 100

2) śmiertelność

liczba zgonów/ liczba chorych x 100

b) natężenie chorób

1) zapadalność

liczba nowych przypadków/ liczba ludności x 100